| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
೭. ಅನುಸಯಯಮಕಂ
7. Anusayayamakaṃ
ಪರಿಚ್ಛೇದಪರಿಚ್ಛಿನ್ನುದ್ದೇಸವಾರವಣ್ಣನಾ
Paricchedaparicchinnuddesavāravaṇṇanā
೧. ಇದಾನಿ ತೇಸಞ್ಞೇವ ಮೂಲಯಮಕೇ ದೇಸಿತಾನಂ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ಏಕದೇಸಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸಙ್ಖಾರಯಮಕಾನನ್ತರಂ ದೇಸಿತಸ್ಸ ಅನುಸಯಯಮಕಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಪಾಳಿವವತ್ಥಾನಂ ತಾವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅನುಸಯಯಮಕೇ ಖನ್ಧಯಮಕಾದೀಸು ವಿಯ ದೇಸನಂ ಅಕತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ನಯೇನ ಪಾಳಿದೇಸನಾ ಕತಾ। ಕಥಂ? ಪಠಮಂ ತಾವ ಪರಿಚ್ಛೇದತೋ, ಉದ್ದೇಸತೋ, ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನತೋತಿ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಅನುಸಯೇ ಗಹಾಪೇತುಂ ಪರಿಚ್ಛೇದವಾರೋ, ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನುದ್ದೇಸವಾರೋ, ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನವಾರೋತಿ, ತಯೋ ವಾರಾ ದೇಸಿತಾ। ತತೋ ಸತ್ತನ್ನಂ ಮಹಾವಾರಾನಂ ವಸೇನ ಅನುಸಯೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಯಮಕದೇಸನಾ ಕತಾ। ತತ್ಥ ಸತ್ತಾನುಸಯಾತಿ ಅಯಂ ‘‘ಸತ್ತೇವ, ನ ತತೋ ಉದ್ಧಂ, ನ ಹೇಟ್ಠಾ’’ತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅನುಸಯಾನಂ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಪರಿಚ್ಛೇದವಾರೋ ನಾಮ। ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ…ಪೇ॰… ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋತಿ ಅಯಂ ಪರಿಚ್ಛೇದವಾರೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾನಂ ನಾಮಮತ್ತಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ನಾಮ ತೇ’’ತಿ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನುದ್ದೇಸವಾರೋ ನಾಮ। ಕತ್ಥ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತಿ…ಪೇ॰… ಏತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀತಿ ಅಯಂ ‘‘ಇಮೇಸು ನಾಮ ಠಾನೇಸು ಇಮೇ ಅನುಸಯಾ ಅನುಸೇನ್ತಿ’’ತಿ ಏವಂ ತೇಸಂಯೇವ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನವಾರೋ ನಾಮ।
1. Idāni tesaññeva mūlayamake desitānaṃ kusalādidhammānaṃ labbhamānavasena ekadesaṃ saṅgaṇhitvā saṅkhārayamakānantaraṃ desitassa anusayayamakassa atthavaṇṇanā hoti. Tattha pāḷivavatthānaṃ tāva veditabbaṃ – imasmiñhi anusayayamake khandhayamakādīsu viya desanaṃ akatvā aññena nayena pāḷidesanā katā. Kathaṃ? Paṭhamaṃ tāva paricchedato, uddesato, uppattiṭṭhānatoti tīhākārehi anusaye gahāpetuṃ paricchedavāro, paricchinnuddesavāro, uppattiṭṭhānavāroti, tayo vārā desitā. Tato sattannaṃ mahāvārānaṃ vasena anusaye yojetvā yamakadesanā katā. Tattha sattānusayāti ayaṃ ‘‘satteva, na tato uddhaṃ, na heṭṭhā’’ti gaṇanaparicchedena paricchinditvā anusayānaṃ desitattā paricchedavāro nāma. Kāmarāgānusayo…pe… avijjānusayoti ayaṃ paricchedavārena paricchinnānaṃ nāmamattaṃ uddisitvā ‘‘ime nāma te’’ti desitattā paricchinnuddesavāro nāma. Kattha kāmarāgānusayo anuseti…pe… ettha avijjānusayo anusetīti ayaṃ ‘‘imesu nāma ṭhānesu ime anusayā anusenti’’ti evaṃ tesaṃyeva uppattiṭṭhānassa desitattā uppattiṭṭhānavāro nāma.
ಯೇಸಂ ಪನ ಸತ್ತನ್ನಂ ಮಹಾವಾರಾನಂ ವಸೇನ ಅನುಸಯೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಯಮಕದೇಸನಾ ಕತಾ, ತೇಸಂ ಇಮಾನಿ ನಾಮಾನಿ – ಅನುಸಯವಾರೋ, ಸಾನುಸಯವಾರೋ, ಪಜಹನವಾರೋ, ಪರಿಞ್ಞಾವಾರೋ, ಪಹೀನವಾರೋ, ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಾರೋ ಧಾತುವಾರೋತಿ। ತೇಸು ಪಠಮೋ ಅನುಸಯವಾರೋ। ಸೋ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮನಯವಸೇನ ದುವಿಧೋ ಹೋತಿ।
Yesaṃ pana sattannaṃ mahāvārānaṃ vasena anusaye yojetvā yamakadesanā katā, tesaṃ imāni nāmāni – anusayavāro, sānusayavāro, pajahanavāro, pariññāvāro, pahīnavāro, uppajjanavāro dhātuvāroti. Tesu paṭhamo anusayavāro. So anulomapaṭilomanayavasena duvidho hoti.
ತತ್ಥ ಅನುಲೋಮನಯೇ ‘‘ಯಸ್ಸ ಅನುಸೇತಿ, ಯತ್ಥ ಅನುಸೇತಿ, ಯಸ್ಸ ಯತ್ಥ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ ಪುಗ್ಗಲೋಕಾಸತದುಭಯವಸೇನ ತಯೋ ಅನ್ತರವಾರಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇಸು ಪಠಮೇ ಪುಗ್ಗಲವಾರೇ ‘‘ಯಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತಿ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತಿ; ಯಸ್ಸ ವಾ ಪನ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತಿ, ತಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತಿ; ಯಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತಿ, ತಸ್ಸ ಮಾನಾನುಸಯೋ, ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯೋ, ಭವರಾಗಾನುಸಯೋ, ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತಿ। ಯಸ್ಸ ವಾ ಪನ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತಿ, ತಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಮೂಲಕಾನಿ ಛ ಯಮಕಾನಿ। ಪುನ ಅಗಹಿತಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಪಟಿಘಾನುಸಯಮೂಲಕಾನಿ ಪಞ್ಚ, ಮಾನಾನುಸಯಮೂಲಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ, ದಿಟ್ಠಾನುಸಯಮೂಲಕಾನಿ ತೀಣಿ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯಮೂಲಕಾನಿ ದ್ವೇ, ಭವರಾಗಾನುಸಯಮೂಲಕಂ ಏಕನ್ತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಏಕಮೂಲಕಾನಿ ಏಕವೀಸತಿ। ಪುನ ‘‘ಯಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಚ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಚ ಅನುಸೇನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಆಗತಾನಿ ದುಕಮೂಲಕಾನಿ ಪಞ್ಚ, ತಿಕಮೂಲಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ, ಚತುಕ್ಕಮೂಲಕಾನಿ ತೀಣಿ, ಪಞ್ಚಕಮೂಲಕಾನಿ ದ್ವೇ, ಛಕ್ಕಮೂಲಕಂ ಏಕನ್ತಿ ಅಪರಾನಿಪಿ ಪನ್ನರಸ ಹೋನ್ತಿ। ತಾನಿ ಪುರಿಮೇಹಿ ಏಕವೀಸತಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಛತ್ತಿಂಸಾತಿ ಪುಗ್ಗಲವಾರೇ ಛತ್ತಿಂಸ ಯಮಕಾನಿ। ತಥಾ ಓಕಾಸವಾರೇ, ತಥಾ ಪುಗ್ಗಲೋಕಾಸವಾರೇತಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಅನುಲೋಮನಯೇ ಅಟ್ಠಸತಂ ಯಮಕಾನಿ। ತಥಾ ಪಟಿಲೋಮನಯೇತಿ ಅನುಸಯವಾರೇ ಸೋಳಸಾಧಿಕಾನಿ ದ್ವೇ ಯಮಕಸತಾನಿ, ತತೋ ದಿಗುಣಾ ಪುಚ್ಛಾ, ತತೋ ದಿಗುಣಾ ಅತ್ಥಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಸಾನುಸಯವಾರೋ, ಪಜಹನವಾರೋ, ಪರಿಞ್ಞಾವಾರೋ, ಪಹೀನವಾರೋ, ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಾರೋತಿ ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಾರಾನಂ, ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಯಮಕಗಣನಾ; ಯಮಕದಿಗುಣಾ ಪುಚ್ಛಾ, ಪುಚ್ಛಾದಿಗುಣಾ ಚ ಅತ್ಥಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಪುರಿಮೇಸು ತೀಸು ವಾರೇಸು ವಿಸೇಸೋ। ಓಕಾಸವಾರೇ ‘‘ಯತ್ಥ ತತ್ಥಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಯತೋ ತತೋತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನೇನ ದೇಸನಾ ಕತಾ। ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವ।
Tattha anulomanaye ‘‘yassa anuseti, yattha anuseti, yassa yattha anusetī’’ti puggalokāsatadubhayavasena tayo antaravārā honti. Tesu paṭhame puggalavāre ‘‘yassa kāmarāgānusayo anuseti, tassa paṭighānusayo anuseti; yassa vā pana paṭighānusayo anuseti, tassa kāmarāgānusayo anuseti; yassa kāmarāgānusayo anuseti, tassa mānānusayo, diṭṭhānusayo, vicikicchānusayo, bhavarāgānusayo, avijjānusayo anuseti. Yassa vā pana avijjānusayo anuseti, tassa kāmarāgānusayo anusetī’’ti kāmarāgānusayamūlakāni cha yamakāni. Puna agahitaggahaṇavasena paṭighānusayamūlakāni pañca, mānānusayamūlakāni cattāri, diṭṭhānusayamūlakāni tīṇi, vicikicchānusayamūlakāni dve, bhavarāgānusayamūlakaṃ ekanti evaṃ sabbānipi ekamūlakāni ekavīsati. Puna ‘‘yassa kāmarāgānusayo ca paṭighānusayo ca anusentī’’ti evaṃ āgatāni dukamūlakāni pañca, tikamūlakāni cattāri, catukkamūlakāni tīṇi, pañcakamūlakāni dve, chakkamūlakaṃ ekanti aparānipi pannarasa honti. Tāni purimehi ekavīsatiyā saddhiṃ chattiṃsāti puggalavāre chattiṃsa yamakāni. Tathā okāsavāre, tathā puggalokāsavāreti sabbānipi anulomanaye aṭṭhasataṃ yamakāni. Tathā paṭilomanayeti anusayavāre soḷasādhikāni dve yamakasatāni, tato diguṇā pucchā, tato diguṇā atthā ca veditabbā. Yathā cettha, evaṃ sānusayavāro, pajahanavāro, pariññāvāro, pahīnavāro, uppajjanavāroti imesampi pañcannaṃ vārānaṃ, ekekasmiṃ yamakagaṇanā; yamakadiguṇā pucchā, pucchādiguṇā ca atthā veditabbā. Ayaṃ panettha purimesu tīsu vāresu viseso. Okāsavāre ‘‘yattha tatthā’’ti avatvā yato tatoti nissakkavacanena desanā katā. Sesaṃ tādisameva.
