| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
७. अनुरुद्धसुत्तवण्णना
7. Anuruddhasuttavaṇṇanā
२३०. एवं मे सुतन्ति अनुरुद्धसुत्तं। तत्थ एवमाहंसूति तस्स उपासकस्स अफासुककालो अहोसि, तदा उपसङ्कमित्वा एवमाहंसु। अपण्णकन्ति अविराधितं। एकत्थाति अप्पमाणाति वा महग्गताति वा झानमेव चित्तेकग्गतायेव एवं वुच्चतीति इमं सन्धाय एवमाह।
230.Evaṃme sutanti anuruddhasuttaṃ. Tattha evamāhaṃsūti tassa upāsakassa aphāsukakālo ahosi, tadā upasaṅkamitvā evamāhaṃsu. Apaṇṇakanti avirādhitaṃ. Ekatthāti appamāṇāti vā mahaggatāti vā jhānameva cittekaggatāyeva evaṃ vuccatīti imaṃ sandhāya evamāha.
२३१. यावता एकं रुक्खमूलं महग्गतन्ति फरित्वा अधिमुच्चित्वा विहरतीति एकरुक्खमूलपमाणट्ठानं कसिणनिमित्तेन ओत्थरित्वा तस्मिं कसिणनिमित्ते महग्गतज्झानं फरित्वा अधिमुच्चित्वा विहरति। महग्गतन्ति पनस्स आभोगो नत्थि, केवलं महग्गतज्झानपवत्तिवसेन पनेतं वुत्तं। एस नयो सब्बत्थ। इमिना खो एतं गहपति परियायेनाति इमिना कारणेन। एत्थ हि अप्पमाणाति वुत्तानं ब्रह्मविहारानं निमित्तं न वड्ढति, उग्घाटनं न जायति, तानि झानानि अभिञ्ञानं वा निरोधस्स वा पादकानि न होन्ति, विपस्सनापादकानि पन वट्टपादकानि भवोक्कमनानि च होन्ति। ‘‘महग्गता’’ति वुत्तानं पन कसिणज्झानानं निमित्तं वड्ढति, उग्घाटनं जायति, समतिक्कमा होन्ति, अभिञ्ञापादकानि निरोधपादकानि वट्टपादकानि भवोक्कमनानि च होन्ति। एवमिमे धम्मा नानत्था, अप्पमाणा महग्गताति एवं नानाब्यञ्जना च।
231.Yāvatāekaṃ rukkhamūlaṃ mahaggatanti pharitvā adhimuccitvā viharatīti ekarukkhamūlapamāṇaṭṭhānaṃ kasiṇanimittena ottharitvā tasmiṃ kasiṇanimitte mahaggatajjhānaṃ pharitvā adhimuccitvā viharati. Mahaggatanti panassa ābhogo natthi, kevalaṃ mahaggatajjhānapavattivasena panetaṃ vuttaṃ. Esa nayo sabbattha. Iminā kho etaṃ gahapati pariyāyenāti iminā kāraṇena. Ettha hi appamāṇāti vuttānaṃ brahmavihārānaṃ nimittaṃ na vaḍḍhati, ugghāṭanaṃ na jāyati, tāni jhānāni abhiññānaṃ vā nirodhassa vā pādakāni na honti, vipassanāpādakāni pana vaṭṭapādakāni bhavokkamanāni ca honti. ‘‘Mahaggatā’’ti vuttānaṃ pana kasiṇajjhānānaṃ nimittaṃ vaḍḍhati, ugghāṭanaṃ jāyati, samatikkamā honti, abhiññāpādakāni nirodhapādakāni vaṭṭapādakāni bhavokkamanāni ca honti. Evamime dhammā nānatthā, appamāṇā mahaggatāti evaṃ nānābyañjanā ca.
