Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဉ္စပကရဏ-အဋ္ဌကထာ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
၇. အနုသယယမကံ
7. Anusayayamakaṃ
ပရိစ္ဆေဒပရိစ္ဆိန္နုဒ္ဒေသဝာရဝဏ္ဏနာ
Paricchedaparicchinnuddesavāravaṇṇanā
၁. ဣဒာနိ တေသညေဝ မူလယမကေ ဒေသိတာနံ ကုသလာဒိဓမ္မာနံ လဗ္ဘမာနဝသေန ဧကဒေသံ သင္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ သင္ခာရယမကာနန္တရံ ဒေသိတသ္သ အနုသယယမကသ္သ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဟောတိ။ တတ္ထ ပာဠိဝဝတ္ထာနံ တာဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ဣမသ္မိဉ္ဟိ အနုသယယမကေ ခန္ဓယမကာဒီသု ဝိယ ဒေသနံ အကတ္ဝာ အညေန နယေန ပာဠိဒေသနာ ကတာ။ ကထံ? ပဌမံ တာဝ ပရိစ္ဆေဒတော, ဥဒ္ဒေသတော, ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတောတိ တီဟာကာရေဟိ အနုသယေ ဂဟာပေတုံ ပရိစ္ဆေဒဝာရော, ပရိစ္ဆိန္နုဒ္ဒေသဝာရော, ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဝာရောတိ, တယော ဝာရာ ဒေသိတာ။ တတော သတ္တန္နံ မဟာဝာရာနံ ဝသေန အနုသယေ ယောဇေတ္ဝာ ယမကဒေသနာ ကတာ။ တတ္ထ သတ္တာနုသယာတိ အယံ ‘‘သတ္တေဝ, န တတော ဥဒ္ဓံ, န ဟေဋ္ဌာ’’တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ အနုသယာနံ ဒေသိတတ္တာ ပရိစ္ဆေဒဝာရော နာမ။ ကာမရာဂာနုသယော။ပေ.။ အဝိဇ္ဇာနုသယောတိ အယံ ပရိစ္ဆေဒဝာရေန ပရိစ္ဆိန္နာနံ နာမမတ္တံ ဥဒ္ဒိသိတ္ဝာ ‘‘ဣမေ နာမ တေ’’တိ ဒေသိတတ္တာ ပရိစ္ဆိန္နုဒ္ဒေသဝာရော နာမ။ ကတ္ထ ကာမရာဂာနုသယော အနုသေတိ။ပေ.။ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာနုသယော အနုသေတီတိ အယံ ‘‘ဣမေသု နာမ ဌာနေသု ဣမေ အနုသယာ အနုသေန္တိ’’တိ ဧဝံ တေသံယေဝ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနသ္သ ဒေသိတတ္တာ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဝာရော နာမ။
1. Idāni tesaññeva mūlayamake desitānaṃ kusalādidhammānaṃ labbhamānavasena ekadesaṃ saṅgaṇhitvā saṅkhārayamakānantaraṃ desitassa anusayayamakassa atthavaṇṇanā hoti. Tattha pāḷivavatthānaṃ tāva veditabbaṃ – imasmiñhi anusayayamake khandhayamakādīsu viya desanaṃ akatvā aññena nayena pāḷidesanā katā. Kathaṃ? Paṭhamaṃ tāva paricchedato, uddesato, uppattiṭṭhānatoti tīhākārehi anusaye gahāpetuṃ paricchedavāro, paricchinnuddesavāro, uppattiṭṭhānavāroti, tayo vārā desitā. Tato sattannaṃ mahāvārānaṃ vasena anusaye yojetvā yamakadesanā katā. Tattha sattānusayāti ayaṃ ‘‘satteva, na tato uddhaṃ, na heṭṭhā’’ti gaṇanaparicchedena paricchinditvā anusayānaṃ desitattā paricchedavāro nāma. Kāmarāgānusayo…pe… avijjānusayoti ayaṃ paricchedavārena paricchinnānaṃ nāmamattaṃ uddisitvā ‘‘ime nāma te’’ti desitattā paricchinnuddesavāro nāma. Kattha kāmarāgānusayo anuseti…pe… ettha avijjānusayo anusetīti ayaṃ ‘‘imesu nāma ṭhānesu ime anusayā anusenti’’ti evaṃ tesaṃyeva uppattiṭṭhānassa desitattā uppattiṭṭhānavāro nāma.
ယေသံ ပန သတ္တန္နံ မဟာဝာရာနံ ဝသေန အနုသယေ ယောဇေတ္ဝာ ယမကဒေသနာ ကတာ, တေသံ ဣမာနိ နာမာနိ – အနုသယဝာရော, သာနုသယဝာရော, ပဇဟနဝာရော, ပရိညာဝာရော, ပဟီနဝာရော, ဥပ္ပဇ္ဇနဝာရော ဓာတုဝာရောတိ။ တေသု ပဌမော အနုသယဝာရော။ သော အနုလောမပဋိလောမနယဝသေန ဒုဝိဓော ဟောတိ။
Yesaṃ pana sattannaṃ mahāvārānaṃ vasena anusaye yojetvā yamakadesanā katā, tesaṃ imāni nāmāni – anusayavāro, sānusayavāro, pajahanavāro, pariññāvāro, pahīnavāro, uppajjanavāro dhātuvāroti. Tesu paṭhamo anusayavāro. So anulomapaṭilomanayavasena duvidho hoti.
တတ္ထ အနုလောမနယေ ‘‘ယသ္သ အနုသေတိ, ယတ္ထ အနုသေတိ, ယသ္သ ယတ္ထ အနုသေတီ’’တိ ပုဂ္ဂလောကာသတဒုဘယဝသေန တယော အန္တရဝာရာ ဟောန္တိ။ တေသု ပဌမေ ပုဂ္ဂလဝာရေ ‘‘ယသ္သ ကာမရာဂာနုသယော အနုသေတိ, တသ္သ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတိ; ယသ္သ ဝာ ပန ပဋိဃာနုသယော အနုသေတိ, တသ္သ ကာမရာဂာနုသယော အနုသေတိ; ယသ္သ ကာမရာဂာနုသယော အနုသေတိ, တသ္သ မာနာနုသယော, ဒိဋ္ဌာနုသယော, ဝိစိကိစ္ဆာနုသယော, ဘဝရာဂာနုသယော, အဝိဇ္ဇာနုသယော အနုသေတိ။ ယသ္သ ဝာ ပန အဝိဇ္ဇာနုသယော အနုသေတိ, တသ္သ ကာမရာဂာနုသယော အနုသေတီ’’တိ ကာမရာဂာနုသယမူလကာနိ ဆ ယမကာနိ။ ပုန အဂဟိတဂ္ဂဟဏဝသေန ပဋိဃာနုသယမူလကာနိ ပဉ္စ, မာနာနုသယမူလကာနိ စတ္တာရိ, ဒိဋ္ဌာနုသယမူလကာနိ တီဏိ, ဝိစိကိစ္ဆာနုသယမူလကာနိ ဒ္ဝေ, ဘဝရာဂာနုသယမူလကံ ဧကန္တိ ဧဝံ သဗ္ဗာနိပိ ဧကမူလကာနိ ဧကဝီသတိ။ ပုန ‘‘ယသ္သ ကာမရာဂာနုသယော စ ပဋိဃာနုသယော စ အနုသေန္တီ’’တိ ဧဝံ အာဂတာနိ ဒုကမူလကာနိ ပဉ္စ, တိကမူလကာနိ စတ္တာရိ, စတုက္ကမူလကာနိ တီဏိ, ပဉ္စကမူလကာနိ ဒ္ဝေ, ဆက္ကမူလကံ ဧကန္တိ အပရာနိပိ ပန္နရသ ဟောန္တိ။ တာနိ ပုရိမေဟိ ဧကဝီသတိယာ သဒ္ဓိံ ဆတ္တိံသာတိ ပုဂ္ဂလဝာရေ ဆတ္တိံသ ယမကာနိ။ တထာ ဩကာသဝာရေ, တထာ ပုဂ္ဂလောကာသဝာရေတိ သဗ္ဗာနိပိ အနုလောမနယေ အဋ္ဌသတံ ယမကာနိ။ တထာ ပဋိလောမနယေတိ အနုသယဝာရေ သောဠသာဓိကာနိ ဒ္ဝေ ယမကသတာနိ, တတော ဒိဂုဏာ ပုစ္ဆာ, တတော ဒိဂုဏာ အတ္ထာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ သာနုသယဝာရော, ပဇဟနဝာရော, ပရိညာဝာရော, ပဟီနဝာရော, ဥပ္ပဇ္ဇနဝာရောတိ ဣမေသမ္ပိ ပဉ္စန္နံ ဝာရာနံ, ဧကေကသ္မိံ ယမကဂဏနာ; ယမကဒိဂုဏာ ပုစ္ဆာ, ပုစ္ဆာဒိဂုဏာ စ အတ္ထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ ပနေတ္ထ ပုရိမေသု တီသု ဝာရေသု ဝိသေသော။ ဩကာသဝာရေ ‘‘ယတ္ထ တတ္ထာ’’တိ အဝတ္ဝာ ယတော တတောတိ နိသ္သက္ကဝစနေန ဒေသနာ ကတာ။ သေသံ တာဒိသမေဝ။
Tattha anulomanaye ‘‘yassa anuseti, yattha anuseti, yassa yattha anusetī’’ti puggalokāsatadubhayavasena tayo antaravārā honti. Tesu paṭhame puggalavāre ‘‘yassa kāmarāgānusayo anuseti, tassa paṭighānusayo anuseti; yassa vā pana paṭighānusayo anuseti, tassa kāmarāgānusayo anuseti; yassa kāmarāgānusayo anuseti, tassa mānānusayo, diṭṭhānusayo, vicikicchānusayo, bhavarāgānusayo, avijjānusayo anuseti. Yassa vā pana avijjānusayo anuseti, tassa kāmarāgānusayo anusetī’’ti kāmarāgānusayamūlakāni cha yamakāni. Puna agahitaggahaṇavasena paṭighānusayamūlakāni pañca, mānānusayamūlakāni cattāri, diṭṭhānusayamūlakāni tīṇi, vicikicchānusayamūlakāni dve, bhavarāgānusayamūlakaṃ ekanti evaṃ sabbānipi ekamūlakāni ekavīsati. Puna ‘‘yassa kāmarāgānusayo ca paṭighānusayo ca anusentī’’ti evaṃ āgatāni dukamūlakāni pañca, tikamūlakāni cattāri, catukkamūlakāni tīṇi, pañcakamūlakāni dve, chakkamūlakaṃ ekanti aparānipi pannarasa honti. Tāni purimehi ekavīsatiyā saddhiṃ chattiṃsāti puggalavāre chattiṃsa yamakāni. Tathā okāsavāre, tathā puggalokāsavāreti sabbānipi anulomanaye aṭṭhasataṃ yamakāni. Tathā paṭilomanayeti anusayavāre soḷasādhikāni dve yamakasatāni, tato diguṇā pucchā, tato diguṇā atthā ca veditabbā. Yathā cettha, evaṃ sānusayavāro, pajahanavāro, pariññāvāro, pahīnavāro, uppajjanavāroti imesampi pañcannaṃ vārānaṃ, ekekasmiṃ yamakagaṇanā; yamakadiguṇā pucchā, pucchādiguṇā ca atthā veditabbā. Ayaṃ panettha purimesu tīsu vāresu viseso. Okāsavāre ‘‘yattha tatthā’’ti avatvā yato tatoti nissakkavacanena desanā katā. Sesaṃ tādisameva.
