| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
೬. ಅಪಣ್ಣಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
6. Apaṇṇakasuttavaṇṇanā
೧೬. ಛಟ್ಠೇ ಅಪಣ್ಣಕಪಟಿಪದನ್ತಿ ಅವಿರದ್ಧಪಟಿಪದಂ ಏಕಂಸಪಟಿಪದಂ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಪಟಿಪದಂ ಕಾರಣಪಟಿಪದಂ ಸಾರಪಟಿಪದಂ ಮಣ್ಡಪಟಿಪದಂ ಅಪಚ್ಚನೀಕಪಟಿಪದಂ ಅನುಲೋಮಪಟಿಪದಂ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ನ ತಕ್ಕಗ್ಗಾಹೇನ ವಾ ನಯಗ್ಗಾಹೇನ ವಾ। ಏವಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ವಾ ಉಪಾಸಕೋ ವಾ ಉಪಾಸಿಕಾ ವಾ ಮನುಸ್ಸದೇವನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ಹಾಯತಿ ಪರಿಹಾಯತಿ, ಅಪಣ್ಣಕಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಪನ ತಾಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ನ ಪರಿಹಾಯತಿ। ಅತೀತೇ ಕನ್ತಾರದ್ಧಾನಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೇಸು ದ್ವೀಸು ಸತ್ಥವಾಹೇಸು ಯಕ್ಖಸ್ಸ ವಚನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಬಾಲಸತ್ಥವಾಹೋ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ಥೇನ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪತ್ತೋ, ಯಕ್ಖಸ್ಸ ವಚನಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಉದಕದಿಟ್ಠಟ್ಠಾನೇ ಉದಕಂ ಛಡ್ಡೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸತ್ಥಕೇ ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಪಣ್ಡಿತಸತ್ಥವಾಹೋ ವಿಯ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ –
16. Chaṭṭhe apaṇṇakapaṭipadanti aviraddhapaṭipadaṃ ekaṃsapaṭipadaṃ niyyānikapaṭipadaṃ kāraṇapaṭipadaṃ sārapaṭipadaṃ maṇḍapaṭipadaṃ apaccanīkapaṭipadaṃ anulomapaṭipadaṃ dhammānudhammapaṭipadaṃ paṭipanno hoti, na takkaggāhena vā nayaggāhena vā. Evaṃ gahetvā paṭipanno hi bhikkhu vā bhikkhunī vā upāsako vā upāsikā vā manussadevanibbānasampattīhi hāyati parihāyati, apaṇṇakapaṭipadaṃ paṭipanno pana tāhi sampattīhi na parihāyati. Atīte kantāraddhānamaggaṃ paṭipannesu dvīsu satthavāhesu yakkhassa vacanaṃ gahetvā bālasatthavāho saddhiṃ satthena anayabyasanaṃ patto, yakkhassa vacanaṃ aggahetvā ‘‘udakadiṭṭhaṭṭhāne udakaṃ chaḍḍessāmā’’ti satthake saññāpetvā maggaṃ paṭipanno paṇḍitasatthavāho viya. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘ಅಪಣ್ಣಕಂ ಠಾನಮೇಕೇ, ದುತಿಯಂ ಆಹು ತಕ್ಕಿಕಾ।
‘‘Apaṇṇakaṃ ṭhānameke, dutiyaṃ āhu takkikā;
ಏತದಞ್ಞಾಯ ಮೇಧಾವೀ, ತಂ ಗಣ್ಹೇ ಯದಪಣ್ಣಕ’’ನ್ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೧.೧)।
Etadaññāya medhāvī, taṃ gaṇhe yadapaṇṇaka’’nti. (jā. 1.1.1);