२३२. इदानि महग्गतसमापत्तितो नीहरित्वा भवूपपत्तिकारणं दस्सेन्तो चतस्सो खो इमातिआदिमाह। परित्ताभाति फरित्वा जानन्तस्स अयमाभोगो अत्थि, परित्ताभेसु पन देवेसु निब्बत्तिकारणं झानं भावेन्तो एवं वुत्तो। एस नयो सब्बत्थ। परित्ताभा सिया संकिलिट्ठाभा होन्ति सिया परिसुद्धाभा, अप्पमाणाभा सिया संकिलिट्ठाभा होन्ति सिया परिसुद्धाभा। कथं? सुप्पमत्ते वा सरावमत्ते वा कसिणपरिकम्मं कत्वा समापत्तिं निब्बत्तेत्वा पञ्चहाकारेहि आचिण्णवसिभावो पच्चनीकधम्मानं सुट्ठु अपरिसोधितत्ता दुब्बलमेव समापत्तिं वळञ्जित्वा अप्पगुणज्झाने ठितो कालं कत्वा परित्ताभेसु निब्बत्तति, वण्णो पनस्स परित्तो चेव होति संकिलिट्ठो च। पञ्चहि पनाकारेहि आचिण्णवसिभावो पच्चनीकधम्मानं सुट्ठु परिसोधितत्ता सुविसुद्धं समापत्तिं वळञ्जित्वा पगुणज्झाने ठितो कालं कत्वा परित्ताभेसु निब्बत्तति, वण्णो पनस्स परित्तो चेव होति परिसुद्धो च। एवं परित्ताभा सिया संकिलिट्ठाभा होन्ति सिया परिसुद्धाभा। कसिणे पन विपुलपरिकम्मं कत्वा समापत्तिं निब्बत्तेत्वा पञ्चहाकारेहि आचिण्णवसिभावोति सब्बं पुरिमसदिसमेव वेदितब्बं। एवं अप्पमाणाभा सिया संकिलिट्ठाभा होन्ति सिया परिसुद्धाभाति।
232. Idāni mahaggatasamāpattito nīharitvā bhavūpapattikāraṇaṃ dassento catasso kho imātiādimāha. Parittābhāti pharitvā jānantassa ayamābhogo atthi, parittābhesu pana devesu nibbattikāraṇaṃ jhānaṃ bhāvento evaṃ vutto. Esa nayo sabbattha. Parittābhā siyā saṃkiliṭṭhābhā honti siyā parisuddhābhā, appamāṇābhā siyā saṃkiliṭṭhābhā honti siyā parisuddhābhā. Kathaṃ? Suppamatte vā sarāvamatte vā kasiṇaparikammaṃ katvā samāpattiṃ nibbattetvā pañcahākārehi āciṇṇavasibhāvo paccanīkadhammānaṃ suṭṭhu aparisodhitattā dubbalameva samāpattiṃ vaḷañjitvā appaguṇajjhāne ṭhito kālaṃ katvā parittābhesu nibbattati, vaṇṇo panassa paritto ceva hoti saṃkiliṭṭho ca. Pañcahi panākārehi āciṇṇavasibhāvo paccanīkadhammānaṃ suṭṭhu parisodhitattā suvisuddhaṃ samāpattiṃ vaḷañjitvā paguṇajjhāne ṭhito kālaṃ katvā parittābhesu nibbattati, vaṇṇo panassa paritto ceva hoti parisuddho ca. Evaṃ parittābhā siyā saṃkiliṭṭhābhā honti siyā parisuddhābhā. Kasiṇe pana vipulaparikammaṃ katvā samāpattiṃ nibbattetvā pañcahākārehi āciṇṇavasibhāvoti sabbaṃ purimasadisameva veditabbaṃ. Evaṃ appamāṇābhā siyā saṃkiliṭṭhābhā honti siyā parisuddhābhāti.
वण्णनानत्तन्ति सरीरवण्णस्स नानत्तं। नो च आभानानत्तन्ति आलोके नानत्तं न पञ्ञायति। अच्चिनानत्तन्ति दीघरस्सअणुथूलवसेन अच्चिया नानत्तं।
Vaṇṇanānattanti sarīravaṇṇassa nānattaṃ. No ca ābhānānattanti āloke nānattaṃ na paññāyati. Accinānattanti dīgharassaaṇuthūlavasena acciyā nānattaṃ.