ယော ပနာယံ သဗ္ဗပစ္ဆိမော ဓာတုဝာရော နာမ, သော ပုစ္ဆာဝာရော, ဝိသ္သဇ္ဇနာဝာရောတိ ဒ္ဝိဓာ ဌိတော။ တသ္သ ပုစ္ဆာဝာရေ ကာမဓာတုယာ စုတသ္သ ကာမဓာတုံ ဥပပဇ္ဇန္တသ္သာတိ ဝတ္ဝာ ‘‘ကာမဓာတုံ ဝာ ပန ဥပပဇ္ဇန္တသ္သ ကာမဓာတုယာ စုတသ္သာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ကိံ ကာရဏာ? အတ္ထဝိသေသာဘာဝတော။ ဒ္ဝေပိ ဟိ ဧတာ ပုစ္ဆာ ဧကတ္ထာယေဝ, တသ္မာ ဧကေကသ္မာ ယမကာ ဧကေကမေဝ ပုစ္ဆံ ပုစ္ဆိတ္ဝာ သဗ္ဗပုစ္ဆာဝသာနေ ပုစ္ဆာနုက္ကမေနေဝ ‘‘ကာမဓာတုယာ စုတသ္သ ကာမဓာတုံ ဥပပဇ္ဇန္တသ္သ ကသ္သစိ သတ္တ အနုသယာ အနုသေန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိသ္သဇ္ဇနံ ကတံ။
Yo panāyaṃ sabbapacchimo dhātuvāro nāma, so pucchāvāro, vissajjanāvāroti dvidhā ṭhito. Tassa pucchāvāre kāmadhātuyā cutassa kāmadhātuṃ upapajjantassāti vatvā ‘‘kāmadhātuṃ vā pana upapajjantassa kāmadhātuyā cutassā’’ti na vuttaṃ. Kiṃ kāraṇā? Atthavisesābhāvato. Dvepi hi etā pucchā ekatthāyeva, tasmā ekekasmā yamakā ekekameva pucchaṃ pucchitvā sabbapucchāvasāne pucchānukkameneva ‘‘kāmadhātuyā cutassa kāmadhātuṃ upapajjantassa kassaci satta anusayā anusentī’’tiādinā nayena vissajjanaṃ kataṃ.
တတ္ထ ‘‘ကာမဓာတုယာ စုတသ္သ ကာမဓာတုံ ဥပပဇ္ဇန္တသ္သ, ရူပဓာတုံ, အရူပဓာတုံ, နကာမဓာတုံ, နရူပဓာတုံ နအရူပဓာတုံ , ဥပပဇ္ဇန္တသ္သာ’’တိ ဆ သုဒ္ဓိကပုစ္ဆာ; ‘‘နကာမဓာတုံ, နအရူပဓာတုံ, နရူပဓာတုံ; နအရူပဓာတုံ, နကာမဓာတုံ, နရူပဓာတုံ, ဥပပဇ္ဇန္တသ္သာ’’တိ တိသ္သော မိသ္သကာ ပုစ္ဆာ စာတိ ကာမဓာတုမူလကာ နဝ အနုလောမပုစ္ဆာ ဟောန္တိ။ တထာ ရူပဓာတုမူလကာ နဝ, အရူပဓာတုမူလကာ နဝာတိ သတ္တဝီသတိ အနုလောမပုစ္ဆာ ဟောန္တိ။ တထာ နကာမဓာတုနရူပဓာတုနအရူပဓာတုမူလကာ သတ္တဝီသတိ ပဋိလောမပုစ္ဆာ။ ပုန ‘‘နကာမဓာတုယာ, နအရူပဓာတုယာ, နရူပဓာတုယာ, နအရူပဓာတုယာ, နကာမဓာတုယာ, နအရူပဓာတုယာ’’တိ သတ္တဝီသတိ ဒုကမူလကာ ပုစ္ဆာတိ သဗ္ဗာပိ သမ္ပိဏ္ဍိတာ ဧကာသီတိ ပုစ္ဆာ ဟောန္တိ။ တာသံ ဝသေနေတ္ထ ဝိသ္သဇ္ဇနံ ကတန္တိ ဣဒံ ဓာတုဝာရေ ပာဠိဝဝတ္ထာနံ။ ဧဝံ တာဝ သကလေပိ အနုသယယမကေ ပာဠိဝဝတ္ထာနမေတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Tattha ‘‘kāmadhātuyā cutassa kāmadhātuṃ upapajjantassa, rūpadhātuṃ, arūpadhātuṃ, nakāmadhātuṃ, narūpadhātuṃ naarūpadhātuṃ , upapajjantassā’’ti cha suddhikapucchā; ‘‘nakāmadhātuṃ, naarūpadhātuṃ, narūpadhātuṃ; naarūpadhātuṃ, nakāmadhātuṃ, narūpadhātuṃ, upapajjantassā’’ti tisso missakā pucchā cāti kāmadhātumūlakā nava anulomapucchā honti. Tathā rūpadhātumūlakā nava, arūpadhātumūlakā navāti sattavīsati anulomapucchā honti. Tathā nakāmadhātunarūpadhātunaarūpadhātumūlakā sattavīsati paṭilomapucchā. Puna ‘‘nakāmadhātuyā, naarūpadhātuyā, narūpadhātuyā, naarūpadhātuyā, nakāmadhātuyā, naarūpadhātuyā’’ti sattavīsati dukamūlakā pucchāti sabbāpi sampiṇḍitā ekāsīti pucchā honti. Tāsaṃ vasenettha vissajjanaṃ katanti idaṃ dhātuvāre pāḷivavatthānaṃ. Evaṃ tāva sakalepi anusayayamake pāḷivavatthānametaṃ veditabbaṃ.
အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပနေတ္ထ ယံ ယံ အနုတ္တာနံ, တတ္ထ တတ္ထ အယံ ဝိနိစ္ဆယကထာ – အနုသယာတိ ကေနဋ္ဌေန အနုသယာ? အနုသယနဋ္ဌေန။ ကော ဧသ အနုသယနဋ္ဌော နာမာတိ? အပ္ပဟီနဋ္ဌော။ ဧတေ ဟိ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန တသ္သ တသ္သ သန္တာနေ အနုသေန္တိ နာမ, တသ္မာ အနုသယာတိ ဝုစ္စန္တိ။ အနုသေန္တီတိ အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတ္ဝာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ အထာပိ သိယာ – အနုသယနဋ္ဌော နာမ အပ္ပဟီနာကာရော။ အပ္ပဟီနာကာရော စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္တုံ န ယုဇ္ဇတိ, တသ္မာ န အနုသယာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ။ တတ္ရိဒံ ပဋိဝစနံ – အပ္ပဟီနာကာရော အနုသယော, အနုသယောတိ ပန အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ထာမဂတကိလေသော ဝုစ္စတိ။ သော စိတ္တသမ္ပယုတ္တော သာရမ္မဏော သပ္ပစ္စယဋ္ဌေန သဟေတုကော ဧကန္တာကုသလော အတီတောပိ ဟောတိ အနာဂတောပိ ပစ္စုပ္ပန္နောပိ, တသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။
Ādito paṭṭhāya panettha yaṃ yaṃ anuttānaṃ, tattha tattha ayaṃ vinicchayakathā – anusayāti kenaṭṭhena anusayā? Anusayanaṭṭhena. Ko esa anusayanaṭṭho nāmāti? Appahīnaṭṭho. Ete hi appahīnaṭṭhena tassa tassa santāne anusenti nāma, tasmā anusayāti vuccanti. Anusentīti anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantīti attho. Athāpi siyā – anusayanaṭṭho nāma appahīnākāro. Appahīnākāro ca uppajjatīti vattuṃ na yujjati, tasmā na anusayā uppajjantīti . Tatridaṃ paṭivacanaṃ – appahīnākāro anusayo, anusayoti pana appahīnaṭṭhena thāmagatakileso vuccati. So cittasampayutto sārammaṇo sappaccayaṭṭhena sahetuko ekantākusalo atītopi hoti anāgatopi paccuppannopi, tasmā uppajjatīti vattuṃ yujjati.
တတ္ရိဒံ ပမာဏံ – အဘိဓမ္မေ တာဝ ကထာဝတ္ထုသ္မိံ (ကထာ. ၅၅၄ အာဒယော) ‘‘အနုသယာ အဗ္ယာကတာ, အနုသယာ အဟေတုကာ, အနုသယာ စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တာ’’တိ သဗ္ဗေ ဝာဒာ ပဋိသေဓိတာ။ ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂေ (ပဋိ. မ. ၃.၂၁) ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နေ ကိလေသေ ပဇဟတီ’’တိ ပုစ္ဆံ ကတ္ဝာ အနုသယာနံ ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝသ္သ အတ္ထိတာယ ‘‘ထာမဂတာနုသယံ ပဇဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မသင္ဂဟေ ပန မောဟသ္သ ပဒဘာဇနေ ‘‘အဝိဇ္ဇာနုသယော အဝိဇ္ဇာပရိယုဋ္ဌာနံ အဝိဇ္ဇာလင္ဂီ မောဟော အကုသလမူလံ, အယံ တသ္မိံ သမယေ မောဟော ဟောတီ’’တိ (ဓ. သ. ၃၉၀) အကုသလစိတ္တေန သဒ္ဓိံ အဝိဇ္ဇာနုသယသ္သ ဥပ္ပန္နဘာဝော ဝုတ္တော။ ဣမသ္မိံယေဝ အနုသယယမကေ သတ္တန္နံ မဟာဝာရာနံ အညတရသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇနဝာရေ ‘‘ယသ္သ ကာမရာဂာနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္သ ပဋိဃာနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘အနုသေန္တီတိ အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတ္ဝာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ, တံ ဣမိနာ တန္တိပ္ပမာဏေန သုဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယမ္ပိ ‘‘စိတ္တသမ္ပယုတ္တော သာရမ္မဏော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ သုဝုတ္တမေဝ။ အနုသယော ဟိ နာမေသ ပရိနိပ္ဖန္နော စိတ္တသမ္ပယုတ္တော အကုသလဓမ္မောတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ ကာမရာဂာနုသယောတိအာဒီသု ကာမရာဂော စ သော အပ္ပဟီနဋ္ဌေန အနုသယော စာတိ ကာမရာဂာနုသယော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။
Tatridaṃ pamāṇaṃ – abhidhamme tāva kathāvatthusmiṃ (kathā. 554 ādayo) ‘‘anusayā abyākatā, anusayā ahetukā, anusayā cittavippayuttā’’ti sabbe vādā paṭisedhitā. Paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 3.21) ‘‘paccuppanne kilese pajahatī’’ti pucchaṃ katvā anusayānaṃ paccuppannabhāvassa atthitāya ‘‘thāmagatānusayaṃ pajahatī’’ti vuttaṃ. Dhammasaṅgahe pana mohassa padabhājane ‘‘avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānaṃ avijjālaṅgī moho akusalamūlaṃ, ayaṃ tasmiṃ samaye moho hotī’’ti (dha. sa. 390) akusalacittena saddhiṃ avijjānusayassa uppannabhāvo vutto. Imasmiṃyeva anusayayamake sattannaṃ mahāvārānaṃ aññatarasmiṃ uppajjanavāre ‘‘yassa kāmarāgānusayo uppajjati, tassa paṭighānusayo uppajjatī’’tiādi vuttaṃ. Tasmā ‘‘anusentīti anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantī’’ti yaṃ vuttaṃ, taṃ iminā tantippamāṇena suvuttanti veditabbaṃ. Yampi ‘‘cittasampayutto sārammaṇo’’tiādi vuttaṃ, tampi suvuttameva. Anusayo hi nāmesa parinipphanno cittasampayutto akusaladhammoti niṭṭhamettha gantabbaṃ. Kāmarāgānusayotiādīsu kāmarāgo ca so appahīnaṭṭhena anusayo cāti kāmarāgānusayo. Sesapadesupi eseva nayo.
ပရိစ္ဆေဒပရိစ္ဆိန္နုဒ္ဒေသဝာရဝဏ္ဏနာ။
Paricchedaparicchinnuddesavāravaṇṇanā.
ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဝာရဝဏ္ဏနာ
Uppattiṭṭhānavāravaṇṇanā
၂. ဣဒာနိ တေသံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ပကာသေတုံ ကတ္ထ ကာမရာဂာနုသယော အနုသေတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာမဓာတုယာ ဒ္ဝီသု ဝေဒနာသူတိ ကာမာဝစရဘူမိယံ သုခာယ စ ဥပေက္ခာယ စာတိ ဒ္ဝီသု ဝေဒနာသု။ ဧတ္ထ ကာမရာဂာနုသယော အနုသေတီတိ ဣမာသု ဒ္ဝီသု ဝေဒနာသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ပနေသ အကုသလဝေဒနာသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စာတိ ဒ္ဝီဟာကာရေဟိ အနုသေတိ။ အကုသလာယ သုခာယ ဝေဒနာယ စေဝ ဥပေက္ခာယ ဝေဒနာယ စ သဟဇာတောပိ ဟုတ္ဝာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တာ ဝေဒနာ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ အဝသေသာ ပန ကာမာဝစရကုသလဝိပာကကိရိယဝေဒနာ အာရမ္မဏမေဝ ကတ္ဝာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကာမဓာတုယာ ဒ္ဝီသု ဝေဒနာသု အနုသယမာနော စေသ တာဟိ ဝေဒနာဟိ သမ္ပယုတ္တေသု သညာသင္ခာရဝိညာဏေသုပိ အနုသေတိယေဝ။ န ဟိ သက္ကာ ဝေဒနာသု အနုသယမာနေန တံသမ္ပယုတ္တေဟိ သညာဒီဟိ သဒ္ဓိံ အသဟဇာတေန ဝာ ဘဝိတုံ, တံသမ္ပယုတ္တေ ဝာ သညာဒယော အာရမ္မဏံ အကတ္ဝာ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပန ယသ္မာ ဣမာ ဒ္ဝေ ဝေဒနာဝ သာတသန္တသုခတ္တာ အသ္သာဒဋ္ဌေန ကာမရာဂာနုသယသ္သ ဥပ္ပတ္တိယာ သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ပဓာနာ, တသ္မာ ‘‘ဒ္ဝီသု ဝေဒနာသု ဧတ္ထ ကာမရာဂာနုသယော အနုသေတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဩဠာရိကဝသေန ဟိ ဗောဓနေယ္ယေ သုခံ ဗောဓေတုန္တိ။
2. Idāni tesaṃ uppattiṭṭhānaṃ pakāsetuṃ kattha kāmarāgānusayo anusetītiādimāha. Tattha kāmadhātuyā dvīsu vedanāsūti kāmāvacarabhūmiyaṃ sukhāya ca upekkhāya cāti dvīsu vedanāsu. Ettha kāmarāgānusayo anusetīti imāsu dvīsu vedanāsu uppajjati. So panesa akusalavedanāsu sahajātavasena ārammaṇavasena cāti dvīhākārehi anuseti. Akusalāya sukhāya vedanāya ceva upekkhāya vedanāya ca sahajātopi hutvā uppajjati. Tā vedanā ārammaṇaṃ katvāpi uppajjatīti attho. Avasesā pana kāmāvacarakusalavipākakiriyavedanā ārammaṇameva katvā uppajjati. Kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anusayamāno cesa tāhi vedanāhi sampayuttesu saññāsaṅkhāraviññāṇesupi anusetiyeva. Na hi sakkā vedanāsu anusayamānena taṃsampayuttehi saññādīhi saddhiṃ asahajātena vā bhavituṃ, taṃsampayutte vā saññādayo ārammaṇaṃ akatvā uppajjituṃ. Evaṃ santepi pana yasmā imā dve vedanāva sātasantasukhattā assādaṭṭhena kāmarāgānusayassa uppattiyā sesasampayuttadhammesu padhānā, tasmā ‘‘dvīsu vedanāsu ettha kāmarāgānusayo anusetī’’ti vuttaṃ, oḷārikavasena hi bodhaneyye sukhaṃ bodhetunti.
နနု စေသ အာရမ္မဏဝသေန အနုသယမာနော န ကေဝလံ ဣမာသု ဒ္ဝီသု ဝေဒနာသု စေဝ ဝေဒနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု စ အနုသေတိ, ဣဋ္ဌေသု ပန ရူပာဒီသုပိ အနုသေတိယေဝ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဝိဘင္ဂပ္ပကရဏေ (ဝိဘ. ၈၁၆) ‘‘ယံ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ, ဧတ္ထ သတ္တာနံ ကာမရာဂာနုသယော အနုသေတီ’’တိ ဣမသ္မိမ္ပိ ပကရဏေ အနုသယဝာရသ္သ ပဋိလောမနယေ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယတ္ထ ကာမရာဂာနုသယော နာနုသေတိ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာနုသယော နာနုသေတီတိ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ရူပဓာတုယာ အရူပဓာတုယာ ဧတ္ထ ကာမရာဂာနုသယော နာနုသေတိ, နော စ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာနုသယော နာနုသေတိ။ အပရိယာပန္နေ ဧတ္ထ ကာမရာဂာနုသယော စ နာနုသေတိ, ဒိဋ္ဌာနုသယော စ နာနုသေတီ’’တိ။ ဧတ္ထ ဟိ ဒုက္ခဝေဒနာယ စေဝ ရူပဓာတုအာဒီသု စ နာနုသေတီတိ ဝုတ္တတ္တာ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မံ ဒုက္ခဝေဒနံ သဩကာသေ ရူပာရူပာဝစရဓမ္မေ နဝ စ, လောကုတ္တရဓမ္မေ ဌပေတ္ဝာ အဝသေသေသု ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗေသု အနုသေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံ ဣဓ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ? အနောဠာရိကတ္တာ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဟိ ဝေဒနာနညေဝ ဩဠာရိကတ္တာ ဣမေသံ ပန အနောဠာရိကတ္တာ ဧတေသု ရူပာဒီသု အနုသေတီတိ န ဝုတ္တံ, အတ္ထတော ပန လဗ္ဘတိ။ တသ္မာ ဧတေသုပိ ကာမရာဂာနုသယော အနုသေတိယေဝာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ န ဟိ သတ္ထာ သဗ္ဗံ သဗ္ဗတ္ထ ကထေတိ။ ဗောဓနေယ္ယသတ္တာနံ ပန ဝသေန ကတ္ထစိ ယံ လဗ္ဘတိ, တံ သဗ္ဗံ ကထေတိ, ကတ္ထစိ န ကထေတိ။ တထာ ဟိ အနေန ကတ္ထစိ ဒိဋ္ဌာနုသယော အနုသေတီတိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘သဗ္ဗသက္ကာယပရိယာပန္နေသု ဓမ္မေသု ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌာနုသယော အနုသေတီ’’တိ ယံ လဗ္ဘတိ တံ သဗ္ဗံ ကထိတံ။ အပရသ္မိံ ဌာနေ ဝိသ္သဇ္ဇန္တေန ‘‘ရူပဓာတုယာ အရူပဓာတုယာ ဧတ္ထ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယော စ မာနာနုသယော စ ဒိဋ္ဌာနုသယော စ အနုသေန္တိ, ကာမဓာတုယာ ဒ္ဝီသု ဝေဒနာသု ဧတ္ထ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယော စ ကာမရာဂာနုသယော စ မာနာနုသယော စ ဒိဋ္ဌာနုသယော စ အနုသေန္တိ, ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ဧတ္ထ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယော စ ပဋိဃာနုသယော စ ဒိဋ္ဌာနုသယော စ အဝိဇ္ဇာနုသယော စ အနုသေန္တီ’’တိ ယံ လဗ္ဘတိ တံ သဗ္ဗံ အကထေတ္ဝာ ရူပဓာတုအရူပဓာတူဟိ သဒ္ဓိံ တိသ္သော ဝေဒနာဝ ကထိတာ။ ဝေဒနာသမ္ပယုတ္တာ ပန အရူပဓမ္မာ, သဗ္ဗဉ္စ ရူပံ န ကထိတံ။ ကိဉ္စာပိ န ကထိတံ, ဒိဋ္ဌာနုသယော ပနေတ္ထ အနုသေတိယေဝ။ ဧဝမေဝ ကိဉ္စာပိ ဣဓ ရူပာဒိဣဋ္ဌာရမ္မဏံ န ကထိတံ, ကာမရာဂာနုသယော ပနေတ္ထ အနုသေတိယေဝာတိ။ ဧဝံ တာဝ ကာမရာဂာနုသယသ္သ အနုသယနဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Nanu cesa ārammaṇavasena anusayamāno na kevalaṃ imāsu dvīsu vedanāsu ceva vedanāsampayuttadhammesu ca anuseti, iṭṭhesu pana rūpādīsupi anusetiyeva. Vuttampi cetaṃ vibhaṅgappakaraṇe (vibha. 816) ‘‘yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, ettha sattānaṃ kāmarāgānusayo anusetī’’ti imasmimpi pakaraṇe anusayavārassa paṭilomanaye vuttaṃ. ‘‘Yattha kāmarāgānusayo nānuseti tattha diṭṭhānusayo nānusetīti dukkhāya vedanāya rūpadhātuyā arūpadhātuyā ettha kāmarāgānusayo nānuseti, no ca tattha diṭṭhānusayo nānuseti. Apariyāpanne ettha kāmarāgānusayo ca nānuseti, diṭṭhānusayo ca nānusetī’’ti. Ettha hi dukkhavedanāya ceva rūpadhātuādīsu ca nānusetīti vuttattā sasampayuttadhammaṃ dukkhavedanaṃ saokāse rūpārūpāvacaradhamme nava ca, lokuttaradhamme ṭhapetvā avasesesu rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbesu anusetīti vuttaṃ hoti. Taṃ idha kasmā na vuttanti? Anoḷārikattā. Heṭṭhā vuttanayena hi vedanānaññeva oḷārikattā imesaṃ pana anoḷārikattā etesu rūpādīsu anusetīti na vuttaṃ, atthato pana labbhati. Tasmā etesupi kāmarāgānusayo anusetiyevāti veditabbo. Na hi satthā sabbaṃ sabbattha katheti. Bodhaneyyasattānaṃ pana vasena katthaci yaṃ labbhati, taṃ sabbaṃ katheti, katthaci na katheti. Tathā hi anena katthaci diṭṭhānusayo anusetīti pucchitvā ‘‘sabbasakkāyapariyāpannesu dhammesu ettha diṭṭhānusayo anusetī’’ti yaṃ labbhati taṃ sabbaṃ kathitaṃ. Aparasmiṃ ṭhāne vissajjantena ‘‘rūpadhātuyā arūpadhātuyā ettha vicikicchānusayo ca mānānusayo ca diṭṭhānusayo ca anusenti, kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu ettha vicikicchānusayo ca kāmarāgānusayo ca mānānusayo ca diṭṭhānusayo ca anusenti, dukkhāya vedanāya ettha vicikicchānusayo ca paṭighānusayo ca diṭṭhānusayo ca avijjānusayo ca anusentī’’ti yaṃ labbhati taṃ sabbaṃ akathetvā rūpadhātuarūpadhātūhi saddhiṃ tisso vedanāva kathitā. Vedanāsampayuttā pana arūpadhammā, sabbañca rūpaṃ na kathitaṃ. Kiñcāpi na kathitaṃ, diṭṭhānusayo panettha anusetiyeva. Evameva kiñcāpi idha rūpādiiṭṭhārammaṇaṃ na kathitaṃ, kāmarāgānusayo panettha anusetiyevāti. Evaṃ tāva kāmarāgānusayassa anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
ပဋိဃာနုသယသ္သ ပန ‘‘ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယာ’’တိ ဝစနတော ဒ္ဝေ ဒောမနသ္သဝေဒနာ ကာယဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာ ဒုက္ခဝေဒနာတိ တိသ္သော ဝေဒနာ အနုသယနဋ္ဌာနံ။ သော ပနေသ ဒောမနသ္သဝေဒနာသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စာတိ ဒ္ဝီဟာကာရေဟိ အနုသေတိ။ အဝသေသဒုက္ခဝေဒနာယ ပန အာရမ္မဏဝသေနေဝ အနုသေတိ။ တာသု ဝေဒနာသု အနုသယမာနော စေသ တာဟိ သမ္ပယုတ္တေသု သညာက္ခန္ဓာဒီသုပိ အနုသေတိယေဝ။ ယာယ ဟိ ဝေဒနာယ ဧသ သဟဇာတော, တံသမ္ပယုတ္တေဟိ သညာဒီဟိပိ သဟဇာတောဝ။ ယာ စ ဝေဒနာ အာရမ္မဏံ ကရောတိ, တာဟိ သမ္ပယုတ္တေ သညာဒယောပိ ကရောတိယေဝ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပန ယသ္မာ ဒုက္ခဝေဒနာဝ အသာတဒုက္ခဝေဒယိတတ္တာ နိရသ္သာဒဋ္ဌေန ပဋိဃာနုသယသ္သ ဥပ္ပတ္တိယာ သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု အဓိကာ; တသ္မာ ‘‘ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ဧတ္ထ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဩဠာရိကဝသေန ဟိ ဗောဓနေယ္ယေ သုခံ ဗောဓေတုန္တိ။
Paṭighānusayassa pana ‘‘dukkhāya vedanāyā’’ti vacanato dve domanassavedanā kāyaviññāṇasampayuttā dukkhavedanāti tisso vedanā anusayanaṭṭhānaṃ. So panesa domanassavedanāsu sahajātavasena ārammaṇavasena cāti dvīhākārehi anuseti. Avasesadukkhavedanāya pana ārammaṇavaseneva anuseti. Tāsu vedanāsu anusayamāno cesa tāhi sampayuttesu saññākkhandhādīsupi anusetiyeva. Yāya hi vedanāya esa sahajāto, taṃsampayuttehi saññādīhipi sahajātova. Yā ca vedanā ārammaṇaṃ karoti, tāhi sampayutte saññādayopi karotiyeva. Evaṃ santepi pana yasmā dukkhavedanāva asātadukkhavedayitattā nirassādaṭṭhena paṭighānusayassa uppattiyā sesasampayuttadhammesu adhikā; tasmā ‘‘dukkhāya vedanāya ettha paṭighānusayo anusetī’’ti vuttaṃ, oḷārikavasena hi bodhaneyye sukhaṃ bodhetunti.