ಯೋ ಪನಾಯಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮೋ ಧಾತುವಾರೋ ನಾಮ, ಸೋ ಪುಚ್ಛಾವಾರೋ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾವಾರೋತಿ ದ್ವಿಧಾ ಠಿತೋ। ತಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾವಾರೇ ಕಾಮಧಾತುಯಾ ಚುತಸ್ಸ ಕಾಮಧಾತುಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಕಾಮಧಾತುಂ ವಾ ಪನ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಕಾಮಧಾತುಯಾ ಚುತಸ್ಸಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಅತ್ಥವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ। ದ್ವೇಪಿ ಹಿ ಏತಾ ಪುಚ್ಛಾ ಏಕತ್ಥಾಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ಏಕೇಕಸ್ಮಾ ಯಮಕಾ ಏಕೇಕಮೇವ ಪುಚ್ಛಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪುಚ್ಛಾವಸಾನೇ ಪುಚ್ಛಾನುಕ್ಕಮೇನೇವ ‘‘ಕಾಮಧಾತುಯಾ ಚುತಸ್ಸ ಕಾಮಧಾತುಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಸತ್ತ ಅನುಸಯಾ ಅನುಸೇನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಕತಂ।
Yo panāyaṃ sabbapacchimo dhātuvāro nāma, so pucchāvāro, vissajjanāvāroti dvidhā ṭhito. Tassa pucchāvāre kāmadhātuyā cutassa kāmadhātuṃ upapajjantassāti vatvā ‘‘kāmadhātuṃ vā pana upapajjantassa kāmadhātuyā cutassā’’ti na vuttaṃ. Kiṃ kāraṇā? Atthavisesābhāvato. Dvepi hi etā pucchā ekatthāyeva, tasmā ekekasmā yamakā ekekameva pucchaṃ pucchitvā sabbapucchāvasāne pucchānukkameneva ‘‘kāmadhātuyā cutassa kāmadhātuṃ upapajjantassa kassaci satta anusayā anusentī’’tiādinā nayena vissajjanaṃ kataṃ.
ತತ್ಥ ‘‘ಕಾಮಧಾತುಯಾ ಚುತಸ್ಸ ಕಾಮಧಾತುಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ, ರೂಪಧಾತುಂ, ಅರೂಪಧಾತುಂ, ನಕಾಮಧಾತುಂ, ನರೂಪಧಾತುಂ ನಅರೂಪಧಾತುಂ , ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಛ ಸುದ್ಧಿಕಪುಚ್ಛಾ; ‘‘ನಕಾಮಧಾತುಂ, ನಅರೂಪಧಾತುಂ, ನರೂಪಧಾತುಂ; ನಅರೂಪಧಾತುಂ, ನಕಾಮಧಾತುಂ, ನರೂಪಧಾತುಂ, ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಮಿಸ್ಸಕಾ ಪುಚ್ಛಾ ಚಾತಿ ಕಾಮಧಾತುಮೂಲಕಾ ನವ ಅನುಲೋಮಪುಚ್ಛಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಥಾ ರೂಪಧಾತುಮೂಲಕಾ ನವ, ಅರೂಪಧಾತುಮೂಲಕಾ ನವಾತಿ ಸತ್ತವೀಸತಿ ಅನುಲೋಮಪುಚ್ಛಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಥಾ ನಕಾಮಧಾತುನರೂಪಧಾತುನಅರೂಪಧಾತುಮೂಲಕಾ ಸತ್ತವೀಸತಿ ಪಟಿಲೋಮಪುಚ್ಛಾ। ಪುನ ‘‘ನಕಾಮಧಾತುಯಾ, ನಅರೂಪಧಾತುಯಾ, ನರೂಪಧಾತುಯಾ, ನಅರೂಪಧಾತುಯಾ, ನಕಾಮಧಾತುಯಾ, ನಅರೂಪಧಾತುಯಾ’’ತಿ ಸತ್ತವೀಸತಿ ದುಕಮೂಲಕಾ ಪುಚ್ಛಾತಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಾ ಏಕಾಸೀತಿ ಪುಚ್ಛಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಾಸಂ ವಸೇನೇತ್ಥ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಕತನ್ತಿ ಇದಂ ಧಾತುವಾರೇ ಪಾಳಿವವತ್ಥಾನಂ। ಏವಂ ತಾವ ಸಕಲೇಪಿ ಅನುಸಯಯಮಕೇ ಪಾಳಿವವತ್ಥಾನಮೇತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Tattha ‘‘kāmadhātuyā cutassa kāmadhātuṃ upapajjantassa, rūpadhātuṃ, arūpadhātuṃ, nakāmadhātuṃ, narūpadhātuṃ naarūpadhātuṃ , upapajjantassā’’ti cha suddhikapucchā; ‘‘nakāmadhātuṃ, naarūpadhātuṃ, narūpadhātuṃ; naarūpadhātuṃ, nakāmadhātuṃ, narūpadhātuṃ, upapajjantassā’’ti tisso missakā pucchā cāti kāmadhātumūlakā nava anulomapucchā honti. Tathā rūpadhātumūlakā nava, arūpadhātumūlakā navāti sattavīsati anulomapucchā honti. Tathā nakāmadhātunarūpadhātunaarūpadhātumūlakā sattavīsati paṭilomapucchā. Puna ‘‘nakāmadhātuyā, naarūpadhātuyā, narūpadhātuyā, naarūpadhātuyā, nakāmadhātuyā, naarūpadhātuyā’’ti sattavīsati dukamūlakā pucchāti sabbāpi sampiṇḍitā ekāsīti pucchā honti. Tāsaṃ vasenettha vissajjanaṃ katanti idaṃ dhātuvāre pāḷivavatthānaṃ. Evaṃ tāva sakalepi anusayayamake pāḷivavatthānametaṃ veditabbaṃ.
ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನೇತ್ಥ ಯಂ ಯಂ ಅನುತ್ತಾನಂ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾ – ಅನುಸಯಾತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಅನುಸಯಾ? ಅನುಸಯನಟ್ಠೇನ। ಕೋ ಏಸ ಅನುಸಯನಟ್ಠೋ ನಾಮಾತಿ? ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೋ। ಏತೇ ಹಿ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಾನೇ ಅನುಸೇನ್ತಿ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಅನುಸಯಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅನುಸೇನ್ತೀತಿ ಅನುರೂಪಂ ಕಾರಣಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥಾಪಿ ಸಿಯಾ – ಅನುಸಯನಟ್ಠೋ ನಾಮ ಅಪ್ಪಹೀನಾಕಾರೋ। ಅಪ್ಪಹೀನಾಕಾರೋ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಅನುಸಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ । ತತ್ರಿದಂ ಪಟಿವಚನಂ – ಅಪ್ಪಹೀನಾಕಾರೋ ಅನುಸಯೋ, ಅನುಸಯೋತಿ ಪನ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಥಾಮಗತಕಿಲೇಸೋ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೋ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಾರಮ್ಮಣೋ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಸಹೇತುಕೋ ಏಕನ್ತಾಕುಸಲೋ ಅತೀತೋಪಿ ಹೋತಿ ಅನಾಗತೋಪಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ।
Ādito paṭṭhāya panettha yaṃ yaṃ anuttānaṃ, tattha tattha ayaṃ vinicchayakathā – anusayāti kenaṭṭhena anusayā? Anusayanaṭṭhena. Ko esa anusayanaṭṭho nāmāti? Appahīnaṭṭho. Ete hi appahīnaṭṭhena tassa tassa santāne anusenti nāma, tasmā anusayāti vuccanti. Anusentīti anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantīti attho. Athāpi siyā – anusayanaṭṭho nāma appahīnākāro. Appahīnākāro ca uppajjatīti vattuṃ na yujjati, tasmā na anusayā uppajjantīti . Tatridaṃ paṭivacanaṃ – appahīnākāro anusayo, anusayoti pana appahīnaṭṭhena thāmagatakileso vuccati. So cittasampayutto sārammaṇo sappaccayaṭṭhena sahetuko ekantākusalo atītopi hoti anāgatopi paccuppannopi, tasmā uppajjatīti vattuṃ yujjati.
ತತ್ರಿದಂ ಪಮಾಣಂ – ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ತಾವ ಕಥಾವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ (ಕಥಾ॰ ೫೫೪ ಆದಯೋ) ‘‘ಅನುಸಯಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ, ಅನುಸಯಾ ಅಹೇತುಕಾ, ಅನುಸಯಾ ಚಿತ್ತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇ ವಾದಾ ಪಟಿಸೇಧಿತಾ। ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೨೧) ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಂ ಕತ್ವಾ ಅನುಸಯಾನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭಾವಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಯ ‘‘ಥಾಮಗತಾನುಸಯಂ ಪಜಹತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹೇ ಪನ ಮೋಹಸ್ಸ ಪದಭಾಜನೇ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ಅವಿಜ್ಜಾಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಲಙ್ಗೀ ಮೋಹೋ ಅಕುಸಲಮೂಲಂ, ಅಯಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಮೋಹೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೩೯೦) ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವೋ ವುತ್ತೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅನುಸಯಯಮಕೇ ಸತ್ತನ್ನಂ ಮಹಾವಾರಾನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಾರೇ ‘‘ಯಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನುಸೇನ್ತೀತಿ ಅನುರೂಪಂ ಕಾರಣಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಇಮಿನಾ ತನ್ತಿಪ್ಪಮಾಣೇನ ಸುವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಮ್ಪಿ ‘‘ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಾರಮ್ಮಣೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ಸುವುತ್ತಮೇವ। ಅನುಸಯೋ ಹಿ ನಾಮೇಸ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನೋ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೋತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ। ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋತಿಆದೀಸು ಕಾಮರಾಗೋ ಚ ಸೋ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಅನುಸಯೋ ಚಾತಿ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Tatridaṃ pamāṇaṃ – abhidhamme tāva kathāvatthusmiṃ (kathā. 554 ādayo) ‘‘anusayā abyākatā, anusayā ahetukā, anusayā cittavippayuttā’’ti sabbe vādā paṭisedhitā. Paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 3.21) ‘‘paccuppanne kilese pajahatī’’ti pucchaṃ katvā anusayānaṃ paccuppannabhāvassa atthitāya ‘‘thāmagatānusayaṃ pajahatī’’ti vuttaṃ. Dhammasaṅgahe pana mohassa padabhājane ‘‘avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānaṃ avijjālaṅgī moho akusalamūlaṃ, ayaṃ tasmiṃ samaye moho hotī’’ti (dha. sa. 390) akusalacittena saddhiṃ avijjānusayassa uppannabhāvo vutto. Imasmiṃyeva anusayayamake sattannaṃ mahāvārānaṃ aññatarasmiṃ uppajjanavāre ‘‘yassa kāmarāgānusayo uppajjati, tassa paṭighānusayo uppajjatī’’tiādi vuttaṃ. Tasmā ‘‘anusentīti anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantī’’ti yaṃ vuttaṃ, taṃ iminā tantippamāṇena suvuttanti veditabbaṃ. Yampi ‘‘cittasampayutto sārammaṇo’’tiādi vuttaṃ, tampi suvuttameva. Anusayo hi nāmesa parinipphanno cittasampayutto akusaladhammoti niṭṭhamettha gantabbaṃ. Kāmarāgānusayotiādīsu kāmarāgo ca so appahīnaṭṭhena anusayo cāti kāmarāgānusayo. Sesapadesupi eseva nayo.