यत्थ यत्थाति उय्यानविमानकप्परुक्खनदीतीरपोक्खरणीतीरेसु यत्थ यत्थ। अभिनिविसन्तीति वसन्ति। अभिरमन्तीति रमन्ति न उक्कण्ठन्ति। काजेनाति यागुभत्ततेलफाणितमच्छमंसकाजेसु येन केनचि काजेन। ‘‘काचेनाति’’पि पाठो, अयमेव अत्थो। पिटकेनाति पच्छिया। तत्थ तत्थेवाति सप्पिमधुफाणितादीनं सुलभट्ठानतो लोणपूतिमच्छादीनं उस्सन्नट्ठानं नीता ‘‘पुब्बे अम्हाकं वसनट्ठानं फासुकं, तत्थ सुखं वसिम्हा, इध लोणं वा नो बाधति पूतिमच्छगन्धो वा सीसरोगं उप्पादेती’’ति एवं चित्तं अनुप्पादेत्वा तत्थ तत्थेव रमन्ति।
Yattha yatthāti uyyānavimānakapparukkhanadītīrapokkharaṇītīresu yattha yattha. Abhinivisantīti vasanti. Abhiramantīti ramanti na ukkaṇṭhanti. Kājenāti yāgubhattatelaphāṇitamacchamaṃsakājesu yena kenaci kājena. ‘‘Kācenāti’’pi pāṭho, ayameva attho. Piṭakenāti pacchiyā. Tattha tatthevāti sappimadhuphāṇitādīnaṃ sulabhaṭṭhānato loṇapūtimacchādīnaṃ ussannaṭṭhānaṃ nītā ‘‘pubbe amhākaṃ vasanaṭṭhānaṃ phāsukaṃ, tattha sukhaṃ vasimhā, idha loṇaṃ vā no bādhati pūtimacchagandho vā sīsarogaṃ uppādetī’’ti evaṃ cittaṃ anuppādetvā tattha tattheva ramanti.
२३४. आभाति आभासम्पन्ना। तदङ्गेनाति तस्सा भवूपपत्तिया अङ्गेन, भवूपपत्तिकारणेनाति अत्थो। इदानि तं कारणं पुच्छन्तो को नु खो, भन्तेतिआदिमाह।
234.Ābhāti ābhāsampannā. Tadaṅgenāti tassā bhavūpapattiyā aṅgena, bhavūpapattikāraṇenāti attho. Idāni taṃ kāraṇaṃ pucchanto ko nu kho, bhantetiādimāha.
कायदुट्ठुल्लन्ति कायालसियभावो। झायतोति जलतो।
Kāyaduṭṭhullanti kāyālasiyabhāvo. Jhāyatoti jalato.
२३५. दीघरत्तं खो मेति थेरो किर पारमियो पूरेन्तो इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा समापत्तिं निब्बत्तेत्वा निरन्तरं तीणि अत्तभावसतानि ब्रह्मलोके पटिलभि, तं सन्धायेतं आह। वुत्तम्पि चेतं –
235.Dīgharattaṃ kho meti thero kira pāramiyo pūrento isipabbajjaṃ pabbajitvā samāpattiṃ nibbattetvā nirantaraṃ tīṇi attabhāvasatāni brahmaloke paṭilabhi, taṃ sandhāyetaṃ āha. Vuttampi cetaṃ –
‘‘अवोकिण्णं तीणि सतं, यं पब्बजिं इसिपब्बज्जं।
‘‘Avokiṇṇaṃ tīṇi sataṃ, yaṃ pabbajiṃ isipabbajjaṃ;
असङ्खतं गवेसन्तो, पुब्बे सञ्चरितं मम’’न्ति॥
Asaṅkhataṃ gavesanto, pubbe sañcaritaṃ mama’’nti.
सेसं सब्बत्थ उत्तानमेवाति।
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
अनुरुद्धसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Anuruddhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ७. अनुरुद्धसुत्तं • 7. Anuruddhasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ७. अनुरुद्धसुत्तवण्णना • 7. Anuruddhasuttavaṇṇanā