နနု စေသ အာရမ္မဏဝသေန အနုသယမာနော န ကေဝလံ ဒုက္ခဝေဒနာယ စေဝ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု စ အနုသေတိ, အနိဋ္ဌေသု ပန ရူပာဒီသုပိ အနုသေတိယေဝ? ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဝိဘင္ဂပ္ပကရဏေ (ဝိဘ. ၈၁၆) ‘‘ယံ လောကေ အပ္ပိယရူပံ အသာတရူပံ, ဧတ္ထ သတ္တာနံ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတီ’’တိ ဣမသ္မိမ္ပိ ပကရဏေ အနုသယဝာရသ္သ ပဋိလောမနယေ ဝုတ္တံ – ‘‘ကာမဓာတုယာ ဒ္ဝီသု ဝေဒနာသု ဧတ္ထ ပဋိဃာနုသယော နာနုသေတိ, နော စ တတ္ထ ကာမရာဂာနုသယော နာနုသေတိ။ ရူပဓာတုယာ အရူပဓာတုယာ အပရိယာပန္နေ ဧတ္ထ ပဋိဃာနုသယော စ နာနုသေတိ, ကာမရာဂာနုသယော စ နာနုသေတီ’’တိ။ ဧတ္ထ ဟိ ဒ္ဝီသု ကာမာဝစရဝေဒနာသု စေဝ ရူပဓာတုအာဒီသု စ နာနုသေတီတိ ဝုတ္တတ္တာ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဒ္ဝေ ဝေဒနာ သဩကာသေ ရူပာရူပာဝစရဓမ္မေ နဝ စ, လောကုတ္တရဓမ္မေ ဌပေတ္ဝာ အဝသေသေသု ရူပာဒီသု အနုသေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ။ တံ ဣဓ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ? အနောဠာရိကတ္တာ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဟိ ဒုက္ခဝေဒနာယ ဧဝ ဩဠာရိကတ္တာ ဣမေသံ ပန အနောဠာရိကတ္တာ ဧတေသု ရူပာဒီသု အနုသေတီတိ န ဝုတ္တံ။ အတ္ထတော ပန လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ဧတေသုပိ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတိယေဝာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
Nanu cesa ārammaṇavasena anusayamāno na kevalaṃ dukkhavedanāya ceva taṃsampayuttadhammesu ca anuseti, aniṭṭhesu pana rūpādīsupi anusetiyeva? Vuttampi cetaṃ vibhaṅgappakaraṇe (vibha. 816) ‘‘yaṃ loke appiyarūpaṃ asātarūpaṃ, ettha sattānaṃ paṭighānusayo anusetī’’ti imasmimpi pakaraṇe anusayavārassa paṭilomanaye vuttaṃ – ‘‘kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu ettha paṭighānusayo nānuseti, no ca tattha kāmarāgānusayo nānuseti. Rūpadhātuyā arūpadhātuyā apariyāpanne ettha paṭighānusayo ca nānuseti, kāmarāgānusayo ca nānusetī’’ti. Ettha hi dvīsu kāmāvacaravedanāsu ceva rūpadhātuādīsu ca nānusetīti vuttattā sasampayuttadhammā dve vedanā saokāse rūpārūpāvacaradhamme nava ca, lokuttaradhamme ṭhapetvā avasesesu rūpādīsu anusetīti vuttaṃ hoti . Taṃ idha kasmā na vuttanti? Anoḷārikattā. Heṭṭhā vuttanayena hi dukkhavedanāya eva oḷārikattā imesaṃ pana anoḷārikattā etesu rūpādīsu anusetīti na vuttaṃ. Atthato pana labbhati, tasmā etesupi paṭighānusayo anusetiyevāti veditabbo.
ကိံ ပန ဣတရာ ဒ္ဝေ ဝေဒနာ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ ဝာ ပဋိဃသ္သ အာရမ္မဏံ န ဟောန္တီတိ? နော န ဟောန္တိ။ ပရိဟီနဇ္ဈာနသ္သ ဝိပ္ပဋိသာရဝသေန သသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ တာ ဝေဒနာ အာရဗ္ဘ ဒောမနသ္သံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏသ္သ စ ပဋိလဒ္ဓသ္သ ဝိပရိဏာမံ ဝာ အပ္ပဋိလဒ္ဓသ္သ အပ္ပဋိလာဘံ ဝာ သမနုသ္သရတောပိ ဒောမနသ္သံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဒောမနသ္သမတ္တမေဝ ပန တံ ဟောတိ, န ပဋိဃာနုသယော။ ပဋိဃာနုသယော ဟိ အနိဋ္ဌာရမ္မဏေ ပဋိဟညနဝသေန ဥပ္ပန္နော ထာမဂတော ကိလေသော, တသ္မာ ဧတ္ထ ဒောမနသ္သေန သဒ္ဓိံ ပဋိဃော ဥပ္ပန္နောပိ အတ္တနော ပဋိဃကိစ္စံ အကရဏဘာဝေန ဧဝ ပဋိဃာနုသယော န ဟောတိ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တံ ဂစ္ဆတိ။ ယထာ ဟိ ပာဏာတိပာတစေတနာယ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နောပိ ဗ္ယာပာဒော မနောကမ္မံ နာမ န ဟောတိ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တံ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ ပဋိဃာနုသယော န ဟောတိ, အဗ္ဗောဟာရိကတ္တံ ဂစ္ဆတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဧကစ္စံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ နေက္ခမ္မသိတမ္ပိ ဝာ ဒောမနသ္သံ သန္ဓာယ ‘‘ယံ ဧဝရူပံ ဒောမနသ္သံ ပဋိဃံ တေန ပဇဟတိ န တတ္ထ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတီ’’တိ (မ. နိ. ၁.၄၆၅)။ ဧဝံ ပဋိဃာနုသယသ္သ အနုသယနဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Kiṃ pana itarā dve vedanā iṭṭhārammaṇaṃ vā paṭighassa ārammaṇaṃ na hontīti? No na honti. Parihīnajjhānassa vippaṭisāravasena sasampayuttadhammā tā vedanā ārabbha domanassaṃ uppajjati. Iṭṭhārammaṇassa ca paṭiladdhassa vipariṇāmaṃ vā appaṭiladdhassa appaṭilābhaṃ vā samanussaratopi domanassaṃ uppajjati. Domanassamattameva pana taṃ hoti, na paṭighānusayo. Paṭighānusayo hi aniṭṭhārammaṇe paṭihaññanavasena uppanno thāmagato kileso, tasmā ettha domanassena saddhiṃ paṭigho uppannopi attano paṭighakiccaṃ akaraṇabhāvena eva paṭighānusayo na hoti abbohārikattaṃ gacchati. Yathā hi pāṇātipātacetanāya saddhiṃ uppannopi byāpādo manokammaṃ nāma na hoti abbohārikattaṃ gacchati, evaṃ paṭighānusayo na hoti, abbohārikattaṃ gacchati. Vuttampi cetaṃ ekaccaṃ iṭṭhārammaṇaṃ nekkhammasitampi vā domanassaṃ sandhāya ‘‘yaṃ evarūpaṃ domanassaṃ paṭighaṃ tena pajahati na tattha paṭighānusayo anusetī’’ti (ma. ni. 1.465). Evaṃ paṭighānusayassa anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
မာနာနုသယသ္သ ပန ‘‘ကာမဓာတုယာ ဒ္ဝီသု ဝေဒနာသူ’’တိအာဒိဝစနတော ဒ္ဝေ ကာမာဝစရဝေဒနာ ရူပာရူပဓာတုယော စာတိ ဣဒံ တိဝိဓံ အနုသယနဋ္ဌာနံ။ တသ္သ အကုသလာသု ဝေဒနာသု ကာမရာဂာနုသယသ္သ ဝိယ သဟဇာတာနုသယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မာသု ပန သဗ္ဗာသုပိ ကာမာဝစရာသု သုခအဒုက္ခမသုခဝေဒနာသု ရူပာရူပဓာတူသု စ အာရမ္မဏဝသေနေဝ အနုသေတိ။ အနုသယဝာရသ္သ ပန ပဋိလောမနယေ ‘‘ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ အပရိယာပန္နေ ဧတ္ထ ကာမရာဂာနုသယော စ နာနုသေတိ, မာနာနုသယော စ နာနုသေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဌပေတ္ဝာ ဒုက္ခဝေဒနဉ္စေဝ နဝဝိဓံ လောကုတ္တရဓမ္မဉ္စ သေသရူပာရူပဓမ္မေသုပိ အယံ အနုသေတိယေဝာတိ။ ဧဝံ မာနာနုသယသ္သ အနုသယနဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Mānānusayassa pana ‘‘kāmadhātuyā dvīsu vedanāsū’’tiādivacanato dve kāmāvacaravedanā rūpārūpadhātuyo cāti idaṃ tividhaṃ anusayanaṭṭhānaṃ. Tassa akusalāsu vedanāsu kāmarāgānusayassa viya sahajātānusayatā veditabbā. Sasampayuttadhammāsu pana sabbāsupi kāmāvacarāsu sukhaadukkhamasukhavedanāsu rūpārūpadhātūsu ca ārammaṇavaseneva anuseti. Anusayavārassa pana paṭilomanaye ‘‘dukkhāya vedanāya apariyāpanne ettha kāmarāgānusayo ca nānuseti, mānānusayo ca nānusetī’’ti vuttattā ṭhapetvā dukkhavedanañceva navavidhaṃ lokuttaradhammañca sesarūpārūpadhammesupi ayaṃ anusetiyevāti. Evaṃ mānānusayassa anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
