| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[११५] ५. अनुसासिकजातकवण्णना
[115] 5. Anusāsikajātakavaṇṇanā
यायञ्ञे मनुसासतीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं अनुसासिकं भिक्खुनिं आरब्भ कथेसि। सा किर सावत्थिवासिनी एका कुलधीता पब्बजित्वा उपसम्पन्नकालतो पट्ठाय समणधम्मे अननुयुत्ता आमिसगिद्धा हुत्वा यत्थ अञ्ञा भिक्खुनियो न गच्छन्ति, तादिसे नगरस्स एकदेसे पिण्डाय चरति। अथस्सा मनुस्सा पणीतपिण्डपातं देन्ति। सा रसतण्हाय बज्झित्वा ‘‘सचे इमस्मिं पदेसे अञ्ञापि भिक्खुनियो पिण्डाय चरिस्सन्ति, मय्हं लाभो परिहायिस्सति। यथा एतं पदेसं अञ्ञा नागच्छन्ति, एवं मया कातुं वट्टती’’ति चिन्तेत्वा भिक्खुनूपस्सयं गन्त्वा ‘‘अय्ये, असुकट्ठाने चण्डो हत्थी, चण्डो अस्सो, चण्डो मेण्डो, चण्डो कुक्कुरो चरति, सपरिस्सयट्ठानं, मा तत्थ पिण्डाय चरित्था’’ति भिक्खुनियो अनुसासति। तस्सा वचनं सुत्वा एका भिक्खुनीपि तं पदेसं गीवं परिवत्तेत्वा न ओलोकेसि। तस्सा एकस्मिं दिवसे तस्मिं पदेसे पिण्डाय चरन्तिया वेगेनेकं गेहं पविसन्तिया चण्डो मेण्डको पहरित्वा ऊरुट्ठिकं भिन्दि। मनुस्सा वेगेन उपधावित्वा द्विधा भिन्नं ऊरुट्ठिकं एकतो बन्धित्वा तं भिक्खुनिं मञ्चेनादाय भिक्खुनूपस्सयं नयिंसु। भिक्खुनियो ‘‘अयं अञ्ञा भिक्खुनियो अनुसासित्वा सयं तस्मिं पदेसे चरन्ती ऊरुट्ठिकं भिन्दापेत्वा आगता’’ति परिहासं अकंसु। तम्पि ताय कतकारणं न चिरस्सेव भिक्खुसङ्घे पाकटं अहोसि।
Yāyaññe manusāsatīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ anusāsikaṃ bhikkhuniṃ ārabbha kathesi. Sā kira sāvatthivāsinī ekā kuladhītā pabbajitvā upasampannakālato paṭṭhāya samaṇadhamme ananuyuttā āmisagiddhā hutvā yattha aññā bhikkhuniyo na gacchanti, tādise nagarassa ekadese piṇḍāya carati. Athassā manussā paṇītapiṇḍapātaṃ denti. Sā rasataṇhāya bajjhitvā ‘‘sace imasmiṃ padese aññāpi bhikkhuniyo piṇḍāya carissanti, mayhaṃ lābho parihāyissati. Yathā etaṃ padesaṃ aññā nāgacchanti, evaṃ mayā kātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā bhikkhunūpassayaṃ gantvā ‘‘ayye, asukaṭṭhāne caṇḍo hatthī, caṇḍo asso, caṇḍo meṇḍo, caṇḍo kukkuro carati, saparissayaṭṭhānaṃ, mā tattha piṇḍāya caritthā’’ti bhikkhuniyo anusāsati. Tassā vacanaṃ sutvā ekā bhikkhunīpi taṃ padesaṃ gīvaṃ parivattetvā na olokesi. Tassā ekasmiṃ divase tasmiṃ padese piṇḍāya carantiyā vegenekaṃ gehaṃ pavisantiyā caṇḍo meṇḍako paharitvā ūruṭṭhikaṃ bhindi. Manussā vegena upadhāvitvā dvidhā bhinnaṃ ūruṭṭhikaṃ ekato bandhitvā taṃ bhikkhuniṃ mañcenādāya bhikkhunūpassayaṃ nayiṃsu. Bhikkhuniyo ‘‘ayaṃ aññā bhikkhuniyo anusāsitvā sayaṃ tasmiṃ padese carantī ūruṭṭhikaṃ bhindāpetvā āgatā’’ti parihāsaṃ akaṃsu. Tampi tāya katakāraṇaṃ na cirasseva bhikkhusaṅghe pākaṭaṃ ahosi.