ಪರಿಚ್ಛೇದಪರಿಚ್ಛಿನ್ನುದ್ದೇಸವಾರವಣ್ಣನಾ।
Paricchedaparicchinnuddesavāravaṇṇanā.
ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನವಾರವಣ್ಣನಾ
Uppattiṭṭhānavāravaṇṇanā
೨. ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ಕತ್ಥ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕಾಮಧಾತುಯಾ ದ್ವೀಸು ವೇದನಾಸೂತಿ ಕಾಮಾವಚರಭೂಮಿಯಂ ಸುಖಾಯ ಚ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಚಾತಿ ದ್ವೀಸು ವೇದನಾಸು। ಏತ್ಥ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀತಿ ಇಮಾಸು ದ್ವೀಸು ವೇದನಾಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸೋ ಪನೇಸ ಅಕುಸಲವೇದನಾಸು ಸಹಜಾತವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಅನುಸೇತಿ। ಅಕುಸಲಾಯ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಚೇವ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಚ ಸಹಜಾತೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಾ ವೇದನಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಸೇಸಾ ಪನ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯವೇದನಾ ಆರಮ್ಮಣಮೇವ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಕಾಮಧಾತುಯಾ ದ್ವೀಸು ವೇದನಾಸು ಅನುಸಯಮಾನೋ ಚೇಸ ತಾಹಿ ವೇದನಾಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣೇಸುಪಿ ಅನುಸೇತಿಯೇವ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ವೇದನಾಸು ಅನುಸಯಮಾನೇನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಹಿ ಸಞ್ಞಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಸಹಜಾತೇನ ವಾ ಭವಿತುಂ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ವಾ ಸಞ್ಞಾದಯೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಇಮಾ ದ್ವೇ ವೇದನಾವ ಸಾತಸನ್ತಸುಖತ್ತಾ ಅಸ್ಸಾದಟ್ಠೇನ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸೇಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಪಧಾನಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದ್ವೀಸು ವೇದನಾಸು ಏತ್ಥ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಓಳಾರಿಕವಸೇನ ಹಿ ಬೋಧನೇಯ್ಯೇ ಸುಖಂ ಬೋಧೇತುನ್ತಿ।
2. Idāni tesaṃ uppattiṭṭhānaṃ pakāsetuṃ kattha kāmarāgānusayo anusetītiādimāha. Tattha kāmadhātuyā dvīsu vedanāsūti kāmāvacarabhūmiyaṃ sukhāya ca upekkhāya cāti dvīsu vedanāsu. Ettha kāmarāgānusayo anusetīti imāsu dvīsu vedanāsu uppajjati. So panesa akusalavedanāsu sahajātavasena ārammaṇavasena cāti dvīhākārehi anuseti. Akusalāya sukhāya vedanāya ceva upekkhāya vedanāya ca sahajātopi hutvā uppajjati. Tā vedanā ārammaṇaṃ katvāpi uppajjatīti attho. Avasesā pana kāmāvacarakusalavipākakiriyavedanā ārammaṇameva katvā uppajjati. Kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anusayamāno cesa tāhi vedanāhi sampayuttesu saññāsaṅkhāraviññāṇesupi anusetiyeva. Na hi sakkā vedanāsu anusayamānena taṃsampayuttehi saññādīhi saddhiṃ asahajātena vā bhavituṃ, taṃsampayutte vā saññādayo ārammaṇaṃ akatvā uppajjituṃ. Evaṃ santepi pana yasmā imā dve vedanāva sātasantasukhattā assādaṭṭhena kāmarāgānusayassa uppattiyā sesasampayuttadhammesu padhānā, tasmā ‘‘dvīsu vedanāsu ettha kāmarāgānusayo anusetī’’ti vuttaṃ, oḷārikavasena hi bodhaneyye sukhaṃ bodhetunti.
ನನು ಚೇಸ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಅನುಸಯಮಾನೋ ನ ಕೇವಲಂ ಇಮಾಸು ದ್ವೀಸು ವೇದನಾಸು ಚೇವ ವೇದನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಅನುಸೇತಿ, ಇಟ್ಠೇಸು ಪನ ರೂಪಾದೀಸುಪಿ ಅನುಸೇತಿಯೇವ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ವಿಭಙ್ಗಪ್ಪಕರಣೇ (ವಿಭ॰ ೮೧೬) ‘‘ಯಂ ಲೋಕೇ ಪಿಯರೂಪಂ ಸಾತರೂಪಂ, ಏತ್ಥ ಸತ್ತಾನಂ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪಕರಣೇ ಅನುಸಯವಾರಸ್ಸ ಪಟಿಲೋಮನಯೇ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಯತ್ಥ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ನಾನುಸೇತಿ ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ ನಾನುಸೇತೀತಿ ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ರೂಪಧಾತುಯಾ ಅರೂಪಧಾತುಯಾ ಏತ್ಥ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ನಾನುಸೇತಿ, ನೋ ಚ ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ ನಾನುಸೇತಿ। ಅಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಏತ್ಥ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಚ ನಾನುಸೇತಿ, ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ ಚ ನಾನುಸೇತೀ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಹಿ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಚೇವ ರೂಪಧಾತುಆದೀಸು ಚ ನಾನುಸೇತೀತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಂ ದುಕ್ಖವೇದನಂ ಸಓಕಾಸೇ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಧಮ್ಮೇ ನವ ಚ, ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸೇಸು ರೂಪಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇಸು ಅನುಸೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಂ ಇಧ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಅನೋಳಾರಿಕತ್ತಾ। ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಹಿ ವೇದನಾನಞ್ಞೇವ ಓಳಾರಿಕತ್ತಾ ಇಮೇಸಂ ಪನ ಅನೋಳಾರಿಕತ್ತಾ ಏತೇಸು ರೂಪಾದೀಸು ಅನುಸೇತೀತಿ ನ ವುತ್ತಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಲಬ್ಭತಿ। ತಸ್ಮಾ ಏತೇಸುಪಿ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತಿಯೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನ ಹಿ ಸತ್ಥಾ ಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಥೇತಿ। ಬೋಧನೇಯ್ಯಸತ್ತಾನಂ ಪನ ವಸೇನ ಕತ್ಥಚಿ ಯಂ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಕಥೇತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ನ ಕಥೇತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಅನೇನ ಕತ್ಥಚಿ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬಸಕ್ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಏತ್ಥ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ ಯಂ ಲಬ್ಭತಿ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಕಥಿತಂ। ಅಪರಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನ್ತೇನ ‘‘ರೂಪಧಾತುಯಾ ಅರೂಪಧಾತುಯಾ ಏತ್ಥ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯೋ ಚ ಮಾನಾನುಸಯೋ ಚ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ ಚ ಅನುಸೇನ್ತಿ, ಕಾಮಧಾತುಯಾ ದ್ವೀಸು ವೇದನಾಸು ಏತ್ಥ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯೋ ಚ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಚ ಮಾನಾನುಸಯೋ ಚ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ ಚ ಅನುಸೇನ್ತಿ, ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಏತ್ಥ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯೋ ಚ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಚ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ಚ ಅನುಸೇನ್ತೀ’’ತಿ ಯಂ ಲಬ್ಭತಿ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಕಥೇತ್ವಾ ರೂಪಧಾತುಅರೂಪಧಾತೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾವ ಕಥಿತಾ। ವೇದನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪನ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ, ಸಬ್ಬಞ್ಚ ರೂಪಂ ನ ಕಥಿತಂ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ಕಥಿತಂ, ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ ಪನೇತ್ಥ ಅನುಸೇತಿಯೇವ। ಏವಮೇವ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಇಧ ರೂಪಾದಿಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ನ ಕಥಿತಂ, ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಪನೇತ್ಥ ಅನುಸೇತಿಯೇವಾತಿ। ಏವಂ ತಾವ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಸ್ಸ ಅನುಸಯನಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Nanu cesa ārammaṇavasena anusayamāno na kevalaṃ imāsu dvīsu vedanāsu ceva vedanāsampayuttadhammesu ca anuseti, iṭṭhesu pana rūpādīsupi anusetiyeva. Vuttampi cetaṃ vibhaṅgappakaraṇe (vibha. 816) ‘‘yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, ettha sattānaṃ kāmarāgānusayo anusetī’’ti imasmimpi pakaraṇe anusayavārassa paṭilomanaye vuttaṃ. ‘‘Yattha kāmarāgānusayo nānuseti tattha diṭṭhānusayo nānusetīti dukkhāya vedanāya rūpadhātuyā arūpadhātuyā ettha kāmarāgānusayo nānuseti, no ca tattha diṭṭhānusayo nānuseti. Apariyāpanne ettha kāmarāgānusayo ca nānuseti, diṭṭhānusayo ca nānusetī’’ti. Ettha hi dukkhavedanāya ceva rūpadhātuādīsu ca nānusetīti vuttattā sasampayuttadhammaṃ dukkhavedanaṃ saokāse rūpārūpāvacaradhamme nava ca, lokuttaradhamme ṭhapetvā avasesesu rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbesu anusetīti vuttaṃ hoti. Taṃ idha kasmā na vuttanti? Anoḷārikattā. Heṭṭhā vuttanayena hi vedanānaññeva oḷārikattā imesaṃ pana anoḷārikattā etesu rūpādīsu anusetīti na vuttaṃ, atthato pana labbhati. Tasmā etesupi kāmarāgānusayo anusetiyevāti veditabbo. Na hi satthā sabbaṃ sabbattha katheti. Bodhaneyyasattānaṃ pana vasena katthaci yaṃ labbhati, taṃ sabbaṃ katheti, katthaci na katheti. Tathā hi anena katthaci diṭṭhānusayo anusetīti pucchitvā ‘‘sabbasakkāyapariyāpannesu dhammesu ettha diṭṭhānusayo anusetī’’ti yaṃ labbhati taṃ sabbaṃ kathitaṃ. Aparasmiṃ ṭhāne vissajjantena ‘‘rūpadhātuyā arūpadhātuyā ettha vicikicchānusayo ca mānānusayo ca diṭṭhānusayo ca anusenti, kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu ettha vicikicchānusayo ca kāmarāgānusayo ca mānānusayo ca diṭṭhānusayo ca anusenti, dukkhāya vedanāya ettha vicikicchānusayo ca paṭighānusayo ca diṭṭhānusayo ca avijjānusayo ca anusentī’’ti yaṃ labbhati taṃ sabbaṃ akathetvā rūpadhātuarūpadhātūhi saddhiṃ tisso vedanāva kathitā. Vedanāsampayuttā pana arūpadhammā, sabbañca rūpaṃ na kathitaṃ. Kiñcāpi na kathitaṃ, diṭṭhānusayo panettha anusetiyeva. Evameva kiñcāpi idha rūpādiiṭṭhārammaṇaṃ na kathitaṃ, kāmarāgānusayo panettha anusetiyevāti. Evaṃ tāva kāmarāgānusayassa anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
ಪಟಿಘಾನುಸಯಸ್ಸ ಪನ ‘‘ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ದ್ವೇ ದೋಮನಸ್ಸವೇದನಾ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ದುಕ್ಖವೇದನಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ ಅನುಸಯನಟ್ಠಾನಂ। ಸೋ ಪನೇಸ ದೋಮನಸ್ಸವೇದನಾಸು ಸಹಜಾತವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಅನುಸೇತಿ। ಅವಸೇಸದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಪನ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನೇವ ಅನುಸೇತಿ। ತಾಸು ವೇದನಾಸು ಅನುಸಯಮಾನೋ ಚೇಸ ತಾಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಾದೀಸುಪಿ ಅನುಸೇತಿಯೇವ। ಯಾಯ ಹಿ ವೇದನಾಯ ಏಸ ಸಹಜಾತೋ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಹಿ ಸಞ್ಞಾದೀಹಿಪಿ ಸಹಜಾತೋವ। ಯಾ ಚ ವೇದನಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ತಾಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಸಞ್ಞಾದಯೋಪಿ ಕರೋತಿಯೇವ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ದುಕ್ಖವೇದನಾವ ಅಸಾತದುಕ್ಖವೇದಯಿತತ್ತಾ ನಿರಸ್ಸಾದಟ್ಠೇನ ಪಟಿಘಾನುಸಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸೇಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಅಧಿಕಾ; ತಸ್ಮಾ ‘‘ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಏತ್ಥ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಓಳಾರಿಕವಸೇನ ಹಿ ಬೋಧನೇಯ್ಯೇ ಸುಖಂ ಬೋಧೇತುನ್ತಿ।
Paṭighānusayassa pana ‘‘dukkhāya vedanāyā’’ti vacanato dve domanassavedanā kāyaviññāṇasampayuttā dukkhavedanāti tisso vedanā anusayanaṭṭhānaṃ. So panesa domanassavedanāsu sahajātavasena ārammaṇavasena cāti dvīhākārehi anuseti. Avasesadukkhavedanāya pana ārammaṇavaseneva anuseti. Tāsu vedanāsu anusayamāno cesa tāhi sampayuttesu saññākkhandhādīsupi anusetiyeva. Yāya hi vedanāya esa sahajāto, taṃsampayuttehi saññādīhipi sahajātova. Yā ca vedanā ārammaṇaṃ karoti, tāhi sampayutte saññādayopi karotiyeva. Evaṃ santepi pana yasmā dukkhavedanāva asātadukkhavedayitattā nirassādaṭṭhena paṭighānusayassa uppattiyā sesasampayuttadhammesu adhikā; tasmā ‘‘dukkhāya vedanāya ettha paṭighānusayo anusetī’’ti vuttaṃ, oḷārikavasena hi bodhaneyye sukhaṃ bodhetunti.