ಯೋನಿ ಚಸ್ಸ ಆರದ್ಧಾ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯೋನೀತಿ ಖನ್ಧಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸಪಿ ಕಾರಣಸ್ಸಪಿ ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗಸ್ಸಪಿ ನಾಮಂ। ‘‘ಚತಸ್ಸೋ ಖೋ ಇಮಾ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಯೋನಿಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೨) ಹಿ ಖನ್ಧಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಯೋನಿ ನಾಮ। ‘‘ಯೋನಿ ಹೇಸಾ ಭೂಮಿಜ ಫಲಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೨೬) ಕಾರಣಂ। ‘‘ನ ಚಾಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಬ್ರೂಮಿ, ಯೋನಿಜಂ ಮತ್ತಿಸಮ್ಭವ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೪೫೭; ಧ॰ ಪ॰ ೩೯೬) ಚ ‘‘ತಮೇನಂ ಕಮ್ಮಜವಾತಾ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಉದ್ಧಂಪಾದಂ ಅಧೋಸಿರಂ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಮಾತು ಯೋನಿಮುಖೇ ಸಮ್ಪಟಿಪಾದೇನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ಆದೀಸು ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗೋ। ಇಧ ಪನ ಕಾರಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಆರದ್ಧಾತಿ ಪಗ್ಗಹಿತಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ।
Yoni cassa āraddhā hotīti ettha yonīti khandhakoṭṭhāsassapi kāraṇassapi passāvamaggassapi nāmaṃ. ‘‘Catasso kho imā, sāriputta, yoniyo’’tiādīsu (ma. ni. 1.152) hi khandhakoṭṭhāso yoni nāma. ‘‘Yoni hesā bhūmija phalassa adhigamāyā’’tiādīsu (ma. ni. 3.226) kāraṇaṃ. ‘‘Na cāhaṃ brāhmaṇaṃ brūmi, yonijaṃ mattisambhava’’nti (ma. ni. 2.457; dha. pa. 396) ca ‘‘tamenaṃ kammajavātā nivattitvā uddhaṃpādaṃ adhosiraṃ samparivattetvā mātu yonimukhe sampaṭipādentī’’ti ca ādīsu passāvamaggo. Idha pana kāraṇaṃ adhippetaṃ. Āraddhāti paggahitā paripuṇṇā.
ಆಸವಾನಂ ಖಯಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಆಸವನ್ತೀತಿ ಆಸವಾ, ಚಕ್ಖುತೋಪಿ…ಪೇ॰… ಮನತೋಪಿ ಸನ್ದನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಧಮ್ಮತೋ ಯಾವ ಗೋತ್ರಭು, ಓಕಾಸತೋ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಾ ಸವನ್ತೀತಿ ವಾ ಆಸವಾ, ಏತೇ ಧಮ್ಮೇ ಏತಞ್ಚ ಓಕಾಸಂ ಅನ್ತೋಕರಿತ್ವಾ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನ್ತೋಕರಣತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಆಕಾರೋ। ಚಿರಪಾರಿವಾಸಿಯಟ್ಠೇನ ಮದಿರಾದಯೋ ಆಸವಾ, ಆಸವಾ ವಿಯಾತಿಪಿ ಆಸವಾ। ಲೋಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಹಿ ಚಿರಪಾರಿವಾಸಿಕಾ ಮದಿರಾದಯೋ ಆಸವಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಯದಿ ಚ ಚಿರಪಾರಿವಾಸಿಯಟ್ಠೇನ ಆಸವಾ, ಏತೇಯೇವ ಭವಿತುಮರಹನ್ತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಪುರಿಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ, ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅವಿಜ್ಜಾ ನಾಹೋಸೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೬೧)। ಆಯತಂ ವಾ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಸವನ್ತಿ ಪಸವನ್ತೀತಿಪಿ ಆಸವಾ। ಪುರಿಮಾನಿ ಚೇತ್ಥ ನಿಬ್ಬಚನಾನಿ ಯತ್ಥ ಕಿಲೇಸಾ ಆಸವಾತಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಕಮ್ಮೇಪಿ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಾಯೇವ ಆಸವಾ, ಅಪಿಚ ಖೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಉಪದ್ದವಾಪಿ। ಸುತ್ತೇಸು ಹಿ ‘‘ನಾಹಂ, ಚುನ್ದ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂಯೇವ ಆಸವಾನಂ ಸಂವರಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೧೮೨) ಏತ್ಥ ವಿವಾದಮೂಲಭೂತಾ ಕಿಲೇಸಾ ಆಸವಾತಿ ಆಗತಾ।
Āsavānaṃ khayāyāti ettha āsavantīti āsavā, cakkhutopi…pe… manatopi sandanti pavattantīti vuttaṃ hoti. Dhammato yāva gotrabhu, okāsato yāva bhavaggā savantīti vā āsavā, ete dhamme etañca okāsaṃ antokaritvā pavattantīti attho. Antokaraṇattho hi ayaṃ ākāro. Cirapārivāsiyaṭṭhena madirādayo āsavā, āsavā viyātipi āsavā. Lokasmimpi hi cirapārivāsikā madirādayo āsavāti vuccanti, yadi ca cirapārivāsiyaṭṭhena āsavā, eteyeva bhavitumarahanti. Vuttañhetaṃ – ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyati avijjāya, ito pubbe avijjā nāhosī’’tiādi (a. ni. 10.61). Āyataṃ vā saṃsāradukkhaṃ savanti pasavantītipi āsavā. Purimāni cettha nibbacanāni yattha kilesā āsavāti āgacchanti, tattha yujjanti, pacchimaṃ kammepi. Na kevalañca kammakilesāyeva āsavā, apica kho nānappakārā upaddavāpi. Suttesu hi ‘‘nāhaṃ, cunda, diṭṭhadhammikānaṃyeva āsavānaṃ saṃvarāya dhammaṃ desemī’’ti (dī. ni. 3.182) ettha vivādamūlabhūtā kilesā āsavāti āgatā.
‘‘ಯೇನ ದೇವೂಪಪತ್ಯಸ್ಸ, ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ವಾ ವಿಹಙ್ಗಮೋ।
‘‘Yena devūpapatyassa, gandhabbo vā vihaṅgamo;
ಯಕ್ಖತ್ತಂ ಯೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಂ, ಮನುಸ್ಸತ್ತಞ್ಚ ಅಬ್ಬಜೇ।
Yakkhattaṃ yena gaccheyyaṃ, manussattañca abbaje;
ತೇ ಮಯ್ಹಂ ಆಸವಾ ಖೀಣಾ, ವಿದ್ಧಸ್ತಾ ವಿನಳೀಕತಾ’’ತಿ॥ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೬) –
Te mayhaṃ āsavā khīṇā, viddhastā vinaḷīkatā’’ti. (a. ni. 4.36) –
ಏತ್ಥ ತೇಭೂಮಕಂ ಚ ಕಮ್ಮಂ ಅವಸೇಸಾ ಚ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ। ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಸಂವರಾಯ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೨.೨೦೨-೨೩೦) ಏತ್ಥ ಪರೂಪವಾದವಿಪ್ಪಟಿಸಾರವಧಬನ್ಧಾದಯೋ ಚೇವ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಭೂತಾ ಚ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಉಪದ್ದವಾ।
Ettha tebhūmakaṃ ca kammaṃ avasesā ca akusalā dhammā. ‘‘Diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāyā’’ti (pārā. 39; a. ni. 2.202-230) ettha parūpavādavippaṭisāravadhabandhādayo ceva apāyadukkhabhūtā ca nānappakārā upaddavā.
