| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
अपलोकनकम्मकथावण्णना
Apalokanakammakathāvaṇṇanā
४९५-६. कायसम्भोगसामग्गिदानसहसेय्यपटिग्गहणादि इमस्स अपलोकनकम्मस्स ठानं होतीति एवम्पि अपलोकनकम्मं पवत्ततीति अत्थो। कम्मञ्ञेव लक्खणन्ति कम्मलक्खणं। ओसारणनिस्सारणभण्डुकम्मादयो विय कम्मञ्च हुत्वा अञ्ञञ्च नामं न लभति , कम्ममेव हुत्वा उपलक्खीयतीति कम्मलक्खणं उपनिस्सयो विय। हेतुपच्चयादिलक्खणविमुत्तो हि सब्बो पच्चयविसेसो तत्थ सङ्गय्हति, एवम्पि ‘‘कम्मलक्खणमेवा’’ति वुत्तं। कम्मलक्खणं दस्सेतुं ‘‘अच्छिन्नचीवरजिण्णचीवरनट्ठचीवरान’’न्तिआदि वुत्तं। ‘‘ततो अतिरेकं देन्तेन अपलोकेत्वा दातब्ब’’न्ति वुत्तं अपलोकनं कम्मलक्खणमेव। एवं सब्बत्थ लक्खणं वेदितब्बं। इणपलिबोधम्पीति सचे तादिसं भिक्खुं इणायिका पलिबुज्झन्ति। तत्रुप्पादतो दातुं वट्टति। अन्तरसन्निपातोति उपोसथप्पवारणादिमहासन्निपाते ठपेत्वा अन्तरा मङ्गलुच्चारणादि। उपनिक्खेपतोति चेतियस्स आपदत्थाय निक्खित्ततो। ‘‘अञ्ञा कतिका कातब्बा’’ति ये रुक्खे उद्दिस्स पुब्बे कतिका कता, तेहि इमेसं अञ्ञत्ताति वुत्तं। ‘‘सचे तत्थ मूले’’ति पुब्बे ‘‘इतो पट्ठाय भाजेत्वा खादन्तू’’ति वचनेन पुग्गलिकपरिभोगो पटिक्खित्तो होति। अनुविचरित्वाति पच्छतो पच्छतो गन्त्वा। तेसं सन्तिका पच्चयं पच्चासीसन्तेनाति अत्थो। मूलभागन्ति दसमभागं कत्वा। पुब्बकाले दसमभागं कत्वा अदंसु, तस्मा ‘‘मूलभागो’’ति वुत्तं। अकतावासं वा कत्वाति उप्पन्नआयेन। जग्गितकालेयेव न वारेतब्बाति जग्गिता हुत्वा पुप्फफलभरितकालेति अत्थो। जग्गनकालेति जग्गितुं आरद्धकाले। ञत्तिकम्मट्ठानभेदे पनाति ञत्तिकम्मस्स ठानभेदे।
495-6. Kāyasambhogasāmaggidānasahaseyyapaṭiggahaṇādi imassa apalokanakammassa ṭhānaṃ hotīti evampi apalokanakammaṃ pavattatīti attho. Kammaññeva lakkhaṇanti kammalakkhaṇaṃ. Osāraṇanissāraṇabhaṇḍukammādayo viya kammañca hutvā aññañca nāmaṃ na labhati , kammameva hutvā upalakkhīyatīti kammalakkhaṇaṃ upanissayo viya. Hetupaccayādilakkhaṇavimutto hi sabbo paccayaviseso tattha saṅgayhati, evampi ‘‘kammalakkhaṇamevā’’ti vuttaṃ. Kammalakkhaṇaṃ dassetuṃ ‘‘acchinnacīvarajiṇṇacīvaranaṭṭhacīvarāna’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Tato atirekaṃ dentena apaloketvā dātabba’’nti vuttaṃ apalokanaṃ kammalakkhaṇameva. Evaṃ sabbattha lakkhaṇaṃ veditabbaṃ. Iṇapalibodhampīti sace tādisaṃ bhikkhuṃ iṇāyikā palibujjhanti. Tatruppādato dātuṃ vaṭṭati. Antarasannipātoti uposathappavāraṇādimahāsannipāte ṭhapetvā antarā maṅgaluccāraṇādi. Upanikkhepatoti cetiyassa āpadatthāya nikkhittato. ‘‘Aññā katikā kātabbā’’ti ye rukkhe uddissa pubbe katikā katā, tehi imesaṃ aññattāti vuttaṃ. ‘‘Sace tattha mūle’’ti pubbe ‘‘ito paṭṭhāya bhājetvā khādantū’’ti vacanena puggalikaparibhogo paṭikkhitto hoti. Anuvicaritvāti pacchato pacchato gantvā. Tesaṃ santikā paccayaṃ paccāsīsantenāti attho. Mūlabhāganti dasamabhāgaṃ katvā. Pubbakāle dasamabhāgaṃ katvā adaṃsu, tasmā ‘‘mūlabhāgo’’ti vuttaṃ. Akatāvāsaṃ vā katvāti uppannaāyena. Jaggitakāleyeva na vāretabbāti jaggitā hutvā pupphaphalabharitakāleti attho. Jagganakāleti jaggituṃ āraddhakāle. Ñattikammaṭṭhānabhede panāti ñattikammassa ṭhānabhede.