ನನು ಚೇಸ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಅನುಸಯಮಾನೋ ನ ಕೇವಲಂ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಚೇವ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಅನುಸೇತಿ, ಅನಿಟ್ಠೇಸು ಪನ ರೂಪಾದೀಸುಪಿ ಅನುಸೇತಿಯೇವ? ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ವಿಭಙ್ಗಪ್ಪಕರಣೇ (ವಿಭ॰ ೮೧೬) ‘‘ಯಂ ಲೋಕೇ ಅಪ್ಪಿಯರೂಪಂ ಅಸಾತರೂಪಂ, ಏತ್ಥ ಸತ್ತಾನಂ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪಕರಣೇ ಅನುಸಯವಾರಸ್ಸ ಪಟಿಲೋಮನಯೇ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಕಾಮಧಾತುಯಾ ದ್ವೀಸು ವೇದನಾಸು ಏತ್ಥ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ನಾನುಸೇತಿ, ನೋ ಚ ತತ್ಥ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ನಾನುಸೇತಿ। ರೂಪಧಾತುಯಾ ಅರೂಪಧಾತುಯಾ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಏತ್ಥ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಚ ನಾನುಸೇತಿ, ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಚ ನಾನುಸೇತೀ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಹಿ ದ್ವೀಸು ಕಾಮಾವಚರವೇದನಾಸು ಚೇವ ರೂಪಧಾತುಆದೀಸು ಚ ನಾನುಸೇತೀತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ದ್ವೇ ವೇದನಾ ಸಓಕಾಸೇ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಧಮ್ಮೇ ನವ ಚ, ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸೇಸು ರೂಪಾದೀಸು ಅನುಸೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ । ತಂ ಇಧ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಅನೋಳಾರಿಕತ್ತಾ। ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಹಿ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಏವ ಓಳಾರಿಕತ್ತಾ ಇಮೇಸಂ ಪನ ಅನೋಳಾರಿಕತ್ತಾ ಏತೇಸು ರೂಪಾದೀಸು ಅನುಸೇತೀತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತೇಸುಪಿ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತಿಯೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Nanu cesa ārammaṇavasena anusayamāno na kevalaṃ dukkhavedanāya ceva taṃsampayuttadhammesu ca anuseti, aniṭṭhesu pana rūpādīsupi anusetiyeva? Vuttampi cetaṃ vibhaṅgappakaraṇe (vibha. 816) ‘‘yaṃ loke appiyarūpaṃ asātarūpaṃ, ettha sattānaṃ paṭighānusayo anusetī’’ti imasmimpi pakaraṇe anusayavārassa paṭilomanaye vuttaṃ – ‘‘kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu ettha paṭighānusayo nānuseti, no ca tattha kāmarāgānusayo nānuseti. Rūpadhātuyā arūpadhātuyā apariyāpanne ettha paṭighānusayo ca nānuseti, kāmarāgānusayo ca nānusetī’’ti. Ettha hi dvīsu kāmāvacaravedanāsu ceva rūpadhātuādīsu ca nānusetīti vuttattā sasampayuttadhammā dve vedanā saokāse rūpārūpāvacaradhamme nava ca, lokuttaradhamme ṭhapetvā avasesesu rūpādīsu anusetīti vuttaṃ hoti . Taṃ idha kasmā na vuttanti? Anoḷārikattā. Heṭṭhā vuttanayena hi dukkhavedanāya eva oḷārikattā imesaṃ pana anoḷārikattā etesu rūpādīsu anusetīti na vuttaṃ. Atthato pana labbhati, tasmā etesupi paṭighānusayo anusetiyevāti veditabbo.
ಕಿಂ ಪನ ಇತರಾ ದ್ವೇ ವೇದನಾ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ ಪಟಿಘಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ? ನೋ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರವಸೇನ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ತಾ ವೇದನಾ ಆರಬ್ಭ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ವಿಪರಿಣಾಮಂ ವಾ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿಲಾಭಂ ವಾ ಸಮನುಸ್ಸರತೋಪಿ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ದೋಮನಸ್ಸಮತ್ತಮೇವ ಪನ ತಂ ಹೋತಿ, ನ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ। ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಹಿ ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಪಟಿಹಞ್ಞನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಥಾಮಗತೋ ಕಿಲೇಸೋ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ದೋಮನಸ್ಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿಘೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಘಕಿಚ್ಚಂ ಅಕರಣಭಾವೇನ ಏವ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ನ ಹೋತಿ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕತ್ತಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಚೇತನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನೋಪಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕತ್ತಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ನ ಹೋತಿ, ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕತ್ತಂ ಗಚ್ಛತಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಏಕಚ್ಚಂ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಮ್ಪಿ ವಾ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಯಂ ಏವರೂಪಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಪಟಿಘಂ ತೇನ ಪಜಹತಿ ನ ತತ್ಥ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೫)। ಏವಂ ಪಟಿಘಾನುಸಯಸ್ಸ ಅನುಸಯನಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Kiṃ pana itarā dve vedanā iṭṭhārammaṇaṃ vā paṭighassa ārammaṇaṃ na hontīti? No na honti. Parihīnajjhānassa vippaṭisāravasena sasampayuttadhammā tā vedanā ārabbha domanassaṃ uppajjati. Iṭṭhārammaṇassa ca paṭiladdhassa vipariṇāmaṃ vā appaṭiladdhassa appaṭilābhaṃ vā samanussaratopi domanassaṃ uppajjati. Domanassamattameva pana taṃ hoti, na paṭighānusayo. Paṭighānusayo hi aniṭṭhārammaṇe paṭihaññanavasena uppanno thāmagato kileso, tasmā ettha domanassena saddhiṃ paṭigho uppannopi attano paṭighakiccaṃ akaraṇabhāvena eva paṭighānusayo na hoti abbohārikattaṃ gacchati. Yathā hi pāṇātipātacetanāya saddhiṃ uppannopi byāpādo manokammaṃ nāma na hoti abbohārikattaṃ gacchati, evaṃ paṭighānusayo na hoti, abbohārikattaṃ gacchati. Vuttampi cetaṃ ekaccaṃ iṭṭhārammaṇaṃ nekkhammasitampi vā domanassaṃ sandhāya ‘‘yaṃ evarūpaṃ domanassaṃ paṭighaṃ tena pajahati na tattha paṭighānusayo anusetī’’ti (ma. ni. 1.465). Evaṃ paṭighānusayassa anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
ಮಾನಾನುಸಯಸ್ಸ ಪನ ‘‘ಕಾಮಧಾತುಯಾ ದ್ವೀಸು ವೇದನಾಸೂ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ದ್ವೇ ಕಾಮಾವಚರವೇದನಾ ರೂಪಾರೂಪಧಾತುಯೋ ಚಾತಿ ಇದಂ ತಿವಿಧಂ ಅನುಸಯನಟ್ಠಾನಂ। ತಸ್ಸ ಅಕುಸಲಾಸು ವೇದನಾಸು ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಸ್ಸ ವಿಯ ಸಹಜಾತಾನುಸಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾಸು ಪನ ಸಬ್ಬಾಸುಪಿ ಕಾಮಾವಚರಾಸು ಸುಖಅದುಕ್ಖಮಸುಖವೇದನಾಸು ರೂಪಾರೂಪಧಾತೂಸು ಚ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನೇವ ಅನುಸೇತಿ। ಅನುಸಯವಾರಸ್ಸ ಪನ ಪಟಿಲೋಮನಯೇ ‘‘ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಏತ್ಥ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಚ ನಾನುಸೇತಿ, ಮಾನಾನುಸಯೋ ಚ ನಾನುಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಠಪೇತ್ವಾ ದುಕ್ಖವೇದನಞ್ಚೇವ ನವವಿಧಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಞ್ಚ ಸೇಸರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಅಯಂ ಅನುಸೇತಿಯೇವಾತಿ। ಏವಂ ಮಾನಾನುಸಯಸ್ಸ ಅನುಸಯನಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Mānānusayassa pana ‘‘kāmadhātuyā dvīsu vedanāsū’’tiādivacanato dve kāmāvacaravedanā rūpārūpadhātuyo cāti idaṃ tividhaṃ anusayanaṭṭhānaṃ. Tassa akusalāsu vedanāsu kāmarāgānusayassa viya sahajātānusayatā veditabbā. Sasampayuttadhammāsu pana sabbāsupi kāmāvacarāsu sukhaadukkhamasukhavedanāsu rūpārūpadhātūsu ca ārammaṇavaseneva anuseti. Anusayavārassa pana paṭilomanaye ‘‘dukkhāya vedanāya apariyāpanne ettha kāmarāgānusayo ca nānuseti, mānānusayo ca nānusetī’’ti vuttattā ṭhapetvā dukkhavedanañceva navavidhaṃ lokuttaradhammañca sesarūpārūpadhammesupi ayaṃ anusetiyevāti. Evaṃ mānānusayassa anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