ဒိဋ္ဌာနုသယဝိစိကိစ္ဆာနုသယာ ပန ကေဝလံ လောကုတ္တရဓမ္မေသ္ဝေဝ နာနုသေန္တိ။ တေဘူမကေသု ပန သဗ္ဗေသုပိ အနုသေန္တိယေဝ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သဗ္ဗသက္ကာယပရိယာပန္နေသု ဓမ္မေသု ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌာနုသယော အနုသေတိ, ဧတ္ထ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယော အနုသေတီ’’တိ။ တတ္ထ သဗ္ဗသက္ကာယပရိယာပန္နေသူတိ သံသာရဝဋ္ဋနိသ္သိတဋ္ဌေန သက္ကာယပရိယာပန္နေသု သဗ္ဗဓမ္မေသူတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ပနေတေ ပဉ္စသု စိတ္တုပ္ပာဒေသု သဟဇာတာနုသယနဝသေန အနုသေန္တိ။ တေ ဝာ ပန ပဉ္စ စိတ္တုပ္ပာဒေ အညေ ဝာ တေဘူမကဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိကာလေ အာရမ္မဏာနုသယနဝသေန အနုသေန္တီတိ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌာနုသယဝိစိကိစ္ဆာနုသယာနံ အနုသယနဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Diṭṭhānusayavicikicchānusayā pana kevalaṃ lokuttaradhammesveva nānusenti. Tebhūmakesu pana sabbesupi anusentiyeva. Tena vuttaṃ – ‘‘sabbasakkāyapariyāpannesu dhammesu ettha diṭṭhānusayo anuseti, ettha vicikicchānusayo anusetī’’ti. Tattha sabbasakkāyapariyāpannesūti saṃsāravaṭṭanissitaṭṭhena sakkāyapariyāpannesu sabbadhammesūti attho. Tattha panete pañcasu cittuppādesu sahajātānusayanavasena anusenti. Te vā pana pañca cittuppāde aññe vā tebhūmakadhamme ārabbha pavattikāle ārammaṇānusayanavasena anusentīti. Evaṃ diṭṭhānusayavicikicchānusayānaṃ anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
ဘဝရာဂာနုသယော ပန ကိဉ္စာပိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တေသု စတူသု စိတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇနတော သဟဇာတာနုသယနဝသေန ‘‘ကာမဓာတုယာ ဒ္ဝီသု ဝေဒနာသု အနုသေတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော ဘဝေယ္ယ။ ကာမဓာတုယံ ပနေသ ဒ္ဝီဟိ ဝေဒနာဟိ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ ရူပာရူပာဝစရဓမ္မမေဝ ပဋိလဘတိ။ ကာမဓာတုယာ ပရိယာပန္နံ ဧကဓမ္မမ္ပိ အာရမ္မဏံ န ကရောတိ, တသ္မာ အာရမ္မဏာနုသယနဝသေန နိယမံ ကတ္ဝာ ‘‘ရူပဓာတုယာ အရူပဓာတုယာ ဧတ္ထ ဘဝရာဂာနုသယော အနုသေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပိစ ရာဂော နာမေသ ကာမရာဂဘဝရာဂဝသေန ဒုဝိဓော။ တတ္ထ ကာမရာဂော ကာမဓာတုယာ ဒ္ဝီသု ဝေဒနာသု အနုသေတီတိ ဝုတ္တော။ သစေ ပန ဘဝရာဂောပိ ကာမရာဂော ဝိယ ဧဝံ ဝုစ္စေယ္ယ, ကာမရာဂေန သဒ္ဓိံ ဒေသနာ သံကိဏ္ဏာ ဝိယ ဘဝေယ္ယာတိ ရာဂကိလေသံ ဒ္ဝိဓာ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ကာမရာဂတော ဘဝရာဂသ္သ ဝိသေသဒသ္သနတ္ထမ္ပိ ဧဝံ ဒေသနာ ကတာတိ။ ဧဝံ ဘဝရာဂာနုသယသ္သ အနုသယနဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Bhavarāgānusayo pana kiñcāpi diṭṭhivippayuttesu catūsu cittesu uppajjanato sahajātānusayanavasena ‘‘kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anusetī’’ti vattabbo bhaveyya. Kāmadhātuyaṃ panesa dvīhi vedanāhi saddhiṃ uppajjamānopi rūpārūpāvacaradhammameva paṭilabhati. Kāmadhātuyā pariyāpannaṃ ekadhammampi ārammaṇaṃ na karoti, tasmā ārammaṇānusayanavasena niyamaṃ katvā ‘‘rūpadhātuyā arūpadhātuyā ettha bhavarāgānusayo anusetī’’ti vuttaṃ. Apica rāgo nāmesa kāmarāgabhavarāgavasena duvidho. Tattha kāmarāgo kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anusetīti vutto. Sace pana bhavarāgopi kāmarāgo viya evaṃ vucceyya, kāmarāgena saddhiṃ desanā saṃkiṇṇā viya bhaveyyāti rāgakilesaṃ dvidhā bhinditvā kāmarāgato bhavarāgassa visesadassanatthampi evaṃ desanā katāti. Evaṃ bhavarāgānusayassa anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
အဝိဇ္ဇာနုသယော ပန သဗ္ဗေသုပိ တေဘူမကဓမ္မေသု အနုသေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗသက္ကာယပရိယာပန္နေသု ဓမ္မေသု ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာနုသယော အနုသေတီ’’တိ။ တသ္သ ဒ္ဝာဒသသု စိတ္တုပ္ပာဒေသု သဟဇာတာနုသယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပန န ကိဉ္စိ တေဘူမကဓမ္မံ အာရဗ္ဘ န ပဝတ္တတီတိ။ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာနုသယသ္သ အနုသယနဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ တာဝ ပရိစ္ဆေဒဝာရပရိစ္ဆိန္နုဒ္ဒေသဝာရဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဝာရေသု ဝိနိစ္ဆယကထာ။
Avijjānusayo pana sabbesupi tebhūmakadhammesu anuseti. Tena vuttaṃ ‘‘sabbasakkāyapariyāpannesu dhammesu ettha avijjānusayo anusetī’’ti. Tassa dvādasasu cittuppādesu sahajātānusayatā veditabbā. Ārammaṇakaraṇavasena pana na kiñci tebhūmakadhammaṃ ārabbha na pavattatīti. Evaṃ avijjānusayassa anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Ayaṃ tāva paricchedavāraparicchinnuddesavārauppattiṭṭhānavāresu vinicchayakathā.
ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဝာရဝဏ္ဏနာ။
Uppattiṭṭhānavāravaṇṇanā.
မဟာဝာရော
Mahāvāro
၁. အနုသယဝာရဝဏ္ဏနာ
1. Anusayavāravaṇṇanā
၃. သတ္တန္နံ ပန မဟာဝာရာနံ ပဌမေ အနုသယဝာရေ ယသ္သ ကာမရာဂာနုသယော အနုသေတိ, တသ္သ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတီတိ ဧတ္ထ ယဒေတံ ‘‘အာမန္တာ’’တိ ပဋိဝစနံ ဒိန္နံ, တံ ဒုဒ္ဒိန္နံ ဝိယ ခာယတိ။ ကသ္မာ? ကာမရာဂပဋိဃာနံ ဧကက္ခဏေ အနုပ္ပတ္တိတော။ ယထာ ဟိ ‘‘ယသ္သ မနာယတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္သ ဓမ္မာယတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ‘အာမန္တာ’, အသ္သာသပသ္သာသာနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တေသံ ကာယသင္ခာရော စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဝစီသင္ခာရော စ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု မနာယတနဓမ္မာယတနာနိ ကာယသင္ခာရဝစီသင္ခာရာ စ ဧကက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န တထာ ကာမရာဂပဋိဃာ။ ကာမရာဂော ဟိ အဋ္ဌသု လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဋိဃော ဒ္ဝီသု ဒောမနသ္သသဟဂတေသူတိ, နတ္ထိ နေသံ ဧကက္ခဏေ ဥပ္ပတ္တိ; တသ္မာ ဧတ္ထ ‘နော’တိ ပဋိသေဓော ကတ္တဗ္ဗော သိယာ။ တံ အကတ္ဝာ ပန ‘အာမန္တာ’တိ ပဋိဝစနသ္သ ဒိန္နတ္တာ ဟေဋ္ဌာယမကေသု ဝိယ ဧတ္ထ ခဏပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဝတ္တမာနဝောဟာရံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ အညထာ ဂဟေတဗ္ဗော။
3. Sattannaṃ pana mahāvārānaṃ paṭhame anusayavāre yassa kāmarāgānusayo anuseti, tassa paṭighānusayo anusetīti ettha yadetaṃ ‘‘āmantā’’ti paṭivacanaṃ dinnaṃ, taṃ duddinnaṃ viya khāyati. Kasmā? Kāmarāgapaṭighānaṃ ekakkhaṇe anuppattito. Yathā hi ‘‘yassa manāyatanaṃ uppajjati, tassa dhammāyatanaṃ uppajjatīti ‘āmantā’, assāsapassāsānaṃ uppādakkhaṇe tesaṃ kāyasaṅkhāro ca uppajjati, vacīsaṅkhāro ca uppajjatī’’tiādīsu manāyatanadhammāyatanāni kāyasaṅkhāravacīsaṅkhārā ca ekakkhaṇe uppajjanti, na tathā kāmarāgapaṭighā. Kāmarāgo hi aṭṭhasu lobhasahagatacittuppādesu uppajjati. Paṭigho dvīsu domanassasahagatesūti, natthi nesaṃ ekakkhaṇe uppatti; tasmā ettha ‘no’ti paṭisedho kattabbo siyā. Taṃ akatvā pana ‘āmantā’ti paṭivacanassa dinnattā heṭṭhāyamakesu viya ettha khaṇapaccuppannavasena vattamānavohāraṃ aggahetvā aññathā gahetabbo.
