| Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / པཉྩཔཀརཎ-ཨཊྛཀཐཱ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
༧. ཨནུསཡཡམཀཾ
7. Anusayayamakaṃ
པརིཙྪེདཔརིཙྪིནྣུདྡེསཝཱརཝཎྞནཱ
Paricchedaparicchinnuddesavāravaṇṇanā
༡. ཨིདཱནི ཏེསཉྙེཝ མཱུལཡམཀེ དེསིཏཱནཾ ཀུསལཱདིདྷམྨཱནཾ ལབྦྷམཱནཝསེན ཨེཀདེསཾ སངྒཎྷིཏྭཱ སངྑཱརཡམཀཱནནྟརཾ དེསིཏསྶ ཨནུསཡཡམཀསྶ ཨཏྠཝཎྞནཱ ཧོཏི། ཏཏྠ པཱལི༹ཝཝཏྠཱནཾ ཏཱཝ ཝེདིཏབྦཾ – ཨིམསྨིཉྷི ཨནུསཡཡམཀེ ཁནྡྷཡམཀཱདཱིསུ ཝིཡ དེསནཾ ཨཀཏྭཱ ཨཉྙེན ནཡེན པཱལི༹དེསནཱ ཀཏཱ། ཀཐཾ? པཋམཾ ཏཱཝ པརིཙྪེདཏོ, ཨུདྡེསཏོ, ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཏོཏི ཏཱིཧཱཀཱརེཧི ཨནུསཡེ གཧཱཔེཏུཾ པརིཙྪེདཝཱརོ, པརིཙྪིནྣུདྡེསཝཱརོ, ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཝཱརོཏི, ཏཡོ ཝཱརཱ དེསིཏཱ། ཏཏོ སཏྟནྣཾ མཧཱཝཱརཱནཾ ཝསེན ཨནུསཡེ ཡོཛེཏྭཱ ཡམཀདེསནཱ ཀཏཱ། ཏཏྠ སཏྟཱནུསཡཱཏི ཨཡཾ ‘‘སཏྟེཝ, ན ཏཏོ ཨུདྡྷཾ, ན ཧེཊྛཱ’’ཏི གཎནཔརིཙྪེདེན པརིཙྪིནྡིཏྭཱ ཨནུསཡཱནཾ དེསིཏཏྟཱ པརིཙྪེདཝཱརོ ནཱམ། ཀཱམརཱགཱནུསཡོ…པེ॰… ཨཝིཛྫཱནུསཡོཏི ཨཡཾ པརིཙྪེདཝཱརེན པརིཙྪིནྣཱནཾ ནཱམམཏྟཾ ཨུདྡིསིཏྭཱ ‘‘ཨིམེ ནཱམ ཏེ’’ཏི དེསིཏཏྟཱ པརིཙྪིནྣུདྡེསཝཱརོ ནཱམ། ཀཏྠ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཨནུསེཏི…པེ॰… ཨེཏྠ ཨཝིཛྫཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱིཏི ཨཡཾ ‘‘ཨིམེསུ ནཱམ ཋཱནེསུ ཨིམེ ཨནུསཡཱ ཨནུསེནྟི’’ཏི ཨེཝཾ ཏེསཾཡེཝ ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནསྶ དེསིཏཏྟཱ ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཝཱརོ ནཱམ།
1. Idāni tesaññeva mūlayamake desitānaṃ kusalādidhammānaṃ labbhamānavasena ekadesaṃ saṅgaṇhitvā saṅkhārayamakānantaraṃ desitassa anusayayamakassa atthavaṇṇanā hoti. Tattha pāḷivavatthānaṃ tāva veditabbaṃ – imasmiñhi anusayayamake khandhayamakādīsu viya desanaṃ akatvā aññena nayena pāḷidesanā katā. Kathaṃ? Paṭhamaṃ tāva paricchedato, uddesato, uppattiṭṭhānatoti tīhākārehi anusaye gahāpetuṃ paricchedavāro, paricchinnuddesavāro, uppattiṭṭhānavāroti, tayo vārā desitā. Tato sattannaṃ mahāvārānaṃ vasena anusaye yojetvā yamakadesanā katā. Tattha sattānusayāti ayaṃ ‘‘satteva, na tato uddhaṃ, na heṭṭhā’’ti gaṇanaparicchedena paricchinditvā anusayānaṃ desitattā paricchedavāro nāma. Kāmarāgānusayo…pe… avijjānusayoti ayaṃ paricchedavārena paricchinnānaṃ nāmamattaṃ uddisitvā ‘‘ime nāma te’’ti desitattā paricchinnuddesavāro nāma. Kattha kāmarāgānusayo anuseti…pe… ettha avijjānusayo anusetīti ayaṃ ‘‘imesu nāma ṭhānesu ime anusayā anusenti’’ti evaṃ tesaṃyeva uppattiṭṭhānassa desitattā uppattiṭṭhānavāro nāma.
ཡེསཾ པན སཏྟནྣཾ མཧཱཝཱརཱནཾ ཝསེན ཨནུསཡེ ཡོཛེཏྭཱ ཡམཀདེསནཱ ཀཏཱ, ཏེསཾ ཨིམཱནི ནཱམཱནི – ཨནུསཡཝཱརོ, སཱནུསཡཝཱརོ, པཛཧནཝཱརོ, པརིཉྙཱཝཱརོ, པཧཱིནཝཱརོ, ཨུཔྤཛྫནཝཱརོ དྷཱཏུཝཱརོཏི། ཏེསུ པཋམོ ཨནུསཡཝཱརོ། སོ ཨནུལོམཔཊིལོམནཡཝསེན དུཝིདྷོ ཧོཏི།
Yesaṃ pana sattannaṃ mahāvārānaṃ vasena anusaye yojetvā yamakadesanā katā, tesaṃ imāni nāmāni – anusayavāro, sānusayavāro, pajahanavāro, pariññāvāro, pahīnavāro, uppajjanavāro dhātuvāroti. Tesu paṭhamo anusayavāro. So anulomapaṭilomanayavasena duvidho hoti.
ཏཏྠ ཨནུལོམནཡེ ‘‘ཡསྶ ཨནུསེཏི, ཡཏྠ ཨནུསེཏི, ཡསྶ ཡཏྠ ཨནུསེཏཱི’’ཏི པུགྒལོཀཱསཏདུབྷཡཝསེན ཏཡོ ཨནྟརཝཱརཱ ཧོནྟི། ཏེསུ པཋམེ པུགྒལཝཱརེ ‘‘ཡསྶ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཨནུསེཏི, ཏསྶ པཊིགྷཱནུསཡོ ཨནུསེཏི; ཡསྶ ཝཱ པན པཊིགྷཱནུསཡོ ཨནུསེཏི, ཏསྶ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཨནུསེཏི; ཡསྶ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཨནུསེཏི, ཏསྶ མཱནཱནུསཡོ, དིཊྛཱནུསཡོ, ཝིཙིཀིཙྪཱནུསཡོ, བྷཝརཱགཱནུསཡོ, ཨཝིཛྫཱནུསཡོ ཨནུསེཏི། ཡསྶ ཝཱ པན ཨཝིཛྫཱནུསཡོ ཨནུསེཏི, ཏསྶ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱི’’ཏི ཀཱམརཱགཱནུསཡམཱུལཀཱནི ཚ ཡམཀཱནི། པུན ཨགཧིཏགྒཧཎཝསེན པཊིགྷཱནུསཡམཱུལཀཱནི པཉྩ, མཱནཱནུསཡམཱུལཀཱནི ཙཏྟཱརི, དིཊྛཱནུསཡམཱུལཀཱནི ཏཱིཎི, ཝིཙིཀིཙྪཱནུསཡམཱུལཀཱནི དྭེ, བྷཝརཱགཱནུསཡམཱུལཀཾ ཨེཀནྟི ཨེཝཾ སབྦཱནིཔི ཨེཀམཱུལཀཱནི ཨེཀཝཱིསཏི། པུན ‘‘ཡསྶ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཙ པཊིགྷཱནུསཡོ ཙ ཨནུསེནྟཱི’’ཏི ཨེཝཾ ཨཱགཏཱནི དུཀམཱུལཀཱནི པཉྩ, ཏིཀམཱུལཀཱནི ཙཏྟཱརི, ཙཏུཀྐམཱུལཀཱནི ཏཱིཎི, པཉྩཀམཱུལཀཱནི དྭེ, ཚཀྐམཱུལཀཾ ཨེཀནྟི ཨཔརཱནིཔི པནྣརས ཧོནྟི། ཏཱནི པུརིམེཧི ཨེཀཝཱིསཏིཡཱ སདྡྷིཾ ཚཏྟིཾསཱཏི པུགྒལཝཱརེ ཚཏྟིཾས ཡམཀཱནི། ཏཐཱ ཨོཀཱསཝཱརེ, ཏཐཱ པུགྒལོཀཱསཝཱརེཏི སབྦཱནིཔི ཨནུལོམནཡེ ཨཊྛསཏཾ ཡམཀཱནི། ཏཐཱ པཊིལོམནཡེཏི ཨནུསཡཝཱརེ སོལ༹སཱདྷིཀཱནི དྭེ ཡམཀསཏཱནི, ཏཏོ དིགུཎཱ པུཙྪཱ, ཏཏོ དིགུཎཱ ཨཏྠཱ ཙ ཝེདིཏབྦཱ། ཡཐཱ ཙེཏྠ, ཨེཝཾ སཱནུསཡཝཱརོ, པཛཧནཝཱརོ, པརིཉྙཱཝཱརོ, པཧཱིནཝཱརོ, ཨུཔྤཛྫནཝཱརོཏི ཨིམེསམྤི པཉྩནྣཾ ཝཱརཱནཾ, ཨེཀེཀསྨིཾ ཡམཀགཎནཱ; ཡམཀདིགུཎཱ པུཙྪཱ, པུཙྪཱདིགུཎཱ ཙ ཨཏྠཱ ཝེདིཏབྦཱ། ཨཡཾ པནེཏྠ པུརིམེསུ ཏཱིསུ ཝཱརེསུ ཝིསེསོ། ཨོཀཱསཝཱརེ ‘‘ཡཏྠ ཏཏྠཱ’’ཏི ཨཝཏྭཱ ཡཏོ ཏཏོཏི ནིསྶཀྐཝཙནེན དེསནཱ ཀཏཱ། སེསཾ ཏཱདིསམེཝ།
Tattha anulomanaye ‘‘yassa anuseti, yattha anuseti, yassa yattha anusetī’’ti puggalokāsatadubhayavasena tayo antaravārā honti. Tesu paṭhame puggalavāre ‘‘yassa kāmarāgānusayo anuseti, tassa paṭighānusayo anuseti; yassa vā pana paṭighānusayo anuseti, tassa kāmarāgānusayo anuseti; yassa kāmarāgānusayo anuseti, tassa mānānusayo, diṭṭhānusayo, vicikicchānusayo, bhavarāgānusayo, avijjānusayo anuseti. Yassa vā pana avijjānusayo anuseti, tassa kāmarāgānusayo anusetī’’ti kāmarāgānusayamūlakāni cha yamakāni. Puna agahitaggahaṇavasena paṭighānusayamūlakāni pañca, mānānusayamūlakāni cattāri, diṭṭhānusayamūlakāni tīṇi, vicikicchānusayamūlakāni dve, bhavarāgānusayamūlakaṃ ekanti evaṃ sabbānipi ekamūlakāni ekavīsati. Puna ‘‘yassa kāmarāgānusayo ca paṭighānusayo ca anusentī’’ti evaṃ āgatāni dukamūlakāni pañca, tikamūlakāni cattāri, catukkamūlakāni tīṇi, pañcakamūlakāni dve, chakkamūlakaṃ ekanti aparānipi pannarasa honti. Tāni purimehi ekavīsatiyā saddhiṃ chattiṃsāti puggalavāre chattiṃsa yamakāni. Tathā okāsavāre, tathā puggalokāsavāreti sabbānipi anulomanaye aṭṭhasataṃ yamakāni. Tathā paṭilomanayeti anusayavāre soḷasādhikāni dve yamakasatāni, tato diguṇā pucchā, tato diguṇā atthā ca veditabbā. Yathā cettha, evaṃ sānusayavāro, pajahanavāro, pariññāvāro, pahīnavāro, uppajjanavāroti imesampi pañcannaṃ vārānaṃ, ekekasmiṃ yamakagaṇanā; yamakadiguṇā pucchā, pucchādiguṇā ca atthā veditabbā. Ayaṃ panettha purimesu tīsu vāresu viseso. Okāsavāre ‘‘yattha tatthā’’ti avatvā yato tatoti nissakkavacanena desanā katā. Sesaṃ tādisameva.
ཡོ པནཱཡཾ སབྦཔཙྪིམོ དྷཱཏུཝཱརོ ནཱམ, སོ པུཙྪཱཝཱརོ, ཝིསྶཛྫནཱཝཱརོཏི དྭིདྷཱ ཋིཏོ། ཏསྶ པུཙྪཱཝཱརེ ཀཱམདྷཱཏུཡཱ ཙུཏསྶ ཀཱམདྷཱཏུཾ ཨུཔཔཛྫནྟསྶཱཏི ཝཏྭཱ ‘‘ཀཱམདྷཱཏུཾ ཝཱ པན ཨུཔཔཛྫནྟསྶ ཀཱམདྷཱཏུཡཱ ཙུཏསྶཱ’’ཏི ན ཝུཏྟཾ། ཀིཾ ཀཱརཎཱ? ཨཏྠཝིསེསཱབྷཱཝཏོ། དྭེཔི ཧི ཨེཏཱ པུཙྪཱ ཨེཀཏྠཱཡེཝ, ཏསྨཱ ཨེཀེཀསྨཱ ཡམཀཱ ཨེཀེཀམེཝ པུཙྪཾ པུཙྪིཏྭཱ སབྦཔུཙྪཱཝསཱནེ པུཙྪཱནུཀྐམེནེཝ ‘‘ཀཱམདྷཱཏུཡཱ ཙུཏསྶ ཀཱམདྷཱཏུཾ ཨུཔཔཛྫནྟསྶ ཀསྶཙི སཏྟ ཨནུསཡཱ ཨནུསེནྟཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ནཡེན ཝིསྶཛྫནཾ ཀཏཾ།
Yo panāyaṃ sabbapacchimo dhātuvāro nāma, so pucchāvāro, vissajjanāvāroti dvidhā ṭhito. Tassa pucchāvāre kāmadhātuyā cutassa kāmadhātuṃ upapajjantassāti vatvā ‘‘kāmadhātuṃ vā pana upapajjantassa kāmadhātuyā cutassā’’ti na vuttaṃ. Kiṃ kāraṇā? Atthavisesābhāvato. Dvepi hi etā pucchā ekatthāyeva, tasmā ekekasmā yamakā ekekameva pucchaṃ pucchitvā sabbapucchāvasāne pucchānukkameneva ‘‘kāmadhātuyā cutassa kāmadhātuṃ upapajjantassa kassaci satta anusayā anusentī’’tiādinā nayena vissajjanaṃ kataṃ.
