Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā

    7. අනුසයයමකං

    7. Anusayayamakaṃ

    පරිච්‌ඡෙදපරිච්‌ඡින්‌නුද්‌දෙසවාරවණ්‌ණනා

    Paricchedaparicchinnuddesavāravaṇṇanā

    1. ‘‘අවිජ්‌ජාසමුදයා රූපසමුදයො, තණ්‌හාසමුදයා රූපසමුදයො, කම්‌මසමුදයා රූපසමුදයො. ලොභො නිදානං කම්‌මානං සමුදයායා’’ති ච එවමාදිනා කුසලමූලකුසලාදීනං පච්‌චයභාවො වුත්‌තොති ආහ ‘‘පච්‌චයදීපකෙන මූලයමකෙනා’’ති. ‘‘සො ‘අනිච්‌චං රූපං, අනිච්‌චං රූප’න්‌ති යථාභූතං පජානාති. චක්‌ඛු අනිච්‌චං, රූපා අනිච්‌චා’’ති ච ආදිනා බහුලඛන්‌ධාදිමුඛෙන අනිච්‌චානුපස්‌සනාදයො විහිතාති වුත්‌තං ‘‘ඛන්‌ධාදීසු තීරණබාහුල්‌ලතො’’ති. කිලෙසානං සමුච්‌ඡින්‌දනතො පරං පහානකිච්‌චං නත්‌ථීති ආහ ‘‘අනුසයපහානන්‌තා පහානපරිඤ්‌ඤා’’ති. යදිපි අනුසයෙහි සම්‌පයොගතො ආරම්‌මණතො වා පහානපරිඤ්‌ඤා නප්‌පවත්‌තති, අනුසයාභාවෙ පන තදාරම්‌භො එව නත්‌ථීති කත්‌වා වුත්‌තං ‘‘අනුසයෙහි පහානපරිඤ්‌ඤං විභාවෙතු’’න්‌ති. අනුසයභාවෙන ලබ්‌භමානානන්‌ති අනුසයභාවෙන විජ්‌ජමානානං, අනුසයසභාවානන්‌ති අත්‌ථො. තීහාකාරෙහීති පරිච්‌ඡෙදාදීහි තීහි පකාරෙහි. අනුසයෙසු ගණනසරූපප්‌පවත්‌තිට්‌ඨානතො අබොධිතෙසු පුග්‌ගලොකාසාදිවසෙන පවත්‌තියමානා තබ්‌බිසයා දෙසනා න සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යා හොතීති දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘තෙසු තථා…පෙ.… දුරවබොධත්‌තා’’ති.

    1. ‘‘Avijjāsamudayā rūpasamudayo, taṇhāsamudayā rūpasamudayo, kammasamudayā rūpasamudayo. Lobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāyā’’ti ca evamādinā kusalamūlakusalādīnaṃ paccayabhāvo vuttoti āha ‘‘paccayadīpakena mūlayamakenā’’ti. ‘‘So ‘aniccaṃ rūpaṃ, aniccaṃ rūpa’nti yathābhūtaṃ pajānāti. Cakkhu aniccaṃ, rūpā aniccā’’ti ca ādinā bahulakhandhādimukhena aniccānupassanādayo vihitāti vuttaṃ ‘‘khandhādīsu tīraṇabāhullato’’ti. Kilesānaṃ samucchindanato paraṃ pahānakiccaṃ natthīti āha ‘‘anusayapahānantā pahānapariññā’’ti. Yadipi anusayehi sampayogato ārammaṇato vā pahānapariññā nappavattati, anusayābhāve pana tadārambho eva natthīti katvā vuttaṃ ‘‘anusayehi pahānapariññaṃ vibhāvetu’’nti. Anusayabhāvena labbhamānānanti anusayabhāvena vijjamānānaṃ, anusayasabhāvānanti attho. Tīhākārehīti paricchedādīhi tīhi pakārehi. Anusayesu gaṇanasarūpappavattiṭṭhānato abodhitesu puggalokāsādivasena pavattiyamānā tabbisayā desanā na suviññeyyā hotīti dassento āha ‘‘tesu tathā…pe… duravabodhattā’’ti.

    එත්‌ථ පුරිමෙසූති පදුද්‌ධාරො අනන්‌තරස්‌ස විධි පටිසෙධො වාති කත්‌වා සානුසයවාරාදිඅපෙක්‌ඛො, න අනුසයවාරාදිඅපෙක්‌ඛො අනුසයවාරෙ පාළිවවත්‌ථානස්‌ස පගෙව කතත්‌තාති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘එතෙසු සානුසයවාරාදීසු පුරිමෙසූති අත්‌ථො’’ති ආහ. සානුසයවාරාදීසු හි තීසු පුරිමෙසු ඔකාසවාරෙ යතො තතොති දෙසනා පවත්‌තා, න අනුසයවාරාදීසු. අත්‌ථවිසෙසාභාවතොති ‘‘කාමධාතුයා චුතස්‌සා’’තිආදිනා (යම. 2.අනුසයයමක.302) පාළිආගතපදස්‌ස, ‘‘කාමධාතුං වා පන උපපජ්‌ජන්‌තස්‌සා’’තිආදිනා යමකභාවෙන අට්‌ඨකථාආදිගතපදස්‌ස ච අත්‌ථවිසෙසාභාවතො. කථමයං යමකදෙසනා සියා දුතියස්‌ස පදස්‌ස අභාවතොති අත්‌ථො. යදි නායං යමකදෙසනා, අථ කස්‌මා ඉධාගතාති ආහ ‘‘පුරිමවාරෙ හී’’තිආදි. තත්‌ථ අනුසයට්‌ඨානපරිච්‌ඡෙදදස්‌සනන්‌ති අනුසයට්‌ඨානතාය පරිච්‌ඡෙදදස්‌සනං. එවම්‌පි කථමිදං අනුසයයමකං යමකදෙසනාසබ්‌භාවතොති ආහ ‘‘යමකදෙසනා…පෙ.… නාමං දට්‌ඨබ්‌බ’’න්‌ති . අත්‌ථවසෙනාති පටිලොමත්‌ථවසෙන. පඨමපදෙන හි වුත්‌තස්‌ස විපරිවත්‌තනවසෙනපි යමකදෙසනා හොති ‘‘රූපං රූපක්‌ඛන්‌ධො, රූපක්‌ඛන්‌ධො රූප’’න්‌තිආදීසු (යම. 1.ඛන්‌ධයමක.2), තත්‌ථ පන අත්‌ථවිසෙසො අත්‌ථි, ඉධ නත්‌ථි, තස්‌මා න තථා දෙසනා කතාති දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘අත්‌ථවිසෙසාභාවතො පන න වුත්‌තා’’ති. ලබ්‌භමානතාවසෙනාති පුච්‌ඡාය ලබ්‌භමානතාවසෙන.

    Ettha purimesūti paduddhāro anantarassa vidhi paṭisedho vāti katvā sānusayavārādiapekkho, na anusayavārādiapekkho anusayavāre pāḷivavatthānassa pageva katattāti dassento ‘‘etesu sānusayavārādīsu purimesūti attho’’ti āha. Sānusayavārādīsu hi tīsu purimesu okāsavāre yato tatoti desanā pavattā, na anusayavārādīsu. Atthavisesābhāvatoti ‘‘kāmadhātuyā cutassā’’tiādinā (yama. 2.anusayayamaka.302) pāḷiāgatapadassa, ‘‘kāmadhātuṃ vā pana upapajjantassā’’tiādinā yamakabhāvena aṭṭhakathāādigatapadassa ca atthavisesābhāvato. Kathamayaṃ yamakadesanā siyā dutiyassa padassa abhāvatoti attho. Yadi nāyaṃ yamakadesanā, atha kasmā idhāgatāti āha ‘‘purimavāre hī’’tiādi. Tattha anusayaṭṭhānaparicchedadassananti anusayaṭṭhānatāya paricchedadassanaṃ. Evampi kathamidaṃ anusayayamakaṃ yamakadesanāsabbhāvatoti āha ‘‘yamakadesanā…pe… nāmaṃ daṭṭhabba’’nti . Atthavasenāti paṭilomatthavasena. Paṭhamapadena hi vuttassa viparivattanavasenapi yamakadesanā hoti ‘‘rūpaṃ rūpakkhandho, rūpakkhandho rūpa’’ntiādīsu (yama. 1.khandhayamaka.2), tattha pana atthaviseso atthi, idha natthi, tasmā na tathā desanā katāti dassento āha ‘‘atthavisesābhāvato pana na vuttā’’ti. Labbhamānatāvasenāti pucchāya labbhamānatāvasena.

    උප්‌පත්‌තිඅරහතං දස්‌සෙතීති ඉමිනා නිප්‌පරියායෙන අනුසයා අනාගතාති දස්‌සිතං හොති යතො තෙ මග්‌ගවජ්‌ඣා, න ච අතීතපච්‌චුප්‌පන්‌නා උප්‌පත්‌තිරහාති වුච්‌චන්‌ති උප්‌පන්‌නත්‌තා. යංසභාවා පන ධම්‌මා අනාගතා අනුසයාති වුච්‌චන්‌ති, තංසභාවා එව තෙ අතීතපච්‌චුප්‌පන්‌නා වුත්‌තා. න හි ධම්‌මානං අද්‌ධාභෙදෙන සභාවභෙදො අත්‌ථි, තස්‌මා අනුසයානං අතීතපච්‌චුප්‌පන්‌නභාවා පරියායතො ලබ්‌භන්‌තීති අට්‌ඨකථායං (යම. අට්‌ඨ. අනුසයයමක 1) ‘‘අතීතොපි හොතී’’තිආදි වුත්‌තං. එවංපකාරාති අනුසයප්‌පකාරා, කාරණලාභෙ සති උප්‌පජ්‌ජනාරහාඉච්‌චෙව අත්‌ථො. සො එවංපකාරො උප්‌පජ්‌ජනවාරෙ උප්‌පජ්‌ජති-සද්‌දෙන ගහිතො උප්‌පජ්‌ජනාරහතාය අවිච්‌ඡින්‌නභාවදීපනත්‌ථන්‌ති අධිප්‌පායො. තෙනාහ ‘‘න ඛන්‌ධයමකාදීසු විය උප්‌පජ්‌ජමානතා’’ති, පච්‌චුප්‌පන්‌නතාති අත්‌ථො. තෙනෙවාතිආදිනා යථාවුත්‌තමත්‌ථං පාකටතරං කරොති. තත්‌ථ නින්‌නානාකරණොති නිබ්‌බිසෙසො. උප්‌පජ්‌ජනානුසයානං නින්‌නානාකරණත්‌තා එව හි ‘‘එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසතී’’ති විභඞ්‌ගෙ (විභ. 203) ආගතං. අනුසයනඤ්‌හි එත්‌ථ නිවිසනන්‌ති අධිප්‌පෙතං.

    Uppattiarahataṃ dassetīti iminā nippariyāyena anusayā anāgatāti dassitaṃ hoti yato te maggavajjhā, na ca atītapaccuppannā uppattirahāti vuccanti uppannattā. Yaṃsabhāvā pana dhammā anāgatā anusayāti vuccanti, taṃsabhāvā eva te atītapaccuppannā vuttā. Na hi dhammānaṃ addhābhedena sabhāvabhedo atthi, tasmā anusayānaṃ atītapaccuppannabhāvā pariyāyato labbhantīti aṭṭhakathāyaṃ (yama. aṭṭha. anusayayamaka 1) ‘‘atītopi hotī’’tiādi vuttaṃ. Evaṃpakārāti anusayappakārā, kāraṇalābhe sati uppajjanārahāicceva attho. So evaṃpakāro uppajjanavāre uppajjati-saddena gahito uppajjanārahatāya avicchinnabhāvadīpanatthanti adhippāyo. Tenāha ‘‘na khandhayamakādīsu viya uppajjamānatā’’ti, paccuppannatāti attho. Tenevātiādinā yathāvuttamatthaṃ pākaṭataraṃ karoti. Tattha ninnānākaraṇoti nibbiseso. Uppajjanānusayānaṃ ninnānākaraṇattā eva hi ‘‘etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisatī’’ti vibhaṅge (vibha. 203) āgataṃ. Anusayanañhi ettha nivisananti adhippetaṃ.