इदं पनेत्थ पकिण्णकं – अत्थि सङ्घकम्मं सङ्घो एव करोति, न गणो, न पुग्गलो, तं अपलोकनकम्मस्स कम्मलक्खणेकदेसं ठपेत्वा इतरं चतुब्बिधम्पि कम्मं वेदितब्बं। अत्थि सङ्घकम्मं सङ्घो च करोति, गणो च करोति, पुग्गलो च करोति, तं पुब्बे ठपितं। वुत्तञ्हेतं ‘‘यस्मिं विहारे द्वे तयो जना वसन्ति, तेहि निसीदित्वा कतम्पि सङ्घेन कतसदिसमेव। यस्मिं पन विहारे एको भिक्खु होति, तेन भिक्खुना’’तिआदि (परि॰ अट्ठ॰ ४९५-४९६)। अत्थि गणकम्मं सङ्घो च करोति, गणो च करोति, पुग्गलो च करोति, तं यो पारिसुद्धिउपोसथो अञ्ञेसं सन्तिके करीयति, तस्स वसेन वेदितब्बं। अत्थि गणकम्मं गणोव करोति, न सङ्घो, न पुग्गलो, तं यो पारिसुद्धिउपोसथो अञ्ञमञ्ञं आरोचनवसेन करीयति, तस्स वसेन वेदितब्बं। अत्थि पुग्गलकम्मं पुग्गलोव करोति, न सङ्घो, न गणो, तं अधिट्ठानुपोसथवसेन वेदितब्बं। अत्थि गणकम्मं एकच्चोव गणो करोति, एकच्चो न करोति, तत्थ अञत्तिकं द्वेयेव करोन्ति, न तयो। सञत्तिकं तयोव करोन्ति, न ततो ऊना वा अधिका वाति।
Idaṃ panettha pakiṇṇakaṃ – atthi saṅghakammaṃ saṅgho eva karoti, na gaṇo, na puggalo, taṃ apalokanakammassa kammalakkhaṇekadesaṃ ṭhapetvā itaraṃ catubbidhampi kammaṃ veditabbaṃ. Atthi saṅghakammaṃ saṅgho ca karoti, gaṇo ca karoti, puggalo ca karoti, taṃ pubbe ṭhapitaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘yasmiṃ vihāre dve tayo janā vasanti, tehi nisīditvā katampi saṅghena katasadisameva. Yasmiṃ pana vihāre eko bhikkhu hoti, tena bhikkhunā’’tiādi (pari. aṭṭha. 495-496). Atthi gaṇakammaṃ saṅgho ca karoti, gaṇo ca karoti, puggalo ca karoti, taṃ yo pārisuddhiuposatho aññesaṃ santike karīyati, tassa vasena veditabbaṃ. Atthi gaṇakammaṃ gaṇova karoti, na saṅgho, na puggalo, taṃ yo pārisuddhiuposatho aññamaññaṃ ārocanavasena karīyati, tassa vasena veditabbaṃ. Atthi puggalakammaṃ puggalova karoti, na saṅgho, na gaṇo, taṃ adhiṭṭhānuposathavasena veditabbaṃ. Atthi gaṇakammaṃ ekaccova gaṇo karoti, ekacco na karoti, tattha añattikaṃ dveyeva karonti, na tayo. Sañattikaṃ tayova karonti, na tato ūnā vā adhikā vāti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / परिवारपाळि • Parivārapāḷi / १. कम्मवग्गो • 1. Kammavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / परिवार-अट्ठकथा • Parivāra-aṭṭhakathā / अपलोकनकम्मकथा • Apalokanakammakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / अपलोकनकम्मकथावण्णना • Apalokanakammakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / अपलोकनकम्मकथावण्णना • Apalokanakammakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / अपलोकनकम्मकथा • Apalokanakammakathā