ཏཏྠ ‘‘ཀཱམདྷཱཏུཡཱ ཙུཏསྶ ཀཱམདྷཱཏུཾ ཨུཔཔཛྫནྟསྶ, རཱུཔདྷཱཏུཾ, ཨརཱུཔདྷཱཏུཾ, ནཀཱམདྷཱཏུཾ, ནརཱུཔདྷཱཏུཾ ནཨརཱུཔདྷཱཏུཾ , ཨུཔཔཛྫནྟསྶཱ’’ཏི ཚ སུདྡྷིཀཔུཙྪཱ; ‘‘ནཀཱམདྷཱཏུཾ, ནཨརཱུཔདྷཱཏུཾ, ནརཱུཔདྷཱཏུཾ; ནཨརཱུཔདྷཱཏུཾ, ནཀཱམདྷཱཏུཾ, ནརཱུཔདྷཱཏུཾ, ཨུཔཔཛྫནྟསྶཱ’’ཏི ཏིསྶོ མིསྶཀཱ པུཙྪཱ ཙཱཏི ཀཱམདྷཱཏུམཱུལཀཱ ནཝ ཨནུལོམཔུཙྪཱ ཧོནྟི། ཏཐཱ རཱུཔདྷཱཏུམཱུལཀཱ ནཝ, ཨརཱུཔདྷཱཏུམཱུལཀཱ ནཝཱཏི སཏྟཝཱིསཏི ཨནུལོམཔུཙྪཱ ཧོནྟི། ཏཐཱ ནཀཱམདྷཱཏུནརཱུཔདྷཱཏུནཨརཱུཔདྷཱཏུམཱུལཀཱ སཏྟཝཱིསཏི པཊིལོམཔུཙྪཱ། པུན ‘‘ནཀཱམདྷཱཏུཡཱ, ནཨརཱུཔདྷཱཏུཡཱ, ནརཱུཔདྷཱཏུཡཱ, ནཨརཱུཔདྷཱཏུཡཱ, ནཀཱམདྷཱཏུཡཱ, ནཨརཱུཔདྷཱཏུཡཱ’’ཏི སཏྟཝཱིསཏི དུཀམཱུལཀཱ པུཙྪཱཏི སབྦཱཔི སམྤིཎྜིཏཱ ཨེཀཱསཱིཏི པུཙྪཱ ཧོནྟི། ཏཱསཾ ཝསེནེཏྠ ཝིསྶཛྫནཾ ཀཏནྟི ཨིདཾ དྷཱཏུཝཱརེ པཱལི༹ཝཝཏྠཱནཾ། ཨེཝཾ ཏཱཝ སཀལེཔི ཨནུསཡཡམཀེ པཱལི༹ཝཝཏྠཱནམེཏཾ ཝེདིཏབྦཾ།
Tattha ‘‘kāmadhātuyā cutassa kāmadhātuṃ upapajjantassa, rūpadhātuṃ, arūpadhātuṃ, nakāmadhātuṃ, narūpadhātuṃ naarūpadhātuṃ , upapajjantassā’’ti cha suddhikapucchā; ‘‘nakāmadhātuṃ, naarūpadhātuṃ, narūpadhātuṃ; naarūpadhātuṃ, nakāmadhātuṃ, narūpadhātuṃ, upapajjantassā’’ti tisso missakā pucchā cāti kāmadhātumūlakā nava anulomapucchā honti. Tathā rūpadhātumūlakā nava, arūpadhātumūlakā navāti sattavīsati anulomapucchā honti. Tathā nakāmadhātunarūpadhātunaarūpadhātumūlakā sattavīsati paṭilomapucchā. Puna ‘‘nakāmadhātuyā, naarūpadhātuyā, narūpadhātuyā, naarūpadhātuyā, nakāmadhātuyā, naarūpadhātuyā’’ti sattavīsati dukamūlakā pucchāti sabbāpi sampiṇḍitā ekāsīti pucchā honti. Tāsaṃ vasenettha vissajjanaṃ katanti idaṃ dhātuvāre pāḷivavatthānaṃ. Evaṃ tāva sakalepi anusayayamake pāḷivavatthānametaṃ veditabbaṃ.
ཨཱདིཏོ པཊྛཱཡ པནེཏྠ ཡཾ ཡཾ ཨནུཏྟཱནཾ, ཏཏྠ ཏཏྠ ཨཡཾ ཝིནིཙྪཡཀཐཱ – ཨནུསཡཱཏི ཀེནཊྛེན ཨནུསཡཱ? ཨནུསཡནཊྛེན། ཀོ ཨེས ཨནུསཡནཊྛོ ནཱམཱཏི? ཨཔྤཧཱིནཊྛོ། ཨེཏེ ཧི ཨཔྤཧཱིནཊྛེན ཏསྶ ཏསྶ སནྟཱནེ ཨནུསེནྟི ནཱམ, ཏསྨཱ ཨནུསཡཱཏི ཝུཙྩནྟི། ཨནུསེནྟཱིཏི ཨནུརཱུཔཾ ཀཱརཎཾ ལབྷིཏྭཱ ཨུཔྤཛྫནྟཱིཏི ཨཏྠོ། ཨཐཱཔི སིཡཱ – ཨནུསཡནཊྛོ ནཱམ ཨཔྤཧཱིནཱཀཱརོ། ཨཔྤཧཱིནཱཀཱརོ ཙ ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི ཝཏྟུཾ ན ཡུཛྫཏི, ཏསྨཱ ན ཨནུསཡཱ ཨུཔྤཛྫནྟཱིཏི ། ཏཏྲིདཾ པཊིཝཙནཾ – ཨཔྤཧཱིནཱཀཱརོ ཨནུསཡོ, ཨནུསཡོཏི པན ཨཔྤཧཱིནཊྛེན ཐཱམགཏཀིལེསོ ཝུཙྩཏི། སོ ཙིཏྟསམྤཡུཏྟོ སཱརམྨཎོ སཔྤཙྩཡཊྛེན སཧེཏུཀོ ཨེཀནྟཱཀུསལོ ཨཏཱིཏོཔི ཧོཏི ཨནཱགཏོཔི པཙྩུཔྤནྣོཔི, ཏསྨཱ ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི ཝཏྟུཾ ཡུཛྫཏི།
Ādito paṭṭhāya panettha yaṃ yaṃ anuttānaṃ, tattha tattha ayaṃ vinicchayakathā – anusayāti kenaṭṭhena anusayā? Anusayanaṭṭhena. Ko esa anusayanaṭṭho nāmāti? Appahīnaṭṭho. Ete hi appahīnaṭṭhena tassa tassa santāne anusenti nāma, tasmā anusayāti vuccanti. Anusentīti anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantīti attho. Athāpi siyā – anusayanaṭṭho nāma appahīnākāro. Appahīnākāro ca uppajjatīti vattuṃ na yujjati, tasmā na anusayā uppajjantīti . Tatridaṃ paṭivacanaṃ – appahīnākāro anusayo, anusayoti pana appahīnaṭṭhena thāmagatakileso vuccati. So cittasampayutto sārammaṇo sappaccayaṭṭhena sahetuko ekantākusalo atītopi hoti anāgatopi paccuppannopi, tasmā uppajjatīti vattuṃ yujjati.
ཏཏྲིདཾ པམཱཎཾ – ཨབྷིདྷམྨེ ཏཱཝ ཀཐཱཝཏྠུསྨིཾ (ཀཐཱ॰ ༥༥༤ ཨཱདཡོ) ‘‘ཨནུསཡཱ ཨབྱཱཀཏཱ, ཨནུསཡཱ ཨཧེཏུཀཱ, ཨནུསཡཱ ཙིཏྟཝིཔྤཡུཏྟཱ’’ཏི སབྦེ ཝཱདཱ པཊིསེདྷིཏཱ། པཊིསམྦྷིདཱམགྒེ (པཊི॰ མ॰ ༣.༢༡) ‘‘པཙྩུཔྤནྣེ ཀིལེསེ པཛཧཏཱི’’ཏི པུཙྪཾ ཀཏྭཱ ཨནུསཡཱནཾ པཙྩུཔྤནྣབྷཱཝསྶ ཨཏྠིཏཱཡ ‘‘ཐཱམགཏཱནུསཡཾ པཛཧཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། དྷམྨསངྒཧེ པན མོཧསྶ པདབྷཱཛནེ ‘‘ཨཝིཛྫཱནུསཡོ ཨཝིཛྫཱཔརིཡུཊྛཱནཾ ཨཝིཛྫཱལངྒཱི མོཧོ ཨཀུསལམཱུལཾ, ཨཡཾ ཏསྨིཾ སམཡེ མོཧོ ཧོཏཱི’’ཏི (དྷ॰ ས॰ ༣༩༠) ཨཀུསལཙིཏྟེན སདྡྷིཾ ཨཝིཛྫཱནུསཡསྶ ཨུཔྤནྣབྷཱཝོ ཝུཏྟོ། ཨིམསྨིཾཡེཝ ཨནུསཡཡམཀེ སཏྟནྣཾ མཧཱཝཱརཱནཾ ཨཉྙཏརསྨིཾ ཨུཔྤཛྫནཝཱརེ ‘‘ཡསྶ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཨུཔྤཛྫཏི, ཏསྶ པཊིགྷཱནུསཡོ ཨུཔྤཛྫཏཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏསྨཱ ‘‘ཨནུསེནྟཱིཏི ཨནུརཱུཔཾ ཀཱརཎཾ ལབྷིཏྭཱ ཨུཔྤཛྫནྟཱི’’ཏི ཡཾ ཝུཏྟཾ, ཏཾ ཨིམིནཱ ཏནྟིཔྤམཱཎེན སུཝུཏྟནྟི ཝེདིཏབྦཾ། ཡམྤི ‘‘ཙིཏྟསམྤཡུཏྟོ སཱརམྨཎོ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ, ཏམྤི སུཝུཏྟམེཝ། ཨནུསཡོ ཧི ནཱམེས པརིནིཔྥནྣོ ཙིཏྟསམྤཡུཏྟོ ཨཀུསལདྷམྨོཏི ནིཊྛམེཏྠ གནྟབྦཾ། ཀཱམརཱགཱནུསཡོཏིཨཱདཱིསུ ཀཱམརཱགོ ཙ སོ ཨཔྤཧཱིནཊྛེན ཨནུསཡོ ཙཱཏི ཀཱམརཱགཱནུསཡོ། སེསཔདེསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ།
Tatridaṃ pamāṇaṃ – abhidhamme tāva kathāvatthusmiṃ (kathā. 554 ādayo) ‘‘anusayā abyākatā, anusayā ahetukā, anusayā cittavippayuttā’’ti sabbe vādā paṭisedhitā. Paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 3.21) ‘‘paccuppanne kilese pajahatī’’ti pucchaṃ katvā anusayānaṃ paccuppannabhāvassa atthitāya ‘‘thāmagatānusayaṃ pajahatī’’ti vuttaṃ. Dhammasaṅgahe pana mohassa padabhājane ‘‘avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānaṃ avijjālaṅgī moho akusalamūlaṃ, ayaṃ tasmiṃ samaye moho hotī’’ti (dha. sa. 390) akusalacittena saddhiṃ avijjānusayassa uppannabhāvo vutto. Imasmiṃyeva anusayayamake sattannaṃ mahāvārānaṃ aññatarasmiṃ uppajjanavāre ‘‘yassa kāmarāgānusayo uppajjati, tassa paṭighānusayo uppajjatī’’tiādi vuttaṃ. Tasmā ‘‘anusentīti anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantī’’ti yaṃ vuttaṃ, taṃ iminā tantippamāṇena suvuttanti veditabbaṃ. Yampi ‘‘cittasampayutto sārammaṇo’’tiādi vuttaṃ, tampi suvuttameva. Anusayo hi nāmesa parinipphanno cittasampayutto akusaladhammoti niṭṭhamettha gantabbaṃ. Kāmarāgānusayotiādīsu kāmarāgo ca so appahīnaṭṭhena anusayo cāti kāmarāgānusayo. Sesapadesupi eseva nayo.
པརིཙྪེདཔརིཙྪིནྣུདྡེསཝཱརཝཎྞནཱ།
Paricchedaparicchinnuddesavāravaṇṇanā.
ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཝཱརཝཎྞནཱ
Uppattiṭṭhānavāravaṇṇanā
༢. ཨིདཱནི ཏེསཾ ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཾ པཀཱསེཏུཾ ཀཏྠ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱིཏིཨཱདིམཱཧ། ཏཏྠ ཀཱམདྷཱཏུཡཱ དྭཱིསུ ཝེདནཱསཱུཏི ཀཱམཱཝཙརབྷཱུམིཡཾ སུཁཱཡ ཙ ཨུཔེཀྑཱཡ ཙཱཏི དྭཱིསུ ཝེདནཱསུ། ཨེཏྠ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱིཏི ཨིམཱསུ དྭཱིསུ ཝེདནཱསུ ཨུཔྤཛྫཏི། སོ པནེས ཨཀུསལཝེདནཱསུ སཧཛཱཏཝསེན ཨཱརམྨཎཝསེན ཙཱཏི དྭཱིཧཱཀཱརེཧི ཨནུསེཏི། ཨཀུསལཱཡ སུཁཱཡ ཝེདནཱཡ ཙེཝ ཨུཔེཀྑཱཡ ཝེདནཱཡ ཙ སཧཛཱཏོཔི ཧུཏྭཱ ཨུཔྤཛྫཏི། ཏཱ ཝེདནཱ ཨཱརམྨཎཾ ཀཏྭཱཔི ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཨཝསེསཱ པན ཀཱམཱཝཙརཀུསལཝིཔཱཀཀིརིཡཝེདནཱ ཨཱརམྨཎམེཝ ཀཏྭཱ ཨུཔྤཛྫཏི། ཀཱམདྷཱཏུཡཱ དྭཱིསུ ཝེདནཱསུ ཨནུསཡམཱནོ ཙེས ཏཱཧི ཝེདནཱཧི སམྤཡུཏྟེསུ སཉྙཱསངྑཱརཝིཉྙཱཎེསུཔི ཨནུསེཏིཡེཝ། ན ཧི སཀྐཱ ཝེདནཱསུ ཨནུསཡམཱནེན ཏཾསམྤཡུཏྟེཧི སཉྙཱདཱིཧི སདྡྷིཾ ཨསཧཛཱཏེན ཝཱ བྷཝིཏུཾ, ཏཾསམྤཡུཏྟེ ཝཱ སཉྙཱདཡོ ཨཱརམྨཎཾ ཨཀཏྭཱ ཨུཔྤཛྫིཏུཾ། ཨེཝཾ སནྟེཔི པན ཡསྨཱ ཨིམཱ དྭེ ཝེདནཱཝ སཱཏསནྟསུཁཏྟཱ ཨསྶཱདཊྛེན ཀཱམརཱགཱནུསཡསྶ ཨུཔྤཏྟིཡཱ སེསསམྤཡུཏྟདྷམྨེསུ པདྷཱནཱ, ཏསྨཱ ‘‘དྭཱིསུ ཝེདནཱསུ ཨེཏྠ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ, ཨོལཱ༹རིཀཝསེན ཧི བོདྷནེཡྻེ སུཁཾ བོདྷེཏུནྟི།
2. Idāni tesaṃ uppattiṭṭhānaṃ pakāsetuṃ kattha kāmarāgānusayo anusetītiādimāha. Tattha kāmadhātuyā dvīsu vedanāsūti kāmāvacarabhūmiyaṃ sukhāya ca upekkhāya cāti dvīsu vedanāsu. Ettha kāmarāgānusayo anusetīti imāsu dvīsu vedanāsu uppajjati. So panesa akusalavedanāsu sahajātavasena ārammaṇavasena cāti dvīhākārehi anuseti. Akusalāya sukhāya vedanāya ceva upekkhāya vedanāya ca sahajātopi hutvā uppajjati. Tā vedanā ārammaṇaṃ katvāpi uppajjatīti attho. Avasesā pana kāmāvacarakusalavipākakiriyavedanā ārammaṇameva katvā uppajjati. Kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anusayamāno cesa tāhi vedanāhi sampayuttesu saññāsaṅkhāraviññāṇesupi anusetiyeva. Na hi sakkā vedanāsu anusayamānena taṃsampayuttehi saññādīhi saddhiṃ asahajātena vā bhavituṃ, taṃsampayutte vā saññādayo ārammaṇaṃ akatvā uppajjituṃ. Evaṃ santepi pana yasmā imā dve vedanāva sātasantasukhattā assādaṭṭhena kāmarāgānusayassa uppattiyā sesasampayuttadhammesu padhānā, tasmā ‘‘dvīsu vedanāsu ettha kāmarāgānusayo anusetī’’ti vuttaṃ, oḷārikavasena hi bodhaneyye sukhaṃ bodhetunti.
ནནུ ཙེས ཨཱརམྨཎཝསེན ཨནུསཡམཱནོ ན ཀེཝལཾ ཨིམཱསུ དྭཱིསུ ཝེདནཱསུ ཙེཝ ཝེདནཱསམྤཡུཏྟདྷམྨེསུ ཙ ཨནུསེཏི, ཨིཊྛེསུ པན རཱུཔཱདཱིསུཔི ཨནུསེཏིཡེཝ། ཝུཏྟམྤི ཙེཏཾ ཝིབྷངྒཔྤཀརཎེ (ཝིབྷ॰ ༨༡༦) ‘‘ཡཾ ལོཀེ པིཡརཱུཔཾ སཱཏརཱུཔཾ, ཨེཏྠ སཏྟཱནཾ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱི’’ཏི ཨིམསྨིམྤི པཀརཎེ ཨནུསཡཝཱརསྶ པཊིལོམནཡེ ཝུཏྟཾ། ‘‘ཡཏྠ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ནཱནུསེཏི ཏཏྠ དིཊྛཱནུསཡོ ནཱནུསེཏཱིཏི དུཀྑཱཡ ཝེདནཱཡ རཱུཔདྷཱཏུཡཱ ཨརཱུཔདྷཱཏུཡཱ ཨེཏྠ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ནཱནུསེཏི, ནོ ཙ ཏཏྠ དིཊྛཱནུསཡོ ནཱནུསེཏི། ཨཔརིཡཱཔནྣེ ཨེཏྠ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཙ ནཱནུསེཏི, དིཊྛཱནུསཡོ ཙ ནཱནུསེཏཱི’’ཏི། ཨེཏྠ ཧི དུཀྑཝེདནཱཡ ཙེཝ རཱུཔདྷཱཏུཨཱདཱིསུ ཙ ནཱནུསེཏཱིཏི ཝུཏྟཏྟཱ སསམྤཡུཏྟདྷམྨཾ དུཀྑཝེདནཾ སཨོཀཱསེ རཱུཔཱརཱུཔཱཝཙརདྷམྨེ ནཝ ཙ, ལོཀུཏྟརདྷམྨེ ཋཔེཏྭཱ ཨཝསེསེསུ རཱུཔསདྡགནྡྷརསཕོཊྛབྦེསུ ཨནུསེཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི། ཏཾ ཨིདྷ ཀསྨཱ ན ཝུཏྟནྟི? ཨནོལཱ༹རིཀཏྟཱ། ཧེཊྛཱ ཝུཏྟནཡེན ཧི ཝེདནཱནཉྙེཝ ཨོལཱ༹རིཀཏྟཱ ཨིམེསཾ པན ཨནོལཱ༹རིཀཏྟཱ ཨེཏེསུ རཱུཔཱདཱིསུ ཨནུསེཏཱིཏི ན ཝུཏྟཾ, ཨཏྠཏོ པན ལབྦྷཏི། ཏསྨཱ ཨེཏེསུཔི ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཨནུསེཏིཡེཝཱཏི ཝེདིཏབྦོ། ན ཧི སཏྠཱ སབྦཾ སབྦཏྠ ཀཐེཏི། བོདྷནེཡྻསཏྟཱནཾ པན ཝསེན ཀཏྠཙི ཡཾ ལབྦྷཏི, ཏཾ སབྦཾ ཀཐེཏི, ཀཏྠཙི ན ཀཐེཏི། ཏཐཱ ཧི ཨནེན ཀཏྠཙི དིཊྛཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱིཏི པུཙྪིཏྭཱ ‘‘སབྦསཀྐཱཡཔརིཡཱཔནྣེསུ དྷམྨེསུ ཨེཏྠ དིཊྛཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱི’’ཏི ཡཾ ལབྦྷཏི ཏཾ སབྦཾ ཀཐིཏཾ། ཨཔརསྨིཾ ཋཱནེ ཝིསྶཛྫནྟེན ‘‘རཱུཔདྷཱཏུཡཱ ཨརཱུཔདྷཱཏུཡཱ ཨེཏྠ ཝིཙིཀིཙྪཱནུསཡོ ཙ མཱནཱནུསཡོ ཙ དིཊྛཱནུསཡོ ཙ ཨནུསེནྟི, ཀཱམདྷཱཏུཡཱ དྭཱིསུ ཝེདནཱསུ ཨེཏྠ ཝིཙིཀིཙྪཱནུསཡོ ཙ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཙ མཱནཱནུསཡོ ཙ དིཊྛཱནུསཡོ ཙ ཨནུསེནྟི, དུཀྑཱཡ ཝེདནཱཡ ཨེཏྠ ཝིཙིཀིཙྪཱནུསཡོ ཙ པཊིགྷཱནུསཡོ ཙ དིཊྛཱནུསཡོ ཙ ཨཝིཛྫཱནུསཡོ ཙ ཨནུསེནྟཱི’’ཏི ཡཾ ལབྦྷཏི ཏཾ སབྦཾ ཨཀཐེཏྭཱ རཱུཔདྷཱཏུཨརཱུཔདྷཱཏཱུཧི སདྡྷིཾ ཏིསྶོ ཝེདནཱཝ ཀཐིཏཱ། ཝེདནཱསམྤཡུཏྟཱ པན ཨརཱུཔདྷམྨཱ, སབྦཉྩ རཱུཔཾ ན ཀཐིཏཾ། ཀིཉྩཱཔི ན ཀཐིཏཾ, དིཊྛཱནུསཡོ པནེཏྠ ཨནུསེཏིཡེཝ། ཨེཝམེཝ ཀིཉྩཱཔི ཨིདྷ རཱུཔཱདིཨིཊྛཱརམྨཎཾ ན ཀཐིཏཾ, ཀཱམརཱགཱནུསཡོ པནེཏྠ ཨནུསེཏིཡེཝཱཏི། ཨེཝཾ ཏཱཝ ཀཱམརཱགཱནུསཡསྶ ཨནུསཡནཊྛཱནཾ ཝེདིཏབྦཾ།
Nanu cesa ārammaṇavasena anusayamāno na kevalaṃ imāsu dvīsu vedanāsu ceva vedanāsampayuttadhammesu ca anuseti, iṭṭhesu pana rūpādīsupi anusetiyeva. Vuttampi cetaṃ vibhaṅgappakaraṇe (vibha. 816) ‘‘yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, ettha sattānaṃ kāmarāgānusayo anusetī’’ti imasmimpi pakaraṇe anusayavārassa paṭilomanaye vuttaṃ. ‘‘Yattha kāmarāgānusayo nānuseti tattha diṭṭhānusayo nānusetīti dukkhāya vedanāya rūpadhātuyā arūpadhātuyā ettha kāmarāgānusayo nānuseti, no ca tattha diṭṭhānusayo nānuseti. Apariyāpanne ettha kāmarāgānusayo ca nānuseti, diṭṭhānusayo ca nānusetī’’ti. Ettha hi dukkhavedanāya ceva rūpadhātuādīsu ca nānusetīti vuttattā sasampayuttadhammaṃ dukkhavedanaṃ saokāse rūpārūpāvacaradhamme nava ca, lokuttaradhamme ṭhapetvā avasesesu rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbesu anusetīti vuttaṃ hoti. Taṃ idha kasmā na vuttanti? Anoḷārikattā. Heṭṭhā vuttanayena hi vedanānaññeva oḷārikattā imesaṃ pana anoḷārikattā etesu rūpādīsu anusetīti na vuttaṃ, atthato pana labbhati. Tasmā etesupi kāmarāgānusayo anusetiyevāti veditabbo. Na hi satthā sabbaṃ sabbattha katheti. Bodhaneyyasattānaṃ pana vasena katthaci yaṃ labbhati, taṃ sabbaṃ katheti, katthaci na katheti. Tathā hi anena katthaci diṭṭhānusayo anusetīti pucchitvā ‘‘sabbasakkāyapariyāpannesu dhammesu ettha diṭṭhānusayo anusetī’’ti yaṃ labbhati taṃ sabbaṃ kathitaṃ. Aparasmiṃ ṭhāne vissajjantena ‘‘rūpadhātuyā arūpadhātuyā ettha vicikicchānusayo ca mānānusayo ca diṭṭhānusayo ca anusenti, kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu ettha vicikicchānusayo ca kāmarāgānusayo ca mānānusayo ca diṭṭhānusayo ca anusenti, dukkhāya vedanāya ettha vicikicchānusayo ca paṭighānusayo ca diṭṭhānusayo ca avijjānusayo ca anusentī’’ti yaṃ labbhati taṃ sabbaṃ akathetvā rūpadhātuarūpadhātūhi saddhiṃ tisso vedanāva kathitā. Vedanāsampayuttā pana arūpadhammā, sabbañca rūpaṃ na kathitaṃ. Kiñcāpi na kathitaṃ, diṭṭhānusayo panettha anusetiyeva. Evameva kiñcāpi idha rūpādiiṭṭhārammaṇaṃ na kathitaṃ, kāmarāgānusayo panettha anusetiyevāti. Evaṃ tāva kāmarāgānusayassa anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
པཊིགྷཱནུསཡསྶ པན ‘‘དུཀྑཱཡ ཝེདནཱཡཱ’’ཏི ཝཙནཏོ དྭེ དོམནསྶཝེདནཱ ཀཱཡཝིཉྙཱཎསམྤཡུཏྟཱ དུཀྑཝེདནཱཏི ཏིསྶོ ཝེདནཱ ཨནུསཡནཊྛཱནཾ། སོ པནེས དོམནསྶཝེདནཱསུ སཧཛཱཏཝསེན ཨཱརམྨཎཝསེན ཙཱཏི དྭཱིཧཱཀཱརེཧི ཨནུསེཏི། ཨཝསེསདུཀྑཝེདནཱཡ པན ཨཱརམྨཎཝསེནེཝ ཨནུསེཏི། ཏཱསུ ཝེདནཱསུ ཨནུསཡམཱནོ ཙེས ཏཱཧི སམྤཡུཏྟེསུ སཉྙཱཀྑནྡྷཱདཱིསུཔི ཨནུསེཏིཡེཝ། ཡཱཡ ཧི ཝེདནཱཡ ཨེས སཧཛཱཏོ, ཏཾསམྤཡུཏྟེཧི སཉྙཱདཱིཧིཔི སཧཛཱཏོཝ། ཡཱ ཙ ཝེདནཱ ཨཱརམྨཎཾ ཀརོཏི, ཏཱཧི སམྤཡུཏྟེ སཉྙཱདཡོཔི ཀརོཏིཡེཝ། ཨེཝཾ སནྟེཔི པན ཡསྨཱ དུཀྑཝེདནཱཝ ཨསཱཏདུཀྑཝེདཡིཏཏྟཱ ནིརསྶཱདཊྛེན པཊིགྷཱནུསཡསྶ ཨུཔྤཏྟིཡཱ སེསསམྤཡུཏྟདྷམྨེསུ ཨདྷིཀཱ; ཏསྨཱ ‘‘དུཀྑཱཡ ཝེདནཱཡ ཨེཏྠ པཊིགྷཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ, ཨོལཱ༹རིཀཝསེན ཧི བོདྷནེཡྻེ སུཁཾ བོདྷེཏུནྟི།
Paṭighānusayassa pana ‘‘dukkhāya vedanāyā’’ti vacanato dve domanassavedanā kāyaviññāṇasampayuttā dukkhavedanāti tisso vedanā anusayanaṭṭhānaṃ. So panesa domanassavedanāsu sahajātavasena ārammaṇavasena cāti dvīhākārehi anuseti. Avasesadukkhavedanāya pana ārammaṇavaseneva anuseti. Tāsu vedanāsu anusayamāno cesa tāhi sampayuttesu saññākkhandhādīsupi anusetiyeva. Yāya hi vedanāya esa sahajāto, taṃsampayuttehi saññādīhipi sahajātova. Yā ca vedanā ārammaṇaṃ karoti, tāhi sampayutte saññādayopi karotiyeva. Evaṃ santepi pana yasmā dukkhavedanāva asātadukkhavedayitattā nirassādaṭṭhena paṭighānusayassa uppattiyā sesasampayuttadhammesu adhikā; tasmā ‘‘dukkhāya vedanāya ettha paṭighānusayo anusetī’’ti vuttaṃ, oḷārikavasena hi bodhaneyye sukhaṃ bodhetunti.