    ඉදානි යෙන පරියායෙන අතීතපච්‌චුප්‌පන්‌නෙසු අනුසයවොහාරො, තං දස්‌සෙතුකාමො අනාගතම්‌පි තෙහි සද්‌ධිං එකජ්‌ඣං කත්‌වා දස්‌සෙන්‌තො ‘‘අනුරූපං කාරණං පන…පෙ.… වුච්‌චන්‌තී’’ති ආහ. එතෙන භූතපුබ්‌බගතියා අතීතපච්‌චුප්‌පන්‌නෙසු උප්‌පත්‌තිරහතා වෙදිතබ්‌බාති දස්‌සෙති. උප්‌පත්‌තිඅරහතා නාම කිලෙසානං මග්‌ගෙන අසමුච්‌ඡින්‌නතාය වෙදිතබ්‌බා. සා ච අතීතපච්‌චුප්‌පන්‌නෙසුපි අත්‌ථෙවාති පකාරන්‌තරෙනපි තෙසං පරියායතොව අනුසයභාවං පකාසෙති. තෙනෙවාහ ‘‘මග්‌ගස්‌ස පනා’’තිආදි. තාදිසානන්‌ති යෙ මග්‌ගභාවනාය අසති උප්‌පත්‌තිරහා, තාදිසානං. ධම්‌මො එව ච උප්‌පජ්‌ජති, න ධම්‌මාකාරොති අධිප්‌පායො. න හි ධම්‌මාකාරා අනිච්‌චතාදයො උප්‌පජ්‌ජන්‌තීති වුච්‌චන්‌ති. යදි පන තෙ උප්‌පාදාදිසමඞ්‌ගිනො සියුං, ධම්‌මා එව සියුං. තෙන වුත්‌තං ‘‘අප්‌පහීනාකාරො ච උප්‌පජ්‌ජතීති වත්‌තුං න යුජ්‌ජතී’’ති.

    Idāni yena pariyāyena atītapaccuppannesu anusayavohāro, taṃ dassetukāmo anāgatampi tehi saddhiṃ ekajjhaṃ katvā dassento ‘‘anurūpaṃ kāraṇaṃ pana…pe… vuccantī’’ti āha. Etena bhūtapubbagatiyā atītapaccuppannesu uppattirahatā veditabbāti dasseti. Uppattiarahatā nāma kilesānaṃ maggena asamucchinnatāya veditabbā. Sā ca atītapaccuppannesupi atthevāti pakārantarenapi tesaṃ pariyāyatova anusayabhāvaṃ pakāseti. Tenevāha ‘‘maggassa panā’’tiādi. Tādisānanti ye maggabhāvanāya asati uppattirahā, tādisānaṃ. Dhammo eva ca uppajjati, na dhammākāroti adhippāyo. Na hi dhammākārā aniccatādayo uppajjantīti vuccanti. Yadi pana te uppādādisamaṅgino siyuṃ, dhammā eva siyuṃ. Tena vuttaṃ ‘‘appahīnākāro ca uppajjatīti vattuṃ na yujjatī’’ti.

    වුත්‌තම්‌පි ථාමගමනං අග්‌ගහෙත්‌වා අප්‌පහීනට්‌ඨමත්‌තමෙව ගහෙත්‌වා චොදකො චොදෙතීති දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘සත්‌තානුසය…පෙ.… ආපජ්‌ජතීති චෙ’’ති. න හි ථාමගමනෙ ගහිතෙ චොදනාය ඔකාසො අත්‌ථි. තෙනාහ ‘‘නාපජ්‌ජතී’’තිආදි. වුත්‌තං අට්‌ඨකථායං, න කෙවලමට්‌ඨකථායමෙව පාඨගතොවායමත්‌ථො, තස්‌මා එවමෙව ගහෙතබ්‌බොති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘ථාමගතො…පෙ.… යුත්‌ත’’න්‌ති වත්‌වා කිං පන තං ථාමගමනන්‌ති පරාසඞ්‌කං නිවත්‌තෙන්‌තො ‘‘ථාමගතන්‌ති ච…පෙ.… වුත්‌තා’’ති ආහ. තත්‌ථ අඤ්‌ඤෙහි අසාධාරණොති කිලෙසවත්‌ථුආදීනං කිලෙසතාදිසභාවො විය කාමරාගාදිතො අඤ්‌ඤත්‌ථ අලබ්‌භමානො තෙසංයෙව ආවෙණිකො සභාවො, යතො තෙ භවබීජං භවමූලන්‌ති ච වුච්‌චන්‌ති. යස්‌මා ච ථාමගමනං තෙසං අනඤ්‌ඤසාධාරණො සභාවො, තස්‌මා අනුසයනන්‌ති වුත්‌තං හොතීති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘ථාමගතොති අනුසයසමඞ්‌ගීති අත්‌ථො’’ති ආහ.

    Vuttampi thāmagamanaṃ aggahetvā appahīnaṭṭhamattameva gahetvā codako codetīti dassento āha ‘‘sattānusaya…pe… āpajjatīti ce’’ti. Na hi thāmagamane gahite codanāya okāso atthi. Tenāha ‘‘nāpajjatī’’tiādi. Vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ, na kevalamaṭṭhakathāyameva pāṭhagatovāyamattho, tasmā evameva gahetabboti dassento ‘‘thāmagato…pe… yutta’’nti vatvā kiṃ pana taṃ thāmagamananti parāsaṅkaṃ nivattento ‘‘thāmagatanti ca…pe… vuttā’’ti āha. Tattha aññehi asādhāraṇoti kilesavatthuādīnaṃ kilesatādisabhāvo viya kāmarāgādito aññattha alabbhamāno tesaṃyeva āveṇiko sabhāvo, yato te bhavabījaṃ bhavamūlanti ca vuccanti. Yasmā ca thāmagamanaṃ tesaṃ anaññasādhāraṇo sabhāvo, tasmā anusayananti vuttaṃ hotīti dassento ‘‘thāmagatoti anusayasamaṅgīti attho’’ti āha.

    ‘‘යස්‌ස කාමරාගානුසයො අනුසෙති, තස්‌ස පටිඝානුසයො අනුසෙතීති? ආමන්‌තා’’තිආදිනා (යම. 2.අනුසයයමක.3) අනුසයවාරෙ වුත්‌තො එව අත්‌ථො ‘‘යස්‌ස කාමරාගානුසයො උප්‌පජ්‌ජති, තස්‌ස පටිඝානුසයො උප්‌පජ්‌ජතීති? ආමන්‌තා’’තිආදිනා (යම. 2.අනුසයයමක.300) වුත්‌තොති අනුසයනාකාරො එව උප්‌පජ්‌ජනවාරෙ උප්‌පජ්‌ජති-සද්‌දෙන ගහිතොති ‘‘උප්‌පජ්‌ජනවාරො අනුසයවාරෙන නින්‌නානාකරණො විභත්‌තො’’ති යං වුත්‌තං, තත්‌ථ විචාරං ආරභති ‘‘අනුසයඋප්‌පජ්‌ජනවාරානං සමානගතිකත්‌තා’’තිආදිනා. ‘‘උප්‌පජ්‌ජතී’’ති වචනං සියාති උප්‌පජ්‌ජනවාරෙ ‘‘උප්‌පජ්‌ජතී’’ති වචනං අප්‌පහීනාකාරදීපකං සියා. තථා ච සති යථා ‘‘ඉමස්‌ස උප්‌පාදා’’ති එත්‌ථ ඉමස්‌ස අනිරොධාති අයමත්‌ථොපි ඤායති, එවං ‘‘උප්‌පජ්‌ජතී’’ති වුත්‌තෙ අත්‌ථතො ‘‘න උප්‌පජ්‌ජතී’’ති අයමත්‌ථො වුත්‌තො හොති අප්‌පහීනාකාරස්‌ස උප්‌පත්‌තිරහභාවස්‌ස අනුප්‌පජ්‌ජමානසභාවත්‌තාති චොදනං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘උප්‌පජ්‌ජතීති වචනස්‌ස අවුත්‌තතා න සක්‌කා වත්‌තුන්‌ති චෙ’’ති ආහ. වචනත්‌ථවිසෙසෙන තංද්‌වයස්‌ස වුත්‌තත්‌තාති එතෙන ධම්‌මනානත්‌තාභාවෙපි පදත්‌ථනානත්‌ථෙන වාරන්‌තරදෙසනා හොති යථා සහජාතසංසට්‌ඨවාරෙසූති දස්‌සෙති. අනුරූපං කාරණං ලභිත්‌වාතිආදි තමෙව වචනත්‌ථවිසෙසං විභාවෙතුං ආරද්‌ධං. උප්‌පත්‌තියොග්‌ගන්‌ති උප්‌පත්‌තියා යොග්‌ගං, උප්‌පජ්‌ජනසභාගතන්‌ති අත්‌ථො. යතො අනුසයා උප්‌පත්‌තිරහාති වුච්‌චන්‌ති, එකන්‌තෙන චෙතදෙව සම්‌පටිච්‌ඡිතබ්‌බං ‘‘යස්‌ස කාමරාගානුසයො උප්‌පජ්‌ජති, තස්‌ස පටිඝානුසයො උප්‌පජ්‌ජතීති? ආමන්‌තා’’තිආදිවචනතො (යම. 2.අනුසයයමක.300). ‘‘අනුසෙන්‌තීති අනුසයා’’ති එත්‌තකෙ වුත්‌තෙ සදා විජ්‌ජමානා නු ඛො තෙ අපරිනිප්‌ඵන්‌නානුසයනට්‌ඨෙන ‘‘අනුසයා’’ති වුච්‌චන්‌තීති අයමත්‌ථො ආපජ්‌ජතීති තංනිසෙධනත්‌ථං ‘‘අනුරූපං කාරණං ලභිත්‌වා උප්‌පජ්‌ජන්‌තී’’ති වුත්‌තං. උප්‌පත්‌තිඅරහභාවෙන ථාමගතතා අනුසයට්‌ඨොති යං තෙසං උප්‌පත්‌තියොගවචනං වුත්‌තං, තං සම්‌මදෙව වුත්‌තන්‌ති ඉමමත්‌ථමාහ ‘‘අනුසයසද්‌දස්‌සා’’තිආදිනා. තෙන වාරද්‌වයදෙසනුප්‌පාදිකා අනුසයසද්‌දත්‌ථනිද්‌ධාරණාති දස්‌සෙති. තම්‌පි සුවුත්‌තමෙව ඉමිනා තන්‌තිප්‌පමාණෙනාති ඉදම්‌පි ‘‘අභිධම්‌මෙ තාවා’’තිආදිනා ආගතං තිවිධමෙව තන්‌තිං සන්‌ධායාහාති දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘තන්‌තිත්‌තයෙනපි හි චිත්‌තසම්‌පයුත්‌තතා දීපිතා හොතී’’ති.

    ‘‘Yassa kāmarāgānusayo anuseti, tassa paṭighānusayo anusetīti? Āmantā’’tiādinā (yama. 2.anusayayamaka.3) anusayavāre vutto eva attho ‘‘yassa kāmarāgānusayo uppajjati, tassa paṭighānusayo uppajjatīti? Āmantā’’tiādinā (yama. 2.anusayayamaka.300) vuttoti anusayanākāro eva uppajjanavāre uppajjati-saddena gahitoti ‘‘uppajjanavāro anusayavārena ninnānākaraṇo vibhatto’’ti yaṃ vuttaṃ, tattha vicāraṃ ārabhati ‘‘anusayauppajjanavārānaṃ samānagatikattā’’tiādinā. ‘‘Uppajjatī’’ti vacanaṃ siyāti uppajjanavāre ‘‘uppajjatī’’ti vacanaṃ appahīnākāradīpakaṃ siyā. Tathā ca sati yathā ‘‘imassa uppādā’’ti ettha imassa anirodhāti ayamatthopi ñāyati, evaṃ ‘‘uppajjatī’’ti vutte atthato ‘‘na uppajjatī’’ti ayamattho vutto hoti appahīnākārassa uppattirahabhāvassa anuppajjamānasabhāvattāti codanaṃ dassento ‘‘uppajjatīti vacanassa avuttatā na sakkā vattunti ce’’ti āha. Vacanatthavisesena taṃdvayassa vuttattāti etena dhammanānattābhāvepi padatthanānatthena vārantaradesanā hoti yathā sahajātasaṃsaṭṭhavāresūti dasseti. Anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvātiādi tameva vacanatthavisesaṃ vibhāvetuṃ āraddhaṃ. Uppattiyogganti uppattiyā yoggaṃ, uppajjanasabhāgatanti attho. Yato anusayā uppattirahāti vuccanti, ekantena cetadeva sampaṭicchitabbaṃ ‘‘yassa kāmarāgānusayo uppajjati, tassa paṭighānusayo uppajjatīti? Āmantā’’tiādivacanato (yama. 2.anusayayamaka.300). ‘‘Anusentīti anusayā’’ti ettake vutte sadā vijjamānā nu kho te aparinipphannānusayanaṭṭhena ‘‘anusayā’’ti vuccantīti ayamattho āpajjatīti taṃnisedhanatthaṃ ‘‘anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantī’’ti vuttaṃ. Uppattiarahabhāvena thāmagatatā anusayaṭṭhoti yaṃ tesaṃ uppattiyogavacanaṃ vuttaṃ, taṃ sammadeva vuttanti imamatthamāha ‘‘anusayasaddassā’’tiādinā. Tena vāradvayadesanuppādikā anusayasaddatthaniddhāraṇāti dasseti. Tampi suvuttameva iminā tantippamāṇenāti idampi ‘‘abhidhamme tāvā’’tiādinā āgataṃ tividhameva tantiṃ sandhāyāhāti dassento āha ‘‘tantittayenapi hi cittasampayuttatā dīpitā hotī’’ti.