ದಿಟ್ಠಾನುಸಯವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯಾ ಪನ ಕೇವಲಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇಸ್ವೇವ ನಾನುಸೇನ್ತಿ। ತೇಭೂಮಕೇಸು ಪನ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಅನುಸೇನ್ತಿಯೇವ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಬ್ಬಸಕ್ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಏತ್ಥ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತಿ, ಏತ್ಥ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಸಕ್ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸೂತಿ ಸಂಸಾರವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಟ್ಠೇನ ಸಕ್ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸು ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಪನೇತೇ ಪಞ್ಚಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಸಹಜಾತಾನುಸಯನವಸೇನ ಅನುಸೇನ್ತಿ। ತೇ ವಾ ಪನ ಪಞ್ಚ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಅಞ್ಞೇ ವಾ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಿಕಾಲೇ ಆರಮ್ಮಣಾನುಸಯನವಸೇನ ಅನುಸೇನ್ತೀತಿ। ಏವಂ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯಾನಂ ಅನುಸಯನಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Diṭṭhānusayavicikicchānusayā pana kevalaṃ lokuttaradhammesveva nānusenti. Tebhūmakesu pana sabbesupi anusentiyeva. Tena vuttaṃ – ‘‘sabbasakkāyapariyāpannesu dhammesu ettha diṭṭhānusayo anuseti, ettha vicikicchānusayo anusetī’’ti. Tattha sabbasakkāyapariyāpannesūti saṃsāravaṭṭanissitaṭṭhena sakkāyapariyāpannesu sabbadhammesūti attho. Tattha panete pañcasu cittuppādesu sahajātānusayanavasena anusenti. Te vā pana pañca cittuppāde aññe vā tebhūmakadhamme ārabbha pavattikāle ārammaṇānusayanavasena anusentīti. Evaṃ diṭṭhānusayavicikicchānusayānaṃ anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
ಭವರಾಗಾನುಸಯೋ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಚತೂಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಸಹಜಾತಾನುಸಯನವಸೇನ ‘‘ಕಾಮಧಾತುಯಾ ದ್ವೀಸು ವೇದನಾಸು ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಭವೇಯ್ಯ। ಕಾಮಧಾತುಯಂ ಪನೇಸ ದ್ವೀಹಿ ವೇದನಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಧಮ್ಮಮೇವ ಪಟಿಲಭತಿ। ಕಾಮಧಾತುಯಾ ಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣಾನುಸಯನವಸೇನ ನಿಯಮಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ರೂಪಧಾತುಯಾ ಅರೂಪಧಾತುಯಾ ಏತ್ಥ ಭವರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಪಿಚ ರಾಗೋ ನಾಮೇಸ ಕಾಮರಾಗಭವರಾಗವಸೇನ ದುವಿಧೋ। ತತ್ಥ ಕಾಮರಾಗೋ ಕಾಮಧಾತುಯಾ ದ್ವೀಸು ವೇದನಾಸು ಅನುಸೇತೀತಿ ವುತ್ತೋ। ಸಚೇ ಪನ ಭವರಾಗೋಪಿ ಕಾಮರಾಗೋ ವಿಯ ಏವಂ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ಕಾಮರಾಗೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದೇಸನಾ ಸಂಕಿಣ್ಣಾ ವಿಯ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ರಾಗಕಿಲೇಸಂ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕಾಮರಾಗತೋ ಭವರಾಗಸ್ಸ ವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಮ್ಪಿ ಏವಂ ದೇಸನಾ ಕತಾತಿ। ಏವಂ ಭವರಾಗಾನುಸಯಸ್ಸ ಅನುಸಯನಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Bhavarāgānusayo pana kiñcāpi diṭṭhivippayuttesu catūsu cittesu uppajjanato sahajātānusayanavasena ‘‘kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anusetī’’ti vattabbo bhaveyya. Kāmadhātuyaṃ panesa dvīhi vedanāhi saddhiṃ uppajjamānopi rūpārūpāvacaradhammameva paṭilabhati. Kāmadhātuyā pariyāpannaṃ ekadhammampi ārammaṇaṃ na karoti, tasmā ārammaṇānusayanavasena niyamaṃ katvā ‘‘rūpadhātuyā arūpadhātuyā ettha bhavarāgānusayo anusetī’’ti vuttaṃ. Apica rāgo nāmesa kāmarāgabhavarāgavasena duvidho. Tattha kāmarāgo kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anusetīti vutto. Sace pana bhavarāgopi kāmarāgo viya evaṃ vucceyya, kāmarāgena saddhiṃ desanā saṃkiṇṇā viya bhaveyyāti rāgakilesaṃ dvidhā bhinditvā kāmarāgato bhavarāgassa visesadassanatthampi evaṃ desanā katāti. Evaṃ bhavarāgānusayassa anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇಸು ಅನುಸೇತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಸಕ್ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಏತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ। ತಸ್ಸ ದ್ವಾದಸಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಸಹಜಾತಾನುಸಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಪನ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಂ ಆರಬ್ಭ ನ ಪವತ್ತತೀತಿ। ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯಸ್ಸ ಅನುಸಯನಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ತಾವ ಪರಿಚ್ಛೇದವಾರಪರಿಚ್ಛಿನ್ನುದ್ದೇಸವಾರಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನವಾರೇಸು ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾ।
Avijjānusayo pana sabbesupi tebhūmakadhammesu anuseti. Tena vuttaṃ ‘‘sabbasakkāyapariyāpannesu dhammesu ettha avijjānusayo anusetī’’ti. Tassa dvādasasu cittuppādesu sahajātānusayatā veditabbā. Ārammaṇakaraṇavasena pana na kiñci tebhūmakadhammaṃ ārabbha na pavattatīti. Evaṃ avijjānusayassa anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Ayaṃ tāva paricchedavāraparicchinnuddesavārauppattiṭṭhānavāresu vinicchayakathā.
ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನವಾರವಣ್ಣನಾ।
Uppattiṭṭhānavāravaṇṇanā.
ಮಹಾವಾರೋ
Mahāvāro
೧. ಅನುಸಯವಾರವಣ್ಣನಾ
1. Anusayavāravaṇṇanā
೩. ಸತ್ತನ್ನಂ ಪನ ಮಹಾವಾರಾನಂ ಪಠಮೇ ಅನುಸಯವಾರೇ ಯಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತಿ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯದೇತಂ ‘‘ಆಮನ್ತಾ’’ತಿ ಪಟಿವಚನಂ ದಿನ್ನಂ, ತಂ ದುದ್ದಿನ್ನಂ ವಿಯ ಖಾಯತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಕಾಮರಾಗಪಟಿಘಾನಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ। ಯಥಾ ಹಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಮನಾಯತನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾಯತನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ‘ಆಮನ್ತಾ’, ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ತೇಸಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಮನಾಯತನಧಮ್ಮಾಯತನಾನಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರವಚೀಸಙ್ಖಾರಾ ಚ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ತಥಾ ಕಾಮರಾಗಪಟಿಘಾ। ಕಾಮರಾಗೋ ಹಿ ಅಟ್ಠಸು ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಪಟಿಘೋ ದ್ವೀಸು ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತೇಸೂತಿ, ನತ್ಥಿ ನೇಸಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿ; ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ‘ನೋ’ತಿ ಪಟಿಸೇಧೋ ಕತ್ತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ। ತಂ ಅಕತ್ವಾ ಪನ ‘ಆಮನ್ತಾ’ತಿ ಪಟಿವಚನಸ್ಸ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಹೇಟ್ಠಾಯಮಕೇಸು ವಿಯ ಏತ್ಥ ಖಣಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ವತ್ತಮಾನವೋಹಾರಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಥಾ ಗಹೇತಬ್ಬೋ।
3. Sattannaṃ pana mahāvārānaṃ paṭhame anusayavāre yassa kāmarāgānusayo anuseti, tassa paṭighānusayo anusetīti ettha yadetaṃ ‘‘āmantā’’ti paṭivacanaṃ dinnaṃ, taṃ duddinnaṃ viya khāyati. Kasmā? Kāmarāgapaṭighānaṃ ekakkhaṇe anuppattito. Yathā hi ‘‘yassa manāyatanaṃ uppajjati, tassa dhammāyatanaṃ uppajjatīti ‘āmantā’, assāsapassāsānaṃ uppādakkhaṇe tesaṃ kāyasaṅkhāro ca uppajjati, vacīsaṅkhāro ca uppajjatī’’tiādīsu manāyatanadhammāyatanāni kāyasaṅkhāravacīsaṅkhārā ca ekakkhaṇe uppajjanti, na tathā kāmarāgapaṭighā. Kāmarāgo hi aṭṭhasu lobhasahagatacittuppādesu uppajjati. Paṭigho dvīsu domanassasahagatesūti, natthi nesaṃ ekakkhaṇe uppatti; tasmā ettha ‘no’ti paṭisedho kattabbo siyā. Taṃ akatvā pana ‘āmantā’ti paṭivacanassa dinnattā heṭṭhāyamakesu viya ettha khaṇapaccuppannavasena vattamānavohāraṃ aggahetvā aññathā gahetabbo.