ནནུ ཙེས ཨཱརམྨཎཝསེན ཨནུསཡམཱནོ ན ཀེཝལཾ དུཀྑཝེདནཱཡ ཙེཝ ཏཾསམྤཡུཏྟདྷམྨེསུ ཙ ཨནུསེཏི, ཨནིཊྛེསུ པན རཱུཔཱདཱིསུཔི ཨནུསེཏིཡེཝ? ཝུཏྟམྤི ཙེཏཾ ཝིབྷངྒཔྤཀརཎེ (ཝིབྷ॰ ༨༡༦) ‘‘ཡཾ ལོཀེ ཨཔྤིཡརཱུཔཾ ཨསཱཏརཱུཔཾ, ཨེཏྠ སཏྟཱནཾ པཊིགྷཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱི’’ཏི ཨིམསྨིམྤི པཀརཎེ ཨནུསཡཝཱརསྶ པཊིལོམནཡེ ཝུཏྟཾ – ‘‘ཀཱམདྷཱཏུཡཱ དྭཱིསུ ཝེདནཱསུ ཨེཏྠ པཊིགྷཱནུསཡོ ནཱནུསེཏི, ནོ ཙ ཏཏྠ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ནཱནུསེཏི། རཱུཔདྷཱཏུཡཱ ཨརཱུཔདྷཱཏུཡཱ ཨཔརིཡཱཔནྣེ ཨེཏྠ པཊིགྷཱནུསཡོ ཙ ནཱནུསེཏི, ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཙ ནཱནུསེཏཱི’’ཏི། ཨེཏྠ ཧི དྭཱིསུ ཀཱམཱཝཙརཝེདནཱསུ ཙེཝ རཱུཔདྷཱཏུཨཱདཱིསུ ཙ ནཱནུསེཏཱིཏི ཝུཏྟཏྟཱ སསམྤཡུཏྟདྷམྨཱ དྭེ ཝེདནཱ སཨོཀཱསེ རཱུཔཱརཱུཔཱཝཙརདྷམྨེ ནཝ ཙ, ལོཀུཏྟརདྷམྨེ ཋཔེཏྭཱ ཨཝསེསེསུ རཱུཔཱདཱིསུ ཨནུསེཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི ། ཏཾ ཨིདྷ ཀསྨཱ ན ཝུཏྟནྟི? ཨནོལཱ༹རིཀཏྟཱ། ཧེཊྛཱ ཝུཏྟནཡེན ཧི དུཀྑཝེདནཱཡ ཨེཝ ཨོལཱ༹རིཀཏྟཱ ཨིམེསཾ པན ཨནོལཱ༹རིཀཏྟཱ ཨེཏེསུ རཱུཔཱདཱིསུ ཨནུསེཏཱིཏི ན ཝུཏྟཾ། ཨཏྠཏོ པན ལབྦྷཏི, ཏསྨཱ ཨེཏེསུཔི པཊིགྷཱནུསཡོ ཨནུསེཏིཡེཝཱཏི ཝེདིཏབྦོ།
Nanu cesa ārammaṇavasena anusayamāno na kevalaṃ dukkhavedanāya ceva taṃsampayuttadhammesu ca anuseti, aniṭṭhesu pana rūpādīsupi anusetiyeva? Vuttampi cetaṃ vibhaṅgappakaraṇe (vibha. 816) ‘‘yaṃ loke appiyarūpaṃ asātarūpaṃ, ettha sattānaṃ paṭighānusayo anusetī’’ti imasmimpi pakaraṇe anusayavārassa paṭilomanaye vuttaṃ – ‘‘kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu ettha paṭighānusayo nānuseti, no ca tattha kāmarāgānusayo nānuseti. Rūpadhātuyā arūpadhātuyā apariyāpanne ettha paṭighānusayo ca nānuseti, kāmarāgānusayo ca nānusetī’’ti. Ettha hi dvīsu kāmāvacaravedanāsu ceva rūpadhātuādīsu ca nānusetīti vuttattā sasampayuttadhammā dve vedanā saokāse rūpārūpāvacaradhamme nava ca, lokuttaradhamme ṭhapetvā avasesesu rūpādīsu anusetīti vuttaṃ hoti . Taṃ idha kasmā na vuttanti? Anoḷārikattā. Heṭṭhā vuttanayena hi dukkhavedanāya eva oḷārikattā imesaṃ pana anoḷārikattā etesu rūpādīsu anusetīti na vuttaṃ. Atthato pana labbhati, tasmā etesupi paṭighānusayo anusetiyevāti veditabbo.
ཀིཾ པན ཨིཏརཱ དྭེ ཝེདནཱ ཨིཊྛཱརམྨཎཾ ཝཱ པཊིགྷསྶ ཨཱརམྨཎཾ ན ཧོནྟཱིཏི? ནོ ན ཧོནྟི། པརིཧཱིནཛ྄ཛྷཱནསྶ ཝིཔྤཊིསཱརཝསེན སསམྤཡུཏྟདྷམྨཱ ཏཱ ཝེདནཱ ཨཱརབྦྷ དོམནསྶཾ ཨུཔྤཛྫཏི། ཨིཊྛཱརམྨཎསྶ ཙ པཊིལདྡྷསྶ ཝིཔརིཎཱམཾ ཝཱ ཨཔྤཊིལདྡྷསྶ ཨཔྤཊིལཱབྷཾ ཝཱ སམནུསྶརཏོཔི དོམནསྶཾ ཨུཔྤཛྫཏི། དོམནསྶམཏྟམེཝ པན ཏཾ ཧོཏི, ན པཊིགྷཱནུསཡོ། པཊིགྷཱནུསཡོ ཧི ཨནིཊྛཱརམྨཎེ པཊིཧཉྙནཝསེན ཨུཔྤནྣོ ཐཱམགཏོ ཀིལེསོ, ཏསྨཱ ཨེཏྠ དོམནསྶེན སདྡྷིཾ པཊིགྷོ ཨུཔྤནྣོཔི ཨཏྟནོ པཊིགྷཀིཙྩཾ ཨཀརཎབྷཱཝེན ཨེཝ པཊིགྷཱནུསཡོ ན ཧོཏི ཨབྦོཧཱརིཀཏྟཾ གཙྪཏི། ཡཐཱ ཧི པཱཎཱཏིཔཱཏཙེཏནཱཡ སདྡྷིཾ ཨུཔྤནྣོཔི བྱཱཔཱདོ མནོཀམྨཾ ནཱམ ན ཧོཏི ཨབྦོཧཱརིཀཏྟཾ གཙྪཏི, ཨེཝཾ པཊིགྷཱནུསཡོ ན ཧོཏི, ཨབྦོཧཱརིཀཏྟཾ གཙྪཏི། ཝུཏྟམྤི ཙེཏཾ ཨེཀཙྩཾ ཨིཊྛཱརམྨཎཾ ནེཀྑམྨསིཏམྤི ཝཱ དོམནསྶཾ སནྡྷཱཡ ‘‘ཡཾ ཨེཝརཱུཔཾ དོམནསྶཾ པཊིགྷཾ ཏེན པཛཧཏི ན ཏཏྠ པཊིགྷཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱི’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༡.༤༦༥)། ཨེཝཾ པཊིགྷཱནུསཡསྶ ཨནུསཡནཊྛཱནཾ ཝེདིཏབྦཾ།
Kiṃ pana itarā dve vedanā iṭṭhārammaṇaṃ vā paṭighassa ārammaṇaṃ na hontīti? No na honti. Parihīnajjhānassa vippaṭisāravasena sasampayuttadhammā tā vedanā ārabbha domanassaṃ uppajjati. Iṭṭhārammaṇassa ca paṭiladdhassa vipariṇāmaṃ vā appaṭiladdhassa appaṭilābhaṃ vā samanussaratopi domanassaṃ uppajjati. Domanassamattameva pana taṃ hoti, na paṭighānusayo. Paṭighānusayo hi aniṭṭhārammaṇe paṭihaññanavasena uppanno thāmagato kileso, tasmā ettha domanassena saddhiṃ paṭigho uppannopi attano paṭighakiccaṃ akaraṇabhāvena eva paṭighānusayo na hoti abbohārikattaṃ gacchati. Yathā hi pāṇātipātacetanāya saddhiṃ uppannopi byāpādo manokammaṃ nāma na hoti abbohārikattaṃ gacchati, evaṃ paṭighānusayo na hoti, abbohārikattaṃ gacchati. Vuttampi cetaṃ ekaccaṃ iṭṭhārammaṇaṃ nekkhammasitampi vā domanassaṃ sandhāya ‘‘yaṃ evarūpaṃ domanassaṃ paṭighaṃ tena pajahati na tattha paṭighānusayo anusetī’’ti (ma. ni. 1.465). Evaṃ paṭighānusayassa anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
མཱནཱནུསཡསྶ པན ‘‘ཀཱམདྷཱཏུཡཱ དྭཱིསུ ཝེདནཱསཱུ’’ཏིཨཱདིཝཙནཏོ དྭེ ཀཱམཱཝཙརཝེདནཱ རཱུཔཱརཱུཔདྷཱཏུཡོ ཙཱཏི ཨིདཾ ཏིཝིདྷཾ ཨནུསཡནཊྛཱནཾ། ཏསྶ ཨཀུསལཱསུ ཝེདནཱསུ ཀཱམརཱགཱནུསཡསྶ ཝིཡ སཧཛཱཏཱནུསཡཏཱ ཝེདིཏབྦཱ། སསམྤཡུཏྟདྷམྨཱསུ པན སབྦཱསུཔི ཀཱམཱཝཙརཱསུ སུཁཨདུཀྑམསུཁཝེདནཱསུ རཱུཔཱརཱུཔདྷཱཏཱུསུ ཙ ཨཱརམྨཎཝསེནེཝ ཨནུསེཏི། ཨནུསཡཝཱརསྶ པན པཊིལོམནཡེ ‘‘དུཀྑཱཡ ཝེདནཱཡ ཨཔརིཡཱཔནྣེ ཨེཏྠ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཙ ནཱནུསེཏི, མཱནཱནུསཡོ ཙ ནཱནུསེཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ ཋཔེཏྭཱ དུཀྑཝེདནཉྩེཝ ནཝཝིདྷཾ ལོཀུཏྟརདྷམྨཉྩ སེསརཱུཔཱརཱུཔདྷམྨེསུཔི ཨཡཾ ཨནུསེཏིཡེཝཱཏི། ཨེཝཾ མཱནཱནུསཡསྶ ཨནུསཡནཊྛཱནཾ ཝེདིཏབྦཾ།
Mānānusayassa pana ‘‘kāmadhātuyā dvīsu vedanāsū’’tiādivacanato dve kāmāvacaravedanā rūpārūpadhātuyo cāti idaṃ tividhaṃ anusayanaṭṭhānaṃ. Tassa akusalāsu vedanāsu kāmarāgānusayassa viya sahajātānusayatā veditabbā. Sasampayuttadhammāsu pana sabbāsupi kāmāvacarāsu sukhaadukkhamasukhavedanāsu rūpārūpadhātūsu ca ārammaṇavaseneva anuseti. Anusayavārassa pana paṭilomanaye ‘‘dukkhāya vedanāya apariyāpanne ettha kāmarāgānusayo ca nānuseti, mānānusayo ca nānusetī’’ti vuttattā ṭhapetvā dukkhavedanañceva navavidhaṃ lokuttaradhammañca sesarūpārūpadhammesupi ayaṃ anusetiyevāti. Evaṃ mānānusayassa anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