    පරිච්‌ඡෙදපරිච්‌ඡින්‌නුද්‌දෙසවාරවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Paricchedaparicchinnuddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    උප්‌පත්‌තිට්‌ඨානවාරවණ්‌ණනා

    Uppattiṭṭhānavāravaṇṇanā

    2. එවං සතීති වෙදනානං විසෙසිතබ්‌බභාවෙ කාමධාතුයා ච විසෙසනභාවෙ සති. කාමාධාතුයා අනුසයනට්‌ඨානතා න වුත්‌තා හොති අප්‌පධානභාවතො, පධානාප්‌පධානෙසු පධානෙ කිච්‌චදස්‌සනතො, විසෙසනභාවෙන චරිතබ්‌බතාය චාති අධිප්‌පායො. හොතු කො දොසොති කදාචි වදෙය්‍යාති ආසඞ්‌කමානො ආහ ‘‘ද්‌වීසු පනා’’තිආදි. ද්‌වීසූති නිද්‌ධාරණෙ භුම්‌මං, තථා ‘‘තීසු ධාතූසූ’’ති එත්‌ථාපි. තස්‌මාති යස්‌මා ධාතුආදිභෙදෙන තිවිධං අනුසයට්‌ඨානං, තත්‌ථ ච රූපාරූපධාතූනං භවරාගස්‌ස අනුසයට්‌ඨානතා වුත්‌තාති කාමධාතුයා කාමරාගස්‌ස අනුසයට්‌ඨානතා එකන්‌තෙන වත්‌තබ්‌බා, තස්‌මා. තීසු ධාතූසු තීසු වෙදනාසූති ච නිද්‌ධාරණෙ භුම්‌මං, කාමධාතුයා ද්‌වීසු වෙදනාසූති ච ආධාරෙ.

    2. Evaṃ satīti vedanānaṃ visesitabbabhāve kāmadhātuyā ca visesanabhāve sati. Kāmādhātuyā anusayanaṭṭhānatā na vuttā hoti appadhānabhāvato, padhānāppadhānesu padhāne kiccadassanato, visesanabhāvena caritabbatāya cāti adhippāyo. Hotu ko dosoti kadāci vadeyyāti āsaṅkamāno āha ‘‘dvīsu panā’’tiādi. Dvīsūti niddhāraṇe bhummaṃ, tathā ‘‘tīsu dhātūsū’’ti etthāpi. Tasmāti yasmā dhātuādibhedena tividhaṃ anusayaṭṭhānaṃ, tattha ca rūpārūpadhātūnaṃ bhavarāgassa anusayaṭṭhānatā vuttāti kāmadhātuyā kāmarāgassa anusayaṭṭhānatā ekantena vattabbā, tasmā. Tīsu dhātūsu tīsu vedanāsūti ca niddhāraṇe bhummaṃ, kāmadhātuyā dvīsu vedanāsūti ca ādhāre.

    ද්‌වීස්‌වෙවාති ද්‌වීසු සුඛොපෙක්‌ඛාසු එව. සබ්‌බාසු ද්‌වීසූති යාසු කාසුචි ද්‌වීසු. තෙනාති ‘‘කාමරාගො ද්‌වීසු වෙදනාසු අනුසෙතී’’ති වචනසාමත්‌ථියලද්‌ධෙන විසෙසනිච්‌ඡයෙනෙව. භවරාගානුසයට්‌ඨානං රූපාරූපධාතුයො තදනුරූපා ච වෙදනා. න හි ද්‌වීසු වෙදනාසු කාමරාගානුසයොව අනුසෙතීති අවධාරණං ඉච්‌ඡිතං, ද්‌වීසු එව පන වෙදනාසූති ඉච්‌ඡිතං. තෙනෙවාහ ‘‘ද්‌වීස්‌වෙව අනුසෙති, න තීසූ’’ති. අට්‌ඨානඤ්‌ච අනුසයානං, කිං තං අපරියාපන්‌නං සක්‌කායෙ? සබ්‌බො ලොකුත්‌තරො ධම්‌මො. -සද්‌දෙන පටිඝානුසයට්‌ඨානං සඞ්‌ගණ්‌හාති. තෙන වුත්‌තං ‘‘යථා චා’’තිආදි. අඤ්‌ඤාති කාමරාගානුසයට්‌ඨානභූතා ද්‌වෙ වෙදනා.

    Dvīsvevāti dvīsu sukhopekkhāsu eva. Sabbāsu dvīsūti yāsu kāsuci dvīsu. Tenāti ‘‘kāmarāgo dvīsu vedanāsu anusetī’’ti vacanasāmatthiyaladdhena visesanicchayeneva. Bhavarāgānusayaṭṭhānaṃ rūpārūpadhātuyo tadanurūpā ca vedanā. Na hi dvīsu vedanāsu kāmarāgānusayova anusetīti avadhāraṇaṃ icchitaṃ, dvīsu eva pana vedanāsūti icchitaṃ. Tenevāha ‘‘dvīsveva anuseti, na tīsū’’ti. Aṭṭhānañca anusayānaṃ, kiṃ taṃ apariyāpannaṃ sakkāye? Sabbo lokuttaro dhammo. Ca-saddena paṭighānusayaṭṭhānaṃ saṅgaṇhāti. Tena vuttaṃ ‘‘yathā cā’’tiādi. Aññāti kāmarāgānusayaṭṭhānabhūtā dve vedanā.

    අඤ්‌ඤෙසු ද්‌වීහි වෙදනාහි විප්‌පයුත්‌තෙසු. පියරූපසාතරූපෙසූති පියායිතබ්‌බමධුරසභාවෙසු. විසෙසනඤ්‌චෙතං රූපාදීනං සබ්‌බද්‌වාරසබ්‌බපුරිසෙසු ඉට්‌ඨභාවස්‌ස අනියතතාය කතං. සාතසන්‌තසුඛගිද්‌ධියාති සාතසුඛෙ සන්‌තසුඛෙ ච ගිජ්‌ඣනාකාරෙන අභිකඞ්‌ඛනාකාරෙන. තත්‌ථ සාතසුඛං කායිකං, සන්‌තසුඛං චෙතසිකං. සාතසුඛං වා කායිකසුඛං, සන්‌තසුඛං උපෙක්‌ඛාසුඛං. තථා චාහු ‘‘උපෙක්‌ඛා පන සන්‌තත්‌තා, සුඛමිච්‌චෙව භාසිතා’’ති (විසුද්‌ධි. 2.644; මහානි. අට්‌ඨ. 27). පරිත්‌තං වා ඔළාරිකං සුඛං සාතසුඛං, අනොළාරිකං සන්‌තසුඛං. පරිත්‌තග්‌ගහණඤ්‌චෙත්‌ථ කාමරාගානුසයස්‌ස අධිප්‌පෙතත්‌තා. අඤ්‌ඤත්‌ථාති වෙදනාහි අඤ්‌ඤත්‌ථ. සොති කාමරාගානුසයො. වෙදනාසු අනුගතො හුත්‌වා සෙතීති වෙදනාපෙක්‌ඛො එව හුත්‌වා පවත්‌තති යථා පුත්‌තාපෙක්‌ඛාය ධාතියා අනුග්‌ගණ්‌හනප්‌පවත්‌ති, සයනසඞ්‌ඛාතා පවත්‌ති ච කාමරාගස්‌ස නිකාමනමෙව. තෙනාහ ‘‘සුඛමිච්‌චෙව අභිලපතී’’ති. යථා තස්‌ස, එවං පටිඝානුසයාදීනම්‌පි වුත්‌තනියාමෙන යථාසකං කිච්‌චකරණමෙව දුක්‌ඛවෙදනාදීසු අනුසයනං දට්‌ඨබ්‌බං. තෙන වුත්‌තං ‘‘එවං පටිඝානුසයො චා’’තිආදි. තීසු වෙදනාසු අනුසයනවචනෙනාති තීසු වෙදනාසු යථාරහං අනුසයනවචනෙන. ඉට්‌ඨාදිභාවෙන ගහිතෙසූති ඉට්‌ඨාදීසු ආරම්‌මණපකතියා වසෙන ඉට්‌ඨාදිභාවෙන ගහිතෙසු විපරීතසඤ්‌ඤාය වසෙන අනිට්‌ඨාදීසු ඉට්‌ඨාදිභාවෙන ගහිතෙසූති යොජනා. න හි ඉට්‌ඨාදිභාවෙන ගහණං විපරීතසඤ්‌ඤා.

    Aññesu dvīhi vedanāhi vippayuttesu. Piyarūpasātarūpesūti piyāyitabbamadhurasabhāvesu. Visesanañcetaṃ rūpādīnaṃ sabbadvārasabbapurisesu iṭṭhabhāvassa aniyatatāya kataṃ. Sātasantasukhagiddhiyāti sātasukhe santasukhe ca gijjhanākārena abhikaṅkhanākārena. Tattha sātasukhaṃ kāyikaṃ, santasukhaṃ cetasikaṃ. Sātasukhaṃ vā kāyikasukhaṃ, santasukhaṃ upekkhāsukhaṃ. Tathā cāhu ‘‘upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā’’ti (visuddhi. 2.644; mahāni. aṭṭha. 27). Parittaṃ vā oḷārikaṃ sukhaṃ sātasukhaṃ, anoḷārikaṃ santasukhaṃ. Parittaggahaṇañcettha kāmarāgānusayassa adhippetattā. Aññatthāti vedanāhi aññattha. Soti kāmarāgānusayo. Vedanāsu anugato hutvā setīti vedanāpekkho eva hutvā pavattati yathā puttāpekkhāya dhātiyā anuggaṇhanappavatti, sayanasaṅkhātā pavatti ca kāmarāgassa nikāmanameva. Tenāha ‘‘sukhamicceva abhilapatī’’ti. Yathā tassa, evaṃ paṭighānusayādīnampi vuttaniyāmena yathāsakaṃ kiccakaraṇameva dukkhavedanādīsu anusayanaṃ daṭṭhabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘evaṃ paṭighānusayo cā’’tiādi. Tīsu vedanāsu anusayanavacanenāti tīsu vedanāsu yathārahaṃ anusayanavacanena. Iṭṭhādibhāvena gahitesūti iṭṭhādīsu ārammaṇapakatiyā vasena iṭṭhādibhāvena gahitesu viparītasaññāya vasena aniṭṭhādīsu iṭṭhādibhāvena gahitesūti yojanā. Na hi iṭṭhādibhāvena gahaṇaṃ viparītasaññā.

    තත්‌ථාති ඉට්‌ඨාරම්‌මණාදීසු. එත්‌ථාති අනුසයනෙ. කාමස්‌සාදාදිවත්‌ථුභූතානං කාමභවාදීනන්‌ති කාමස්‌සාදභවස්‌සාදවත්‌ථුභූතානං කාමරූපාරූපභවානං ගහණං වෙදිතබ්‌බන්‌ති යොජනා. තත්‌ථාති වෙදනාත්‌තයධාතුත්‌තයෙසු. නිද්‌ධාරණෙ චෙතං භුම්‌මං. දුක්‌ඛපටිඝාතො දුක්‌ඛෙ අනභිරති. යත්‌ථ තත්‌ථාති දුක්‌ඛවෙදනාය තංසම්‌පයුත්‌තෙසු අනිට්‌ඨරූපාදීසු වාති යත්‌ථ තත්‌ථ. මහග්‌ගතා උපාදින්‌නක්‌ඛන්‌ධා රූපාරූපභවා, අනුපාදින්‌නක්‌ඛන්‌ධා රූපාරූපාවචරධම්‌මා. තත්‌ථාති යථාවුත්‌තෙසු මහග්‌ගතධම්‌මෙසු භවරාගොඉච්‌චෙව වෙදිතබ්‌බො. තෙන වුත්‌තං ‘‘රූපධාතුයා අරූපධාතුයා එත්‌ථ කාමරාගානුසයො නානුසෙතී’’ති. දිට්‌ඨානුසයාදීනන්‌ති ආදි-සද්‌දෙන විචිකිච්‌ඡානුසයඅවිජ්‌ජානුසයාදීනං සඞ්‌ගහො දට්‌ඨබ්‌බො.

    Tatthāti iṭṭhārammaṇādīsu. Etthāti anusayane. Kāmassādādivatthubhūtānaṃ kāmabhavādīnanti kāmassādabhavassādavatthubhūtānaṃ kāmarūpārūpabhavānaṃ gahaṇaṃ veditabbanti yojanā. Tatthāti vedanāttayadhātuttayesu. Niddhāraṇe cetaṃ bhummaṃ. Dukkhapaṭighāto dukkhe anabhirati. Yattha tatthāti dukkhavedanāya taṃsampayuttesu aniṭṭharūpādīsu vāti yattha tattha. Mahaggatā upādinnakkhandhā rūpārūpabhavā, anupādinnakkhandhā rūpārūpāvacaradhammā. Tatthāti yathāvuttesu mahaggatadhammesu bhavarāgoicceva veditabbo. Tena vuttaṃ ‘‘rūpadhātuyā arūpadhātuyā ettha kāmarāgānusayo nānusetī’’ti. Diṭṭhānusayādīnanti ādi-saddena vicikicchānusayaavijjānusayādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.