ಕಥಂ? ಅಪ್ಪಹೀನವಸೇನ। ಅಪ್ಪಹೀನತಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ಅಯಂ ‘‘ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ ವತ್ತಮಾನವೋಹಾರೋ ವುತ್ತೋ, ನ ಖಣಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅಪ್ಪಹೀನತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತಿ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ಯಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಅಪ್ಪಹೀನೋ, ನ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಆಪಾದಿತೋ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋಪಿ ಅಪ್ಪಹೀನೋತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ತೇಸು ಯಸ್ಸೇಕೋ ಅಪ್ಪಹೀನೋ, ತಸ್ಸ ಇತರೋಪಿ ಅಪ್ಪಹೀನೋವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆಮನ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಏವಂ, ಯಂ ಉಪರಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಾರೇ ‘ಯಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘ಆಮನ್ತಾ’ತಿ ವುತ್ತಂ; ತತ್ಥ ಕಥಂ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ? ತತ್ಥಾಪಿ ಅಪ್ಪಹೀನವಸೇನೇವ ಉಪ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನಿವಾರಿತವಸೇನ ವಾ। ಯಥಾ ಹಿ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಆರಭಿತ್ವಾ ಅಪರಿನಿಟ್ಠಿತಕಮ್ಮನ್ತಾ ಚಿತ್ತಕಾರಾದಯೋ ತೇಸಂ ಕಮ್ಮನ್ತಾನಂ ಅಕರಣಕ್ಖಣೇಪಿ ಮಿತ್ತಸುಹಜ್ಜಾದೀಹಿ ದಿಟ್ಠದಿಟ್ಠಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಇಮೇಸು ದಿವಸೇಸು ಕಿಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ‘‘ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಂ ಕರೋಮ, ಕಟ್ಠಕಮ್ಮಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತೇ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ನ ಕರೋನ್ತಿ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಕಮ್ಮನ್ತತ್ತಾ ಪನ ಕತಖಣಞ್ಚ ಕತ್ತಬ್ಬಖಣಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯ ಕರೋನ್ತಿಯೇವ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ಏವಮೇವ ಯಮ್ಹಿ ಸನ್ತಾನೇ ಅನುಸಯಾ ಅಪ್ಪಹೀನಾ, ಯಮ್ಹಿ ವಾ ಪನ ನೇಸಂ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಅನಿವಾರಿತಾ, ತತ್ಥ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಕ್ಖಣೇಪಿ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಞ್ಚೇವ ಕಾಲನ್ತರೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯ ಯಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿಯೇವ ನಾಮಾತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಸು ಏಸೇವ ನಯೋ। ನೋ ಚ ತಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ಅನಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಬ್ಯಾಪಾದಾನಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಪಹೀನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ತಿಣ್ಣಂ ಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮೀನಂ। ದ್ವಿನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮೀನಂ। ಪರತೋಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಏಸೇವ ನಯೋ।
Kathaṃ? Appahīnavasena. Appahīnatañhi sandhāya ayaṃ ‘‘anusetī’’ti vattamānavohāro vutto, na khaṇapaccuppannataṃ. Yasmā ca appahīnataṃ sandhāya vutto, tasmā ‘‘yassa kāmarāgānusayo anuseti, tassa paṭighānusayo anusetī’’ti pucchāya yassa kāmarāgānusayo appahīno, na anuppattidhammataṃ āpādito, tassa paṭighānusayopi appahīnoti evamattho daṭṭhabbo. Yasmā ca tesu yasseko appahīno, tassa itaropi appahīnova hoti, tasmā ‘‘āmantā’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ, yaṃ upari uppajjanavāre ‘yassa kāmarāgānusayo uppajjati, tassa paṭighānusayo uppajjatī’ti pucchitvā ‘āmantā’ti vuttaṃ; tattha kathaṃ attho gahetabboti? Tatthāpi appahīnavaseneva uppattipaccaye sati uppattiyā anivāritavasena vā. Yathā hi cittakammādīni ārabhitvā apariniṭṭhitakammantā cittakārādayo tesaṃ kammantānaṃ akaraṇakkhaṇepi mittasuhajjādīhi diṭṭhadiṭṭhaṭṭhāne ‘‘imesu divasesu kiṃ karothā’’ti vuttā, ‘‘cittakammaṃ karoma, kaṭṭhakammaṃ karomā’’ti vadanti. Te kiñcāpi tasmiṃ khaṇe na karonti avicchinnakammantattā pana katakhaṇañca kattabbakhaṇañca upādāya karontiyeva nāma honti. Evameva yamhi santāne anusayā appahīnā, yamhi vā pana nesaṃ santāne uppattipaccaye sati uppatti anivāritā, tattha anuppajjanakkhaṇepi uppannapubbañceva kālantare uppajjanakañca upādāya yassa kāmarāgānusayo uppajjati, tassa paṭighānusayo uppajjatiyeva nāmāti evamattho veditabbo. Ito paresupi evarūpesu vissajjanesu eseva nayo. No ca tassāti idaṃ anāgāmissa kāmarāgabyāpādānaṃ anavasesato pahīnattā vuttaṃ. Tiṇṇaṃ puggalānanti puthujjanasotāpannasakadāgāmīnaṃ. Dvinnaṃ puggalānanti sotāpannasakadāgāmīnaṃ. Paratopi evarūpesu ṭhānesu eseva nayo.
೧೪. ಓಕಾಸವಾರಸ್ಸ ಪಠಮದುತಿಯಪುಚ್ಛಾಸು ಯಸ್ಮಾ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಕಾಮಧಾತುಯಾ ದ್ವೀಸು ವೇದನಾಸು ಅನುಸೇತಿ, ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ; ತಸ್ಮಾ ‘ನೋ’ತಿ ಪಟಿಸೇಧೋ ಕತೋ। ತತಿಯಪುಚ್ಛಾಯಂ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಕಾಮಧಾತುಯಾ ದ್ವೀಸು ವೇದನಾಸು ಅನುಸಯನತೋ ‘ಆಮನ್ತಾ’ತಿ ಪಟಿವಚನಂ ದಿನ್ನಂ। ರೂಪಧಾತುಅರೂಪಧಾತುಯಾ ಪನ ಮಾನಾನುಸಯಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ। ತಸ್ಮಾ ನೋ ಚ ತತ್ಥ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನವಾರಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಸಾಧಾರಣಾಸಾಧಾರಣಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
14. Okāsavārassa paṭhamadutiyapucchāsu yasmā kāmarāgānusayo kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anuseti, paṭighānusayo dukkhavedanāya; tasmā ‘no’ti paṭisedho kato. Tatiyapucchāyaṃ ubhinnampi kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anusayanato ‘āmantā’ti paṭivacanaṃ dinnaṃ. Rūpadhātuarūpadhātuyā pana mānānusayassa kāmarāgānusayena saddhiṃ asādhāraṇaṃ uppattiṭṭhānaṃ. Tasmā no ca tattha kāmarāgānusayoti vuttaṃ. Iminā nayena sabbesaṃ uppattiṭṭhānavāraṃ oloketvā sādhāraṇāsādhāraṇaṃ uppattiṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
೨೦. ದುಕಮೂಲಕಪುಚ್ಛಾಯಂ ಯಸ್ಮಾ ಕಾಮರಾಗಪಟಿಘಾನುಸಯಾ ನಾಪಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥೀತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಕತೋ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಸ್ಮಿಂ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಅನುಸಯಾ ಅನುಸಯೇಯ್ಯುಂ, ತಂ ಠಾನಮೇವ ನತ್ಥಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕತ್ಥ ಮಾನಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ ಅಯಂ ಪುಚ್ಛಾ ಅಪುಚ್ಛಾಯೇವಾತಿ। ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ಏಸೇವ ನಯೋ।
20. Dukamūlakapucchāyaṃ yasmā kāmarāgapaṭighānusayā nāpi ekasmiṃ ṭhāne uppajjanti, na ekaṃ dhammaṃ ārammaṇaṃ karonti, tasmā natthīti paṭikkhepo kato. Ayañhettha adhippāyo. Yasmiṃ ime dve anusayā anusayeyyuṃ, taṃ ṭhānameva natthi. Tasmā ‘‘kattha mānānusayo anusetī’’ti ayaṃ pucchā apucchāyevāti. Aññesupi evarūpesu eseva nayo.
೨೭. ಪುಗ್ಗಲೋಕಾಸವಾರೇ ಚತುನ್ನನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿಅನಾಗಾಮೀನಂ।
27. Puggalokāsavāre catunnanti puthujjanasotāpannasakadāgāmianāgāmīnaṃ.
೩೬. ಪಟಿಲೋಮನಯೇ ಯಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ನಾನುಸೇತೀತಿ ಅಯಂ ಪುಚ್ಛಾ ಅನಾಗಾಮಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛತಿ।
36. Paṭilomanaye yassa kāmarāgānusayo nānusetīti ayaṃ pucchā anāgāmiṃ gahetvā pucchati.
೫೬. ದ್ವಿನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ನಾನುಸೇತೀತಿ ಅನಾಗಾಮಿಅರಹನ್ತಾನಂ। ಕಾಮಧಾತುಯಾ ತೀಸು ವೇದನಾಸೂತಿ ಚ ವೇದನಾಗ್ಗಹಣೇನ ವೇದನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಾನಮ್ಪೀತಿ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮಾನಂ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ಅನುಸಯವಾರೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾ।
56. Dvinnaṃpuggalānaṃ sabbattha kāmarāgānusayonānusetīti anāgāmiarahantānaṃ. Kāmadhātuyā tīsu vedanāsūti ca vedanāggahaṇena vedanāsampayuttakānampi tesaṃ vatthārammaṇānampīti sabbesampi kāmāvacaradhammānaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ. Ayaṃ anusayavāre vinicchayakathā.
ಅನುಸಯವಾರವಣ್ಣನಾ।
Anusayavāravaṇṇanā.
೨. ಸಾನುಸಯವಾರವಣ್ಣನಾ
2. Sānusayavāravaṇṇanā
೬೬-೧೩೧. ಸಾನುಸಯವಾರೇ ಪನ ಯೋ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೇನ ಸಾನುಸಯೋತಿ ಯಥಾ ಏಕನ್ತರಿಕಜರಾದಿರೋಗೇನ ಆಬಾಧಿಕೋ ಯಾವ ತಮ್ಹಾ ರೋಗಾ ನ ಮುಚ್ಚತಿ, ತಾವ ತಸ್ಸ ರೋಗಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇಪಿ ಸರೋಗೋಯೇವ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಸಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ವಟ್ಟಗಾಮಿಸತ್ತಸ್ಸ ಯಾವ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಅನುಸಯಾ ಸಮುಗ್ಘಾತಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಾವ ತೇಸಂ ಅನುಸಯಾನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇಪಿ ಸಾನುಸಯೋಯೇವ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಏವರೂಪಂ ಸಾನುಸಯತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘ಆಮನ್ತಾ’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಅನುಸಯವಾರಸದಿಸಮೇವ।
66-131. Sānusayavāre pana yo kāmarāgānusayena sānusayoti yathā ekantarikajarādirogena ābādhiko yāva tamhā rogā na muccati, tāva tassa rogassa anuppattikkhaṇepi sarogoyeva nāma hoti. Evaṃ sasaṃkilesassa vaṭṭagāmisattassa yāva ariyamaggena anusayā samugghātaṃ na gacchanti, tāva tesaṃ anusayānaṃ anuppattikkhaṇepi sānusayoyeva nāma hoti. Evarūpaṃ sānusayataṃ sandhāya ‘āmantā’ti vuttaṃ. Sesamettha anusayavārasadisameva.