དིཊྛཱནུསཡཝིཙིཀིཙྪཱནུསཡཱ པན ཀེཝལཾ ལོཀུཏྟརདྷམྨེསྭེཝ ནཱནུསེནྟི། ཏེབྷཱུམཀེསུ པན སབྦེསུཔི ཨནུསེནྟིཡེཝ། ཏེན ཝུཏྟཾ – ‘‘སབྦསཀྐཱཡཔརིཡཱཔནྣེསུ དྷམྨེསུ ཨེཏྠ དིཊྛཱནུསཡོ ཨནུསེཏི, ཨེཏྠ ཝིཙིཀིཙྪཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱི’’ཏི། ཏཏྠ སབྦསཀྐཱཡཔརིཡཱཔནྣེསཱུཏི སཾསཱརཝཊྚནིསྶིཏཊྛེན སཀྐཱཡཔརིཡཱཔནྣེསུ སབྦདྷམྨེསཱུཏི ཨཏྠོ། ཏཏྠ པནེཏེ པཉྩསུ ཙིཏྟུཔྤཱདེསུ སཧཛཱཏཱནུསཡནཝསེན ཨནུསེནྟི། ཏེ ཝཱ པན པཉྩ ཙིཏྟུཔྤཱདེ ཨཉྙེ ཝཱ ཏེབྷཱུམཀདྷམྨེ ཨཱརབྦྷ པཝཏྟིཀཱལེ ཨཱརམྨཎཱནུསཡནཝསེན ཨནུསེནྟཱིཏི། ཨེཝཾ དིཊྛཱནུསཡཝིཙིཀིཙྪཱནུསཡཱནཾ ཨནུསཡནཊྛཱནཾ ཝེདིཏབྦཾ།
Diṭṭhānusayavicikicchānusayā pana kevalaṃ lokuttaradhammesveva nānusenti. Tebhūmakesu pana sabbesupi anusentiyeva. Tena vuttaṃ – ‘‘sabbasakkāyapariyāpannesu dhammesu ettha diṭṭhānusayo anuseti, ettha vicikicchānusayo anusetī’’ti. Tattha sabbasakkāyapariyāpannesūti saṃsāravaṭṭanissitaṭṭhena sakkāyapariyāpannesu sabbadhammesūti attho. Tattha panete pañcasu cittuppādesu sahajātānusayanavasena anusenti. Te vā pana pañca cittuppāde aññe vā tebhūmakadhamme ārabbha pavattikāle ārammaṇānusayanavasena anusentīti. Evaṃ diṭṭhānusayavicikicchānusayānaṃ anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
བྷཝརཱགཱནུསཡོ པན ཀིཉྩཱཔི དིཊྛིཝིཔྤཡུཏྟེསུ ཙཏཱུསུ ཙིཏྟེསུ ཨུཔྤཛྫནཏོ སཧཛཱཏཱནུསཡནཝསེན ‘‘ཀཱམདྷཱཏུཡཱ དྭཱིསུ ཝེདནཱསུ ཨནུསེཏཱི’’ཏི ཝཏྟབྦོ བྷཝེཡྻ། ཀཱམདྷཱཏུཡཾ པནེས དྭཱིཧི ཝེདནཱཧི སདྡྷིཾ ཨུཔྤཛྫམཱནོཔི རཱུཔཱརཱུཔཱཝཙརདྷམྨམེཝ པཊིལབྷཏི། ཀཱམདྷཱཏུཡཱ པརིཡཱཔནྣཾ ཨེཀདྷམྨམྤི ཨཱརམྨཎཾ ན ཀརོཏི, ཏསྨཱ ཨཱརམྨཎཱནུསཡནཝསེན ནིཡམཾ ཀཏྭཱ ‘‘རཱུཔདྷཱཏུཡཱ ཨརཱུཔདྷཱཏུཡཱ ཨེཏྠ བྷཝརཱགཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨཔིཙ རཱགོ ནཱམེས ཀཱམརཱགབྷཝརཱགཝསེན དུཝིདྷོ། ཏཏྠ ཀཱམརཱགོ ཀཱམདྷཱཏུཡཱ དྭཱིསུ ཝེདནཱསུ ཨནུསེཏཱིཏི ཝུཏྟོ། སཙེ པན བྷཝརཱགོཔི ཀཱམརཱགོ ཝིཡ ཨེཝཾ ཝུཙྩེཡྻ, ཀཱམརཱགེན སདྡྷིཾ དེསནཱ སཾཀིཎྞཱ ཝིཡ བྷཝེཡྻཱཏི རཱགཀིལེསཾ དྭིདྷཱ བྷིནྡིཏྭཱ ཀཱམརཱགཏོ བྷཝརཱགསྶ ཝིསེསདསྶནཏྠམྤི ཨེཝཾ དེསནཱ ཀཏཱཏི། ཨེཝཾ བྷཝརཱགཱནུསཡསྶ ཨནུསཡནཊྛཱནཾ ཝེདིཏབྦཾ།
Bhavarāgānusayo pana kiñcāpi diṭṭhivippayuttesu catūsu cittesu uppajjanato sahajātānusayanavasena ‘‘kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anusetī’’ti vattabbo bhaveyya. Kāmadhātuyaṃ panesa dvīhi vedanāhi saddhiṃ uppajjamānopi rūpārūpāvacaradhammameva paṭilabhati. Kāmadhātuyā pariyāpannaṃ ekadhammampi ārammaṇaṃ na karoti, tasmā ārammaṇānusayanavasena niyamaṃ katvā ‘‘rūpadhātuyā arūpadhātuyā ettha bhavarāgānusayo anusetī’’ti vuttaṃ. Apica rāgo nāmesa kāmarāgabhavarāgavasena duvidho. Tattha kāmarāgo kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anusetīti vutto. Sace pana bhavarāgopi kāmarāgo viya evaṃ vucceyya, kāmarāgena saddhiṃ desanā saṃkiṇṇā viya bhaveyyāti rāgakilesaṃ dvidhā bhinditvā kāmarāgato bhavarāgassa visesadassanatthampi evaṃ desanā katāti. Evaṃ bhavarāgānusayassa anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
ཨཝིཛྫཱནུསཡོ པན སབྦེསུཔི ཏེབྷཱུམཀདྷམྨེསུ ཨནུསེཏི། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘སབྦསཀྐཱཡཔརིཡཱཔནྣེསུ དྷམྨེསུ ཨེཏྠ ཨཝིཛྫཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱི’’ཏི། ཏསྶ དྭཱདསསུ ཙིཏྟུཔྤཱདེསུ སཧཛཱཏཱནུསཡཏཱ ཝེདིཏབྦཱ། ཨཱརམྨཎཀརཎཝསེན པན ན ཀིཉྩི ཏེབྷཱུམཀདྷམྨཾ ཨཱརབྦྷ ན པཝཏྟཏཱིཏི། ཨེཝཾ ཨཝིཛྫཱནུསཡསྶ ཨནུསཡནཊྛཱནཾ ཝེདིཏབྦཾ། ཨཡཾ ཏཱཝ པརིཙྪེདཝཱརཔརིཙྪིནྣུདྡེསཝཱརཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཝཱརེསུ ཝིནིཙྪཡཀཐཱ།
Avijjānusayo pana sabbesupi tebhūmakadhammesu anuseti. Tena vuttaṃ ‘‘sabbasakkāyapariyāpannesu dhammesu ettha avijjānusayo anusetī’’ti. Tassa dvādasasu cittuppādesu sahajātānusayatā veditabbā. Ārammaṇakaraṇavasena pana na kiñci tebhūmakadhammaṃ ārabbha na pavattatīti. Evaṃ avijjānusayassa anusayanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Ayaṃ tāva paricchedavāraparicchinnuddesavārauppattiṭṭhānavāresu vinicchayakathā.
ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཝཱརཝཎྞནཱ།
Uppattiṭṭhānavāravaṇṇanā.
མཧཱཝཱརོ
Mahāvāro
༡. ཨནུསཡཝཱརཝཎྞནཱ
1. Anusayavāravaṇṇanā
༣. སཏྟནྣཾ པན མཧཱཝཱརཱནཾ པཋམེ ཨནུསཡཝཱརེ ཡསྶ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཨནུསེཏི, ཏསྶ པཊིགྷཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱིཏི ཨེཏྠ ཡདེཏཾ ‘‘ཨཱམནྟཱ’’ཏི པཊིཝཙནཾ དིནྣཾ, ཏཾ དུདྡིནྣཾ ཝིཡ ཁཱཡཏི། ཀསྨཱ? ཀཱམརཱགཔཊིགྷཱནཾ ཨེཀཀྑཎེ ཨནུཔྤཏྟིཏོ། ཡཐཱ ཧི ‘‘ཡསྶ མནཱཡཏནཾ ཨུཔྤཛྫཏི, ཏསྶ དྷམྨཱཡཏནཾ ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི ‘ཨཱམནྟཱ’, ཨསྶཱསཔསྶཱསཱནཾ ཨུཔྤཱདཀྑཎེ ཏེསཾ ཀཱཡསངྑཱརོ ཙ ཨུཔྤཛྫཏི, ཝཙཱིསངྑཱརོ ཙ ཨུཔྤཛྫཏཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ མནཱཡཏནདྷམྨཱཡཏནཱནི ཀཱཡསངྑཱརཝཙཱིསངྑཱརཱ ཙ ཨེཀཀྑཎེ ཨུཔྤཛྫནྟི, ན ཏཐཱ ཀཱམརཱགཔཊིགྷཱ། ཀཱམརཱགོ ཧི ཨཊྛསུ ལོབྷསཧགཏཙིཏྟུཔྤཱདེསུ ཨུཔྤཛྫཏི། པཊིགྷོ དྭཱིསུ དོམནསྶསཧགཏེསཱུཏི, ནཏྠི ནེསཾ ཨེཀཀྑཎེ ཨུཔྤཏྟི; ཏསྨཱ ཨེཏྠ ‘ནོ’ཏི པཊིསེདྷོ ཀཏྟབྦོ སིཡཱ། ཏཾ ཨཀཏྭཱ པན ‘ཨཱམནྟཱ’ཏི པཊིཝཙནསྶ དིནྣཏྟཱ ཧེཊྛཱཡམཀེསུ ཝིཡ ཨེཏྠ ཁཎཔཙྩུཔྤནྣཝསེན ཝཏྟམཱནཝོཧཱརཾ ཨགྒཧེཏྭཱ ཨཉྙཐཱ གཧེཏབྦོ།
3. Sattannaṃ pana mahāvārānaṃ paṭhame anusayavāre yassa kāmarāgānusayo anuseti, tassa paṭighānusayo anusetīti ettha yadetaṃ ‘‘āmantā’’ti paṭivacanaṃ dinnaṃ, taṃ duddinnaṃ viya khāyati. Kasmā? Kāmarāgapaṭighānaṃ ekakkhaṇe anuppattito. Yathā hi ‘‘yassa manāyatanaṃ uppajjati, tassa dhammāyatanaṃ uppajjatīti ‘āmantā’, assāsapassāsānaṃ uppādakkhaṇe tesaṃ kāyasaṅkhāro ca uppajjati, vacīsaṅkhāro ca uppajjatī’’tiādīsu manāyatanadhammāyatanāni kāyasaṅkhāravacīsaṅkhārā ca ekakkhaṇe uppajjanti, na tathā kāmarāgapaṭighā. Kāmarāgo hi aṭṭhasu lobhasahagatacittuppādesu uppajjati. Paṭigho dvīsu domanassasahagatesūti, natthi nesaṃ ekakkhaṇe uppatti; tasmā ettha ‘no’ti paṭisedho kattabbo siyā. Taṃ akatvā pana ‘āmantā’ti paṭivacanassa dinnattā heṭṭhāyamakesu viya ettha khaṇapaccuppannavasena vattamānavohāraṃ aggahetvā aññathā gahetabbo.