ကထံ? အပ္ပဟီနဝသေန။ အပ္ပဟီနတဉ္ဟိ သန္ဓာယ အယံ ‘‘အနုသေတီ’’တိ ဝတ္တမာနဝောဟာရော ဝုတ္တော, န ခဏပစ္စုပ္ပန္နတံ။ ယသ္မာ စ အပ္ပဟီနတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော, တသ္မာ ‘‘ယသ္သ ကာမရာဂာနုသယော အနုသေတိ, တသ္သ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတီ’’တိ ပုစ္ဆာယ ယသ္သ ကာမရာဂာနုသယော အပ္ပဟီနော, န အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပာဒိတော, တသ္သ ပဋိဃာနုသယောပိ အပ္ပဟီနောတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ စ တေသု ယသ္သေကော အပ္ပဟီနော, တသ္သ ဣတရောပိ အပ္ပဟီနောဝ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘အာမန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ, ယံ ဥပရိ ဥပ္ပဇ္ဇနဝာရေ ‘ယသ္သ ကာမရာဂာနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္သ ပဋိဃာနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘အာမန္တာ’တိ ဝုတ္တံ; တတ္ထ ကထံ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ? တတ္ထာပိ အပ္ပဟီနဝသေနေဝ ဥပ္ပတ္တိပစ္စယေ သတိ ဥပ္ပတ္တိယာ အနိဝာရိတဝသေန ဝာ။ ယထာ ဟိ စိတ္တကမ္မာဒီနိ အာရဘိတ္ဝာ အပရိနိဋ္ဌိတကမ္မန္တာ စိတ္တကာရာဒယော တေသံ ကမ္မန္တာနံ အကရဏက္ခဏေပိ မိတ္တသုဟဇ္ဇာဒီဟိ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌဋ္ဌာနေ ‘‘ဣမေသု ဒိဝသေသု ကိံ ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တာ, ‘‘စိတ္တကမ္မံ ကရောမ, ကဋ္ဌကမ္မံ ကရောမာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေ ကိဉ္စာပိ တသ္မိံ ခဏေ န ကရောန္တိ အဝိစ္ဆိန္နကမ္မန္တတ္တာ ပန ကတခဏဉ္စ ကတ္တဗ္ဗခဏဉ္စ ဥပာဒာယ ကရောန္တိယေဝ နာမ ဟောန္တိ။ ဧဝမေဝ ယမ္ဟိ သန္တာနေ အနုသယာ အပ္ပဟီနာ, ယမ္ဟိ ဝာ ပန နေသံ သန္တာနေ ဥပ္ပတ္တိပစ္စယေ သတိ ဥပ္ပတ္တိ အနိဝာရိတာ, တတ္ထ အနုပ္ပဇ္ဇနက္ခဏေပိ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗဉ္စေဝ ကာလန္တရေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဉ္စ ဥပာဒာယ ယသ္သ ကာမရာဂာနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္သ ပဋိဃာနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝ နာမာတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတော ပရေသုပိ ဧဝရူပေသု ဝိသ္သဇ္ဇနေသု ဧသေဝ နယော။ နော စ တသ္သာတိ ဣဒံ အနာဂာမိသ္သ ကာမရာဂဗ္ယာပာဒာနံ အနဝသေသတော ပဟီနတ္တာ ဝုတ္တံ။ တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနန္တိ ပုထုဇ္ဇနသောတာပန္နသကဒာဂာမီနံ။ ဒ္ဝိန္နံ ပုဂ္ဂလာနန္တိ သောတာပန္နသကဒာဂာမီနံ။ ပရတောပိ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု ဧသေဝ နယော။
Kathaṃ? Appahīnavasena. Appahīnatañhi sandhāya ayaṃ ‘‘anusetī’’ti vattamānavohāro vutto, na khaṇapaccuppannataṃ. Yasmā ca appahīnataṃ sandhāya vutto, tasmā ‘‘yassa kāmarāgānusayo anuseti, tassa paṭighānusayo anusetī’’ti pucchāya yassa kāmarāgānusayo appahīno, na anuppattidhammataṃ āpādito, tassa paṭighānusayopi appahīnoti evamattho daṭṭhabbo. Yasmā ca tesu yasseko appahīno, tassa itaropi appahīnova hoti, tasmā ‘‘āmantā’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ, yaṃ upari uppajjanavāre ‘yassa kāmarāgānusayo uppajjati, tassa paṭighānusayo uppajjatī’ti pucchitvā ‘āmantā’ti vuttaṃ; tattha kathaṃ attho gahetabboti? Tatthāpi appahīnavaseneva uppattipaccaye sati uppattiyā anivāritavasena vā. Yathā hi cittakammādīni ārabhitvā apariniṭṭhitakammantā cittakārādayo tesaṃ kammantānaṃ akaraṇakkhaṇepi mittasuhajjādīhi diṭṭhadiṭṭhaṭṭhāne ‘‘imesu divasesu kiṃ karothā’’ti vuttā, ‘‘cittakammaṃ karoma, kaṭṭhakammaṃ karomā’’ti vadanti. Te kiñcāpi tasmiṃ khaṇe na karonti avicchinnakammantattā pana katakhaṇañca kattabbakhaṇañca upādāya karontiyeva nāma honti. Evameva yamhi santāne anusayā appahīnā, yamhi vā pana nesaṃ santāne uppattipaccaye sati uppatti anivāritā, tattha anuppajjanakkhaṇepi uppannapubbañceva kālantare uppajjanakañca upādāya yassa kāmarāgānusayo uppajjati, tassa paṭighānusayo uppajjatiyeva nāmāti evamattho veditabbo. Ito paresupi evarūpesu vissajjanesu eseva nayo. No ca tassāti idaṃ anāgāmissa kāmarāgabyāpādānaṃ anavasesato pahīnattā vuttaṃ. Tiṇṇaṃ puggalānanti puthujjanasotāpannasakadāgāmīnaṃ. Dvinnaṃ puggalānanti sotāpannasakadāgāmīnaṃ. Paratopi evarūpesu ṭhānesu eseva nayo.
၁၄. ဩကာသဝာရသ္သ ပဌမဒုတိယပုစ္ဆာသု ယသ္မာ ကာမရာဂာနုသယော ကာမဓာတုယာ ဒ္ဝီသု ဝေဒနာသု အနုသေတိ, ပဋိဃာနုသယော ဒုက္ခဝေဒနာယ; တသ္မာ ‘နော’တိ ပဋိသေဓော ကတော။ တတိယပုစ္ဆာယံ ဥဘိန္နမ္ပိ ကာမဓာတုယာ ဒ္ဝီသု ဝေဒနာသု အနုသယနတော ‘အာမန္တာ’တိ ပဋိဝစနံ ဒိန္နံ။ ရူပဓာတုအရူပဓာတုယာ ပန မာနာနုသယသ္သ ကာမရာဂာနုသယေန သဒ္ဓိံ အသာဓာရဏံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ။ တသ္မာ နော စ တတ္ထ ကာမရာဂာနုသယောတိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗေသံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဝာရံ ဩလောကေတ္ဝာ သာဓာရဏာသာဓာရဏံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
14. Okāsavārassa paṭhamadutiyapucchāsu yasmā kāmarāgānusayo kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anuseti, paṭighānusayo dukkhavedanāya; tasmā ‘no’ti paṭisedho kato. Tatiyapucchāyaṃ ubhinnampi kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anusayanato ‘āmantā’ti paṭivacanaṃ dinnaṃ. Rūpadhātuarūpadhātuyā pana mānānusayassa kāmarāgānusayena saddhiṃ asādhāraṇaṃ uppattiṭṭhānaṃ. Tasmā no ca tattha kāmarāgānusayoti vuttaṃ. Iminā nayena sabbesaṃ uppattiṭṭhānavāraṃ oloketvā sādhāraṇāsādhāraṇaṃ uppattiṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
၂၀. ဒုကမူလကပုစ္ဆာယံ ယသ္မာ ကာမရာဂပဋိဃာနုသယာ နာပိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န ဧကံ ဓမ္မံ အာရမ္မဏံ ကရောန္တိ, တသ္မာ နတ္ထီတိ ပဋိက္ခေပော ကတော။ အယဉ္ဟေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ ယသ္မိံ ဣမေ ဒ္ဝေ အနုသယာ အနုသယေယ္ယုံ, တံ ဌာနမေဝ နတ္ထိ။ တသ္မာ ‘‘ကတ္ထ မာနာနုသယော အနုသေတီ’’တိ အယံ ပုစ္ဆာ အပုစ္ဆာယေဝာတိ။ အညေသုပိ ဧဝရူပေသု ဧသေဝ နယော။
20. Dukamūlakapucchāyaṃ yasmā kāmarāgapaṭighānusayā nāpi ekasmiṃ ṭhāne uppajjanti, na ekaṃ dhammaṃ ārammaṇaṃ karonti, tasmā natthīti paṭikkhepo kato. Ayañhettha adhippāyo. Yasmiṃ ime dve anusayā anusayeyyuṃ, taṃ ṭhānameva natthi. Tasmā ‘‘kattha mānānusayo anusetī’’ti ayaṃ pucchā apucchāyevāti. Aññesupi evarūpesu eseva nayo.
၂၇. ပုဂ္ဂလောကာသဝာရေ စတုန္နန္တိ ပုထုဇ္ဇနသောတာပန္နသကဒာဂာမိအနာဂာမီနံ။
27. Puggalokāsavāre catunnanti puthujjanasotāpannasakadāgāmianāgāmīnaṃ.
၃၆. ပဋိလောမနယေ ယသ္သ ကာမရာဂာနုသယော နာနုသေတီတိ အယံ ပုစ္ဆာ အနာဂာမိံ ဂဟေတ္ဝာ ပုစ္ဆတိ။
36. Paṭilomanaye yassa kāmarāgānusayo nānusetīti ayaṃ pucchā anāgāmiṃ gahetvā pucchati.
၅၆. ဒ္ဝိန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ သဗ္ဗတ္ထ ကာမရာဂာနုသယော နာနုသေတီတိ အနာဂာမိအရဟန္တာနံ။ ကာမဓာတုယာ တီသု ဝေဒနာသူတိ စ ဝေဒနာဂ္ဂဟဏေန ဝေဒနာသမ္ပယုတ္တကာနမ္ပိ တေသံ ဝတ္ထာရမ္မဏာနမ္ပီတိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ကာမာဝစရဓမ္မာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ အနုသယဝာရေ ဝိနိစ္ဆယကထာ။
56. Dvinnaṃpuggalānaṃ sabbattha kāmarāgānusayonānusetīti anāgāmiarahantānaṃ. Kāmadhātuyā tīsu vedanāsūti ca vedanāggahaṇena vedanāsampayuttakānampi tesaṃ vatthārammaṇānampīti sabbesampi kāmāvacaradhammānaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ. Ayaṃ anusayavāre vinicchayakathā.
အနုသယဝာရဝဏ္ဏနာ။
Anusayavāravaṇṇanā.
၂. သာနုသယဝာရဝဏ္ဏနာ
2. Sānusayavāravaṇṇanā
၆၆-၁၃၁. သာနုသယဝာရေ ပန ယော ကာမရာဂာနုသယေန သာနုသယောတိ ယထာ ဧကန္တရိကဇရာဒိရောဂေန အာဗာဓိကော ယာဝ တမ္ဟာ ရောဂာ န မုစ္စတိ, တာဝ တသ္သ ရောဂသ္သ အနုပ္ပတ္တိက္ခဏေပိ သရောဂောယေဝ နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ သသံကိလေသသ္သ ဝဋ္ဋဂာမိသတ္တသ္သ ယာဝ အရိယမဂ္ဂေန အနုသယာ သမုဂ္ဃာတံ န ဂစ္ဆန္တိ, တာဝ တေသံ အနုသယာနံ အနုပ္ပတ္တိက္ခဏေပိ သာနုသယောယေဝ နာမ ဟောတိ။ ဧဝရူပံ သာနုသယတံ သန္ဓာယ ‘အာမန္တာ’တိ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ အနုသယဝာရသဒိသမေဝ။
66-131. Sānusayavāre pana yo kāmarāgānusayena sānusayoti yathā ekantarikajarādirogena ābādhiko yāva tamhā rogā na muccati, tāva tassa rogassa anuppattikkhaṇepi sarogoyeva nāma hoti. Evaṃ sasaṃkilesassa vaṭṭagāmisattassa yāva ariyamaggena anusayā samugghātaṃ na gacchanti, tāva tesaṃ anusayānaṃ anuppattikkhaṇepi sānusayoyeva nāma hoti. Evarūpaṃ sānusayataṃ sandhāya ‘āmantā’ti vuttaṃ. Sesamettha anusayavārasadisameva.