ಓಕಾಸವಾರೇ ಪನ ‘‘ರೂಪಧಾತುಯಾ ಅರೂಪಧಾತುಯಾ ಏತ್ಥ ಮಾನಾನುಸಯೇನ ಸಾನುಸಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತಾಸು ಧಾತೂಸು ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಾನುಸಯತಾ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ, ಅನುಸಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ನ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ। ಅನುಸಯಸ್ಸ ಚ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅಯಂ ವಾರೋ ಆರದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾ ತತೋ ಮಾನಾನುಸಯೇನ ಸಾನುಸಯೋತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ತತೋ ಧಾತುದ್ವಯತೋ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ಮಾನಾನುಸಯೇನ ಸಾನುಸಯೋತಿ ಅನುಸಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ। ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ಥೇ ಅವುತ್ತೇ ಆದಿಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಪಾಕಟೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಪಠಮಂ ನ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯತೋ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೇನಾತಿ ಯತೋ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೇನ ಸಾನುಸಯೋ, ಕಿಂ ಸೋ ತತೋ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ಪಟಿಘಾನುಸಯೇನಪಿ ಸಾನುಸಯೋತಿ? ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತೇ ದ್ವೇ ಏಕಸ್ಮಾ ಠಾನಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ; ತಸ್ಮಾ ‘‘ನೋ’’ತಿ ಪಟಿಸೇಧೋ ಕತೋ। ಅರಹಾ ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಅರಹಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕೇನ ಕೇನಚಿ ಅನುಸಯೇನ ನಿರಾನುಸಯೋತಿ। ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥವಸೇನ ನಿಪ್ಪದೇಸಟ್ಠಾನೇಸು ಭುಮ್ಮವಚನಮೇವ ಕತನ್ತಿ। ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ।
Okāsavāre pana ‘‘rūpadhātuyā arūpadhātuyā ettha mānānusayena sānusayo’’ti vutte tāsu dhātūsu puggalassa sānusayatā paññāyeyya, anusayassa uppattiṭṭhānaṃ na paññāyeyya. Anusayassa ca uppattiṭṭhānadassanatthaṃ ayaṃ vāro āraddho, tasmā tato mānānusayena sānusayoti vuttaṃ. Evañhi sati tato dhātudvayato uppannena mānānusayena sānusayoti anusayassa uppattiṭṭhānaṃ dassitaṃ hoti. Imassa pana pañhassa atthe avutte ādipañhassa attho pākaṭo na hotīti paṭhamaṃ na vutto, tasmā so evaṃ veditabbo. Yato kāmarāgānusayenāti yato uppannena kāmarāgānusayena sānusayo, kiṃ so tato uppannena paṭighānusayenapi sānusayoti? Yasmā panete dve ekasmā ṭhānā nuppajjanti; tasmā ‘‘no’’ti paṭisedho kato. Arahā sabbatthāti arahā sabbadhammesu uppajjanakena kenaci anusayena nirānusayoti. Iminā atthavasena nippadesaṭṭhānesu bhummavacanameva katanti. Iminā upāyena sabbattha atthavinicchayo veditabboti.
ಸಾನುಸಯವಾರವಣ್ಣನಾ।
Sānusayavāravaṇṇanā.
೩. ಪಜಹನವಾರವಣ್ಣನಾ
3. Pajahanavāravaṇṇanā
೧೩೨-೧೯೭. ಪಜಹನವಾರೇ ಪಜಹತೀತಿ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾವಸೇನ ಪಜಹತಿ, ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಆಪಾದೇತಿ। ಆಮನ್ತಾತಿ ಅನಾಗಾಮೀಮಗ್ಗಟ್ಠಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿವಚನಂ। ತದೇಕಟ್ಠಂ ಪಜಹತೀತಿ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ನೋತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಟ್ಠಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಸೇಧೋ।
132-197. Pajahanavāre pajahatīti tena tena maggena pahānapariññāvasena pajahati, āyatiṃ anuppattidhammataṃ āpādeti. Āmantāti anāgāmīmaggaṭṭhaṃ sandhāya paṭivacanaṃ. Tadekaṭṭhaṃ pajahatīti pahānekaṭṭhataṃ sandhāya vuttaṃ. Noti arahattamaggaṭṭhaṃ sandhāya paṭisedho.
ಯತೋ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಂ ಪಜಹತೀತಿ ಯತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಂ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಂ ಪಜಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಟ್ಠಮಕೋತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಟ್ಠತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚೋರೋಹನಗಣನಾಯ ಗಣಿಯಮಾನೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠೋ ಅಟ್ಠಮಕೋ ನಾಮ। ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಗಣನಾಯ ಹಿ ಅರಹಾ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಪಠಮೋ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಟ್ಠೋ ದುತಿಯೋ, ಅನಾಗಾಮೀ ತತಿಯೋ…ಪೇ॰… ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠೋ ಅಟ್ಠಮೋ। ಸೋ ಇಧ ‘‘ಅಟ್ಠಮಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ನಾಮಸಞ್ಞಾಯೇವ ವಾ ಏಸಾ ತಸ್ಸಾತಿ। ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿಞ್ಚ ಅಟ್ಠಮಕಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾತಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪುಥುಜ್ಜನೇನ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಾ। ತೇಸು ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವೇನ ನಪ್ಪಜಹತಿ। ಸೇಸಾ ತೇಸಂ ಅನುಸಯಾನಂ ಪಹೀನತ್ತಾ। ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗೀನನ್ತಿ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿನೋ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ।
Yato kāmarāgānusayaṃ pajahatīti yato uppajjanakaṃ kāmarāgānusayaṃ pajahatīti attho. Aṭṭhamakoti arahattaphalaṭṭhato paṭṭhāya paccorohanagaṇanāya gaṇiyamāno sotāpattimaggaṭṭho aṭṭhamako nāma. Dakkhiṇeyyagaṇanāya hi arahā aggadakkhiṇeyyattā paṭhamo, arahattamaggaṭṭho dutiyo, anāgāmī tatiyo…pe… sotāpattimaggaṭṭho aṭṭhamo. So idha ‘‘aṭṭhamako’’ti vutto. Nāmasaññāyeva vā esā tassāti. Anāgāmimaggasamaṅgiñca aṭṭhamakañca ṭhapetvā avasesāti saddhiṃ puthujjanena sekkhāsekkhā. Tesu hi puthujjano pahānapariññāya abhāvena nappajahati. Sesā tesaṃ anusayānaṃ pahīnattā. Dvinnaṃ maggasamaṅgīnanti dve maggasamaṅgino ṭhapetvāti attho. Iminā nayena sabbattha vinicchayo veditabboti.
ಪಜಹನವಾರವಣ್ಣನಾ।
Pajahanavāravaṇṇanā.
೪. ಪರಿಞ್ಞಾವಾರವಣ್ಣನಾ
4. Pariññāvāravaṇṇanā
೧೯೮-೨೬೩. ಪರಿಞ್ಞಾವಾರೇ ಪರಿಜಾನಾತೀತಿ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಜಾನಾತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ಅಯಮ್ಪಿ ಹಿ ವಾರೋ ಪಜಹನವಾರೋ ವಿಯ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾನಞ್ಞೇವ ವಸೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೋತಿ।
198-263. Pariññāvāre parijānātīti tīhi pariññāhi parijānāti. Sesamettha heṭṭhā vuttanayameva. Ayampi hi vāro pajahanavāro viya maggaṭṭhānaññeva vasena vissajjitoti.
ಪರಿಞ್ಞಾವಾರವಣ್ಣನಾ।
Pariññāvāravaṇṇanā.
೫. ಪಹೀನವಾರವಣ್ಣನಾ
5. Pahīnavāravaṇṇanā
೨೬೪-೨೭೪. ಪಹೀನವಾರೇ ಫಲಟ್ಠವಸೇನೇವ ದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ। ಅನಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಹಿ ಉಭೋಪೇತೇ ಅನುಸಯಾ ಪಹೀನಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆಮನ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
264-274. Pahīnavāre phalaṭṭhavaseneva desanā āraddhā. Anāgāmissa hi ubhopete anusayā pahīnā, tasmā ‘‘āmantā’’ti vuttaṃ.
೨೭೫-೨೯೬. ಓಕಾಸವಾರೇ ಯತ್ಥ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಪಹೀನೋ ತತ್ಥ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಪಹೀನೋತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಪಹೀನೋತಿ ವಾ ಅಪ್ಪಹೀನೋತಿ ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ತಂ ಕಸ್ಮಾತಿ? ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಸಾಧಾರಣತ್ತಾ। ಅಞ್ಞಂ ಹಿ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ, ಅಞ್ಞಂ ಪಟಿಘಾನುಸಯಸ್ಸ। ಅಭಾವಿತಮಗ್ಗಸ್ಸ ಚ ಯತ್ಥ ಅನುಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಮಗ್ಗೇ ಭಾವಿತೇ ತತ್ಥೇವ ಸೋ ಪಹೀನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ । ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ನೇವ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಟ್ಠಾನೇ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಪಟಿಘಾನುಸಯಟ್ಠಾನೇ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಸೋ ಪಹೀನೋತಿ ವಾ ಅಪ್ಪಹೀನೋತಿ ವಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಹಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಪಹೀನೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ತತ್ಥ ಪಹೀನೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಯಂ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಟ್ಠಿತತ್ತಾ ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಹೀನೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ।
275-296. Okāsavāre yattha kāmarāgānusayo pahīno tattha paṭighānusayo pahīnoti pucchitvā na vattabbo pahīnoti vā appahīnoti vāti vuttaṃ taṃ kasmāti? Uppattiṭṭhānassa asādhāraṇattā. Aññaṃ hi kāmarāgānusayassa uppattiṭṭhānaṃ, aññaṃ paṭighānusayassa. Abhāvitamaggassa ca yattha anusayo uppajjati, magge bhāvite tattheva so pahīno nāma hoti . Tattha yasmā neva kāmarāgānusayaṭṭhāne paṭighānusayo uppajjati, na paṭighānusayaṭṭhāne kāmarāgānusayo, tasmā tattha so pahīnoti vā appahīnoti vā na vattabbo. So hi yasmiṃ attano uppattiṭṭhāne kāmarāgānusayo pahīno, tasmiṃ appahīnattā tattha pahīnoti na vattabbo. Yaṃ kāmarāgānusayassa uppattiṭṭhānaṃ, tasmiṃ aṭṭhitattā tattha appahīnoti na vattabbo.
ಯತ್ಥ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಪಹೀನೋ, ತತ್ಥ ಮಾನಾನುಸಯೋ ಪಹೀನೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸಾಧಾರಣಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಆಮನ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಹಿ ಕಾಮಧಾತುಯಾ ದ್ವೀಸು ವೇದನಾಸು ಅನುಸೇತಿ। ಮಾನಾನುಸಯೋ ತಾಸು ಚೇವ ರೂಪಾರೂಪಧಾತೂಸು ಚ। ಸೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಸಾಧಾರಣಟ್ಠಾನಂ ಸಾಧಾರಣಟ್ಠಾನೇ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಹೀನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘ಆಮನ್ತಾ’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಓಕಾಸವಾರೇ ಪಹೀನತಾ ಚ ನವತ್ತಬ್ಬತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘ನತ್ಥೀ’ತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇಸು ಪನ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಸದಿಸೋವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ। ಪುಗ್ಗಲೋಕಾಸವಾರೋ, ಓಕಾಸವಾರಗತಿಕೋಯೇವ।
Yattha kāmarāgānusayo pahīno, tattha mānānusayo pahīnoti ettha pana sādhāraṇaṭṭhānaṃ sandhāya āmantāti vuttaṃ. Kāmarāgānusayo hi kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anuseti. Mānānusayo tāsu ceva rūpārūpadhātūsu ca. So ṭhapetvā asādhāraṇaṭṭhānaṃ sādhāraṇaṭṭhāne tena saddhiṃ pahīno nāma hoti. Tasmā ‘āmantā’ti vuttaṃ. Iminā nayena sabbasmimpi okāsavāre pahīnatā ca navattabbatā ca veditabbā. ‘Natthī’ti āgataṭṭhānesu pana heṭṭhā vuttasadisova vinicchayo. Puggalokāsavāro, okāsavāragatikoyeva.