ཀཐཾ? ཨཔྤཧཱིནཝསེན། ཨཔྤཧཱིནཏཉྷི སནྡྷཱཡ ཨཡཾ ‘‘ཨནུསེཏཱི’’ཏི ཝཏྟམཱནཝོཧཱརོ ཝུཏྟོ, ན ཁཎཔཙྩུཔྤནྣཏཾ། ཡསྨཱ ཙ ཨཔྤཧཱིནཏཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟོ, ཏསྨཱ ‘‘ཡསྶ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཨནུསེཏི, ཏསྶ པཊིགྷཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱི’’ཏི པུཙྪཱཡ ཡསྶ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཨཔྤཧཱིནོ, ན ཨནུཔྤཏྟིདྷམྨཏཾ ཨཱཔཱདིཏོ, ཏསྶ པཊིགྷཱནུསཡོཔི ཨཔྤཧཱིནོཏི ཨེཝམཏྠོ དཊྛབྦོ། ཡསྨཱ ཙ ཏེསུ ཡསྶེཀོ ཨཔྤཧཱིནོ, ཏསྶ ཨིཏརོཔི ཨཔྤཧཱིནོཝ ཧོཏི, ཏསྨཱ ‘‘ཨཱམནྟཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཡདི ཨེཝཾ, ཡཾ ཨུཔརི ཨུཔྤཛྫནཝཱརེ ‘ཡསྶ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཨུཔྤཛྫཏི, ཏསྶ པཊིགྷཱནུསཡོ ཨུཔྤཛྫཏཱི’ཏི པུཙྪིཏྭཱ ‘ཨཱམནྟཱ’ཏི ཝུཏྟཾ; ཏཏྠ ཀཐཾ ཨཏྠོ གཧེཏབྦོཏི? ཏཏྠཱཔི ཨཔྤཧཱིནཝསེནེཝ ཨུཔྤཏྟིཔཙྩཡེ སཏི ཨུཔྤཏྟིཡཱ ཨནིཝཱརིཏཝསེན ཝཱ། ཡཐཱ ཧི ཙིཏྟཀམྨཱདཱིནི ཨཱརབྷིཏྭཱ ཨཔརིནིཊྛིཏཀམྨནྟཱ ཙིཏྟཀཱརཱདཡོ ཏེསཾ ཀམྨནྟཱནཾ ཨཀརཎཀྑཎེཔི མིཏྟསུཧཛྫཱདཱིཧི དིཊྛདིཊྛཊྛཱནེ ‘‘ཨིམེསུ དིཝསེསུ ཀིཾ ཀརོཐཱ’’ཏི ཝུཏྟཱ, ‘‘ཙིཏྟཀམྨཾ ཀརོམ, ཀཊྛཀམྨཾ ཀརོམཱ’’ཏི ཝདནྟི། ཏེ ཀིཉྩཱཔི ཏསྨིཾ ཁཎེ ན ཀརོནྟི ཨཝིཙྪིནྣཀམྨནྟཏྟཱ པན ཀཏཁཎཉྩ ཀཏྟབྦཁཎཉྩ ཨུཔཱདཱཡ ཀརོནྟིཡེཝ ནཱམ ཧོནྟི། ཨེཝམེཝ ཡམྷི སནྟཱནེ ཨནུསཡཱ ཨཔྤཧཱིནཱ, ཡམྷི ཝཱ པན ནེསཾ སནྟཱནེ ཨུཔྤཏྟིཔཙྩཡེ སཏི ཨུཔྤཏྟི ཨནིཝཱརིཏཱ, ཏཏྠ ཨནུཔྤཛྫནཀྑཎེཔི ཨུཔྤནྣཔུབྦཉྩེཝ ཀཱལནྟརེ ཨུཔྤཛྫནཀཉྩ ཨུཔཱདཱཡ ཡསྶ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཨུཔྤཛྫཏི, ཏསྶ པཊིགྷཱནུསཡོ ཨུཔྤཛྫཏིཡེཝ ནཱམཱཏི ཨེཝམཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཨིཏོ པརེསུཔི ཨེཝརཱུཔེསུ ཝིསྶཛྫནེསུ ཨེསེཝ ནཡོ། ནོ ཙ ཏསྶཱཏི ཨིདཾ ཨནཱགཱམིསྶ ཀཱམརཱགབྱཱཔཱདཱནཾ ཨནཝསེསཏོ པཧཱིནཏྟཱ ཝུཏྟཾ། ཏིཎྞཾ པུགྒལཱནནྟི པུཐུཛྫནསོཏཱཔནྣསཀདཱགཱམཱིནཾ། དྭིནྣཾ པུགྒལཱནནྟི སོཏཱཔནྣསཀདཱགཱམཱིནཾ། པརཏོཔི ཨེཝརཱུཔེསུ ཋཱནེསུ ཨེསེཝ ནཡོ།
Kathaṃ? Appahīnavasena. Appahīnatañhi sandhāya ayaṃ ‘‘anusetī’’ti vattamānavohāro vutto, na khaṇapaccuppannataṃ. Yasmā ca appahīnataṃ sandhāya vutto, tasmā ‘‘yassa kāmarāgānusayo anuseti, tassa paṭighānusayo anusetī’’ti pucchāya yassa kāmarāgānusayo appahīno, na anuppattidhammataṃ āpādito, tassa paṭighānusayopi appahīnoti evamattho daṭṭhabbo. Yasmā ca tesu yasseko appahīno, tassa itaropi appahīnova hoti, tasmā ‘‘āmantā’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ, yaṃ upari uppajjanavāre ‘yassa kāmarāgānusayo uppajjati, tassa paṭighānusayo uppajjatī’ti pucchitvā ‘āmantā’ti vuttaṃ; tattha kathaṃ attho gahetabboti? Tatthāpi appahīnavaseneva uppattipaccaye sati uppattiyā anivāritavasena vā. Yathā hi cittakammādīni ārabhitvā apariniṭṭhitakammantā cittakārādayo tesaṃ kammantānaṃ akaraṇakkhaṇepi mittasuhajjādīhi diṭṭhadiṭṭhaṭṭhāne ‘‘imesu divasesu kiṃ karothā’’ti vuttā, ‘‘cittakammaṃ karoma, kaṭṭhakammaṃ karomā’’ti vadanti. Te kiñcāpi tasmiṃ khaṇe na karonti avicchinnakammantattā pana katakhaṇañca kattabbakhaṇañca upādāya karontiyeva nāma honti. Evameva yamhi santāne anusayā appahīnā, yamhi vā pana nesaṃ santāne uppattipaccaye sati uppatti anivāritā, tattha anuppajjanakkhaṇepi uppannapubbañceva kālantare uppajjanakañca upādāya yassa kāmarāgānusayo uppajjati, tassa paṭighānusayo uppajjatiyeva nāmāti evamattho veditabbo. Ito paresupi evarūpesu vissajjanesu eseva nayo. No ca tassāti idaṃ anāgāmissa kāmarāgabyāpādānaṃ anavasesato pahīnattā vuttaṃ. Tiṇṇaṃ puggalānanti puthujjanasotāpannasakadāgāmīnaṃ. Dvinnaṃ puggalānanti sotāpannasakadāgāmīnaṃ. Paratopi evarūpesu ṭhānesu eseva nayo.
༡༤. ཨོཀཱསཝཱརསྶ པཋམདུཏིཡཔུཙྪཱསུ ཡསྨཱ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཀཱམདྷཱཏུཡཱ དྭཱིསུ ཝེདནཱསུ ཨནུསེཏི, པཊིགྷཱནུསཡོ དུཀྑཝེདནཱཡ; ཏསྨཱ ‘ནོ’ཏི པཊིསེདྷོ ཀཏོ། ཏཏིཡཔུཙྪཱཡཾ ཨུབྷིནྣམྤི ཀཱམདྷཱཏུཡཱ དྭཱིསུ ཝེདནཱསུ ཨནུསཡནཏོ ‘ཨཱམནྟཱ’ཏི པཊིཝཙནཾ དིནྣཾ། རཱུཔདྷཱཏུཨརཱུཔདྷཱཏུཡཱ པན མཱནཱནུསཡསྶ ཀཱམརཱགཱནུསཡེན སདྡྷིཾ ཨསཱདྷཱརཎཾ ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཾ། ཏསྨཱ ནོ ཙ ཏཏྠ ཀཱམརཱགཱནུསཡོཏི ཝུཏྟཾ། ཨིམིནཱ ནཡེན སབྦེསཾ ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཝཱརཾ ཨོལོཀེཏྭཱ སཱདྷཱརཎཱསཱདྷཱརཎཾ ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཾ ཝེདིཏབྦཾ།
14. Okāsavārassa paṭhamadutiyapucchāsu yasmā kāmarāgānusayo kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anuseti, paṭighānusayo dukkhavedanāya; tasmā ‘no’ti paṭisedho kato. Tatiyapucchāyaṃ ubhinnampi kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anusayanato ‘āmantā’ti paṭivacanaṃ dinnaṃ. Rūpadhātuarūpadhātuyā pana mānānusayassa kāmarāgānusayena saddhiṃ asādhāraṇaṃ uppattiṭṭhānaṃ. Tasmā no ca tattha kāmarāgānusayoti vuttaṃ. Iminā nayena sabbesaṃ uppattiṭṭhānavāraṃ oloketvā sādhāraṇāsādhāraṇaṃ uppattiṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
༢༠. དུཀམཱུལཀཔུཙྪཱཡཾ ཡསྨཱ ཀཱམརཱགཔཊིགྷཱནུསཡཱ ནཱཔི ཨེཀསྨིཾ ཋཱནེ ཨུཔྤཛྫནྟི, ན ཨེཀཾ དྷམྨཾ ཨཱརམྨཎཾ ཀརོནྟི, ཏསྨཱ ནཏྠཱིཏི པཊིཀྑེཔོ ཀཏོ། ཨཡཉྷེཏྠ ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཡསྨིཾ ཨིམེ དྭེ ཨནུསཡཱ ཨནུསཡེཡྻུཾ, ཏཾ ཋཱནམེཝ ནཏྠི། ཏསྨཱ ‘‘ཀཏྠ མཱནཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱི’’ཏི ཨཡཾ པུཙྪཱ ཨཔུཙྪཱཡེཝཱཏི། ཨཉྙེསུཔི ཨེཝརཱུཔེསུ ཨེསེཝ ནཡོ།
20. Dukamūlakapucchāyaṃ yasmā kāmarāgapaṭighānusayā nāpi ekasmiṃ ṭhāne uppajjanti, na ekaṃ dhammaṃ ārammaṇaṃ karonti, tasmā natthīti paṭikkhepo kato. Ayañhettha adhippāyo. Yasmiṃ ime dve anusayā anusayeyyuṃ, taṃ ṭhānameva natthi. Tasmā ‘‘kattha mānānusayo anusetī’’ti ayaṃ pucchā apucchāyevāti. Aññesupi evarūpesu eseva nayo.
༢༧. པུགྒལོཀཱསཝཱརེ ཙཏུནྣནྟི པུཐུཛྫནསོཏཱཔནྣསཀདཱགཱམིཨནཱགཱམཱིནཾ།
27. Puggalokāsavāre catunnanti puthujjanasotāpannasakadāgāmianāgāmīnaṃ.
༣༦. པཊིལོམནཡེ ཡསྶ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ནཱནུསེཏཱིཏི ཨཡཾ པུཙྪཱ ཨནཱགཱམིཾ གཧེཏྭཱ པུཙྪཏི།
36. Paṭilomanaye yassa kāmarāgānusayo nānusetīti ayaṃ pucchā anāgāmiṃ gahetvā pucchati.
༥༦. དྭིནྣཾ པུགྒལཱནཾ སབྦཏྠ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ནཱནུསེཏཱིཏི ཨནཱགཱམིཨརཧནྟཱནཾ། ཀཱམདྷཱཏུཡཱ ཏཱིསུ ཝེདནཱསཱུཏི ཙ ཝེདནཱགྒཧཎེན ཝེདནཱསམྤཡུཏྟཀཱནམྤི ཏེསཾ ཝཏྠཱརམྨཎཱནམྤཱིཏི སབྦེསམྤི ཀཱམཱཝཙརདྷམྨཱནཾ གཧཎཾ ཝེདིཏབྦཾ། ཨཡཾ ཨནུསཡཝཱརེ ཝིནིཙྪཡཀཐཱ།
56. Dvinnaṃpuggalānaṃ sabbattha kāmarāgānusayonānusetīti anāgāmiarahantānaṃ. Kāmadhātuyā tīsu vedanāsūti ca vedanāggahaṇena vedanāsampayuttakānampi tesaṃ vatthārammaṇānampīti sabbesampi kāmāvacaradhammānaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ. Ayaṃ anusayavāre vinicchayakathā.
ཨནུསཡཝཱརཝཎྞནཱ།
Anusayavāravaṇṇanā.
༢. སཱནུསཡཝཱརཝཎྞནཱ
2. Sānusayavāravaṇṇanā
༦༦-༡༣༡. སཱནུསཡཝཱརེ པན ཡོ ཀཱམརཱགཱནུསཡེན སཱནུསཡོཏི ཡཐཱ ཨེཀནྟརིཀཛརཱདིརོགེན ཨཱབཱདྷིཀོ ཡཱཝ ཏམྷཱ རོགཱ ན མུཙྩཏི, ཏཱཝ ཏསྶ རོགསྶ ཨནུཔྤཏྟིཀྑཎེཔི སརོགོཡེཝ ནཱམ ཧོཏི། ཨེཝཾ སསཾཀིལེསསྶ ཝཊྚགཱམིསཏྟསྶ ཡཱཝ ཨརིཡམགྒེན ཨནུསཡཱ སམུགྒྷཱཏཾ ན གཙྪནྟི, ཏཱཝ ཏེསཾ ཨནུསཡཱནཾ ཨནུཔྤཏྟིཀྑཎེཔི སཱནུསཡོཡེཝ ནཱམ ཧོཏི། ཨེཝརཱུཔཾ སཱནུསཡཏཾ སནྡྷཱཡ ‘ཨཱམནྟཱ’ཏི ཝུཏྟཾ། སེསམེཏྠ ཨནུསཡཝཱརསདིསམེཝ།
66-131. Sānusayavāre pana yo kāmarāgānusayena sānusayoti yathā ekantarikajarādirogena ābādhiko yāva tamhā rogā na muccati, tāva tassa rogassa anuppattikkhaṇepi sarogoyeva nāma hoti. Evaṃ sasaṃkilesassa vaṭṭagāmisattassa yāva ariyamaggena anusayā samugghātaṃ na gacchanti, tāva tesaṃ anusayānaṃ anuppattikkhaṇepi sānusayoyeva nāma hoti. Evarūpaṃ sānusayataṃ sandhāya ‘āmantā’ti vuttaṃ. Sesamettha anusayavārasadisameva.