ತೇ ಪನೇತೇ ಆಸವಾ ಯತ್ಥ ಯಥಾ ಆಗತಾ, ತತ್ಥ ತಥಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏತೇ ಹಿ ವಿನಯೇ ತಾವ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಸಂವರಾಯ, ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೨.೨೦೨-೨೩೦) ದ್ವೇಧಾ ಆಗತಾ। ಸಳಾಯತನೇ ‘‘ತಯೋ ಮೇ, ಆವುಸೋ, ಆಸವಾ ಕಾಮಾಸವೋ ಭವಾಸವೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೨೧) ತಿಧಾ ಆಗತಾ। ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು (ಚೂಳನಿ॰ ಜತುಕಣ್ಣಿಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೋ ೬೯; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೦೭) ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೦೨-೧೧೦೬; ವಿಭ॰ ೯೩೭) ಚ ತೇಯೇವ ದಿಟ್ಠಾಸವೇನ ಸಹ ಚತುಧಾ ಆಗತಾ। ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸವಾ ನಿರಯಗಾಮಿನಿಯಾ , ಅತ್ಥಿ ಆಸವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಗಾಮಿನಿಯಾ, ಅತ್ಥಿ ಆಸವಾ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಗಾಮಿನಿಯಾ, ಅತ್ಥಿ ಆಸವಾ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಗಾಮಿನಿಯಾ, ಅತ್ಥಿ ಆಸವಾ ದೇವಲೋಕಗಾಮಿನಿಯಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೬೩) ಪಞ್ಚಧಾ ಆಗತಾ। ಕಮ್ಮಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಆಸವಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಛಕ್ಕನಿಪಾತೇ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸವಾ ಸಂವರಾಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೫೮) ನಯೇನ ಛಧಾ ಆಗತಾ। ಸಬ್ಬಾಸವಪರಿಯಾಯೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪ ಆದಯೋ) ತೇಯೇವ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತಧಾ ಆಗತಾ। ಇಧ ಪನ ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Te panete āsavā yattha yathā āgatā, tattha tathā veditabbā. Ete hi vinaye tāva ‘‘diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya, samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāyā’’ti (pārā. 39; a. ni. 2.202-230) dvedhā āgatā. Saḷāyatane ‘‘tayo me, āvuso, āsavā kāmāsavo bhavāsavo avijjāsavo’’ti (saṃ. ni. 4.321) tidhā āgatā. Aññesu ca suttantesu (cūḷani. jatukaṇṇimāṇavapucchāniddeso 69; paṭi. ma. 1.107) abhidhamme (dha. sa. 1102-1106; vibha. 937) ca teyeva diṭṭhāsavena saha catudhā āgatā. Nibbedhikapariyāyena ‘‘atthi, bhikkhave, āsavā nirayagāminiyā , atthi āsavā tiracchānayonigāminiyā, atthi āsavā pettivisayagāminiyā, atthi āsavā manussalokagāminiyā, atthi āsavā devalokagāminiyā’’ti (a. ni. 6.63) pañcadhā āgatā. Kammameva cettha āsavāti vuttaṃ. Chakkanipāte ‘‘atthi, bhikkhave, āsavā saṃvarāpahātabbā’’tiādinā (a. ni. 6.58) nayena chadhā āgatā. Sabbāsavapariyāye (ma. ni. 1.14 ādayo) teyeva dassanena pahātabbehi saddhiṃ sattadhā āgatā. Idha pana abhidhammanayena cattāro āsavā adhippetāti veditabbā.
ಖಯಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಆಸವಾನಂ ಸರಸಭೇದೋಪಿ ಖೀಣಾಕಾರೋಪಿ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿಪಿ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಯೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯೋ ವಯೋ ಭೇದೋ ಪರಿಭೇದೋ ಅನಿಚ್ಚತಾ ಅನ್ತರಧಾನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ ಆಸವಾನಂ ಸರಸಭೇದೋ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ‘‘ಜಾನತೋ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಸ್ಸತೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨೩; ಇತಿವು॰ ೧೦೨) ಏತ್ಥ ಆಸವಪ್ಪಹಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಕ್ಖಯೋ ಅಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಖೀಣಾಕಾರೋ ನತ್ಥಿಭಾವೋ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।
Khayāyāti ettha pana āsavānaṃ sarasabhedopi khīṇākāropi maggaphalanibbānānipi ‘‘āsavakkhayo’’ti vuccati. ‘‘Yo āsavānaṃ khayo vayo bhedo paribhedo aniccatā antaradhāna’’nti ettha hi āsavānaṃ sarasabhedo ‘‘āsavakkhayo’’ti vutto. ‘‘Jānato ahaṃ, bhikkhave, passato āsavānaṃ khayaṃ vadāmī’’ti (ma. ni. 1.15; saṃ. ni. 2.23; itivu. 102) ettha āsavappahānaṃ āsavānaṃ accantakkhayo asamuppādo khīṇākāro natthibhāvo ‘‘āsavakkhayo’’ti vutto.