ဩကာသဝာရေ ပန ‘‘ရူပဓာတုယာ အရူပဓာတုယာ ဧတ္ထ မာနာနုသယေန သာနုသယော’’တိ ဝုတ္တေ တာသု ဓာတူသု ပုဂ္ဂလသ္သ သာနုသယတာ ပညာယေယ္ယ, အနုသယသ္သ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ န ပညာယေယ္ယ။ အနုသယသ္သ စ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဒသ္သနတ္ထံ အယံ ဝာရော အာရဒ္ဓော, တသ္မာ တတော မာနာနုသယေန သာနုသယောတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္ဟိ သတိ တတော ဓာတုဒ္ဝယတော ဥပ္ပန္နေန မာနာနုသယေန သာနုသယောတိ အနုသယသ္သ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ဒသ္သိတံ ဟောတိ။ ဣမသ္သ ပန ပဉ္ဟသ္သ အတ္ထေ အဝုတ္တေ အာဒိပဉ္ဟသ္သ အတ္ထော ပာကဋော န ဟောတီတိ ပဌမံ န ဝုတ္တော, တသ္မာ သော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယတော ကာမရာဂာနုသယေနာတိ ယတော ဥပ္ပန္နေန ကာမရာဂာနုသယေန သာနုသယော, ကိံ သော တတော ဥပ္ပန္နေန ပဋိဃာနုသယေနပိ သာနုသယောတိ? ယသ္မာ ပနေတေ ဒ္ဝေ ဧကသ္မာ ဌာနာ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ; တသ္မာ ‘‘နော’’တိ ပဋိသေဓော ကတော။ အရဟာ သဗ္ဗတ္ထာတိ အရဟာ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဥပ္ပဇ္ဇနကေန ကေနစိ အနုသယေန နိရာနုသယောတိ။ ဣမိနာ အတ္ထဝသေန နိပ္ပဒေသဋ္ဌာနေသု ဘုမ္မဝစနမေဝ ကတန္တိ။ ဣမိနာ ဥပာယေန သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
Okāsavāre pana ‘‘rūpadhātuyā arūpadhātuyā ettha mānānusayena sānusayo’’ti vutte tāsu dhātūsu puggalassa sānusayatā paññāyeyya, anusayassa uppattiṭṭhānaṃ na paññāyeyya. Anusayassa ca uppattiṭṭhānadassanatthaṃ ayaṃ vāro āraddho, tasmā tato mānānusayena sānusayoti vuttaṃ. Evañhi sati tato dhātudvayato uppannena mānānusayena sānusayoti anusayassa uppattiṭṭhānaṃ dassitaṃ hoti. Imassa pana pañhassa atthe avutte ādipañhassa attho pākaṭo na hotīti paṭhamaṃ na vutto, tasmā so evaṃ veditabbo. Yato kāmarāgānusayenāti yato uppannena kāmarāgānusayena sānusayo, kiṃ so tato uppannena paṭighānusayenapi sānusayoti? Yasmā panete dve ekasmā ṭhānā nuppajjanti; tasmā ‘‘no’’ti paṭisedho kato. Arahā sabbatthāti arahā sabbadhammesu uppajjanakena kenaci anusayena nirānusayoti. Iminā atthavasena nippadesaṭṭhānesu bhummavacanameva katanti. Iminā upāyena sabbattha atthavinicchayo veditabboti.
သာနုသယဝာရဝဏ္ဏနာ။
Sānusayavāravaṇṇanā.
၃. ပဇဟနဝာရဝဏ္ဏနာ
3. Pajahanavāravaṇṇanā
၁၃၂-၁၉၇. ပဇဟနဝာရေ ပဇဟတီတိ တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟာနပရိညာဝသေန ပဇဟတိ, အာယတိံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပာဒေတိ။ အာမန္တာတိ အနာဂာမီမဂ္ဂဋ္ဌံ သန္ဓာယ ပဋိဝစနံ။ တဒေကဋ္ဌံ ပဇဟတီတိ ပဟာနေကဋ္ဌတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ နောတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဋ္ဌံ သန္ဓာယ ပဋိသေဓော။
132-197. Pajahanavāre pajahatīti tena tena maggena pahānapariññāvasena pajahati, āyatiṃ anuppattidhammataṃ āpādeti. Āmantāti anāgāmīmaggaṭṭhaṃ sandhāya paṭivacanaṃ. Tadekaṭṭhaṃ pajahatīti pahānekaṭṭhataṃ sandhāya vuttaṃ. Noti arahattamaggaṭṭhaṃ sandhāya paṭisedho.
ယတော ကာမရာဂာနုသယံ ပဇဟတီတိ ယတော ဥပ္ပဇ္ဇနကံ ကာမရာဂာနုသယံ ပဇဟတီတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌမကောတိ အရဟတ္တဖလဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ ပစ္စောရောဟနဂဏနာယ ဂဏိယမာနော သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌော အဋ္ဌမကော နာမ။ ဒက္ခိဏေယ္ယဂဏနာယ ဟိ အရဟာ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယ္ယတ္တာ ပဌမော, အရဟတ္တမဂ္ဂဋ္ဌော ဒုတိယော, အနာဂာမီ တတိယော။ပေ.။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌော အဋ္ဌမော။ သော ဣဓ ‘‘အဋ္ဌမကော’’တိ ဝုတ္တော။ နာမသညာယေဝ ဝာ ဧသာ တသ္သာတိ။ အနာဂာမိမဂ္ဂသမင္ဂိဉ္စ အဋ္ဌမကဉ္စ ဌပေတ္ဝာ အဝသေသာတိ သဒ္ဓိံ ပုထုဇ္ဇနေန သေက္ခာသေက္ခာ။ တေသု ဟိ ပုထုဇ္ဇနော ပဟာနပရိညာယ အဘာဝေန နပ္ပဇဟတိ။ သေသာ တေသံ အနုသယာနံ ပဟီနတ္တာ။ ဒ္ဝိန္နံ မဂ္ဂသမင္ဂီနန္တိ ဒ္ဝေ မဂ္ဂသမင္ဂိနော ဌပေတ္ဝာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
Yato kāmarāgānusayaṃ pajahatīti yato uppajjanakaṃ kāmarāgānusayaṃ pajahatīti attho. Aṭṭhamakoti arahattaphalaṭṭhato paṭṭhāya paccorohanagaṇanāya gaṇiyamāno sotāpattimaggaṭṭho aṭṭhamako nāma. Dakkhiṇeyyagaṇanāya hi arahā aggadakkhiṇeyyattā paṭhamo, arahattamaggaṭṭho dutiyo, anāgāmī tatiyo…pe… sotāpattimaggaṭṭho aṭṭhamo. So idha ‘‘aṭṭhamako’’ti vutto. Nāmasaññāyeva vā esā tassāti. Anāgāmimaggasamaṅgiñca aṭṭhamakañca ṭhapetvā avasesāti saddhiṃ puthujjanena sekkhāsekkhā. Tesu hi puthujjano pahānapariññāya abhāvena nappajahati. Sesā tesaṃ anusayānaṃ pahīnattā. Dvinnaṃ maggasamaṅgīnanti dve maggasamaṅgino ṭhapetvāti attho. Iminā nayena sabbattha vinicchayo veditabboti.
ပဇဟနဝာရဝဏ္ဏနာ။
Pajahanavāravaṇṇanā.
၄. ပရိညာဝာရဝဏ္ဏနာ
4. Pariññāvāravaṇṇanā
၁၉၈-၂၆၃. ပရိညာဝာရေ ပရိဇာနာတီတိ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနာတိ။ သေသမေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ အယမ္ပိ ဟိ ဝာရော ပဇဟနဝာရော ဝိယ မဂ္ဂဋ္ဌာနညေဝ ဝသေန ဝိသ္သဇ္ဇိတောတိ။
198-263. Pariññāvāre parijānātīti tīhi pariññāhi parijānāti. Sesamettha heṭṭhā vuttanayameva. Ayampi hi vāro pajahanavāro viya maggaṭṭhānaññeva vasena vissajjitoti.
ပရိညာဝာရဝဏ္ဏနာ။
Pariññāvāravaṇṇanā.
၅. ပဟီနဝာရဝဏ္ဏနာ
5. Pahīnavāravaṇṇanā
၂၆၄-၂၇၄. ပဟီနဝာရေ ဖလဋ္ဌဝသေနေဝ ဒေသနာ အာရဒ္ဓာ။ အနာဂာမိသ္သ ဟိ ဥဘောပေတေ အနုသယာ ပဟီနာ, တသ္မာ ‘‘အာမန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။
264-274. Pahīnavāre phalaṭṭhavaseneva desanā āraddhā. Anāgāmissa hi ubhopete anusayā pahīnā, tasmā ‘‘āmantā’’ti vuttaṃ.
၂၇၅-၂၉၆. ဩကာသဝာရေ ယတ္ထ ကာမရာဂာနုသယော ပဟီနော တတ္ထ ပဋိဃာနုသယော ပဟီနောတိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ န ဝတ္တဗ္ဗော ပဟီနောတိ ဝာ အပ္ပဟီနောတိ ဝာတိ ဝုတ္တံ တံ ကသ္မာတိ? ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနသ္သ အသာဓာရဏတ္တာ။ အညံ ဟိ ကာမရာဂာနုသယသ္သ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ, အညံ ပဋိဃာနုသယသ္သ။ အဘာဝိတမဂ္ဂသ္သ စ ယတ္ထ အနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, မဂ္ဂေ ဘာဝိတေ တတ္ထေဝ သော ပဟီနော နာမ ဟောတိ ။ တတ္ထ ယသ္မာ နေဝ ကာမရာဂာနုသယဋ္ဌာနေ ပဋိဃာနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န ပဋိဃာနုသယဋ္ဌာနေ ကာမရာဂာနုသယော, တသ္မာ တတ္ထ သော ပဟီနောတိ ဝာ အပ္ပဟီနောတိ ဝာ န ဝတ္တဗ္ဗော။ သော ဟိ ယသ္မိံ အတ္တနော ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေ ကာမရာဂာနုသယော ပဟီနော, တသ္မိံ အပ္ပဟီနတ္တာ တတ္ထ ပဟီနောတိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ယံ ကာမရာဂာနုသယသ္သ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ, တသ္မိံ အဋ္ဌိတတ္တာ တတ္ထ အပ္ပဟီနောတိ န ဝတ္တဗ္ဗော။
275-296. Okāsavāre yattha kāmarāgānusayo pahīno tattha paṭighānusayo pahīnoti pucchitvā na vattabbo pahīnoti vā appahīnoti vāti vuttaṃ taṃ kasmāti? Uppattiṭṭhānassa asādhāraṇattā. Aññaṃ hi kāmarāgānusayassa uppattiṭṭhānaṃ, aññaṃ paṭighānusayassa. Abhāvitamaggassa ca yattha anusayo uppajjati, magge bhāvite tattheva so pahīno nāma hoti . Tattha yasmā neva kāmarāgānusayaṭṭhāne paṭighānusayo uppajjati, na paṭighānusayaṭṭhāne kāmarāgānusayo, tasmā tattha so pahīnoti vā appahīnoti vā na vattabbo. So hi yasmiṃ attano uppattiṭṭhāne kāmarāgānusayo pahīno, tasmiṃ appahīnattā tattha pahīnoti na vattabbo. Yaṃ kāmarāgānusayassa uppattiṭṭhānaṃ, tasmiṃ aṭṭhitattā tattha appahīnoti na vattabbo.
ယတ္ထ ကာမရာဂာနုသယော ပဟီနော, တတ္ထ မာနာနုသယော ပဟီနောတိ ဧတ္ထ ပန သာဓာရဏဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ အာမန္တာတိ ဝုတ္တံ။ ကာမရာဂာနုသယော ဟိ ကာမဓာတုယာ ဒ္ဝီသု ဝေဒနာသု အနုသေတိ။ မာနာနုသယော တာသု စေဝ ရူပာရူပဓာတူသု စ။ သော ဌပေတ္ဝာ အသာဓာရဏဋ္ဌာနံ သာဓာရဏဋ္ဌာနေ တေန သဒ္ဓိံ ပဟီနော နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ ‘အာမန္တာ’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ဩကာသဝာရေ ပဟီနတာ စ နဝတ္တဗ္ဗတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘နတ္ထီ’တိ အာဂတဋ္ဌာနေသု ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော။ ပုဂ္ဂလောကာသဝာရော, ဩကာသဝာရဂတိကောယေဝ။
Yattha kāmarāgānusayo pahīno, tattha mānānusayo pahīnoti ettha pana sādhāraṇaṭṭhānaṃ sandhāya āmantāti vuttaṃ. Kāmarāgānusayo hi kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anuseti. Mānānusayo tāsu ceva rūpārūpadhātūsu ca. So ṭhapetvā asādhāraṇaṭṭhānaṃ sādhāraṇaṭṭhāne tena saddhiṃ pahīno nāma hoti. Tasmā ‘āmantā’ti vuttaṃ. Iminā nayena sabbasmimpi okāsavāre pahīnatā ca navattabbatā ca veditabbā. ‘Natthī’ti āgataṭṭhānesu pana heṭṭhā vuttasadisova vinicchayo. Puggalokāsavāro, okāsavāragatikoyeva.