ཨོཀཱསཝཱརེ པན ‘‘རཱུཔདྷཱཏུཡཱ ཨརཱུཔདྷཱཏུཡཱ ཨེཏྠ མཱནཱནུསཡེན སཱནུསཡོ’’ཏི ཝུཏྟེ ཏཱསུ དྷཱཏཱུསུ པུགྒལསྶ སཱནུསཡཏཱ པཉྙཱཡེཡྻ, ཨནུསཡསྶ ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཾ ན པཉྙཱཡེཡྻ། ཨནུསཡསྶ ཙ ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནདསྶནཏྠཾ ཨཡཾ ཝཱརོ ཨཱརདྡྷོ, ཏསྨཱ ཏཏོ མཱནཱནུསཡེན སཱནུསཡོཏི ཝུཏྟཾ། ཨེཝཉྷི སཏི ཏཏོ དྷཱཏུདྭཡཏོ ཨུཔྤནྣེན མཱནཱནུསཡེན སཱནུསཡོཏི ཨནུསཡསྶ ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཾ དསྶིཏཾ ཧོཏི། ཨིམསྶ པན པཉྷསྶ ཨཏྠེ ཨཝུཏྟེ ཨཱདིཔཉྷསྶ ཨཏྠོ པཱཀཊོ ན ཧོཏཱིཏི པཋམཾ ན ཝུཏྟོ, ཏསྨཱ སོ ཨེཝཾ ཝེདིཏབྦོ། ཡཏོ ཀཱམརཱགཱནུསཡེནཱཏི ཡཏོ ཨུཔྤནྣེན ཀཱམརཱགཱནུསཡེན སཱནུསཡོ, ཀིཾ སོ ཏཏོ ཨུཔྤནྣེན པཊིགྷཱནུསཡེནཔི སཱནུསཡོཏི? ཡསྨཱ པནེཏེ དྭེ ཨེཀསྨཱ ཋཱནཱ ནུཔྤཛྫནྟི; ཏསྨཱ ‘‘ནོ’’ཏི པཊིསེདྷོ ཀཏོ། ཨརཧཱ སབྦཏྠཱཏི ཨརཧཱ སབྦདྷམྨེསུ ཨུཔྤཛྫནཀེན ཀེནཙི ཨནུསཡེན ནིརཱནུསཡོཏི། ཨིམིནཱ ཨཏྠཝསེན ནིཔྤདེསཊྛཱནེསུ བྷུམྨཝཙནམེཝ ཀཏནྟི། ཨིམིནཱ ཨུཔཱཡེན སབྦཏྠ ཨཏྠཝིནིཙྪཡོ ཝེདིཏབྦོཏི།
Okāsavāre pana ‘‘rūpadhātuyā arūpadhātuyā ettha mānānusayena sānusayo’’ti vutte tāsu dhātūsu puggalassa sānusayatā paññāyeyya, anusayassa uppattiṭṭhānaṃ na paññāyeyya. Anusayassa ca uppattiṭṭhānadassanatthaṃ ayaṃ vāro āraddho, tasmā tato mānānusayena sānusayoti vuttaṃ. Evañhi sati tato dhātudvayato uppannena mānānusayena sānusayoti anusayassa uppattiṭṭhānaṃ dassitaṃ hoti. Imassa pana pañhassa atthe avutte ādipañhassa attho pākaṭo na hotīti paṭhamaṃ na vutto, tasmā so evaṃ veditabbo. Yato kāmarāgānusayenāti yato uppannena kāmarāgānusayena sānusayo, kiṃ so tato uppannena paṭighānusayenapi sānusayoti? Yasmā panete dve ekasmā ṭhānā nuppajjanti; tasmā ‘‘no’’ti paṭisedho kato. Arahā sabbatthāti arahā sabbadhammesu uppajjanakena kenaci anusayena nirānusayoti. Iminā atthavasena nippadesaṭṭhānesu bhummavacanameva katanti. Iminā upāyena sabbattha atthavinicchayo veditabboti.
སཱནུསཡཝཱརཝཎྞནཱ།
Sānusayavāravaṇṇanā.
༣. པཛཧནཝཱརཝཎྞནཱ
3. Pajahanavāravaṇṇanā
༡༣༢-༡༩༧. པཛཧནཝཱརེ པཛཧཏཱིཏི ཏེན ཏེན མགྒེན པཧཱནཔརིཉྙཱཝསེན པཛཧཏི, ཨཱཡཏིཾ ཨནུཔྤཏྟིདྷམྨཏཾ ཨཱཔཱདེཏི། ཨཱམནྟཱཏི ཨནཱགཱམཱིམགྒཊྛཾ སནྡྷཱཡ པཊིཝཙནཾ། ཏདེཀཊྛཾ པཛཧཏཱིཏི པཧཱནེཀཊྛཏཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ནོཏི ཨརཧཏྟམགྒཊྛཾ སནྡྷཱཡ པཊིསེདྷོ།
132-197. Pajahanavāre pajahatīti tena tena maggena pahānapariññāvasena pajahati, āyatiṃ anuppattidhammataṃ āpādeti. Āmantāti anāgāmīmaggaṭṭhaṃ sandhāya paṭivacanaṃ. Tadekaṭṭhaṃ pajahatīti pahānekaṭṭhataṃ sandhāya vuttaṃ. Noti arahattamaggaṭṭhaṃ sandhāya paṭisedho.
ཡཏོ ཀཱམརཱགཱནུསཡཾ པཛཧཏཱིཏི ཡཏོ ཨུཔྤཛྫནཀཾ ཀཱམརཱགཱནུསཡཾ པཛཧཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཨཊྛམཀོཏི ཨརཧཏྟཕལཊྛཏོ པཊྛཱཡ པཙྩོརོཧནགཎནཱཡ གཎིཡམཱནོ སོཏཱཔཏྟིམགྒཊྛོ ཨཊྛམཀོ ནཱམ། དཀྑིཎེཡྻགཎནཱཡ ཧི ཨརཧཱ ཨགྒདཀྑིཎེཡྻཏྟཱ པཋམོ, ཨརཧཏྟམགྒཊྛོ དུཏིཡོ, ཨནཱགཱམཱི ཏཏིཡོ…པེ॰… སོཏཱཔཏྟིམགྒཊྛོ ཨཊྛམོ། སོ ཨིདྷ ‘‘ཨཊྛམཀོ’’ཏི ཝུཏྟོ། ནཱམསཉྙཱཡེཝ ཝཱ ཨེསཱ ཏསྶཱཏི། ཨནཱགཱམིམགྒསམངྒིཉྩ ཨཊྛམཀཉྩ ཋཔེཏྭཱ ཨཝསེསཱཏི སདྡྷིཾ པུཐུཛྫནེན སེཀྑཱསེཀྑཱ། ཏེསུ ཧི པུཐུཛྫནོ པཧཱནཔརིཉྙཱཡ ཨབྷཱཝེན ནཔྤཛཧཏི། སེསཱ ཏེསཾ ཨནུསཡཱནཾ པཧཱིནཏྟཱ། དྭིནྣཾ མགྒསམངྒཱིནནྟི དྭེ མགྒསམངྒིནོ ཋཔེཏྭཱཏི ཨཏྠོ། ཨིམིནཱ ནཡེན སབྦཏྠ ཝིནིཙྪཡོ ཝེདིཏབྦོཏི།
Yato kāmarāgānusayaṃ pajahatīti yato uppajjanakaṃ kāmarāgānusayaṃ pajahatīti attho. Aṭṭhamakoti arahattaphalaṭṭhato paṭṭhāya paccorohanagaṇanāya gaṇiyamāno sotāpattimaggaṭṭho aṭṭhamako nāma. Dakkhiṇeyyagaṇanāya hi arahā aggadakkhiṇeyyattā paṭhamo, arahattamaggaṭṭho dutiyo, anāgāmī tatiyo…pe… sotāpattimaggaṭṭho aṭṭhamo. So idha ‘‘aṭṭhamako’’ti vutto. Nāmasaññāyeva vā esā tassāti. Anāgāmimaggasamaṅgiñca aṭṭhamakañca ṭhapetvā avasesāti saddhiṃ puthujjanena sekkhāsekkhā. Tesu hi puthujjano pahānapariññāya abhāvena nappajahati. Sesā tesaṃ anusayānaṃ pahīnattā. Dvinnaṃ maggasamaṅgīnanti dve maggasamaṅgino ṭhapetvāti attho. Iminā nayena sabbattha vinicchayo veditabboti.
པཛཧནཝཱརཝཎྞནཱ།
Pajahanavāravaṇṇanā.
༤. པརིཉྙཱཝཱརཝཎྞནཱ
4. Pariññāvāravaṇṇanā
༡༩༨-༢༦༣. པརིཉྙཱཝཱརེ པརིཛཱནཱཏཱིཏི ཏཱིཧི པརིཉྙཱཧི པརིཛཱནཱཏི། སེསམེཏྠ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟནཡམེཝ། ཨཡམྤི ཧི ཝཱརོ པཛཧནཝཱརོ ཝིཡ མགྒཊྛཱནཉྙེཝ ཝསེན ཝིསྶཛྫིཏོཏི།
198-263. Pariññāvāre parijānātīti tīhi pariññāhi parijānāti. Sesamettha heṭṭhā vuttanayameva. Ayampi hi vāro pajahanavāro viya maggaṭṭhānaññeva vasena vissajjitoti.
པརིཉྙཱཝཱརཝཎྞནཱ།
Pariññāvāravaṇṇanā.
༥. པཧཱིནཝཱརཝཎྞནཱ
5. Pahīnavāravaṇṇanā
༢༦༤-༢༧༤. པཧཱིནཝཱརེ ཕལཊྛཝསེནེཝ དེསནཱ ཨཱརདྡྷཱ། ཨནཱགཱམིསྶ ཧི ཨུབྷོཔེཏེ ཨནུསཡཱ པཧཱིནཱ, ཏསྨཱ ‘‘ཨཱམནྟཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ།
264-274. Pahīnavāre phalaṭṭhavaseneva desanā āraddhā. Anāgāmissa hi ubhopete anusayā pahīnā, tasmā ‘‘āmantā’’ti vuttaṃ.
༢༧༥-༢༩༦. ཨོཀཱསཝཱརེ ཡཏྠ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ པཧཱིནོ ཏཏྠ པཊིགྷཱནུསཡོ པཧཱིནོཏི པུཙྪིཏྭཱ ན ཝཏྟབྦོ པཧཱིནོཏི ཝཱ ཨཔྤཧཱིནོཏི ཝཱཏི ཝུཏྟཾ ཏཾ ཀསྨཱཏི? ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནསྶ ཨསཱདྷཱརཎཏྟཱ། ཨཉྙཾ ཧི ཀཱམརཱགཱནུསཡསྶ ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཾ, ཨཉྙཾ པཊིགྷཱནུསཡསྶ། ཨབྷཱཝིཏམགྒསྶ ཙ ཡཏྠ ཨནུསཡོ ཨུཔྤཛྫཏི, མགྒེ བྷཱཝིཏེ ཏཏྠེཝ སོ པཧཱིནོ ནཱམ ཧོཏི ། ཏཏྠ ཡསྨཱ ནེཝ ཀཱམརཱགཱནུསཡཊྛཱནེ པཊིགྷཱནུསཡོ ཨུཔྤཛྫཏི, ན པཊིགྷཱནུསཡཊྛཱནེ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ, ཏསྨཱ ཏཏྠ སོ པཧཱིནོཏི ཝཱ ཨཔྤཧཱིནོཏི ཝཱ ན ཝཏྟབྦོ། སོ ཧི ཡསྨིཾ ཨཏྟནོ ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནེ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ པཧཱིནོ, ཏསྨིཾ ཨཔྤཧཱིནཏྟཱ ཏཏྠ པཧཱིནོཏི ན ཝཏྟབྦོ། ཡཾ ཀཱམརཱགཱནུསཡསྶ ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཾ, ཏསྨིཾ ཨཊྛིཏཏྟཱ ཏཏྠ ཨཔྤཧཱིནོཏི ན ཝཏྟབྦོ།
275-296. Okāsavāre yattha kāmarāgānusayo pahīno tattha paṭighānusayo pahīnoti pucchitvā na vattabbo pahīnoti vā appahīnoti vāti vuttaṃ taṃ kasmāti? Uppattiṭṭhānassa asādhāraṇattā. Aññaṃ hi kāmarāgānusayassa uppattiṭṭhānaṃ, aññaṃ paṭighānusayassa. Abhāvitamaggassa ca yattha anusayo uppajjati, magge bhāvite tattheva so pahīno nāma hoti . Tattha yasmā neva kāmarāgānusayaṭṭhāne paṭighānusayo uppajjati, na paṭighānusayaṭṭhāne kāmarāgānusayo, tasmā tattha so pahīnoti vā appahīnoti vā na vattabbo. So hi yasmiṃ attano uppattiṭṭhāne kāmarāgānusayo pahīno, tasmiṃ appahīnattā tattha pahīnoti na vattabbo. Yaṃ kāmarāgānusayassa uppattiṭṭhānaṃ, tasmiṃ aṭṭhitattā tattha appahīnoti na vattabbo.
ཡཏྠ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ པཧཱིནོ, ཏཏྠ མཱནཱནུསཡོ པཧཱིནོཏི ཨེཏྠ པན སཱདྷཱརཎཊྛཱནཾ སནྡྷཱཡ ཨཱམནྟཱཏི ཝུཏྟཾ། ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཧི ཀཱམདྷཱཏུཡཱ དྭཱིསུ ཝེདནཱསུ ཨནུསེཏི། མཱནཱནུསཡོ ཏཱསུ ཙེཝ རཱུཔཱརཱུཔདྷཱཏཱུསུ ཙ། སོ ཋཔེཏྭཱ ཨསཱདྷཱརཎཊྛཱནཾ སཱདྷཱརཎཊྛཱནེ ཏེན སདྡྷིཾ པཧཱིནོ ནཱམ ཧོཏི། ཏསྨཱ ‘ཨཱམནྟཱ’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨིམིནཱ ནཡེན སབྦསྨིམྤི ཨོཀཱསཝཱརེ པཧཱིནཏཱ ཙ ནཝཏྟབྦཏཱ ཙ ཝེདིཏབྦཱ། ‘ནཏྠཱི’ཏི ཨཱགཏཊྛཱནེསུ པན ཧེཊྛཱ ཝུཏྟསདིསོཝ ཝིནིཙྪཡོ། པུགྒལོཀཱསཝཱརོ, ཨོཀཱསཝཱརགཏིཀོཡེཝ།
Yattha kāmarāgānusayo pahīno, tattha mānānusayo pahīnoti ettha pana sādhāraṇaṭṭhānaṃ sandhāya āmantāti vuttaṃ. Kāmarāgānusayo hi kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu anuseti. Mānānusayo tāsu ceva rūpārūpadhātūsu ca. So ṭhapetvā asādhāraṇaṭṭhānaṃ sādhāraṇaṭṭhāne tena saddhiṃ pahīno nāma hoti. Tasmā ‘āmantā’ti vuttaṃ. Iminā nayena sabbasmimpi okāsavāre pahīnatā ca navattabbatā ca veditabbā. ‘Natthī’ti āgataṭṭhānesu pana heṭṭhā vuttasadisova vinicchayo. Puggalokāsavāro, okāsavāragatikoyeva.
