| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
३. अपरा उत्तमाथेरीगाथावण्णना
3. Aparā uttamātherīgāthāvaṇṇanā
ये इमे सत्त बोज्झङ्गातिआदिका अपराय उत्तमाय थेरिया गाथा। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारा तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनन्ती विपस्सिस्स भगवतो काले बन्धुमतीनगरे कुलदासी हुत्वा निब्बत्ति। सा एकदिवसं सत्थु सावकं एकं खीणासवत्थेरं पिण्डाय चरन्तं दिस्वा पसन्नमानसा तीणि मोदकानि अदासि। सा तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्ती इमस्मिं बुद्धुप्पादे कोसलजनपदे अञ्ञतरस्मिं ब्राह्मणमहासालकुले निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्ता जनपदचारिकं चरन्तस्स सत्थु सन्तिके धम्मं सुत्वा पटिलद्धसद्धा पब्बजित्वा नचिरस्सेव सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेरी २.२.३०-३६) –
Ye ime satta bojjhaṅgātiādikā aparāya uttamāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī vipassissa bhagavato kāle bandhumatīnagare kuladāsī hutvā nibbatti. Sā ekadivasaṃ satthu sāvakaṃ ekaṃ khīṇāsavattheraṃ piṇḍāya carantaṃ disvā pasannamānasā tīṇi modakāni adāsi. Sā tena puññakammena devamanussesu saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde kosalajanapade aññatarasmiṃ brāhmaṇamahāsālakule nibbattitvā viññutaṃ pattā janapadacārikaṃ carantassa satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddhā pabbajitvā nacirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.2.30-36) –
‘‘नगरे बन्धुमतिया, कुम्भदासी अहोसहं।
‘‘Nagare bandhumatiyā, kumbhadāsī ahosahaṃ;
मम भागं गहेत्वान, गच्छं उदकहारिका॥
Mama bhāgaṃ gahetvāna, gacchaṃ udakahārikā.
‘‘पन्थम्हि समणं दिस्वा, सन्तचित्तं समाहितं।
‘‘Panthamhi samaṇaṃ disvā, santacittaṃ samāhitaṃ;
पसन्नचित्ता सुमना, मोदके तीणिदासहं॥
Pasannacittā sumanā, modake tīṇidāsahaṃ.
‘‘तेन कम्मेन सुकतेन, चेतनापणिधीहि च।
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
एकनवुतिकप्पानि, विनिपातं न गच्छहं॥
Ekanavutikappāni, vinipātaṃ na gacchahaṃ.
‘‘सम्पत्ति तं करित्वान, सब्बं अनुभविं अहं।
‘‘Sampatti taṃ karitvāna, sabbaṃ anubhaviṃ ahaṃ;
मोदके तीणि दत्वान, पत्ताहं अचलं पदं॥
Modake tīṇi datvāna, pattāhaṃ acalaṃ padaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा अत्तनो पटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा उदानवसेन –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena –
४५.
45.
‘‘ये इमे सत्त बोज्झङ्गा, मग्गा निब्बानपत्तिया।
‘‘Ye ime satta bojjhaṅgā, maggā nibbānapattiyā;
भाविता ते मया सब्बे, यथा बुद्धेन देसिता॥
Bhāvitā te mayā sabbe, yathā buddhena desitā.
४६.
46.
‘‘सुञ्ञतस्सानिमित्तस्स, लाभिनीहं यदिच्छकं।
‘‘Suññatassānimittassa, lābhinīhaṃ yadicchakaṃ;
ओरसा धीता बुद्धस्स, निब्बानाभिरता सदा॥
Orasā dhītā buddhassa, nibbānābhiratā sadā.
४७.
47.
‘‘सब्बे कामा समुच्छिन्ना, ये दिब्बा ये च मानुसा।
‘‘Sabbe kāmā samucchinnā, ye dibbā ye ca mānusā;
विक्खीणो जातिसंसारो, नत्थि दानि पुनब्भवो’’ति॥ –
Vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavo’’ti. –
इमा गाथा अभासि।
Imā gāthā abhāsi.
तत्थ सुञ्ञतस्सानिमित्तस्स, लाभिनीहं यदिच्छकन्ति सुञ्ञतसमापत्तिया च अनिमित्तसमापत्तिया च अहं यदिच्छकं लाभिनी, तत्थ यं यं समापज्जितुं इच्छामि यत्थ यत्थ यदा यदा, तं तं तत्थ तत्थ तदा तदा समापज्जित्वा विहरामीति अत्थो। यदिपि हि सुञ्ञताप्पणिहितादिनामकस्स यस्स कस्सचिपि मग्गस्स सुञ्ञतादिभेदं तिविधम्पि फलं सम्भवति। अयं पन थेरी सुञ्ञतानिमित्तसमापत्तियोव समापज्जति। तेन वुत्तं – ‘‘सुञ्ञतस्सानिमित्तस्स, लाभिनीहं यदिच्छक’’न्ति। येभुय्यवसेन वा एतं वुत्तं। निदस्सनमत्तमेतन्ति अपरे।
Tattha suññatassānimittassa, lābhinīhaṃ yadicchakanti suññatasamāpattiyā ca animittasamāpattiyā ca ahaṃ yadicchakaṃ lābhinī, tattha yaṃ yaṃ samāpajjituṃ icchāmi yattha yattha yadā yadā, taṃ taṃ tattha tattha tadā tadā samāpajjitvā viharāmīti attho. Yadipi hi suññatāppaṇihitādināmakassa yassa kassacipi maggassa suññatādibhedaṃ tividhampi phalaṃ sambhavati. Ayaṃ pana therī suññatānimittasamāpattiyova samāpajjati. Tena vuttaṃ – ‘‘suññatassānimittassa, lābhinīhaṃ yadicchaka’’nti. Yebhuyyavasena vā etaṃ vuttaṃ. Nidassanamattametanti apare.
ये दिब्बा ये च मानुसाति ये देवलोकपरियापन्ना ये च मनुस्सलोकपरियापन्ना वत्थुकामा, ते सब्बेपि तप्पटिबद्धछन्दरागप्पहानेन मया सम्मदेव उच्छिन्ना, अपरिभोगारहा कता । वुत्तञ्हि – ‘‘अभब्बो, आवुसो, खीणासवो भिक्खु कामे परिभुञ्जितुं। सेय्यथापि पुब्बे अगारियभूतो’’ति। सेसं वुत्तनयमेव।
Ye dibbā ye ca mānusāti ye devalokapariyāpannā ye ca manussalokapariyāpannā vatthukāmā, te sabbepi tappaṭibaddhachandarāgappahānena mayā sammadeva ucchinnā, aparibhogārahā katā . Vuttañhi – ‘‘abhabbo, āvuso, khīṇāsavo bhikkhu kāme paribhuñjituṃ. Seyyathāpi pubbe agāriyabhūto’’ti. Sesaṃ vuttanayameva.
अपरा उत्तमाथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Aparā uttamātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / ३. अपराउत्तमाथेरीगाथा • 3. Aparāuttamātherīgāthā