‘‘ಸೇಖಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ, ಉಜುಮಗ್ಗಾನುಸಾರಿನೋ।
‘‘Sekhassa sikkhamānassa, ujumaggānusārino;
ಖಯಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಂ ಞಾಣಂ, ತತೋ ಅಞ್ಞಾ ಅನನ್ತರಾ’’ತಿ॥ (ಇತಿವು॰ ೬೨) –
Khayasmiṃ paṭhamaṃ ñāṇaṃ, tato aññā anantarā’’ti. (itivu. 62) –
ಏತ್ಥ ಮಗ್ಗೋ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಸಮಣೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೩೮) ಏತ್ಥ ಫಲಂ।
Ettha maggo ‘‘āsavakkhayo’’ti vutto. ‘‘Āsavānaṃ khayā samaṇo hotī’’ti (ma. ni. 1.438) ettha phalaṃ.
‘‘ಪರವಜ್ಜಾನುಪಸ್ಸಿಸ್ಸ, ನಿಚ್ಚಂ ಉಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಿನೋ।
‘‘Paravajjānupassissa, niccaṃ ujjhānasaññino;
ಆಸವಾ ತಸ್ಸ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ಆರಾ ಸೋ ಆಸವಕ್ಖಯಾ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೫೩) –
Āsavā tassa vaḍḍhanti, ārā so āsavakkhayā’’ti. (dha. pa. 253) –
ಏತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಫಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ, ಅರಹತ್ತಫಲತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Ettha nibbānaṃ. Imasmiṃ pana sutte phalaṃ sandhāya ‘‘āsavānaṃ khayāyā’’ti āha, arahattaphalatthāyāti attho.
ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರೋತಿ ಮನಚ್ಛಟ್ಠೇಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಪಿಹಿತದ್ವಾರೋ। ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞೂತಿ ಭೋಜನಸ್ಮಿಂ ಪಮಾಣಞ್ಞೂ, ಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಮತ್ತಂ ಜಾನಾತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಜಾಗರಿಯಂ ಅನುಯುತ್ತೋತಿ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಛ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಜಾಗರಣಭಾವಂ ಅನುಯುತ್ತೋ, ಜಾಗರಣೇಯೇವ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Indriyesu guttadvāroti manacchaṭṭhesu indriyesu pihitadvāro. Bhojane mattaññūti bhojanasmiṃ pamāṇaññū, paṭiggahaṇaparibhogapaccavekkhaṇamattaṃ jānāti pajānātīti attho. Jāgariyaṃanuyuttoti rattindivaṃ cha koṭṭhāse katvā pañcasu koṭṭhāsesu jāgaraṇabhāvaṃ anuyutto, jāgaraṇeyeva yuttappayuttoti attho.