၂၉၇-၃၀၇. ပဋိလောမနယေ ယသ္သ ကာမရာဂာနုသယော အပ္ပဟီနောတိ ပုထုဇ္ဇနသောတာပန္နသကဒာဂာမိဝသေန ပုစ္ဆတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဣမေ ဒ္ဝေ အနုသယာ ပုထုဇ္ဇနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အနာဂာမိမဂ္ဂဋ္ဌာ ဆန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အပ္ပဟီနာ။ ဣဓ ပန ပရတော ‘‘တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနံ ဒ္ဝိန္နံ ပုဂ္ဂလာန’’န္တိအာဒိဝစနတော မဂ္ဂဋ္ဌာ အနဓိပ္ပေတာ, တသ္မာ ပုထုဇ္ဇနသောတာပန္နသကဒာဂာမိနောဝ သန္ဓာယ ‘အာမန္တာ’တိ ဝုတ္တံ။ ဒ္ဝိန္နံ ပုဂ္ဂလာနန္တိ သောတာပန္နသကဒာဂာမီနံ။ ဣမိနာ နယေန ပုဂ္ဂလဝာရေ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
297-307. Paṭilomanaye yassa kāmarāgānusayo appahīnoti puthujjanasotāpannasakadāgāmivasena pucchati. Kiñcāpi hi ime dve anusayā puthujjanato paṭṭhāya yāva anāgāmimaggaṭṭhā channaṃ puggalānaṃ appahīnā. Idha pana parato ‘‘tiṇṇaṃ puggalānaṃ dvinnaṃ puggalāna’’ntiādivacanato maggaṭṭhā anadhippetā, tasmā puthujjanasotāpannasakadāgāminova sandhāya ‘āmantā’ti vuttaṃ. Dvinnaṃ puggalānanti sotāpannasakadāgāmīnaṃ. Iminā nayena puggalavāre vinicchayo veditabbo.
၃၀၈-၃၂၉. ဩကာသဝာရပုဂ္ဂလောကာသဝာရာ ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။
308-329. Okāsavārapuggalokāsavārā pana heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāti.
ပဟီနဝာရဝဏ္ဏနာ။
Pahīnavāravaṇṇanā.
၆. ဥပ္ပဇ္ဇနဝာရဝဏ္ဏနာ
6. Uppajjanavāravaṇṇanā
၃၃၀. ဥပ္ပဇ္ဇနဝာရော အနုသယဝာရသဒိသောယေဝ။
330. Uppajjanavāro anusayavārasadisoyeva.
၇. ဓာတုပုစ္ဆာဝာရဝဏ္ဏနာ
7. Dhātupucchāvāravaṇṇanā
၃၃၂-၃၄၀. ဓာတုဝာရသ္သ ပုစ္ဆာဝာရေ တာဝ ကတိ အနုသယာ အနုသေန္တီတိ ကတိ အနုသယာ သန္တာနံ အနုဂတာ ဟုတ္ဝာ သယန္တိ။ ကတိ အနုသယာ နာနုသေန္တီတိ ကတိ အနုသယာ သန္တာနံ န အနုဂတာ ဟုတ္ဝာ သယန္တိ။ ကတိ အနုသယာ ဘင္ဂာတိ ကတိ အနုသယာ အနုသေန္တိ နာနုသေန္တီတိ ဧဝံ ဝိဘဇိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ သေသမေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တံ ဟေဋ္ဌာ ပာဠိဝဝတ္ထာနေ ဝုတ္တမေဝ။
332-340. Dhātuvārassa pucchāvāre tāva kati anusayā anusentīti kati anusayā santānaṃ anugatā hutvā sayanti. Kati anusayā nānusentīti kati anusayā santānaṃ na anugatā hutvā sayanti. Kati anusayā bhaṅgāti kati anusayā anusenti nānusentīti evaṃ vibhajitabbāti attho. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ heṭṭhā pāḷivavatthāne vuttameva.
၇. ဓာတုဝိသ္သဇ္ဇနာဝာရဝဏ္ဏနာ
7. Dhātuvissajjanāvāravaṇṇanā
၃၄၁-၃၄၉. နိဒ္ဒေသဝာရေ ပနသ္သ ကသ္သစိ သတ္တ အနုသယာ အနုသေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနဝသေန ဝုတ္တံ။ ကသ္သစိ ပဉ္စာတိ သောတာပန္နသကဒာဂာမိဝသေန ဝုတ္တံ။ တေသဉ္ဟိ ဒိဋ္ဌာနုသယော စ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယော စ ပဟီနာတိ ပဉ္စေဝ အနုသေန္တိ။ တတ္ထ ယထာ အနုသယဝာရေ ‘‘အနုသေန္တီ’’တိ ပဒသ္သ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော ဂဟိတော, ဧဝမိဓ န ဂဟေတဗ္ဗော။ ကသ္မာ? တသ္မိံ ခဏေ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ ကာမဓာတုံ ဥပပဇ္ဇန္တသ္သ ဟိ ဝိပာကစိတ္တဉ္စေဝ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အကုသလစိတ္တံ နတ္ထိ။ အနုသယာ စ အကုသလစိတ္တက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န ဝိပာကစိတ္တက္ခဏေတိ တသ္မိံ ခဏေ အနုပ္ပဇ္ဇနတော တထာ အတ္ထော န ဂဟေတဗ္ဗော။ ကထံ ပန ဂဟေတဗ္ဗောတိ? ယထာ လဗ္ဘတိ တထာ ဂဟေတဗ္ဗော။ ကထဉ္စ လဗ္ဘတိ? အပ္ပဟီနဋ္ဌေန။ ယထာ ဟိ ရာဂဒောသမောဟာနံ အပ္ပဟီနတ္တာ။ ကုသလာဗ္ယာကတစိတ္တသမင္ဂီ ပုဂ္ဂလော ‘‘သရာဂော သဒောသော သမောဟော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ မဂ္ဂဘာဝနာယ အပ္ပဟီနတ္တာ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေပိ တသ္သ တသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ တေ တေ အနုသယာ အနုသေန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ။ န ကေဝလဉ္စ ဝုစ္စန္တိ, အပ္ပဟီနတ္တာ ပန တေ အနုသေန္တိယေဝ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
341-349. Niddesavāre panassa kassaci satta anusayā anusentīti puthujjanavasena vuttaṃ. Kassaci pañcāti sotāpannasakadāgāmivasena vuttaṃ. Tesañhi diṭṭhānusayo ca vicikicchānusayo ca pahīnāti pañceva anusenti. Tattha yathā anusayavāre ‘‘anusentī’’ti padassa uppajjantīti attho gahito, evamidha na gahetabbo. Kasmā? Tasmiṃ khaṇe anuppajjanato. Kāmadhātuṃ upapajjantassa hi vipākacittañceva kammasamuṭṭhānarūpañca uppajjati, akusalacittaṃ natthi. Anusayā ca akusalacittakkhaṇe uppajjanti, na vipākacittakkhaṇeti tasmiṃ khaṇe anuppajjanato tathā attho na gahetabbo. Kathaṃ pana gahetabboti? Yathā labbhati tathā gahetabbo. Kathañca labbhati? Appahīnaṭṭhena. Yathā hi rāgadosamohānaṃ appahīnattā. Kusalābyākatacittasamaṅgī puggalo ‘‘sarāgo sadoso samoho’’ti vuccati, evaṃ maggabhāvanāya appahīnattā paṭisandhikkhaṇepi tassa tassa puggalassa te te anusayā anusentīti vuccanti. Na kevalañca vuccanti, appahīnattā pana te anusentiyeva nāmāti veditabbā.
အနုသယာ ဘင္ဂာ နတ္ထီတိ ယသ္သ ဟိ ယော အနုသေတိ, သော အနုသေတိယေဝ; ယော နာနုသေတိ, သော နာနုသေတိယေဝ။ အယံ အနုသေတိ စ နာနုသေတိ စ, အယံ သိယာ အနုသေတိ သိယာ နာနုသေတီတိ, ဧဝံ ဝိဘဇိတဗ္ဗော အနုသယော နာမ နတ္ထိ။ ရူပဓာတုံ ဥပပဇ္ဇန္တသ္သ ကသ္သစိ တယောတိ အနာဂာမိဝသေန ဝုတ္တံ။ တသ္သ ဟိ ကာမရာဂပဋိဃဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာနုသယာ စတ္တာရောပိ အနဝသေသတော ပဟီနာ။ ဣတရေ တယောဝ အပ္ပဟီနာ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ကသ္သစိ တယော အနုသယာ အနုသေန္တီ’’တိ။
Anusayā bhaṅgā natthīti yassa hi yo anuseti, so anusetiyeva; yo nānuseti, so nānusetiyeva. Ayaṃ anuseti ca nānuseti ca, ayaṃ siyā anuseti siyā nānusetīti, evaṃ vibhajitabbo anusayo nāma natthi. Rūpadhātuṃ upapajjantassa kassaci tayoti anāgāmivasena vuttaṃ. Tassa hi kāmarāgapaṭighadiṭṭhivicikicchānusayā cattāropi anavasesato pahīnā. Itare tayova appahīnā. Tena vuttaṃ – ‘‘kassaci tayo anusayā anusentī’’ti.
န ကာမဓာတုန္တိ ကာမဓာတုယာ ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ သေသာ ဒ္ဝေ ဓာတုယော ဥပပဇ္ဇန္တသ္သာတိ အတ္ထော။ သတ္တေ ဝာတိ ယသ္မာ အရိယသာဝကသ္သ ရူပဓာတုယာ စုတသ္သ ကာမဓာတုယံ ဥပပတ္တိ နာမ နတ္ထိ, ပုထုဇ္ဇနသ္သေဝ ဟောတိ, တသ္မာ သတ္တေဝာတိ နိယမေတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ ‘‘အရူပဓာတုယာ စုတသ္သ ကာမဓာတုံ ဥပပဇ္ဇန္တသ္သ သတ္တေဝာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ရူပဓာတုယာ ဥပပတ္တိ နတ္ထီတိ ကသ္မာ နတ္ထိ? ဥပပတ္တိနိပ္ဖာဒကသ္သ ရူပာဝစရဇ္ဈာနသ္သ အဘာဝာ။ သော ဟိ သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ တံ ဓာတုံ ဥပပန္နောတိ နာသ္သ တတ္ထ ရူပာဝစရဇ္ဈာနံ အတ္ထိ။ တဒဘာဝာ ရူပဓာတုယံ ဥပပတ္တိ နတ္ထီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရူပဓာတုယာ စုတသ္သ န ကာမဓာတုန္တိ ဧတ္ထ အရူပဓာတုယေဝ အဓိပ္ပေတာ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗဝိသ္သဇ္ဇနေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
Nakāmadhātunti kāmadhātuyā paṭisiddhattā sesā dve dhātuyo upapajjantassāti attho. Sattevāti yasmā ariyasāvakassa rūpadhātuyā cutassa kāmadhātuyaṃ upapatti nāma natthi, puthujjanasseva hoti, tasmā sattevāti niyametvā vuttaṃ. ‘‘Arūpadhātuyā cutassa kāmadhātuṃ upapajjantassa sattevā’’ti etthāpi eseva nayo. Rūpadhātuyā upapatti natthīti kasmā natthi? Upapattinipphādakassa rūpāvacarajjhānassa abhāvā. So hi sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā taṃ dhātuṃ upapannoti nāssa tattha rūpāvacarajjhānaṃ atthi. Tadabhāvā rūpadhātuyaṃ upapatti natthīti veditabbā. Arūpadhātuyā cutassa na kāmadhātunti ettha arūpadhātuyeva adhippetā. Iminā nayena sabbavissajjanesu attho veditabboti.
ဓာတုဝာရဝဏ္ဏနာ။
Dhātuvāravaṇṇanā.
အနုသယယမကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Anusayayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ယမကပာဠိ • Yamakapāḷi / ၇. အနုသယယမကံ • 7. Anusayayamakaṃ