೨೯೭-೩೦೭. ಪಟಿಲೋಮನಯೇ ಯಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಅಪ್ಪಹೀನೋತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿವಸೇನ ಪುಚ್ಛತಿ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಅನುಸಯಾ ಪುಥುಜ್ಜನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಟ್ಠಾ ಛನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನಾ। ಇಧ ಪನ ಪರತೋ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನತೋ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾ ಅನಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತಸ್ಮಾ ಪುಥುಜ್ಜನಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿನೋವ ಸನ್ಧಾಯ ‘ಆಮನ್ತಾ’ತಿ ವುತ್ತಂ। ದ್ವಿನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮೀನಂ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಪುಗ್ಗಲವಾರೇ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
297-307. Paṭilomanaye yassa kāmarāgānusayo appahīnoti puthujjanasotāpannasakadāgāmivasena pucchati. Kiñcāpi hi ime dve anusayā puthujjanato paṭṭhāya yāva anāgāmimaggaṭṭhā channaṃ puggalānaṃ appahīnā. Idha pana parato ‘‘tiṇṇaṃ puggalānaṃ dvinnaṃ puggalāna’’ntiādivacanato maggaṭṭhā anadhippetā, tasmā puthujjanasotāpannasakadāgāminova sandhāya ‘āmantā’ti vuttaṃ. Dvinnaṃ puggalānanti sotāpannasakadāgāmīnaṃ. Iminā nayena puggalavāre vinicchayo veditabbo.
೩೦೮-೩೨೯. ಓಕಾಸವಾರಪುಗ್ಗಲೋಕಾಸವಾರಾ ಪನ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ।
308-329. Okāsavārapuggalokāsavārā pana heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāti.
ಪಹೀನವಾರವಣ್ಣನಾ।
Pahīnavāravaṇṇanā.
೬. ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಾರವಣ್ಣನಾ
6. Uppajjanavāravaṇṇanā
೩೩೦. ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಾರೋ ಅನುಸಯವಾರಸದಿಸೋಯೇವ।
330. Uppajjanavāro anusayavārasadisoyeva.
೭. ಧಾತುಪುಚ್ಛಾವಾರವಣ್ಣನಾ
7. Dhātupucchāvāravaṇṇanā
೩೩೨-೩೪೦. ಧಾತುವಾರಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾವಾರೇ ತಾವ ಕತಿ ಅನುಸಯಾ ಅನುಸೇನ್ತೀತಿ ಕತಿ ಅನುಸಯಾ ಸನ್ತಾನಂ ಅನುಗತಾ ಹುತ್ವಾ ಸಯನ್ತಿ। ಕತಿ ಅನುಸಯಾ ನಾನುಸೇನ್ತೀತಿ ಕತಿ ಅನುಸಯಾ ಸನ್ತಾನಂ ನ ಅನುಗತಾ ಹುತ್ವಾ ಸಯನ್ತಿ। ಕತಿ ಅನುಸಯಾ ಭಙ್ಗಾತಿ ಕತಿ ಅನುಸಯಾ ಅನುಸೇನ್ತಿ ನಾನುಸೇನ್ತೀತಿ ಏವಂ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಾಳಿವವತ್ಥಾನೇ ವುತ್ತಮೇವ।
332-340. Dhātuvārassa pucchāvāre tāva kati anusayā anusentīti kati anusayā santānaṃ anugatā hutvā sayanti. Kati anusayā nānusentīti kati anusayā santānaṃ na anugatā hutvā sayanti. Kati anusayā bhaṅgāti kati anusayā anusenti nānusentīti evaṃ vibhajitabbāti attho. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ heṭṭhā pāḷivavatthāne vuttameva.
೭. ಧಾತುವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾವಾರವಣ್ಣನಾ
7. Dhātuvissajjanāvāravaṇṇanā
೩೪೧-೩೪೯. ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ಪನಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಸತ್ತ ಅನುಸಯಾ ಅನುಸೇನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಕಸ್ಸಚಿ ಪಞ್ಚಾತಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತೇಸಞ್ಹಿ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ ಚ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯೋ ಚ ಪಹೀನಾತಿ ಪಞ್ಚೇವ ಅನುಸೇನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಅನುಸಯವಾರೇ ‘‘ಅನುಸೇನ್ತೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹಿತೋ, ಏವಮಿಧ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಕಸ್ಮಾ? ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ಕಾಮಧಾತುಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಞ್ಚೇವ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಞ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ನತ್ಥಿ। ಅನುಸಯಾ ಚ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ತಥಾ ಅತ್ಥೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಕಥಂ ಪನ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ? ಯಥಾ ಲಬ್ಭತಿ ತಥಾ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಕಥಞ್ಚ ಲಬ್ಭತಿ? ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ। ಯಥಾ ಹಿ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ। ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗೀ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಸರಾಗೋ ಸದೋಸೋ ಸಮೋಹೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇಪಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತೇ ತೇ ಅನುಸಯಾ ಅನುಸೇನ್ತೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಪನ ತೇ ಅನುಸೇನ್ತಿಯೇವ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
341-349. Niddesavāre panassa kassaci satta anusayā anusentīti puthujjanavasena vuttaṃ. Kassaci pañcāti sotāpannasakadāgāmivasena vuttaṃ. Tesañhi diṭṭhānusayo ca vicikicchānusayo ca pahīnāti pañceva anusenti. Tattha yathā anusayavāre ‘‘anusentī’’ti padassa uppajjantīti attho gahito, evamidha na gahetabbo. Kasmā? Tasmiṃ khaṇe anuppajjanato. Kāmadhātuṃ upapajjantassa hi vipākacittañceva kammasamuṭṭhānarūpañca uppajjati, akusalacittaṃ natthi. Anusayā ca akusalacittakkhaṇe uppajjanti, na vipākacittakkhaṇeti tasmiṃ khaṇe anuppajjanato tathā attho na gahetabbo. Kathaṃ pana gahetabboti? Yathā labbhati tathā gahetabbo. Kathañca labbhati? Appahīnaṭṭhena. Yathā hi rāgadosamohānaṃ appahīnattā. Kusalābyākatacittasamaṅgī puggalo ‘‘sarāgo sadoso samoho’’ti vuccati, evaṃ maggabhāvanāya appahīnattā paṭisandhikkhaṇepi tassa tassa puggalassa te te anusayā anusentīti vuccanti. Na kevalañca vuccanti, appahīnattā pana te anusentiyeva nāmāti veditabbā.
ಅನುಸಯಾ ಭಙ್ಗಾ ನತ್ಥೀತಿ ಯಸ್ಸ ಹಿ ಯೋ ಅನುಸೇತಿ, ಸೋ ಅನುಸೇತಿಯೇವ; ಯೋ ನಾನುಸೇತಿ, ಸೋ ನಾನುಸೇತಿಯೇವ। ಅಯಂ ಅನುಸೇತಿ ಚ ನಾನುಸೇತಿ ಚ, ಅಯಂ ಸಿಯಾ ಅನುಸೇತಿ ಸಿಯಾ ನಾನುಸೇತೀತಿ, ಏವಂ ವಿಭಜಿತಬ್ಬೋ ಅನುಸಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ರೂಪಧಾತುಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ತಯೋತಿ ಅನಾಗಾಮಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಹಿ ಕಾಮರಾಗಪಟಿಘದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯಾ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಪಹೀನಾ। ಇತರೇ ತಯೋವ ಅಪ್ಪಹೀನಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಕಸ್ಸಚಿ ತಯೋ ಅನುಸಯಾ ಅನುಸೇನ್ತೀ’’ತಿ।
Anusayā bhaṅgā natthīti yassa hi yo anuseti, so anusetiyeva; yo nānuseti, so nānusetiyeva. Ayaṃ anuseti ca nānuseti ca, ayaṃ siyā anuseti siyā nānusetīti, evaṃ vibhajitabbo anusayo nāma natthi. Rūpadhātuṃ upapajjantassa kassaci tayoti anāgāmivasena vuttaṃ. Tassa hi kāmarāgapaṭighadiṭṭhivicikicchānusayā cattāropi anavasesato pahīnā. Itare tayova appahīnā. Tena vuttaṃ – ‘‘kassaci tayo anusayā anusentī’’ti.
ನ ಕಾಮಧಾತುನ್ತಿ ಕಾಮಧಾತುಯಾ ಪಟಿಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಸೇಸಾ ದ್ವೇ ಧಾತುಯೋ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸತ್ತೇ ವಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ರೂಪಧಾತುಯಾ ಚುತಸ್ಸ ಕಾಮಧಾತುಯಂ ಉಪಪತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸತ್ತೇವಾತಿ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಅರೂಪಧಾತುಯಾ ಚುತಸ್ಸ ಕಾಮಧಾತುಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತೇವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ರೂಪಧಾತುಯಾ ಉಪಪತ್ತಿ ನತ್ಥೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿ? ಉಪಪತ್ತಿನಿಪ್ಫಾದಕಸ್ಸ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಅಭಾವಾ। ಸೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ತಂ ಧಾತುಂ ಉಪಪನ್ನೋತಿ ನಾಸ್ಸ ತತ್ಥ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಂ ಅತ್ಥಿ। ತದಭಾವಾ ರೂಪಧಾತುಯಂ ಉಪಪತ್ತಿ ನತ್ಥೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅರೂಪಧಾತುಯಾ ಚುತಸ್ಸ ನ ಕಾಮಧಾತುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅರೂಪಧಾತುಯೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ।
Nakāmadhātunti kāmadhātuyā paṭisiddhattā sesā dve dhātuyo upapajjantassāti attho. Sattevāti yasmā ariyasāvakassa rūpadhātuyā cutassa kāmadhātuyaṃ upapatti nāma natthi, puthujjanasseva hoti, tasmā sattevāti niyametvā vuttaṃ. ‘‘Arūpadhātuyā cutassa kāmadhātuṃ upapajjantassa sattevā’’ti etthāpi eseva nayo. Rūpadhātuyā upapatti natthīti kasmā natthi? Upapattinipphādakassa rūpāvacarajjhānassa abhāvā. So hi sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā taṃ dhātuṃ upapannoti nāssa tattha rūpāvacarajjhānaṃ atthi. Tadabhāvā rūpadhātuyaṃ upapatti natthīti veditabbā. Arūpadhātuyā cutassa na kāmadhātunti ettha arūpadhātuyeva adhippetā. Iminā nayena sabbavissajjanesu attho veditabboti.
ಧಾತುವಾರವಣ್ಣನಾ।
Dhātuvāravaṇṇanā.
ಅನುಸಯಯಮಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Anusayayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಯಮಕಪಾಳಿ • Yamakapāḷi / ೭. ಅನುಸಯಯಮಕಂ • 7. Anusayayamakaṃ