अथेकदिवसं धम्मसभायं भिक्खू ‘‘आवुसो, असुका अनुसासिका भिक्खुनी अञ्ञं अनुसासित्वा सयं तस्मिं पदेसे चरमाना चण्डेन मेण्डकेन ऊरुं भिन्दापेसी’’ति तस्सा अगुणकथं कथेसुं। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपेसा अञ्ञे अनुसासतियेव, सयं पन न वत्तति, निच्चकालं दुक्खमेव अनुभोती’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ bhikkhū ‘‘āvuso, asukā anusāsikā bhikkhunī aññaṃ anusāsitvā sayaṃ tasmiṃ padese caramānā caṇḍena meṇḍakena ūruṃ bhindāpesī’’ti tassā aguṇakathaṃ kathesuṃ. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesā aññe anusāsatiyeva, sayaṃ pana na vattati, niccakālaṃ dukkhameva anubhotī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो अरञ्ञे सकुणयोनियं निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो सकुणजेट्ठको हुत्वा अनेकसकुणसहस्सपरिवारो हिमवन्तं पाविसि। तस्स तत्थ वसनकाले एका चण्डसकुणिका महावत्तनिमग्गं गन्त्वा गोचरं गण्हाति। सा तत्थ सकटेहि पतितानि वीहिमुग्गबीजादीनि लभित्वा ‘‘यथा इदानि इमं पदेसं अञ्ञे सकुणा नागच्छन्ति, तथा करिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा सकुणसङ्घस्स ओवादं देति ‘‘वत्तनिमहामग्गो नाम सप्पटिभयो, हत्थिअस्सादयो चेव चण्डगोणयुत्तयानादीनि च सञ्चरन्ति, सहसा उप्पतितुम्पि न सक्का होति, न तत्थ गन्तब्ब’’न्ति। सकुणसङ्घो तस्सा ‘‘अनुसासिका’’तेव नामं अकासि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññe sakuṇayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto sakuṇajeṭṭhako hutvā anekasakuṇasahassaparivāro himavantaṃ pāvisi. Tassa tattha vasanakāle ekā caṇḍasakuṇikā mahāvattanimaggaṃ gantvā gocaraṃ gaṇhāti. Sā tattha sakaṭehi patitāni vīhimuggabījādīni labhitvā ‘‘yathā idāni imaṃ padesaṃ aññe sakuṇā nāgacchanti, tathā karissāmī’’ti cintetvā sakuṇasaṅghassa ovādaṃ deti ‘‘vattanimahāmaggo nāma sappaṭibhayo, hatthiassādayo ceva caṇḍagoṇayuttayānādīni ca sañcaranti, sahasā uppatitumpi na sakkā hoti, na tattha gantabba’’nti. Sakuṇasaṅgho tassā ‘‘anusāsikā’’teva nāmaṃ akāsi.
सा एकदिवसं वत्तनिमहामग्गे चरन्ती अतिमहावेगेन आगच्छन्तस्स यानस्स सद्दं सुत्वा निवत्तित्वा ओलोकेत्वा ‘‘दूरे तावा’’ति चरतियेव। अथ नं यानं वातवेगेन सीघमेव सम्पापुणि, सा उट्ठातुं नासक्खि, चक्केन द्विधा छिन्दित्वा गता। सकुणजेट्ठको सकुणे समानेन्तो तं अदिस्वा ‘‘अनुसासिका न दिस्सति, उपधारेथ न’’न्ति आह। सकुणा उपधारेन्ता तं महामग्गे द्विधा छिन्नं दिस्वा सकुणजेट्ठकस्स आरोचेसुं। सकुणजेट्ठको ‘‘सा अञ्ञा सकुणिका वारेत्वा सयं तत्थ चरमाना द्विधा छिन्ना’’ति वत्वा इमं गाथमाह –
Sā ekadivasaṃ vattanimahāmagge carantī atimahāvegena āgacchantassa yānassa saddaṃ sutvā nivattitvā oloketvā ‘‘dūre tāvā’’ti caratiyeva. Atha naṃ yānaṃ vātavegena sīghameva sampāpuṇi, sā uṭṭhātuṃ nāsakkhi, cakkena dvidhā chinditvā gatā. Sakuṇajeṭṭhako sakuṇe samānento taṃ adisvā ‘‘anusāsikā na dissati, upadhāretha na’’nti āha. Sakuṇā upadhārentā taṃ mahāmagge dvidhā chinnaṃ disvā sakuṇajeṭṭhakassa ārocesuṃ. Sakuṇajeṭṭhako ‘‘sā aññā sakuṇikā vāretvā sayaṃ tattha caramānā dvidhā chinnā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
११५.
115.
‘‘यायञ्ञे मनुसासति, सयं लोलुप्पचारिनी।
‘‘Yāyaññe manusāsati, sayaṃ loluppacārinī;
सायं विपक्खिका सेति, हता चक्केन सासिका’’ति॥
Sāyaṃ vipakkhikā seti, hatā cakkena sāsikā’’ti.
तत्थ यायञ्ञे मनुसासतीति यकारो पदसन्धिकरो, या अञ्ञे अनुसासतीति अत्थो। सयं लोलुप्पचारिनीति अत्तना लोलुप्पचारिनी समाना। सायं विपक्खिका सेतीति सा एसा विहतपक्खा हुत्वा महामग्गे सयति। हता चक्केन सासिकाति यानचक्केन हता सासिका सकुणिकाति।
Tattha yāyaññe manusāsatīti yakāro padasandhikaro, yā aññe anusāsatīti attho. Sayaṃ loluppacārinīti attanā loluppacārinī samānā. Sāyaṃ vipakkhikā setīti sā esā vihatapakkhā hutvā mahāmagge sayati. Hatā cakkena sāsikāti yānacakkena hatā sāsikā sakuṇikāti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा अनुसासिका सकुणिका अयं अनुसासिका भिक्खुनी अहोसि, सकुणजेट्ठको पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā anusāsikā sakuṇikā ayaṃ anusāsikā bhikkhunī ahosi, sakuṇajeṭṭhako pana ahameva ahosi’’nti.
अनुसासिकजातकवण्णना पञ्चमा।
Anusāsikajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ११५. अनुसासिकजातकं • 115. Anusāsikajātakaṃ