    ධාතුත්‌තයවෙදනාත්‌තයවිනිමුත්‌තං දිට්‌ඨානුසයාදීනං අනුසයනට්‌ඨානං න වුත්‌තන්‌ති සුවුත්‌තමෙතං දිට්‌ඨානුසයාදීනං උප්‌පත්‌තිට්‌ඨානපුච්‌ඡායං ‘‘සබ්‌බසක්‌කායපරියාපන්‌නෙසු ධම්‌මෙසු’’ඉච්‌චෙව විස්‌සජ්‌ජිතත්‌තා. කාමරාගො පන යත්‌ථ නානුසෙති, තං දුක්‌ඛවෙදනාරූපාරූපධාතුවිනිමුත්‌තං දිට්‌ඨානුසයාදීනං අනුසයනට්‌ඨානං අත්‌ථීති දස්‌සෙතුං ‘‘නනු චා’’තිආදි ආරද්‌ධං. තත්‌ථ තදනුසයනට්‌ඨානතොති තස්‌ස කාමරාගානුසයස්‌ස අනුසයනට්‌ඨානතො. අඤ්‌ඤා නෙක්‌ඛම්‌මස්‌සිතසොමනස්‌සුපෙක්‌ඛාසඞ්‌ඛාතා. අයමෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපත්‌ථො – නෙක්‌ඛම්‌මස්‌සිතදොමනස්‌සෙ විය පටිඝානුසයො නෙක්‌ඛම්‌මස්‌සිතසොමනස්‌සුපෙක්‌ඛාසු කාමරාගානුසයො නානුසෙතීති ‘‘යත්‌ථ කාමරාගානුසයො නානුසෙති, තත්‌ථ දිට්‌ඨානුසයො නානුසෙතී’’ති සක්‌කා වත්‌තුන්‌ති තස්‌මා තං උද්‌ධරිත්‌වා න වුත්‌තන්‌ති. හොන්‌තූති තාසං වෙදනානං අත්‌ථිතං පටිජානිත්‌වා උද්‌ධරිත්‌වා අවචනස්‌ස කාරණං දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘න පන…පෙ.… තං න වුත්‌ත’’න්‌ති. තදනුසයනට්‌ඨානන්‌ති තෙසං දිට්‌ඨානුසයාදීනං අනුසයනට්‌ඨානං. තස්‌මාති යස්‌මා සතිපි කාමරාගානුසයනට්‌ඨානතො අඤ්‌ඤස්‌මිං දිට්‌ඨානුසයාදීනං අනුසයනට්‌ඨානෙ තං පන ධාතුත්‌තයවෙදනාත්‌තයවිනිමුත්‌තං නත්‌ථි වෙදනාද්‌වයභාවතො, තස්‌මා. තං වෙදනාද්‌වයං න වුත්‌තං විසුං න උද්‌ධටන්‌ති අත්‌ථො. තස්‌මාති යස්‌මා ‘‘යත්‌ථ කාමරාගාදයො නානුසෙන්‌ති, තත්‌ථ දිට්‌ඨිවිචිකිච්‌ඡා නානුසෙන්‌තී’’ති අයමත්‌ථො ‘‘ආමන්‌තා’’ති ඉමිනා පටිවචනවිස්‌සජ්‌ජනෙන අවිභාගතො වුත්‌තොති ‘‘යත්‌ථ කාමරාගාදයො අනුසෙන්‌ති, තත්‌ථ දිට්‌ඨිවිචිකිච්‌ඡා අනුසෙන්‌තී’’ති අයම්‌පි අත්‌ථො අවිභාගතොව ලබ්‌භති, තස්‌මා. අවිභාගතො ච දුක්‌ඛං පටිඝස්‌ස අනුසයනට්‌ඨානන්‌ති දීපිතං හොති. තෙනාහ ‘‘අවිසෙසෙන…පෙ.… වෙදිතබ්‌බ’’න්‌ති. තත්‌ථ අවිසෙසෙනාති ගෙහස්‌සිතං නෙක්‌ඛම්‌මස්‌සිතන්‌ති විසෙසං අකත්‌වා. සමුදායවසෙන ගහෙත්‌වාති යථාවුත්‌තඅවයවානං සමූහවසෙන දුක්‌ඛන්‌ත්‌වෙව ගහෙත්‌වා. ‘‘අවිසෙසෙන සමුදායවසෙන ගහෙත්‌වා’’ති ඉමමත්‌ථං තථා-සද්‌දෙන අනුකඩ්‌ඪති ‘‘ද්‌වීසු වෙදනාසූ’’ති එත්‌ථාපි ගෙහස්‌සිතාදිවිභාගස්‌ස අනිච්‌ඡිතත්‌තා.

    Dhātuttayavedanāttayavinimuttaṃ diṭṭhānusayādīnaṃ anusayanaṭṭhānaṃ na vuttanti suvuttametaṃ diṭṭhānusayādīnaṃ uppattiṭṭhānapucchāyaṃ ‘‘sabbasakkāyapariyāpannesu dhammesu’’icceva vissajjitattā. Kāmarāgo pana yattha nānuseti, taṃ dukkhavedanārūpārūpadhātuvinimuttaṃ diṭṭhānusayādīnaṃ anusayanaṭṭhānaṃ atthīti dassetuṃ ‘‘nanu cā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha tadanusayanaṭṭhānatoti tassa kāmarāgānusayassa anusayanaṭṭhānato. Aññā nekkhammassitasomanassupekkhāsaṅkhātā. Ayamettha saṅkhepattho – nekkhammassitadomanasse viya paṭighānusayo nekkhammassitasomanassupekkhāsu kāmarāgānusayo nānusetīti ‘‘yattha kāmarāgānusayo nānuseti, tattha diṭṭhānusayo nānusetī’’ti sakkā vattunti tasmā taṃ uddharitvā na vuttanti. Hontūti tāsaṃ vedanānaṃ atthitaṃ paṭijānitvā uddharitvā avacanassa kāraṇaṃ dassento āha ‘‘na pana…pe… taṃ na vutta’’nti. Tadanusayanaṭṭhānanti tesaṃ diṭṭhānusayādīnaṃ anusayanaṭṭhānaṃ. Tasmāti yasmā satipi kāmarāgānusayanaṭṭhānato aññasmiṃ diṭṭhānusayādīnaṃ anusayanaṭṭhāne taṃ pana dhātuttayavedanāttayavinimuttaṃ natthi vedanādvayabhāvato, tasmā. Taṃ vedanādvayaṃ na vuttaṃ visuṃ na uddhaṭanti attho. Tasmāti yasmā ‘‘yattha kāmarāgādayo nānusenti, tattha diṭṭhivicikicchā nānusentī’’ti ayamattho ‘‘āmantā’’ti iminā paṭivacanavissajjanena avibhāgato vuttoti ‘‘yattha kāmarāgādayo anusenti, tattha diṭṭhivicikicchā anusentī’’ti ayampi attho avibhāgatova labbhati, tasmā. Avibhāgato ca dukkhaṃ paṭighassa anusayanaṭṭhānanti dīpitaṃ hoti. Tenāha ‘‘avisesena…pe… veditabba’’nti. Tattha avisesenāti gehassitaṃ nekkhammassitanti visesaṃ akatvā. Samudāyavasenagahetvāti yathāvuttaavayavānaṃ samūhavasena dukkhantveva gahetvā. ‘‘Avisesena samudāyavasena gahetvā’’ti imamatthaṃ tathā-saddena anukaḍḍhati ‘‘dvīsu vedanāsū’’ti etthāpi gehassitādivibhāgassa anicchitattā.

    යදි එවං ‘‘පටිඝං තෙන පජහති, න තත්‌ථ පටිඝානුසයො අනුසෙතී’’ති ඉදං සුත්‌තපදං කථන්‌ති චොදනං සන්‌ධාය ‘‘අපිචා’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථාති තස්‌මිං දොමනස්‌සෙ, තංසම්‌පයුත්‌තෙ වා පටිඝෙ. නෙක්‌ඛම්‌මස්‌සිතං දොමනස්‌සන්‌තිආදිනා නෙය්‍යත්‌ථමිදං සුත්‌තං, න නීතත්‌ථන්‌ති දස්‌සෙති. යථා පන සුත්‌තං උදාහටං, තථා ඉධ කස්‌මා න වුත්‌තන්‌ති ආහ ‘‘පටිඝුප්‌පත්‌තිරහට්‌ඨානතායා’’තිආදි. එවම්‌පි සුත්‌තාභිධම්‌මපාඨානං කථමවිරොධොති ආහ නිප්‌පරියායදෙසනා හෙසා, සා පන පරියායදෙසනාති. එවඤ්‌ච කත්‌වාති පරියායදෙසනත්‌තා එව. රාගානුසයොති කාමරාගානුසයො අධිප්‌පෙතො. යතො ‘‘අනාගාමිමග්‌ගෙන සමුග්‌ඝාතනං සන්‌ධායා’’ති වුත්‌තං, තස්‌මා තස්‌ස න මහග්‌ගතධම්‌මා අනුසයනට්‌ඨානන්‌ති තං පඨමජ්‌ඣානඤ්‌ච අනාමසිත්‌වා ‘‘න හි ලොකියා…පෙ.… නානුසෙතීති සක්‌කා වත්‌තු’’න්‌ති වුත්‌තං. අවත්‌ථුභාවතොති සභාවෙනෙව අනුප්‌පත්‌තිට්‌ඨානත්‌තා. ඉධාති ඉමස්‌මිං අනුසයයමකෙ. වුත්‌තනයෙනාති ‘‘නෙක්‌ඛම්‌මස්‌සිතං දොමනස්‌සං උප්‌පාදෙත්‌වා’’තිආදිනා වුත්‌තෙන නයෙන . තංපටිපක්‌ඛභාවතොති තෙසං පටිඝාදීනං පටිපක්‌ඛස්‌ස මග්‌ගස්‌ස සබ්‌භාවතො. න කෙවලං මග්‌ගසබ්‌භාවතො, අථ ඛො බලවවිපස්‌සනාසබ්‌භාවතොපීති දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘තංසමුග්‌ඝා…පෙ.… භාවතො චා’’ති.

    Yadi evaṃ ‘‘paṭighaṃ tena pajahati, na tattha paṭighānusayo anusetī’’ti idaṃ suttapadaṃ kathanti codanaṃ sandhāya ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tatthāti tasmiṃ domanasse, taṃsampayutte vā paṭighe. Nekkhammassitaṃ domanassantiādinā neyyatthamidaṃ suttaṃ, na nītatthanti dasseti. Yathā pana suttaṃ udāhaṭaṃ, tathā idha kasmā na vuttanti āha ‘‘paṭighuppattirahaṭṭhānatāyā’’tiādi. Evampi suttābhidhammapāṭhānaṃ kathamavirodhoti āha nippariyāyadesanā hesā, sā pana pariyāyadesanāti. Evañca katvāti pariyāyadesanattā eva. Rāgānusayoti kāmarāgānusayo adhippeto. Yato ‘‘anāgāmimaggena samugghātanaṃ sandhāyā’’ti vuttaṃ, tasmā tassa na mahaggatadhammā anusayanaṭṭhānanti taṃ paṭhamajjhānañca anāmasitvā ‘‘na hi lokiyā…pe… nānusetīti sakkā vattu’’nti vuttaṃ. Avatthubhāvatoti sabhāveneva anuppattiṭṭhānattā. Idhāti imasmiṃ anusayayamake. Vuttanayenāti ‘‘nekkhammassitaṃ domanassaṃ uppādetvā’’tiādinā vuttena nayena . Taṃpaṭipakkhabhāvatoti tesaṃ paṭighādīnaṃ paṭipakkhassa maggassa sabbhāvato. Na kevalaṃ maggasabbhāvato, atha kho balavavipassanāsabbhāvatopīti dassento āha ‘‘taṃsamugghā…pe… bhāvato cā’’ti.

    ඉදානි යදෙතං තත්‌ථ තත්‌ථ ‘‘අනුසයනට්‌ඨාන’’න්‌ති වුත්‌තං, තං ගහෙතබ්‌බධම්‌මවසෙන වා සියා ගහණවිසෙසෙන වාති ද්‌වෙ විකප්‌පා, තෙසු පඨමං සන්‌ධායාහ ‘‘ආරම්‌මණෙ අනුසයනට්‌ඨානෙ සතී’’ති. රූපාදිආරම්‌මණෙ අනුසයානං අනුසයනට්‌ඨානන්‌ති ගය්‌හමානෙ යමත්‌ථං සන්‌ධාය ‘‘න සක්‌කා වත්‌තු’’න්‌ති වුත්‌තං, තං දස්‌සෙතුං ‘‘දුක්‌ඛාය හී’’තිආදිමාහ. යදි සියාති යදි කාමරාගානුසයො සියා. එතස්‌සපීති දිට්‌ඨානුසයසම්‌පයුත්‌තලොභස්‌සපි ‘‘සබ්‌බසක්‌කායපරියාපන්‌නෙසු ධම්‌මෙසූ’’ති කාමරාගස්‌ස ඨානං වත්‌තබ්‌බං සියා, න ච වුත්‌තං. අථ පනාතිආදි දුතියවිකප්‌පං සන්‌ධාය වුත්‌තං. අජ්‌ඣාසයවසෙන තංනින්‌නතායාති අසතිපි ආරම්‌මණකරණෙ යත්‌ථ කාමරාගාදයො අජ්‌ඣාසයතො නින්‌නා, තං තෙසං අනුසයනට්‌ඨානං. තෙන වුත්‌තං ‘‘අනුගතො හුත්‌වා සෙතී’’ති. අථ පන වුත්‌තන්‌ති සම්‌බන්‌ධො. යථාතිආදි යථාවුත්‌තස්‌ස අත්‌ථස්‌ස උදාහරණවසෙන නිරූපනං. දුක්‌ඛෙ පටිහඤ්‌ඤනවසෙනෙව පවත්‌තති, නාරම්‌මණකරණවසෙනාති අධිප්‌පායො. දුක්‌ඛමෙව තස්‌ස අනුසයනට්‌ඨානං වුත්‌තන්‌ති අජ්‌ඣාසයස්‌ස තත්‌ථ නින්‌නත්‌තා දුක්‌ඛමෙව තස්‌ස පටිඝස්‌ස අනුසයනට්‌ඨානං වුත්‌තං, නාලම්‌බිතං රූපාදි සුඛවෙදනා චාති අධිප්‌පායො. එවන්‌ති යථා අඤ්‌ඤාරම්‌මණස්‌සපි පටිඝස්‌ස අජ්‌ඣාසයතො දුක්‌ඛනින්‌නතාය දුක්‌ඛමෙව අනුසයනට්‌ඨානං වුත්‌තං, එවං. දුක්‌ඛාදීසු…පෙ.… වුත්‌තන්‌ති ‘‘දුක්‌ඛෙන සුඛං අධිගන්‌තබ්‌බං. නත්‌ථි දින්‌න’’න්‌ති ච ආදිනා කායකිලමනදුක්‌ඛෙ දානානුභාවාදිකෙ ච මිච්‌ඡාභිනිවෙසනවසෙන උප්‌පජ්‌ජමානෙන දිට්‌ඨානුසයෙන සම්‌පයුත්‌තො අඤ්‌ඤාරම්‌මණොපි ලොභො ‘‘එවං සුඛං භවිස්‌සතී’’ති අජ්‌ඣාසයතො සුඛාභිසඞ්‌ගවසෙනෙව පවත්‌තතීති සුඛුපෙක්‌ඛාභෙදං සාතසන්‌තසුඛද්‌වයමෙව අස්‌ස ලොභස්‌ස අනුසයනට්‌ඨානං වුත්‌තං පාළියං, න යථාවුත්‌තං දුක්‌ඛාදි, තස්‌මා භවරාග…පෙ.… න විරුජ්‌ඣති. එකස්‌මිංයෙව චාතිආදි දුතියවිකප්‌පංයෙව උපබ්‍රූහනත්‌ථං වුත්‌තං. තත්‌ථ රාගස්‌ස සුඛජ්‌ඣාසයතා තංසමඞ්‌ගිනො පුග්‌ගලස්‌ස වසෙන වෙදිතබ්‌බා, තන්‌නින්‌නභාවෙන වා චක්‌ඛුස්‌ස විසමජ්‌ඣාසයතා විය. එස නයො සෙසෙසුපි. තෙසං රාගපටිඝානං නානානුසයට්‌ඨානතා හොති එකස්‌මිම්‌පි ආරම්‌මණෙති අත්‌ථො.

    Idāni yadetaṃ tattha tattha ‘‘anusayanaṭṭhāna’’nti vuttaṃ, taṃ gahetabbadhammavasena vā siyā gahaṇavisesena vāti dve vikappā, tesu paṭhamaṃ sandhāyāha ‘‘ārammaṇe anusayanaṭṭhāne satī’’ti. Rūpādiārammaṇe anusayānaṃ anusayanaṭṭhānanti gayhamāne yamatthaṃ sandhāya ‘‘na sakkā vattu’’nti vuttaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘dukkhāya hī’’tiādimāha. Yadi siyāti yadi kāmarāgānusayo siyā. Etassapīti diṭṭhānusayasampayuttalobhassapi ‘‘sabbasakkāyapariyāpannesu dhammesū’’ti kāmarāgassa ṭhānaṃ vattabbaṃ siyā, na ca vuttaṃ. Atha panātiādi dutiyavikappaṃ sandhāya vuttaṃ. Ajjhāsayavasena taṃninnatāyāti asatipi ārammaṇakaraṇe yattha kāmarāgādayo ajjhāsayato ninnā, taṃ tesaṃ anusayanaṭṭhānaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘anugato hutvā setī’’ti. Atha pana vuttanti sambandho. Yathātiādi yathāvuttassa atthassa udāharaṇavasena nirūpanaṃ. Dukkhe paṭihaññanavaseneva pavattati, nārammaṇakaraṇavasenāti adhippāyo. Dukkhameva tassa anusayanaṭṭhānaṃ vuttanti ajjhāsayassa tattha ninnattā dukkhameva tassa paṭighassa anusayanaṭṭhānaṃ vuttaṃ, nālambitaṃ rūpādi sukhavedanā cāti adhippāyo. Evanti yathā aññārammaṇassapi paṭighassa ajjhāsayato dukkhaninnatāya dukkhameva anusayanaṭṭhānaṃ vuttaṃ, evaṃ. Dukkhādīsu…pe… vuttanti ‘‘dukkhena sukhaṃ adhigantabbaṃ. Natthi dinna’’nti ca ādinā kāyakilamanadukkhe dānānubhāvādike ca micchābhinivesanavasena uppajjamānena diṭṭhānusayena sampayutto aññārammaṇopi lobho ‘‘evaṃ sukhaṃ bhavissatī’’ti ajjhāsayato sukhābhisaṅgavaseneva pavattatīti sukhupekkhābhedaṃ sātasantasukhadvayameva assa lobhassa anusayanaṭṭhānaṃ vuttaṃ pāḷiyaṃ, na yathāvuttaṃ dukkhādi, tasmā bhavarāga…pe… na virujjhati. Ekasmiṃyeva cātiādi dutiyavikappaṃyeva upabrūhanatthaṃ vuttaṃ. Tattha rāgassa sukhajjhāsayatā taṃsamaṅgino puggalassa vasena veditabbā, tanninnabhāvena vā cakkhussa visamajjhāsayatā viya. Esa nayo sesesupi. Tesaṃ rāgapaṭighānaṃ nānānusayaṭṭhānatā hoti ekasmimpi ārammaṇeti attho.

    එවඤ්‌ච කත්‌වාති අසතිපි ගහෙතබ්‌බභෙදෙ ගහණවිසෙසෙන අනුසයනට්‌ඨානස්‌ස භින්‌නත්‌තා එව. ‘‘යත්‌ථ…පෙ.… නො’’ති වුත්‌තං, අඤ්‌ඤථා විරුජ්‌ඣෙය්‍ය. ගහෙතබ්‌බභෙදෙන හි රාගපටිඝානං අනුසයනට්‌ඨානභෙදෙ ගය්‌හමානෙ විපාකමත්‌තෙ ඨාතබ්‌බං සියා, න ච තං යුත්‌තං, නපි සබ්‌බෙසං පුරිසද්‌වාරානං ඉට්‌ඨානිට්‌ඨං නියතන්‌ති. යදිපි යථාවුත්‌තලොභස්‌ස වුත්‌තනයෙන කාමරාගානුසයතා සම්‌භවති, යථා පන සුඛුපෙක්‌ඛාසු ඉට්‌ඨාරම්‌මණෙ ච උප්‌පජ්‌ජන්‌තෙන දොමනස්‌සෙන සහ පවත්‌තො දොසො දුබ්‌බලභාවෙන පටිඝානුසයො න හොති, එවං යථාවුත්‌තලොභොපි කාමරාගානුසයො න හොතීති ඉමමත්‌ථං දස්‌සෙතුං ‘‘අට්‌ඨකථායං පනා’’තිආදි වුත්‌තං. න පටිඝානුසයොති එත්‌ථ -කාරො පටිසෙධනත්‌ථො, න අඤ්‌ඤත්‌ථො, ඉතරත්‌ථ පන සම්‌භවො එව නත්‌ථීති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘යං පනෙත’’න්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ ‘‘න හි දොමනස්‌සස්‌ස පටිඝානුසයභාවාසඞ්‌කා අත්‌ථී’’ති ඉමිනා -කාරස්‌ස අඤ්‌ඤත්‌ථතාභාවදස්‌සනමුඛෙන අභාවත්‌ථතං සමත්‌ථෙති.

    Evañca katvāti asatipi gahetabbabhede gahaṇavisesena anusayanaṭṭhānassa bhinnattā eva. ‘‘Yattha…pe… no’’ti vuttaṃ, aññathā virujjheyya. Gahetabbabhedena hi rāgapaṭighānaṃ anusayanaṭṭhānabhede gayhamāne vipākamatte ṭhātabbaṃ siyā, na ca taṃ yuttaṃ, napi sabbesaṃ purisadvārānaṃ iṭṭhāniṭṭhaṃ niyatanti. Yadipi yathāvuttalobhassa vuttanayena kāmarāgānusayatā sambhavati, yathā pana sukhupekkhāsu iṭṭhārammaṇe ca uppajjantena domanassena saha pavatto doso dubbalabhāvena paṭighānusayo na hoti, evaṃ yathāvuttalobhopi kāmarāgānusayo na hotīti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘aṭṭhakathāyaṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Na paṭighānusayoti ettha na-kāro paṭisedhanattho, na aññattho, itarattha pana sambhavo eva natthīti dassento ‘‘yaṃ paneta’’ntiādimāha. Tattha ‘‘na hi domanassassa paṭighānusayabhāvāsaṅkā atthī’’ti iminā na-kārassa aññatthatābhāvadassanamukhena abhāvatthataṃ samattheti.

    දෙසනා සංකිණ්‌ණා විය භවෙය්‍යාති එත්‌ථ දෙසනාසඞ්‌කරං දස්‌සෙතුං ‘‘භවරාගස්‌සපි…පෙ.… භවෙය්‍යා’’ති වුත්‌තං. තස්‌සත්‌ථො – යථා කාමරාගස්‌ස කාමධාතුයා ද්‌වීසු වෙදනාසු ආරම්‌මණකරණවසෙන උප්‌පත්‌ති වුත්‌තා ‘‘කාමරාගො කාමධාතුයා ද්‌වීසු වෙදනාසු අනුසෙතී’’ති, එවං යදි ‘‘භවරාගො කාමධාතුයා ද්‌වීසු වෙදනාසු අනුසෙතී’’ති වුච්‌චෙය්‍ය, භවරාගස්‌සපි…පෙ.… භවෙය්‍ය. තතො ච කාමරාගෙන සද්‌ධිං භවරාගස්‌ස දෙසනා සංකිණ්‌ණා භවෙය්‍ය, කාමරාගතො ච භවරාගස්‌ස විසෙසො දස්‌සෙතබ්‌බො. සො ච සහජාතානුසයවසෙන න සක්‌කා දස්‌සෙතුන්‌ති ආරම්‌මණකරණවසෙන දස්‌සෙතබ්‌බො. තෙන වුත්‌තං ‘‘තස්‌මා ආරම්‌මණ…පෙ.… අධිප්‌පායො’’ති. තත්‌ථ ආරම්‌මණවිසෙසෙනාති රූපාරූපධාතුසඞ්‌ඛාතආරම්‌මණවිසෙසෙන. විසෙසදස්‌සනත්‌ථන්‌ති කාමරාගතො භවරාගස්‌ස විසෙසදස්‌සනත්‌ථං. එවං දෙසනා කතාති ‘‘රූපධාතුයා අරූපධාතුයා එත්‌ථ භවරාගානුසයො අනුසෙතී’’ති එවං විසයෙ භුම්‌මං කත්‌වා දෙසනා කතා. තෙනාහ ‘‘සහජාතවෙදනාවිසෙසාභාවතො’’ති.

    Desanāsaṃkiṇṇā viya bhaveyyāti ettha desanāsaṅkaraṃ dassetuṃ ‘‘bhavarāgassapi…pe… bhaveyyā’’ti vuttaṃ. Tassattho – yathā kāmarāgassa kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu ārammaṇakaraṇavasena uppatti vuttā ‘‘kāmarāgo kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anusetī’’ti, evaṃ yadi ‘‘bhavarāgo kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anusetī’’ti vucceyya, bhavarāgassapi…pe… bhaveyya. Tato ca kāmarāgena saddhiṃ bhavarāgassa desanā saṃkiṇṇā bhaveyya, kāmarāgato ca bhavarāgassa viseso dassetabbo. So ca sahajātānusayavasena na sakkā dassetunti ārammaṇakaraṇavasena dassetabbo. Tena vuttaṃ ‘‘tasmā ārammaṇa…pe… adhippāyo’’ti. Tattha ārammaṇavisesenāti rūpārūpadhātusaṅkhātaārammaṇavisesena. Visesadassanatthanti kāmarāgato bhavarāgassa visesadassanatthaṃ. Evaṃ desanā katāti ‘‘rūpadhātuyā arūpadhātuyā ettha bhavarāgānusayo anusetī’’ti evaṃ visaye bhummaṃ katvā desanā katā. Tenāha ‘‘sahajātavedanāvisesābhāvato’’ti.