༢༩༧-༣༠༧. པཊིལོམནཡེ ཡསྶ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ཨཔྤཧཱིནོཏི པུཐུཛྫནསོཏཱཔནྣསཀདཱགཱམིཝསེན པུཙྪཏི། ཀིཉྩཱཔི ཧི ཨིམེ དྭེ ཨནུསཡཱ པུཐུཛྫནཏོ པཊྛཱཡ ཡཱཝ ཨནཱགཱམིམགྒཊྛཱ ཚནྣཾ པུགྒལཱནཾ ཨཔྤཧཱིནཱ། ཨིདྷ པན པརཏོ ‘‘ཏིཎྞཾ པུགྒལཱནཾ དྭིནྣཾ པུགྒལཱན’’ནྟིཨཱདིཝཙནཏོ མགྒཊྛཱ ཨནདྷིཔྤེཏཱ, ཏསྨཱ པུཐུཛྫནསོཏཱཔནྣསཀདཱགཱམིནོཝ སནྡྷཱཡ ‘ཨཱམནྟཱ’ཏི ཝུཏྟཾ། དྭིནྣཾ པུགྒལཱནནྟི སོཏཱཔནྣསཀདཱགཱམཱིནཾ། ཨིམིནཱ ནཡེན པུགྒལཝཱརེ ཝིནིཙྪཡོ ཝེདིཏབྦོ།
297-307. Paṭilomanaye yassa kāmarāgānusayo appahīnoti puthujjanasotāpannasakadāgāmivasena pucchati. Kiñcāpi hi ime dve anusayā puthujjanato paṭṭhāya yāva anāgāmimaggaṭṭhā channaṃ puggalānaṃ appahīnā. Idha pana parato ‘‘tiṇṇaṃ puggalānaṃ dvinnaṃ puggalāna’’ntiādivacanato maggaṭṭhā anadhippetā, tasmā puthujjanasotāpannasakadāgāminova sandhāya ‘āmantā’ti vuttaṃ. Dvinnaṃ puggalānanti sotāpannasakadāgāmīnaṃ. Iminā nayena puggalavāre vinicchayo veditabbo.
༣༠༨-༣༢༩. ཨོཀཱསཝཱརཔུགྒལོཀཱསཝཱརཱ པན ཧེཊྛཱ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦཱཏི།
308-329. Okāsavārapuggalokāsavārā pana heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāti.
པཧཱིནཝཱརཝཎྞནཱ།
Pahīnavāravaṇṇanā.
༦. ཨུཔྤཛྫནཝཱརཝཎྞནཱ
6. Uppajjanavāravaṇṇanā
༣༣༠. ཨུཔྤཛྫནཝཱརོ ཨནུསཡཝཱརསདིསོཡེཝ།
330. Uppajjanavāro anusayavārasadisoyeva.
༧. དྷཱཏུཔུཙྪཱཝཱརཝཎྞནཱ
7. Dhātupucchāvāravaṇṇanā
༣༣༢-༣༤༠. དྷཱཏུཝཱརསྶ པུཙྪཱཝཱརེ ཏཱཝ ཀཏི ཨནུསཡཱ ཨནུསེནྟཱིཏི ཀཏི ཨནུསཡཱ སནྟཱནཾ ཨནུགཏཱ ཧུཏྭཱ སཡནྟི། ཀཏི ཨནུསཡཱ ནཱནུསེནྟཱིཏི ཀཏི ཨནུསཡཱ སནྟཱནཾ ན ཨནུགཏཱ ཧུཏྭཱ སཡནྟི། ཀཏི ཨནུསཡཱ བྷངྒཱཏི ཀཏི ཨནུསཡཱ ཨནུསེནྟི ནཱནུསེནྟཱིཏི ཨེཝཾ ཝིབྷཛིཏབྦཱཏི ཨཏྠོ། སེསམེཏྠ ཡཾ ཝཏྟབྦཾ སིཡཱ, ཏཾ ཧེཊྛཱ པཱལི༹ཝཝཏྠཱནེ ཝུཏྟམེཝ།
332-340. Dhātuvārassa pucchāvāre tāva kati anusayā anusentīti kati anusayā santānaṃ anugatā hutvā sayanti. Kati anusayā nānusentīti kati anusayā santānaṃ na anugatā hutvā sayanti. Kati anusayā bhaṅgāti kati anusayā anusenti nānusentīti evaṃ vibhajitabbāti attho. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ heṭṭhā pāḷivavatthāne vuttameva.
༧. དྷཱཏུཝིསྶཛྫནཱཝཱརཝཎྞནཱ
7. Dhātuvissajjanāvāravaṇṇanā
༣༤༡-༣༤༩. ནིདྡེསཝཱརེ པནསྶ ཀསྶཙི སཏྟ ཨནུསཡཱ ཨནུསེནྟཱིཏི པུཐུཛྫནཝསེན ཝུཏྟཾ། ཀསྶཙི པཉྩཱཏི སོཏཱཔནྣསཀདཱགཱམིཝསེན ཝུཏྟཾ། ཏེསཉྷི དིཊྛཱནུསཡོ ཙ ཝིཙིཀིཙྪཱནུསཡོ ཙ པཧཱིནཱཏི པཉྩེཝ ཨནུསེནྟི། ཏཏྠ ཡཐཱ ཨནུསཡཝཱརེ ‘‘ཨནུསེནྟཱི’’ཏི པདསྶ ཨུཔྤཛྫནྟཱིཏི ཨཏྠོ གཧིཏོ, ཨེཝམིདྷ ན གཧེཏབྦོ། ཀསྨཱ? ཏསྨིཾ ཁཎེ ཨནུཔྤཛྫནཏོ། ཀཱམདྷཱཏུཾ ཨུཔཔཛྫནྟསྶ ཧི ཝིཔཱཀཙིཏྟཉྩེཝ ཀམྨསམུཊྛཱནརཱུཔཉྩ ཨུཔྤཛྫཏི, ཨཀུསལཙིཏྟཾ ནཏྠི། ཨནུསཡཱ ཙ ཨཀུསལཙིཏྟཀྑཎེ ཨུཔྤཛྫནྟི, ན ཝིཔཱཀཙིཏྟཀྑཎེཏི ཏསྨིཾ ཁཎེ ཨནུཔྤཛྫནཏོ ཏཐཱ ཨཏྠོ ན གཧེཏབྦོ། ཀཐཾ པན གཧེཏབྦོཏི? ཡཐཱ ལབྦྷཏི ཏཐཱ གཧེཏབྦོ། ཀཐཉྩ ལབྦྷཏི? ཨཔྤཧཱིནཊྛེན། ཡཐཱ ཧི རཱགདོསམོཧཱནཾ ཨཔྤཧཱིནཏྟཱ། ཀུསལཱབྱཱཀཏཙིཏྟསམངྒཱི པུགྒལོ ‘‘སརཱགོ སདོསོ སམོཧོ’’ཏི ཝུཙྩཏི, ཨེཝཾ མགྒབྷཱཝནཱཡ ཨཔྤཧཱིནཏྟཱ པཊིསནྡྷིཀྑཎེཔི ཏསྶ ཏསྶ པུགྒལསྶ ཏེ ཏེ ཨནུསཡཱ ཨནུསེནྟཱིཏི ཝུཙྩནྟི། ན ཀེཝལཉྩ ཝུཙྩནྟི, ཨཔྤཧཱིནཏྟཱ པན ཏེ ཨནུསེནྟིཡེཝ ནཱམཱཏི ཝེདིཏབྦཱ།
341-349. Niddesavāre panassa kassaci satta anusayā anusentīti puthujjanavasena vuttaṃ. Kassaci pañcāti sotāpannasakadāgāmivasena vuttaṃ. Tesañhi diṭṭhānusayo ca vicikicchānusayo ca pahīnāti pañceva anusenti. Tattha yathā anusayavāre ‘‘anusentī’’ti padassa uppajjantīti attho gahito, evamidha na gahetabbo. Kasmā? Tasmiṃ khaṇe anuppajjanato. Kāmadhātuṃ upapajjantassa hi vipākacittañceva kammasamuṭṭhānarūpañca uppajjati, akusalacittaṃ natthi. Anusayā ca akusalacittakkhaṇe uppajjanti, na vipākacittakkhaṇeti tasmiṃ khaṇe anuppajjanato tathā attho na gahetabbo. Kathaṃ pana gahetabboti? Yathā labbhati tathā gahetabbo. Kathañca labbhati? Appahīnaṭṭhena. Yathā hi rāgadosamohānaṃ appahīnattā. Kusalābyākatacittasamaṅgī puggalo ‘‘sarāgo sadoso samoho’’ti vuccati, evaṃ maggabhāvanāya appahīnattā paṭisandhikkhaṇepi tassa tassa puggalassa te te anusayā anusentīti vuccanti. Na kevalañca vuccanti, appahīnattā pana te anusentiyeva nāmāti veditabbā.
ཨནུསཡཱ བྷངྒཱ ནཏྠཱིཏི ཡསྶ ཧི ཡོ ཨནུསེཏི, སོ ཨནུསེཏིཡེཝ; ཡོ ནཱནུསེཏི, སོ ནཱནུསེཏིཡེཝ། ཨཡཾ ཨནུསེཏི ཙ ནཱནུསེཏི ཙ, ཨཡཾ སིཡཱ ཨནུསེཏི སིཡཱ ནཱནུསེཏཱིཏི, ཨེཝཾ ཝིབྷཛིཏབྦོ ཨནུསཡོ ནཱམ ནཏྠི། རཱུཔདྷཱཏུཾ ཨུཔཔཛྫནྟསྶ ཀསྶཙི ཏཡོཏི ཨནཱགཱམིཝསེན ཝུཏྟཾ། ཏསྶ ཧི ཀཱམརཱགཔཊིགྷདིཊྛིཝིཙིཀིཙྪཱནུསཡཱ ཙཏྟཱརོཔི ཨནཝསེསཏོ པཧཱིནཱ། ཨིཏརེ ཏཡོཝ ཨཔྤཧཱིནཱ། ཏེན ཝུཏྟཾ – ‘‘ཀསྶཙི ཏཡོ ཨནུསཡཱ ཨནུསེནྟཱི’’ཏི།
Anusayā bhaṅgā natthīti yassa hi yo anuseti, so anusetiyeva; yo nānuseti, so nānusetiyeva. Ayaṃ anuseti ca nānuseti ca, ayaṃ siyā anuseti siyā nānusetīti, evaṃ vibhajitabbo anusayo nāma natthi. Rūpadhātuṃ upapajjantassa kassaci tayoti anāgāmivasena vuttaṃ. Tassa hi kāmarāgapaṭighadiṭṭhivicikicchānusayā cattāropi anavasesato pahīnā. Itare tayova appahīnā. Tena vuttaṃ – ‘‘kassaci tayo anusayā anusentī’’ti.
ན ཀཱམདྷཱཏུནྟི ཀཱམདྷཱཏུཡཱ པཊིསིདྡྷཏྟཱ སེསཱ དྭེ དྷཱཏུཡོ ཨུཔཔཛྫནྟསྶཱཏི ཨཏྠོ། སཏྟེ ཝཱཏི ཡསྨཱ ཨརིཡསཱཝཀསྶ རཱུཔདྷཱཏུཡཱ ཙུཏསྶ ཀཱམདྷཱཏུཡཾ ཨུཔཔཏྟི ནཱམ ནཏྠི, པུཐུཛྫནསྶེཝ ཧོཏི, ཏསྨཱ སཏྟེཝཱཏི ནིཡམེཏྭཱ ཝུཏྟཾ། ‘‘ཨརཱུཔདྷཱཏུཡཱ ཙུཏསྶ ཀཱམདྷཱཏུཾ ཨུཔཔཛྫནྟསྶ སཏྟེཝཱ’’ཏི ཨེཏྠཱཔི ཨེསེཝ ནཡོ། རཱུཔདྷཱཏུཡཱ ཨུཔཔཏྟི ནཏྠཱིཏི ཀསྨཱ ནཏྠི? ཨུཔཔཏྟིནིཔྥཱདཀསྶ རཱུཔཱཝཙརཛ྄ཛྷཱནསྶ ཨབྷཱཝཱ། སོ ཧི སབྦསོ རཱུཔསཉྙཱནཾ སམཏིཀྐམཱ ཏཾ དྷཱཏུཾ ཨུཔཔནྣོཏི ནཱསྶ ཏཏྠ རཱུཔཱཝཙརཛ྄ཛྷཱནཾ ཨཏྠི། ཏདབྷཱཝཱ རཱུཔདྷཱཏུཡཾ ཨུཔཔཏྟི ནཏྠཱིཏི ཝེདིཏབྦཱ། ཨརཱུཔདྷཱཏུཡཱ ཙུཏསྶ ན ཀཱམདྷཱཏུནྟི ཨེཏྠ ཨརཱུཔདྷཱཏུཡེཝ ཨདྷིཔྤེཏཱ། ཨིམིནཱ ནཡེན སབྦཝིསྶཛྫནེསུ ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོཏི།
Nakāmadhātunti kāmadhātuyā paṭisiddhattā sesā dve dhātuyo upapajjantassāti attho. Sattevāti yasmā ariyasāvakassa rūpadhātuyā cutassa kāmadhātuyaṃ upapatti nāma natthi, puthujjanasseva hoti, tasmā sattevāti niyametvā vuttaṃ. ‘‘Arūpadhātuyā cutassa kāmadhātuṃ upapajjantassa sattevā’’ti etthāpi eseva nayo. Rūpadhātuyā upapatti natthīti kasmā natthi? Upapattinipphādakassa rūpāvacarajjhānassa abhāvā. So hi sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā taṃ dhātuṃ upapannoti nāssa tattha rūpāvacarajjhānaṃ atthi. Tadabhāvā rūpadhātuyaṃ upapatti natthīti veditabbā. Arūpadhātuyā cutassa na kāmadhātunti ettha arūpadhātuyeva adhippetā. Iminā nayena sabbavissajjanesu attho veditabboti.
དྷཱཏུཝཱརཝཎྞནཱ།
Dhātuvāravaṇṇanā.
ཨནུསཡཡམཀཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Anusayayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ • Abhidhammapiṭaka / ཡམཀཔཱལི༹ • Yamakapāḷi / ༧. ཨནུསཡཡམཀཾ • 7. Anusayayamakaṃ