ಏವಂ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಠಪಿತಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವಿಭಜನ್ತೋ ಕಥಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾತಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೫) ವಿತ್ಥಾರಿತೋ, ತಥಾ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ ಆಹಾರಂ ಆಹಾರೇತಿ ನೇವ ದವಾಯಾತಿಆದೀನಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೮)। ಆವರಣೀಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ನೀವರಣೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ। ನೀವರಣಾನಿ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಆವರಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆವರಣೀಯಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತೀತಿ ಸೀಹೋ ವಿಯ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತಿ। ಪಾದೇ ಪಾದಂ ಅಚ್ಚಾಧಾಯಾತಿ ವಾಮಪಾದಂ ದಕ್ಖಿಣಪಾದೇ ಅತಿಆಧಾಯ। ಸಮಂ ಠಪಿತೇ ಹಿ ಪಾದೇ ಜಾಣುಕೇನ ಜಾಣುಕಂ ಗೋಪ್ಫಕೇನ ಚ ಗೋಪ್ಫಕಂ ಘಟೀಯತಿ, ತತೋ ವೇದನಾ ಉಟ್ಠಹನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ದೋಸಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜನತ್ಥಂ ಥೋಕಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏಸ ಪಾದಂ ಠಪೇತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪಾದೇ ಪಾದಂ ಅಚ್ಚಾಧಾಯಾ’’ತಿ।
Evaṃ mātikaṃ ṭhapetvā idāni tameva ṭhapitapaṭipāṭiyā vibhajanto kathañca, bhikkhave, bhikkhūtiādimāha. Tattha cakkhunā rūpaṃ disvātiādīnaṃ attho visuddhimagge (visuddhi. 1.15) vitthārito, tathā paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti neva davāyātiādīnaṃ (visuddhi. 1.18). Āvaraṇīyehi dhammehīti pañcahi nīvaraṇehi dhammehi. Nīvaraṇāni hi cittaṃ āvaritvā tiṭṭhanti, tasmā āvaraṇīyā dhammāti vuccanti. Sīhaseyyaṃ kappetīti sīho viya seyyaṃ kappeti. Pāde pādaṃ accādhāyāti vāmapādaṃ dakkhiṇapāde atiādhāya. Samaṃ ṭhapite hi pāde jāṇukena jāṇukaṃ gopphakena ca gopphakaṃ ghaṭīyati, tato vedanā uṭṭhahanti. Tasmā tassa dosassa parivajjanatthaṃ thokaṃ atikkamitvā esa pādaṃ ṭhapeti. Tena vuttaṃ – ‘‘pāde pādaṃ accādhāyā’’ti.
ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಸತಿಯಾ ಚೇವ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಕಥಂ ಪನೇಸ ನಿದ್ದಾಯನ್ತೋ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ? ಪುರಿಮಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ। ಅಯಂ ಹಿ ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತೋ ನಿದ್ದಾಯ ಓಕ್ಕಮನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಮಞ್ಚೇ ವಾ ಫಲಕೇ ವಾ ನಿಪನ್ನೋ ನಿದ್ದಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಪುನ ಪಬುಜ್ಝಮಾನೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಠಿತಟ್ಠಾನೇ ಗಣ್ಹನ್ತೋಯೇವ ಪಬುಜ್ಝತಿ। ತಸ್ಮಾ ನಿದ್ದಾಯನ್ತೋಪಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಅಯಂ ತಾವ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ನಯೋವ। ಪರಿಗ್ಗಹಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನಾಪಿ ಪನೇಸ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಕಥಂ? ಅಯಂ ಹಿ ಚಙ್ಕಮನ್ತೋ ನಿದ್ದಾಯ ಓಕ್ಕಮನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಪಾಸಾಣಫಲಕೇ ವಾ ಮಞ್ಚೇ ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ – ‘‘ಅಚೇತನೋ ಕಾಯೋ ಅಚೇತನೇ ಮಞ್ಚೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ, ಅಚೇತನೋ ಮಞ್ಚೋ ಅಚೇತನಾಯ ಪಥವಿಯಾ, ಅಚೇತನಾ ಪಥವೀ ಅಚೇತನೇ ಉದಕೇ, ಅಚೇತನಂ ಉದಕಂ ಅಚೇತನೇ ವಾತೇ, ಅಚೇತನೋ ವಾತೋ ಅಚೇತನೇ ಆಕಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ। ತತ್ಥ ಆಕಾಸಮ್ಪಿ ‘ಅಹಂ ವಾತಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತ’ನ್ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ವಾತೋಪಿ ‘ಅಹಂ ಆಕಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ’ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ। ತಥಾ ವಾತೋ ನ ಜಾನಾತಿ। ‘ಅಹಂ ಉದಕಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತೋ’ತಿ…ಪೇ॰… ಮಞ್ಚೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ‘ಅಹಂ ಕಾಯಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತೋ’ತಿ, ಕಾಯೋ ನ ಜಾನಾತಿ ‘ಅಹಂ ಮಞ್ಚೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ’ತಿ। ನ ಹಿ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆಭೋಗೋ ವಾ ಸಮನ್ನಾಹಾರೋ ವಾ ಮನಸಿಕಾರೋ ವಾ ಚೇತನಾ ವಾ ಪತ್ಥನಾ ವಾ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ। ತಸ್ಸ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಚಿತ್ತಂ ಭವಙ್ಗೇ ಓತರತಿ। ಏವಂ ನಿದ್ದಾಯನ್ತೋಪಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ।
Satosampajānoti satiyā ceva sampajaññena ca samannāgato. Kathaṃ panesa niddāyanto sato sampajāno nāma hotīti? Purimappavattivasena. Ayaṃ hi caṅkame caṅkamanto niddāya okkamanabhāvaṃ ñatvā pavattamānaṃ kammaṭṭhānaṃ ṭhapetvā mañce vā phalake vā nipanno niddaṃ upagantvā puna pabujjhamāno kammaṭṭhānaṃ ṭhitaṭṭhāne gaṇhantoyeva pabujjhati. Tasmā niddāyantopi sato sampajāno nāma hoti. Ayaṃ tāva mūlakammaṭṭhāne nayova. Pariggahakammaṭṭhānavasenāpi panesa sato sampajāno nāma hoti. Kathaṃ? Ayaṃ hi caṅkamanto niddāya okkamanabhāvaṃ ñatvā pāsāṇaphalake vā mañce vā dakkhiṇena passena nipajjitvā paccavekkhati – ‘‘acetano kāyo acetane mañce patiṭṭhito, acetano mañco acetanāya pathaviyā, acetanā pathavī acetane udake, acetanaṃ udakaṃ acetane vāte, acetano vāto acetane ākāse patiṭṭhito. Tattha ākāsampi ‘ahaṃ vātaṃ ukkhipitvā ṭhita’nti na jānāti, vātopi ‘ahaṃ ākāse patiṭṭhito’ti na jānāti. Tathā vāto na jānāti. ‘Ahaṃ udakaṃ ukkhipitvā ṭhito’ti…pe… mañco na jānāti, ‘ahaṃ kāyaṃ ukkhipitvā ṭhito’ti, kāyo na jānāti ‘ahaṃ mañce patiṭṭhito’ti. Na hi tesaṃ aññamaññaṃ ābhogo vā samannāhāro vā manasikāro vā cetanā vā patthanā vā atthī’’ti. Tassa evaṃ paccavekkhato taṃ paccavekkhaṇacittaṃ bhavaṅge otarati. Evaṃ niddāyantopi sato sampajāno nāma hotīti.
ಉಟ್ಠಾನಸಞ್ಞಂ ಮನಸಿಕರಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಗತೇ ಚನ್ದೇ ವಾ ತಾರಕಾಯ ವಾ ಉಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಟ್ಠಾನಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಿಕಂ ಸಞ್ಞಂ ಮನಸಿಕರಿತ್ವಾ, ಚಿತ್ತೇ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಕರಿತ್ವಾ ಸಯಿತೋ ಹಿ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇಯೇವ ಕಾಲೇ ಉಟ್ಠಹತಿ।
Uṭṭhānasaññaṃ manasikaritvāti ‘‘ettakaṃ ṭhānaṃ gate cande vā tārakāya vā uṭṭhahissāmī’’ti uṭṭhānakālaparicchedikaṃ saññaṃ manasikaritvā, citte ṭhapetvāti attho. Evaṃ karitvā sayito hi yathāparicchinneyeva kāle uṭṭhahati.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ • Aṅguttaranikāya / ೬. ಅಪಣ್ಣಕಸುತ್ತಂ • 6. Apaṇṇakasuttaṃ
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ೬. ಅಪಣ್ಣಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 6. Apaṇṇakasuttavaṇṇanā