    උප්‌පත්‌තිට්‌ඨානවාරවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Uppattiṭṭhānavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    මහාවාරො

    Mahāvāro

    1. අනුසයවාරවණ්‌ණනා

    1. Anusayavāravaṇṇanā

    3. පවත්‌තාවිරාමවසෙනාති අනුසයප්‌පවත්‌තියා අවිරාමවසෙන, අවිච්‌ඡෙදවසෙනාති අත්‌ථො. කථං පන කුසලාබ්‍යාකතචිත්‌තක්‌ඛණෙ අනුසයානං පවත්‌තීති ආහ ‘‘මග්‌ගෙනෙව…පෙ.… පුබ්‌බෙ’’ති.

    3. Pavattāvirāmavasenāti anusayappavattiyā avirāmavasena, avicchedavasenāti attho. Kathaṃ pana kusalābyākatacittakkhaṇe anusayānaṃ pavattīti āha ‘‘maggeneva…pe… pubbe’’ti.

    20. චිත්‌තචෙතසිකානඤ්‌ච ඨානං නාම චිත්‌තුප්‌පාදොති ආහ ‘‘එකස්‌මිං චිත්‌තුප්‌පාදෙ’’ති. තෙසං තෙසං පුග්‌ගලානන්‌ති පුථුජ්‌ජනාදීනං පුග්‌ගලානං. පකතියා සභාවෙන. සභාවසිද්‌ධා හි දුක්‌ඛාය වෙදනාය කාමරාගස්‌ස අනනුසයනට්‌ඨානතා. එවං සෙසෙසුපි යථාරහං වත්‌තබ්‌බං. වක්‌ඛති හි ‘‘පකතියා දුක්‌ඛාදීනං කාමරාගාදීනං අනනුසයනට්‌ඨානතං සන්‌ධාය වුත්‌ත’’න්‌ති. පහානෙනාති තස්‌ස තස්‌ස අනුසයස්‌ස සමුච්‌ඡින්‌දනෙන. තිණ්‌ණං පුග්‌ගලානන්‌ති පුථුජ්‌ජනසොතාපන්‌නසකදාගාමීනං. ද්‌වින්‌නං පුග්‌ගලානන්‌ති අනාගාමිඅරහන්‌තානං. එත්‌ථාති එතස්‌මිං පුග්‌ගලොකාසවාරෙ. පුරිමනයෙති ‘‘තිණ්‌ණං පුග්‌ගලාන’’න්‌තිආදිකෙ පුරිමස්‌මිං විස්‌සජ්‌ජනනයෙ. ඔකාසන්‌ති උප්‌පත්‌තිට්‌ඨානං, ඉධ පන දුක්‌ඛවෙදනා වෙදිතබ්‌බා. පච්‌ඡිමනයෙති ‘‘ද්‌වින්‌නං පුග්‌ගලාන’’න්‌තිආදිකෙ විස්‌සජ්‌ජනනයෙ. අනොකාසතා අනනුසයනට්‌ඨානතා.

    20. Cittacetasikānañca ṭhānaṃ nāma cittuppādoti āha ‘‘ekasmiṃ cittuppāde’’ti. Tesaṃ tesaṃ puggalānanti puthujjanādīnaṃ puggalānaṃ. Pakatiyā sabhāvena. Sabhāvasiddhā hi dukkhāya vedanāya kāmarāgassa ananusayanaṭṭhānatā. Evaṃ sesesupi yathārahaṃ vattabbaṃ. Vakkhati hi ‘‘pakatiyā dukkhādīnaṃ kāmarāgādīnaṃ ananusayanaṭṭhānataṃ sandhāya vutta’’nti. Pahānenāti tassa tassa anusayassa samucchindanena. Tiṇṇaṃ puggalānanti puthujjanasotāpannasakadāgāmīnaṃ. Dvinnaṃ puggalānanti anāgāmiarahantānaṃ. Etthāti etasmiṃ puggalokāsavāre. Purimanayeti ‘‘tiṇṇaṃ puggalāna’’ntiādike purimasmiṃ vissajjananaye. Okāsanti uppattiṭṭhānaṃ, idha pana dukkhavedanā veditabbā. Pacchimanayeti ‘‘dvinnaṃ puggalāna’’ntiādike vissajjananaye. Anokāsatā ananusayanaṭṭhānatā.

    අනුසයවාරවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Anusayavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    2. සානුසයවාරවණ්‌ණනා

    2. Sānusayavāravaṇṇanā

    66-131. ‘‘සානුසයො, පජහති, පරිජානාතී’’ති පුග්‌ගලො වුත්‌තොති ‘‘කාමරාගෙන සානුසයො, කාමරාගං පජහති, කාමරාගං පරිජානාතී’’තිආදීසු අනුසයසමඞ්‌ගිභාවෙන පහානපරිඤ්‌ඤාකිරියාය කත්‌තුභාවෙන ච පුග්‌ගලො වුත්‌තො, න ධම්‌මො. භවවිසෙසෙන වාති කෙවලෙන භවවිසෙසෙන වා. ඉතරෙසූති පටිඝානුසයාදීසු. භවානුසයවිසෙසෙන වාති කාමභවාදිභවවිසිට්‌ඨානුසයවිසෙසෙන වා. සානුසයතානිරනුසයතාදිකාති එත්‌ථ ආදි-සද්‌දෙන පහානාපහානපරිඤ්‌ඤාපරිඤ්‌ඤා සඞ්‌ගය්‌හන්‌ති. නනු ච භවවිසෙසෙ කෙසඤ්‌චි අනුසයානං අප්‌පහානන්‌ති? න තං අනුසයකතං, අථ ඛො පච්‌චයවෙකල්‌ලතො අනොකාසතාය චාති නායං විරොධො. ද්‌වීසු වෙදනාසූති සුඛඋපෙක්‌ඛාසු වෙදනාසු දුක්‌ඛාය වෙදනාය කාමරාගානුසයෙන නිරනුසයොති යොජෙතබ්‌බං. ඉදම්‌පි නත්‌ථි පුග්‌ගලවසෙන වුච්‌චමානත්‌තා. තෙනාහ ‘‘න හි පුග්‌ගලස්‌ස…පෙ.… අනුසයාන’’න්‌ති. යදිපි පුග්‌ගලස්‌ස අනුසයනොකාසො අනොකාසො, තස්‌ස පන සානුසයතාදිහෙතු හොතීති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘අනුසයස්‌ස පනා’’තිආදිමාහ. නිරනුසයතාදීනන්‌ති ආදි-සද්‌දෙන අප්‌පහානාපරිඤ්‌ඤා සඞ්‌ගණ්‌හාති. පරිජානනං සමතික්‌කමනන්‌ති පරිඤ්‌ඤාවාරෙපි ‘‘අපාදානෙ නිස්‌සක්‌කවචන’’න්‌ති වුත්‌තං.

    66-131. ‘‘Sānusayo, pajahati, parijānātī’’ti puggalo vuttoti ‘‘kāmarāgena sānusayo, kāmarāgaṃ pajahati, kāmarāgaṃ parijānātī’’tiādīsu anusayasamaṅgibhāvena pahānapariññākiriyāya kattubhāvena ca puggalo vutto, na dhammo. Bhavavisesena vāti kevalena bhavavisesena vā. Itaresūti paṭighānusayādīsu. Bhavānusayavisesena vāti kāmabhavādibhavavisiṭṭhānusayavisesena vā. Sānusayatāniranusayatādikāti ettha ādi-saddena pahānāpahānapariññāpariññā saṅgayhanti. Nanu ca bhavavisese kesañci anusayānaṃ appahānanti? Na taṃ anusayakataṃ, atha kho paccayavekallato anokāsatāya cāti nāyaṃ virodho. Dvīsu vedanāsūti sukhaupekkhāsu vedanāsu dukkhāya vedanāya kāmarāgānusayena niranusayoti yojetabbaṃ. Idampi natthi puggalavasena vuccamānattā. Tenāha ‘‘na hi puggalassa…pe… anusayāna’’nti. Yadipi puggalassa anusayanokāso anokāso, tassa pana sānusayatādihetu hotīti dassento ‘‘anusayassa panā’’tiādimāha. Niranusayatādīnanti ādi-saddena appahānāpariññā saṅgaṇhāti. Parijānanaṃ samatikkamananti pariññāvārepi ‘‘apādāne nissakkavacana’’nti vuttaṃ.

    අනුසයනට්‌ඨානතොති අනුසයනට්‌ඨානහෙතු. ‘‘අනනුසයනට්‌ඨානතො’’ති එත්‌ථාපි එසෙව නයො. නිමිත්‌තාපාදානභාවදස්‌සනත්‌ථන්‌ති සානුසයවාරෙ නිමිත්‌තභාවදස්‌සනත්‌ථං, පජහනපරිඤ්‌ඤාවාරෙසු අපාදානභාවදස්‌සනත්‌ථඤ්‌චාති යොජෙතබ්‌බං. පජහතීති එත්‌ථ ‘‘රූපධාතුයා අරූපධාතුයා තතො මානානුසයං පජහතී’’ති පාළිපදං ආහරිත්‌වා යොජෙතබ්‌බං, න පජහතීති එත්‌ථ පන ‘‘දුක්‌ඛාය වෙදනාය තතො කාමරාගානුසයං නප්‌පජහතී’’ති. එවමාදීසූති ආදි-සද්‌දෙන පරිඤ්‌ඤාවාරම්‌පි සඞ්‌ගණ්‌හාති. භුම්‌මනිද්‌දෙසෙනෙව හෙතුඅත්‌ථෙනෙව නිද්‌දිට්‌ඨාති අත්‌ථො.

    Anusayanaṭṭhānatoti anusayanaṭṭhānahetu. ‘‘Ananusayanaṭṭhānato’’ti etthāpi eseva nayo. Nimittāpādānabhāvadassanatthanti sānusayavāre nimittabhāvadassanatthaṃ, pajahanapariññāvāresu apādānabhāvadassanatthañcāti yojetabbaṃ. Pajahatīti ettha ‘‘rūpadhātuyā arūpadhātuyā tato mānānusayaṃ pajahatī’’ti pāḷipadaṃ āharitvā yojetabbaṃ, na pajahatīti ettha pana ‘‘dukkhāya vedanāya tato kāmarāgānusayaṃ nappajahatī’’ti. Evamādīsūti ādi-saddena pariññāvārampi saṅgaṇhāti. Bhummaniddeseneva hetuattheneva niddiṭṭhāti attho.

    චතුත්‌ථපඤ්‌හවිස්‌සජ්‌ජනෙනාති ‘‘යතො වා පන මානානුසයෙන සානුසයො, තතො කාමරාගානුසයෙන සානුසයො’’ති එතස්‌ස පඤ්‌හස්‌ස විස්‌සජ්‌ජනෙන. තත්‌ථ හි ‘‘රූපධාතුයා අරූපධාතුයා’’තිආදිනා සරූපතො අනුසයනට්‌ඨානානි දස්‌සිතානි. තදත්‌ථෙති තං අනුසයනට්‌ඨානදස්‌සනං අත්‌ථො එතස්‌සාති තදත්‌ථො, තස්‌මිං තදත්‌ථෙ. ‘‘අනුසයස්‌ස උප්‌පත්‌තිට්‌ඨානදස්‌සනත්‌ථං අයං වාරො ආරද්‌ධො’’තිආදිනා ‘‘යතො’’ති එතෙන අනුසයනට්‌ඨානං වුත්‌තන්‌ති ඉමමත්‌ථං විභාවෙත්‌වා. පමාදලිඛිතං විය දිස්‌සති උප්‌පන්‌න-සද්‌දෙන වත්‌තමානුප්‌පන්‌නෙ වුච්‌චමානෙ. යථා පන උප්‌පජ්‌ජනවාරෙ උප්‌පජ්‌ජති-සද්‌දෙන උප්‌පත්‌තියොගදීපකත්‌තා උප්‌පත්‌තිරහා වුච්‌චන්‌ති, එවමිධාපි උප්‌පත්‌තිඅරහෙ වුච්‌චමානෙ න කොචි විරොධො. යං පන වක්‌ඛති ‘‘න හි අපරියාපන්‌නානං අනුසයුප්‌පත්‌තිරහට්‌ඨානතා’’ති, සොපි න දොසො. යත්‌ථ යත්‌ථ හි අනුසයා උප්‌පත්‌තිරහා, තදෙව එකජ්‌ඣං ගහෙත්‌වා ‘‘සබ්‌බත්‌ථා’’ති වුත්‌තන්‌ති. තථෙව දිස්‌සතීති තං පමාදලිඛිතං විය දිස්‌සතීති අත්‌ථො.

    Catutthapañhavissajjanenāti ‘‘yato vā pana mānānusayena sānusayo, tato kāmarāgānusayena sānusayo’’ti etassa pañhassa vissajjanena. Tattha hi ‘‘rūpadhātuyā arūpadhātuyā’’tiādinā sarūpato anusayanaṭṭhānāni dassitāni. Tadattheti taṃ anusayanaṭṭhānadassanaṃ attho etassāti tadattho, tasmiṃ tadatthe. ‘‘Anusayassa uppattiṭṭhānadassanatthaṃ ayaṃ vāro āraddho’’tiādinā ‘‘yato’’ti etena anusayanaṭṭhānaṃ vuttanti imamatthaṃ vibhāvetvā. Pamādalikhitaṃ viya dissati uppanna-saddena vattamānuppanne vuccamāne. Yathā pana uppajjanavāre uppajjati-saddena uppattiyogadīpakattā uppattirahā vuccanti, evamidhāpi uppattiarahe vuccamāne na koci virodho. Yaṃ pana vakkhati ‘‘na hi apariyāpannānaṃ anusayuppattirahaṭṭhānatā’’ti, sopi na doso. Yattha yattha hi anusayā uppattirahā, tadeva ekajjhaṃ gahetvā ‘‘sabbatthā’’ti vuttanti. Tatheva dissatīti taṃ pamādalikhitaṃ viya dissatīti attho.

    යතො උප්‌පන්‌නෙන භවිතබ්‌බන්‌ති යතො අනුසයනට්‌ඨානතො කාමගාරානුසයෙන උප්‌පන්‌නෙන භවිතබ්‌බං, තෙන කාමරාගානුසයෙන උප්‌පත්‌තිරහට්‌ඨානෙ නිස්‌සක්‌කවචනං කතං ‘‘යතො’’ති. තථාති එත්‌ථ තථා-සද්‌දො යථා ‘‘යතො උප්‌පන්‌නෙනා’’ති එත්‌ථ උප්‌පත්‌තිරහට්‌ඨානතො අනුසයස්‌ස උප්‌පත්‌තිරහතා වුත්‌තා, තථා ‘‘උප්‌පජ්‌ජනකෙනා’’ති එත්‌ථාපි සා එව වුච්‌චතීති දීපෙතීති ආහ ‘‘සබ්‌බධම්‌මෙසු…පෙ.… ආපන්‌නෙනා’’ති. තත්‌ථ ‘‘උප්‌පජ්‌ජනකො’’ති වුත්‌තෙ අනුප්‌පජ්‌ජනකො න හොතීති අයමත්‌ථො විඤ්‌ඤායති, තථා ච සති තෙන අනුප්‌පත්‌ති නිච්‌ඡිතාති උප්‌පන්‌නසභාවතා ච පකාසිතා හොතීති. තෙනාහ ‘‘සබ්‌බධම්‌මෙසු…පෙ.… අපනෙතී’’ති. ‘‘යො යතො කාමරාගානුසයෙන නිරනුසයො, සො තතො මානානුසයෙන නිරනුසයො’’ති පුච්‌ඡාය ‘‘යතො තතො’’ති ආගතත්‌තා විස්‌සජ්‌ජනෙ ‘‘සබ්‌බත්‌ථා’’ති පදස්‌ස නිස්‌සක්‌කවසෙනෙව සක්‌කා යොජෙතුන්‌ති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘සබ්‌බත්‌ථාති…පෙ.… න න සම්‌භවතී’’ති ආහ. භුම්‌මතො අඤ්‌ඤත්‌ථාපි සද්‌දවිදූ ඉච්‌ඡන්‌ති, යතො සබ්‌බෙසං පාදකං ‘‘සබ්‌බත්‌ථපාදක’’න්‌ති වුච්‌චති, ඉධ පන නිස්‌සක්‌කවසෙන වෙදිතබ්‌බං.

    Yato uppannena bhavitabbanti yato anusayanaṭṭhānato kāmagārānusayena uppannena bhavitabbaṃ, tena kāmarāgānusayena uppattirahaṭṭhāne nissakkavacanaṃ kataṃ ‘‘yato’’ti. Tathāti ettha tathā-saddo yathā ‘‘yato uppannenā’’ti ettha uppattirahaṭṭhānato anusayassa uppattirahatā vuttā, tathā ‘‘uppajjanakenā’’ti etthāpi sā eva vuccatīti dīpetīti āha ‘‘sabbadhammesu…pe… āpannenā’’ti. Tattha ‘‘uppajjanako’’ti vutte anuppajjanako na hotīti ayamattho viññāyati, tathā ca sati tena anuppatti nicchitāti uppannasabhāvatā ca pakāsitā hotīti. Tenāha ‘‘sabbadhammesu…pe… apanetī’’ti. ‘‘Yo yato kāmarāgānusayena niranusayo, so tato mānānusayena niranusayo’’ti pucchāya ‘‘yato tato’’ti āgatattā vissajjane ‘‘sabbatthā’’ti padassa nissakkavaseneva sakkā yojetunti dassento ‘‘sabbatthāti…pe… na na sambhavatī’’ti āha. Bhummato aññatthāpi saddavidū icchanti, yato sabbesaṃ pādakaṃ ‘‘sabbatthapādaka’’nti vuccati, idha pana nissakkavasena veditabbaṃ.

    සානුසයවාරවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Sānusayavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    3. පජහනවාරවණ්‌ණනා

    3. Pajahanavāravaṇṇanā

    132-197. අප්‌පජහනසබ්‌භාවාති අප්‌පහානස්‌ස, අප්‌පහීයමානස්‌ස වා සබ්‌භාවා. තස්‌මාති යස්‌මා යො කාමරාගානුසයං පජහති, න සො මානානුසයං නිරවසෙසතො පජහති, යො ච මානානුසයං නිරවසෙසතො පජහති, න සො කාමරාගානුසයං පජහති පගෙව පහීනත්‌තා, තස්‌මා ‘‘යො වා පන මානානුසයං පජහති, සො කාමරාගානුසයං පජහතීති? නො’’ති වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. යදි එවං පඨමපුච්‌ඡායං කථන්‌ති ආහ ‘‘යස්‌මා පන…පෙ.… වුත්‌ත’’න්‌ති. තත්‌ථ පහානකරණමත්‌තමෙවාති පහානකිරියාසම්‌භවමත්‌තමෙව, න නිරවසෙසප්‌පහානන්‌ති අධිප්‌පායො. තෙ ඨපෙත්‌වාති දිට්‌ඨිවිචිකිච්‌ඡානුසයාදීනං නිරවසෙසපජහනකෙ අට්‌ඨමකාදිකෙ ඨපෙත්‌වා. අවසෙසාති තස්‌ස තස්‌ස අනුසයස්‌ස නිරවසෙසප්‌පජහනකෙහි අවසිට්‌ඨා. තෙසු යෙසං එකච්‌චෙ අනුසයා පහීනා, තෙපි අප්‌පජහනසබ්‌භාවෙනෙව නප්‌පජහන්‌තීති වුත්‌තා. න ච යථාවිජ්‌ජමානෙනාති මග්‌ගකිච්‌චභාවෙන විජ්‌ජමානප්‌පකාරෙන පහානෙන වජ්‌ජිතා රහිතා එව වුත්‌තාති යොජනා.

    132-197. Appajahanasabbhāvāti appahānassa, appahīyamānassa vā sabbhāvā. Tasmāti yasmā yo kāmarāgānusayaṃ pajahati, na so mānānusayaṃ niravasesato pajahati, yo ca mānānusayaṃ niravasesato pajahati, na so kāmarāgānusayaṃ pajahati pageva pahīnattā, tasmā ‘‘yo vā pana mānānusayaṃ pajahati, so kāmarāgānusayaṃ pajahatīti? No’’ti vuttanti veditabbaṃ. Yadi evaṃ paṭhamapucchāyaṃ kathanti āha ‘‘yasmā pana…pe… vutta’’nti. Tattha pahānakaraṇamattamevāti pahānakiriyāsambhavamattameva, na niravasesappahānanti adhippāyo. Te ṭhapetvāti diṭṭhivicikicchānusayādīnaṃ niravasesapajahanake aṭṭhamakādike ṭhapetvā. Avasesāti tassa tassa anusayassa niravasesappajahanakehi avasiṭṭhā. Tesu yesaṃ ekacce anusayā pahīnā, tepi appajahanasabbhāveneva nappajahantīti vuttā. Na ca yathāvijjamānenāti maggakiccabhāvena vijjamānappakārena pahānena vajjitā rahitā eva vuttāti yojanā.

    කෙසඤ්‌චීති සොතාපන්‌නසකදාගාමිමග්‌ගසමඞ්‌ගිසකදාගාමීනං. පුන කෙසඤ්‌චීති අනාගාමිඅග්‌ගමග්‌ගසමඞ්‌ගිඅරහන්‌තානං. උභයන්‌ති කාමරාගවිචිකිච්‌ඡානුසයද්‌වයං. සෙසානන්‌ති ‘‘සෙසා’’ති වුත්‌තානං යථාවුත්‌තපුග්‌ගලානං. තෙසන්‌ති වුත්‌තප්‌පකාරානං ද්‌වින්‌නං අනුසයානං. උභයාප්‌පජහනස්‌සාති කාමරාගවිචිකිච්‌ඡානුසයාප්‌පජහනස්‌ස. කාරණං න හොතීති යෙසං විචිකිච්‌ඡානුසයො පහීනො, තෙසං තස්‌ස පහීනතා, යෙසං යථාවුත්‌තං උභයප්‌පහීනං, තෙසං තදප්‌පජහනස්‌ස කාරණං න හොතීති අත්‌ථො. තෙනාහ ‘‘තෙසං පහීනත්‌තා ‘නප්‌පජහන්‌තී’ති න සක්‌කා වත්‌තු’’න්‌ති. අථ පන න තත්‌ථ කාරණං වුත්‌තං, යෙන කාරණවචනෙන යථාවුත්‌තදොසාපත්‌ති සියා, කෙවලං පන සන්‌නිට්‌ඨානෙන තෙසං පුග්‌ගලානං ගහිතතාදස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං ‘‘කාමරාගානුසයඤ්‌ච නප්‌පජහන්‌තී’’ති, එවම්‌පි පුච්‌ඡිතස්‌ස සංසයත්‌ථස්‌ස කාරණං වත්‌තබ්‌බං. තථා ච සති ‘‘සෙසපුග්‌ගලා තස්‌ස අනුසයස්‌ස පහීනත්‌තා නප්‌පජහන්‌තී’’ති කාරණං වත්‌තබ්‌බමෙවාති චොදනං සන්‌ධායාහ ‘‘න වත්‌තබ්‌බ’’න්‌තිආදි. තත්‌ථ න වත්‌තබ්‌බන්‌ති වුත්‌තනයෙන කාරණං න වත්‌තබ්‌බං කාරණභාවස්‌සෙව අභාවතො. ‘‘උභයාප්‌පජහනස්‌ස කාරණං න හොතී’’ති වුත්‌තං, යථා පන වත්‌තබ්‌බං, තං දස්‌සෙතුං ‘‘යො කාමරාගානුසයං…පෙ.… වත්‌තබ්‌බත්‌තා’’ති ආහ. තෙන පහීනාප්‌පහීනවසෙන කාරණං න වත්‌තබ්‌බං, පහීනානංයෙව පන වසෙන වත්‌තබ්‌බන්‌ති දස්‌සෙති. සංසයත්‌ථසඞ්‌ගහිතෙති සංසයත්‌ථෙන පදෙන සඞ්‌ගහිතෙ. සන්‌නිට්‌ඨානපදසඞ්‌ගහිතං පන පහීයමානත්‌තා ‘‘නප්‌පජහතී’’ති න සක්‌කා වත්‌තුන්‌ති.

    Kesañcīti sotāpannasakadāgāmimaggasamaṅgisakadāgāmīnaṃ. Puna kesañcīti anāgāmiaggamaggasamaṅgiarahantānaṃ. Ubhayanti kāmarāgavicikicchānusayadvayaṃ. Sesānanti ‘‘sesā’’ti vuttānaṃ yathāvuttapuggalānaṃ. Tesanti vuttappakārānaṃ dvinnaṃ anusayānaṃ. Ubhayāppajahanassāti kāmarāgavicikicchānusayāppajahanassa. Kāraṇaṃ na hotīti yesaṃ vicikicchānusayo pahīno, tesaṃ tassa pahīnatā, yesaṃ yathāvuttaṃ ubhayappahīnaṃ, tesaṃ tadappajahanassa kāraṇaṃ na hotīti attho. Tenāha ‘‘tesaṃ pahīnattā ‘nappajahantī’ti na sakkā vattu’’nti. Atha pana na tattha kāraṇaṃ vuttaṃ, yena kāraṇavacanena yathāvuttadosāpatti siyā, kevalaṃ pana sanniṭṭhānena tesaṃ puggalānaṃ gahitatādassanatthaṃ vuttaṃ ‘‘kāmarāgānusayañca nappajahantī’’ti, evampi pucchitassa saṃsayatthassa kāraṇaṃ vattabbaṃ. Tathā ca sati ‘‘sesapuggalā tassa anusayassa pahīnattā nappajahantī’’ti kāraṇaṃ vattabbamevāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘na vattabba’’ntiādi. Tattha na vattabbanti vuttanayena kāraṇaṃ na vattabbaṃ kāraṇabhāvasseva abhāvato. ‘‘Ubhayāppajahanassa kāraṇaṃ na hotī’’ti vuttaṃ, yathā pana vattabbaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘yo kāmarāgānusayaṃ…pe… vattabbattā’’ti āha. Tena pahīnāppahīnavasena kāraṇaṃ na vattabbaṃ, pahīnānaṃyeva pana vasena vattabbanti dasseti. Saṃsayatthasaṅgahiteti saṃsayatthena padena saṅgahite. Sanniṭṭhānapadasaṅgahitaṃ pana pahīyamānattā ‘‘nappajahatī’’ti na sakkā vattunti.

    පජහනවාරවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Pajahanavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    5. පහීනවාරවණ්‌ණනා

    5. Pahīnavāravaṇṇanā

    264-274. ඵලට්‌ඨවසෙනෙව දෙසනා ආරද්‌ධා, න මග්‌ගට්‌ඨවසෙන, කුතො පුථුජ්‌ජනවසෙන. කස්‌මා? ඵලක්‌ඛණෙ හි අනුසයා පහීනාති වුච්‌චන්‌ති, මග්‌ගක්‌ඛණෙ පන පහීයන්‌තීති. තෙනෙවාහ ‘‘මග්‌ගසමඞ්‌ගීනං අග්‌ගහිතතං දීපෙතී’’ති. පටිලොමෙ හි පුථුජ්‌ජනවසෙනපි දෙසනා ගහිතා ‘‘යස්‌ස දිට්‌ඨානුසයො අප්‌පහීනො, තස්‌ස විචිකිච්‌ඡානුසයො අප්‌පහීනොති? ආමන්‌තා’’තිආදිනා. අනුසයච්‌චන්‌තපටිපක්‌ඛෙකචිත්‌තක්‌ඛණිකානන්‌ති අනුසයානං අච්‌චන්‌තං පටිපක්‌ඛභූතඑකචිත්‌තක්‌ඛණිකානං. මග්‌ගසමඞ්‌ගීනන්‌ති මග්‌ගට්‌ඨානං. එත්‌ථ ච අනුසයානං අච්‌චන්‌තපටිපක්‌ඛතාග්‌ගහණෙන උප්‌පත්‌තිරහතං පටික්‌ඛිපති. න හි තෙ අච්‌චන්‌තපටිපක්‌ඛසමුප්‌පත්‌තිතො පරතො උප්‌පත්‌තිරහා හොන්‌ති. මග්‌ගසමඞ්‌ගිතාග්‌ගහණෙන අනුප්‌පත්‌තිරහතාපාදිතතං පටික්‌ඛිපති. න හි මග්‌ගක්‌ඛණෙ තෙ අනුප්‌පත්‌තිරහතං ආපාදිතා නාම හොන්‌ති, අථ ඛො ආපාදීයන්‌තීති. එකචිත්‌තක්‌ඛණිකතාග්‌ගහණෙන සන්‌තානබ්‍යාපාරං. තෙනාහ ‘‘න කොචී’’තිආදි. තත්‌ථ තෙති මග්‌ගසමඞ්‌ගිනො. න කෙවලං පහීනවාරෙයෙව, අථ ඛො අඤ්‌ඤෙසුපීති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘අනුසය…පෙ.… ගහිතා’’ති ආහ.

    264-274. Phalaṭṭhavaseneva desanā āraddhā, na maggaṭṭhavasena, kuto puthujjanavasena. Kasmā? Phalakkhaṇe hi anusayā pahīnāti vuccanti, maggakkhaṇe pana pahīyantīti. Tenevāha ‘‘maggasamaṅgīnaṃ aggahitataṃ dīpetī’’ti. Paṭilome hi puthujjanavasenapi desanā gahitā ‘‘yassa diṭṭhānusayo appahīno, tassa vicikicchānusayo appahīnoti? Āmantā’’tiādinā. Anusayaccantapaṭipakkhekacittakkhaṇikānanti anusayānaṃ accantaṃ paṭipakkhabhūtaekacittakkhaṇikānaṃ. Maggasamaṅgīnanti maggaṭṭhānaṃ. Ettha ca anusayānaṃ accantapaṭipakkhatāggahaṇena uppattirahataṃ paṭikkhipati. Na hi te accantapaṭipakkhasamuppattito parato uppattirahā honti. Maggasamaṅgitāggahaṇena anuppattirahatāpāditataṃ paṭikkhipati. Na hi maggakkhaṇe te anuppattirahataṃ āpāditā nāma honti, atha kho āpādīyantīti. Ekacittakkhaṇikatāggahaṇena santānabyāpāraṃ. Tenāha ‘‘na kocī’’tiādi. Tattha teti maggasamaṅgino. Na kevalaṃ pahīnavāreyeva, atha kho aññesupīti dassento ‘‘anusaya…pe… gahitā’’ti āha.

    275-296. යත්‌ථ අනුසයො උප්‌පත්‌තිරහො, තත්‌ථෙවස්‌ස අනුප්‌පත්‌තිරහතාපාදනන්‌ති ‘‘අත්‌තනො අත්‌තනො ඔකාසෙ එව අනුප්‌පත්‌තිධම්‌මතං ආපාදිතො’’ති ආහ. තථා හි වුත්‌තං ‘‘චක්‌ඛුං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසතී’’ති (විභ. 203) වත්‌වා පුන වුත්‌තං ‘‘චක්‌ඛුං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣතී’’ති (විභ. 204). තස්‌මාති යස්‌මා තදොකාසත්‌තමෙව කාමධාතුආදිඔකාසත්‌තමෙව අනුසයානං දීපෙන්‌ති පහීනාප්‌පහීනවචනානි, තස්‌මා. අනොකාසෙ තදුභයාවත්‌තබ්‌බතා වුත්‌තාති යස්‌මා කාමරාගපටිඝානුසයානං ද්‌වින්‌නං උප්‌පත්‌තිට්‌ඨානං, සො එව පහානොකාසොති ස්‌වායං තෙසං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං අනොකාසො, තස්‌මිං අනොකාසෙ තදුභයස්‌ස පහානාප්‌පහානස්‌ස නවත්‌තබ්‌බතා වුත්‌තා. කාමරාගානුසයොකාසෙ හි පටිඝානුසයස්‌ස අප්‌පහීනත්‌තා සො ‘‘තත්‌ථ පහීනො’’ති න වත්‌තබ්‌බො, අට්‌ඨිතත්‌තා පන ‘‘තත්‌ථ අප්‌පහීනො’’ති ච, තස්‌මා අනොකාසෙ තදුභයාවත්‌තබ්‌බතා වුත්‌තාති. තෙන සද්‌ධිං සමානොකාසෙති තෙන කාමරාගෙන සද්‌ධිං සමානොකාසෙ. ‘‘සාධාරණට්‌ඨානෙ’’ති වුත්‌තෙ කාමධාතුයං සුඛුපෙක්‌ඛාසු පහීනො නාම හොති, න සමානකාලෙ පහීනො තතියචතුත්‌ථමග්‌ගවජ්‌ඣත්‌තා කාමරාගමානානුසයානං.

    275-296. Yattha anusayo uppattiraho, tatthevassa anuppattirahatāpādananti ‘‘attano attano okāse eva anuppattidhammataṃ āpādito’’ti āha. Tathā hi vuttaṃ ‘‘cakkhuṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisatī’’ti (vibha. 203) vatvā puna vuttaṃ ‘‘cakkhuṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhatī’’ti (vibha. 204). Tasmāti yasmā tadokāsattameva kāmadhātuādiokāsattameva anusayānaṃ dīpenti pahīnāppahīnavacanāni, tasmā. Anokāse tadubhayāvattabbatā vuttāti yasmā kāmarāgapaṭighānusayānaṃ dvinnaṃ uppattiṭṭhānaṃ, so eva pahānokāsoti svāyaṃ tesaṃ aññamaññaṃ anokāso, tasmiṃ anokāse tadubhayassa pahānāppahānassa navattabbatā vuttā. Kāmarāgānusayokāse hi paṭighānusayassa appahīnattā so ‘‘tattha pahīno’’ti na vattabbo, aṭṭhitattā pana ‘‘tattha appahīno’’ti ca, tasmā anokāse tadubhayāvattabbatā vuttāti. Tena saddhiṃ samānokāseti tena kāmarāgena saddhiṃ samānokāse. ‘‘Sādhāraṇaṭṭhāne’’ti vutte kāmadhātuyaṃ sukhupekkhāsu pahīno nāma hoti, na samānakāle pahīno tatiyacatutthamaggavajjhattā kāmarāgamānānusayānaṃ.

    පහීනවාරවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Pahīnavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    7. ධාතුවාරවණ්‌ණනා

    7. Dhātuvāravaṇṇanā

    332-340. අප්‌පහීනුප්‌පත්‌තිරහභාවා ඉධ අනුගමනසයනානීති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘යස්‌මිං …පෙ.… අත්‌ථො’’ති ආහ. ඉධාපි යුත්‌තාති පුබ්‌බෙ වුත්‌තමෙවත්‌ථං පරාමසති. තථා හි වුත්‌තං ‘‘කාරණලාභෙ උප්‌පත්‌තිඅරහතං දස්‌සෙතී’’ති (යම. මූලටී. අනුසයයමක 1). ඡ පටිසෙධවචනානීති තිස්‌සන්‌නං ධාතූනං චුතූපපාතවිසිට්‌ඨානං පටිසෙධනවසෙන වුත්‌තවචනානි, තතො එව ධාතුවිසෙසනිද්‌ධාරණානි න හොන්‌ති. පටිසෙධොති හි ඉධ සත්‌තාපටිසෙධො වුත්‌තොති අධිප්‌පායෙන වදති. අඤ්‌ඤත්‌ථෙ පන න-කාරෙ නායං දොසො. ඉමං නාම ධාතුං. තංමූලිකාසූති පටිසෙධමූලිකාසු. එවඤ්‌හීති ‘‘න කාමධාතුයා චුතස්‌ස කාමධාතුං උපපජ්‌ජන්‌තස්‌සා’’තිආදිනා පඨමයොජනාය සති. නකාමධාතුආදීසු උපපත්‌තිකිත්‌තනෙනෙව නකාමධාතුආදිග්‌ගහණෙනපි ධාතුවිසෙසස්‌සෙව ගහිතතාය අත්‌ථතො විඤ්‌ඤායමානත්‌තා. තෙනාහ ‘‘න කාමධාතු…පෙ.… විඤ්‌ඤායතී’’ති. භඤ්‌ජිතබ්‌බාති විභජිතබ්‌බා. විභාගො පනෙත්‌ථ දුවිධො ඉච්‌ඡිතොති ආහ ‘‘ද්‌විධා කාතබ්‌බාති අත්‌ථො’’ති. පුච්‌ඡා ච විස්‌සජ්‌ජනානි ච පුච්‌ඡාවිස්‌සජ්‌ජනානි. යථා අවුත්‌තෙ භඞ්‌ගාභාවස්‌ස අවිඤ්‌ඤාතත්‌තා ‘‘අනුසයා භඞ්‌ගා නත්‌ථී’’ති වත්‌තබ්‌බං, තථා තයිදං ‘‘කති අනුසයා භඞ්‌ගා’’ති එතදපෙක්‌ඛන්‌ති තදපි වත්‌තබ්‌බං. පුච්‌ඡාපෙක්‌ඛඤ්‌හි විස්‌සජ්‌ජනන්‌ති.

    332-340. Appahīnuppattirahabhāvā idha anugamanasayanānīti dassento ‘‘yasmiṃ…pe… attho’’ti āha. Idhāpi yuttāti pubbe vuttamevatthaṃ parāmasati. Tathā hi vuttaṃ ‘‘kāraṇalābhe uppattiarahataṃ dassetī’’ti (yama. mūlaṭī. anusayayamaka 1). Cha paṭisedhavacanānīti tissannaṃ dhātūnaṃ cutūpapātavisiṭṭhānaṃ paṭisedhanavasena vuttavacanāni, tato eva dhātuvisesaniddhāraṇāni na honti. Paṭisedhoti hi idha sattāpaṭisedho vuttoti adhippāyena vadati. Aññatthe pana na-kāre nāyaṃ doso. Imaṃ nāma dhātuṃ. Taṃmūlikāsūti paṭisedhamūlikāsu. Evañhīti ‘‘na kāmadhātuyā cutassa kāmadhātuṃ upapajjantassā’’tiādinā paṭhamayojanāya sati. Nakāmadhātuādīsu upapattikittaneneva nakāmadhātuādiggahaṇenapi dhātuvisesasseva gahitatāya atthato viññāyamānattā. Tenāha ‘‘na kāmadhātu…pe… viññāyatī’’ti. Bhañjitabbāti vibhajitabbā. Vibhāgo panettha duvidho icchitoti āha ‘‘dvidhā kātabbāti attho’’ti. Pucchā ca vissajjanāni ca pucchāvissajjanāni. Yathā avutte bhaṅgābhāvassa aviññātattā ‘‘anusayā bhaṅgā natthī’’ti vattabbaṃ, tathā tayidaṃ ‘‘kati anusayā bhaṅgā’’ti etadapekkhanti tadapi vattabbaṃ. Pucchāpekkhañhi vissajjananti.

    ධාතුවාරවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Dhātuvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    අනුසයයමකවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Anusayayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / යමකපාළි • Yamakapāḷi / 6. සඞ්‌ඛාරයමකං • 6. Saṅkhārayamakaṃ

    ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / 7. අනුසයයමකං • 7. Anusayayamakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact