Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)

    ១៨. អបរអច្ឆរាសង្ឃាតវគ្គវណ្ណនា

    18. Aparaaccharāsaṅghātavaggavaṇṇanā

    ៣៨២. អច្ឆរាសង្ឃាតមត្តម្បីតិ ឥទម្បិ សុត្តំ អគ្គិក្ខន្ធូបមអដ្ឋុប្បត្តិយំយេវ (អ. និ. ៧.៧២) វុត្តំ។ អប្បនាប្បត្តាយ ហិ មេត្តាយ វិបាកេ កថាយេវ នត្ថិ។ តស្សាយេវ អដ្ឋុប្បត្តិយា អយំ ទេសនា អារទ្ធាតិ វេទិតព្ពា។ តត្ថ បឋមន្តិ ‘‘គណនានុបុព្ពតា បឋមំ, ឥទំ បឋមំ សមាបជ្ជតីតិ បឋម’’ន្តិ វិភង្គេ (វិភ. ៥៦៨) វុត្តត្ថមេវ។ ឈានន្តិ ឈានំ នាម ទុវិធំ អារម្មណូបនិជ្ឈានញ្ច លក្ខណូបនិជ្ឈានញ្ចាតិ។ តត្ថ អារម្មណូបនិជ្ឈានំ នាម អដ្ឋ សមាបត្តិយោ។ តា ហិ បថវីកសិណាទិនោ អារម្មណស្ស ឧបនិជ្ឈានតោ អារម្មណូបនិជ្ឈានន្តិ វុច្ចន្តិ។ លក្ខណូបនិជ្ឈានន្តិ វិបស្សនាមគ្គផលានិ។ វិបស្សនា ហិ អនិច្ចាទិវសេន សង្ខារលក្ខណស្ស ឧបនិជ្ឈានតោ លក្ខណូបនិជ្ឈានំ នាម, វិបស្សនាយ បន លក្ខណូបនិជ្ឈានកិច្ចំ មគ្គេន សិជ្ឈតីតិ មគ្គោ លក្ខណូបនិជ្ឈានំ, ផលំ សុញ្ញតអនិមិត្តអប្បណិហិត-លក្ខណស្ស និព្ពានស្សេវ ឧបនិជ្ឈានតោ លក្ខណូបនិជ្ឈានន្តិ វុច្ចតិ។ តត្ថ ឥមស្មិំ បន អត្ថេ អារម្មណូបនិជ្ឈានំ អធិប្បេតំ។ កោ បន វាទោ យេ នំ ពហុលីករោន្តីតិ យេ នំ បឋមជ្ឈានំ ពហុលី ករោន្តិ, បុនប្បុនំ ករោន្តិ, តេសុ វត្តព្ពមេវ នត្ថិ។ សេសមេត្ថ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។

    382.Accharāsaṅghātamattampīti idampi suttaṃ aggikkhandhūpamaaṭṭhuppattiyaṃyeva (a. ni. 7.72) vuttaṃ. Appanāppattāya hi mettāya vipāke kathāyeva natthi. Tassāyeva aṭṭhuppattiyā ayaṃ desanā āraddhāti veditabbā. Tattha paṭhamanti ‘‘gaṇanānupubbatā paṭhamaṃ, idaṃ paṭhamaṃ samāpajjatīti paṭhama’’nti vibhaṅge (vibha. 568) vuttatthameva. Jhānanti jhānaṃ nāma duvidhaṃ ārammaṇūpanijjhānañca lakkhaṇūpanijjhānañcāti. Tattha ārammaṇūpanijjhānaṃ nāma aṭṭha samāpattiyo. Tā hi pathavīkasiṇādino ārammaṇassa upanijjhānato ārammaṇūpanijjhānanti vuccanti. Lakkhaṇūpanijjhānanti vipassanāmaggaphalāni. Vipassanā hi aniccādivasena saṅkhāralakkhaṇassa upanijjhānato lakkhaṇūpanijjhānaṃ nāma, vipassanāya pana lakkhaṇūpanijjhānakiccaṃ maggena sijjhatīti maggo lakkhaṇūpanijjhānaṃ, phalaṃ suññataanimittaappaṇihita-lakkhaṇassa nibbānasseva upanijjhānato lakkhaṇūpanijjhānanti vuccati. Tattha imasmiṃ pana atthe ārammaṇūpanijjhānaṃ adhippetaṃ. Ko pana vādo ye naṃ bahulīkarontīti ye naṃ paṭhamajjhānaṃ bahulī karonti, punappunaṃ karonti, tesu vattabbameva natthi. Sesamettha heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ៣៨៣. ទុតិយន្តិអាទីសុបិ ‘‘គណនានុបុព្ពតា ទុតិយ’’ន្តិអាទិនា (វិភ. ៥៧៩) នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    383.Dutiyantiādīsupi ‘‘gaṇanānupubbatā dutiya’’ntiādinā (vibha. 579) nayena attho veditabbo.

    ៣៨៦-៣៨៧. មេត្តន្តិ សព្ពសត្តេសុ ហិតផរណំ។ ចេតោវិមុត្តិន្តិ ចិត្តវិមុត្តិំ។ ឥធ អប្បនាប្បត្តាវ មេត្តា អធិប្បេតា។ ករុណាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឥមេ បន ចត្តារោ ព្រហ្មវិហារា វដ្ដំ ហោន្តិ, វដ្ដបាទា ហោន្តិ, វិបស្សនាបាទា ហោន្តិ, ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារា ហោន្តិ, អភិញ្ញាបាទា វា និរោធបាទា វា ហោន្តិ។ លោកុត្តរា បន ន ហោន្តិ។ កស្មា? សត្តារម្មណត្តាតិ។

    386-387.Mettanti sabbasattesu hitapharaṇaṃ. Cetovimuttinti cittavimuttiṃ. Idha appanāppattāva mettā adhippetā. Karuṇādīsupi eseva nayo. Ime pana cattāro brahmavihārā vaṭṭaṃ honti, vaṭṭapādā honti, vipassanāpādā honti, diṭṭhadhammasukhavihārā honti, abhiññāpādā vā nirodhapādā vā honti. Lokuttarā pana na honti. Kasmā? Sattārammaṇattāti.

    ៣៩០. កាយេ កាយានុបស្សីតិ អានាបានបព្ពំ, ឥរិយាបថបព្ពំ, ចតុសម្បជញ្ញបព្ពំ, បដិកូលមនសិការបព្ពំ , ធាតុមនសិការបព្ពំ, នវសិវថិកាបព្ពានិ, អជ្ឈត្តបរិកម្មវសេន ចត្តារិ នីលាទិកសិណានីតិ ឥមស្មិំ អដ្ឋារសវិធេ កាយេ តមេវ កាយំ បញ្ញាយ អនុបស្សន្តោ។ វិហរតីតិ ឥរិយតិ វត្តតិ។ ឥមិនា ឥមស្ស អដ្ឋារសវិធេន កាយានុបស្សនាសតិបដ្ឋានភាវកស្ស ភិក្ខុនោ ឥរិយាបថោ កថិតោ ហោតិ។ អាតាបីតិ តស្សេវ វុត្តប្បការស្ស សតិបដ្ឋានស្ស ភាវនកវីរិយេន វីរិយវា។ សម្បជានោតិ អដ្ឋារសវិធេន កាយានុបស្សនាសតិបដ្ឋានស្ស បរិគ្គាហិកបញ្ញាយ សម្មា បជានន្តោ។ សតិមាតិ អដ្ឋារសវិធេន កាយានុបស្សនាបរិគ្គាហិកាយ សតិយា សមន្នាគតោ។ វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សន្តិ តស្មិំយេវ កាយសង្ខាតេ លោកេ បញ្ចកាមគុណិកតណ្ហញ្ច បដិឃសម្បយុត្តទោមនស្សញ្ច វិនេត្វា វិក្ខម្ភេត្វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឯត្តាវតា កាយានុបស្សនាសតិបដ្ឋានវសេន សុទ្ធរូបសម្មសនមេវ កថិតន្តិ វេទិតព្ពំ។

    390.Kāyekāyānupassīti ānāpānapabbaṃ, iriyāpathapabbaṃ, catusampajaññapabbaṃ, paṭikūlamanasikārapabbaṃ , dhātumanasikārapabbaṃ, navasivathikāpabbāni, ajjhattaparikammavasena cattāri nīlādikasiṇānīti imasmiṃ aṭṭhārasavidhe kāye tameva kāyaṃ paññāya anupassanto. Viharatīti iriyati vattati. Iminā imassa aṭṭhārasavidhena kāyānupassanāsatipaṭṭhānabhāvakassa bhikkhuno iriyāpatho kathito hoti. Ātāpīti tasseva vuttappakārassa satipaṭṭhānassa bhāvanakavīriyena vīriyavā. Sampajānoti aṭṭhārasavidhena kāyānupassanāsatipaṭṭhānassa pariggāhikapaññāya sammā pajānanto. Satimāti aṭṭhārasavidhena kāyānupassanāpariggāhikāya satiyā samannāgato. Vineyya loke abhijjhādomanassanti tasmiṃyeva kāyasaṅkhāte loke pañcakāmaguṇikataṇhañca paṭighasampayuttadomanassañca vinetvā vikkhambhetvā kāye kāyānupassī viharatīti vuttaṃ hoti. Ettāvatā kāyānupassanāsatipaṭṭhānavasena suddharūpasammasanameva kathitanti veditabbaṃ.

    វេទនាសុ វេទនានុបស្សីតិ សុខាទិភេទាសុ វេទនាសុ ‘‘សុខំ វេទនំ វេទិយមានោ សុខំ វេទនំ វេទិយាមីតិ បជានាតិ។ ទុក្ខំ, អទុក្ខមសុខំ, សាមិសំ វា សុខំ, និរាមិសំ វា សុខំ, សាមិសំ វា ទុក្ខំ, និរាមិសំ វា ទុក្ខំ, សាមិសំ វា អទុក្ខមសុខំ, និរាមិសំ វា អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទិយមានោ និរាមិសំ អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទិយាមីតិ បជានាតី’’តិ (ទី. និ. ២.៣៨០; វិភ. ៣៦៣; ម. និ. ១.១១៣) ឯវំ វុត្តំ នវវិធំ វេទនំ អនុបស្សន្តោ។ អាតាបីតិអាទិនា បនេត្ថ នវវិធេន វេទនានុបស្សនាសតិបដ្ឋានស្ស ភាវនាបរិគ្គាហិកានំ វីរិយបញ្ញាសតីនំ វសេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ លោកោតិ ចេត្ថ វេទនា វេទិតព្ពា។

    Vedanāsu vedanānupassīti sukhādibhedāsu vedanāsu ‘‘sukhaṃ vedanaṃ vediyamāno sukhaṃ vedanaṃ vediyāmīti pajānāti. Dukkhaṃ, adukkhamasukhaṃ, sāmisaṃ vā sukhaṃ, nirāmisaṃ vā sukhaṃ, sāmisaṃ vā dukkhaṃ, nirāmisaṃ vā dukkhaṃ, sāmisaṃ vā adukkhamasukhaṃ, nirāmisaṃ vā adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vediyamāno nirāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vediyāmīti pajānātī’’ti (dī. ni. 2.380; vibha. 363; ma. ni. 1.113) evaṃ vuttaṃ navavidhaṃ vedanaṃ anupassanto. Ātāpītiādinā panettha navavidhena vedanānupassanāsatipaṭṭhānassa bhāvanāpariggāhikānaṃ vīriyapaññāsatīnaṃ vasena attho veditabbo. Lokoti cettha vedanā veditabbā.

    ចិត្តធម្មេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯត្ថ បន ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សីតិ ‘‘សរាគំ វា ចិត្តំ សរាគំ ចិត្តន្តិ បជានាតី’’តិ (ទី. និ. ២.៣៨១; វិភ. ៣៦៥; ម. និ. ១.១១៤) ឯវំ វិត្ថារិតេ សោឡសប្បភេទេ ចិត្តេ តមេវ ចិត្តំ បរិគ្គាហិកាយ អនុបស្សនាយ អនុបស្សន្តោតិ អត្ថោ។ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សីតិ ‘‘បញ្ច នីវរណានិ, បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា, ឆ អជ្ឈត្តិកពាហិរាយតនានិ, សត្ត ពោជ្ឈង្គា, ចត្តារិ អរិយសច្ចានី’’តិ (ទី. និ. ២.៣៨២-៤០៣; វិភ. ៣៦៧-៣៧៣; ម. និ. ១.១១៥-១៣៦) ឯវំ កោដ្ឋាសវសេន បញ្ចធា វុត្តេសុ ធម្មេសុ ធម្មបរិគ្គាហិកាយ អនុបស្សនាយ តេ ធម្មេ អនុបស្សន្តោតិ អត្ថោ។ ឯត្ថ បន វេទនានុបស្សនាសតិបដ្ឋានេ ច ចិត្តានុបស្សនាសតិបដ្ឋានេ ច សុទ្ធអរូបសម្មសនមេវ កថិតំ, ធម្មានុបស្សនាសតិបដ្ឋានេ រូបារូបសម្មសនំ។ ឥតិ ឥមានិ ចត្តារិបិ សតិបដ្ឋានានិ លោកិយលោកុត្តរមិស្សកានេវ កថិតានីតិ វេទិតព្ពានិ។

    Cittadhammesupi eseva nayo. Ettha pana citte cittānupassīti ‘‘sarāgaṃ vā cittaṃ sarāgaṃ cittanti pajānātī’’ti (dī. ni. 2.381; vibha. 365; ma. ni. 1.114) evaṃ vitthārite soḷasappabhede citte tameva cittaṃ pariggāhikāya anupassanāya anupassantoti attho. Dhammesu dhammānupassīti ‘‘pañca nīvaraṇāni, pañcupādānakkhandhā, cha ajjhattikabāhirāyatanāni, satta bojjhaṅgā, cattāri ariyasaccānī’’ti (dī. ni. 2.382-403; vibha. 367-373; ma. ni. 1.115-136) evaṃ koṭṭhāsavasena pañcadhā vuttesu dhammesu dhammapariggāhikāya anupassanāya te dhamme anupassantoti attho. Ettha pana vedanānupassanāsatipaṭṭhāne ca cittānupassanāsatipaṭṭhāne ca suddhaarūpasammasanameva kathitaṃ, dhammānupassanāsatipaṭṭhāne rūpārūpasammasanaṃ. Iti imāni cattāripi satipaṭṭhānāni lokiyalokuttaramissakāneva kathitānīti veditabbāni.

    ៣៩៤. អនុប្បន្នានន្តិ អនិព្ពត្តានំ។ បាបកានន្តិ លាមកានំ។ អកុសលានំ ធម្មានន្តិ អកោសល្លសម្ភូតានំ លោភាទិធម្មានំ។ អនុប្បាទាយាតិ អនិព្ពត្តនត្ថាយ។ ឆន្ទំ ជនេតីតិ កត្តុកម្យតាកុសលច្ឆន្ទំ ឧប្បាទេតិ។ វាយមតីតិ បយោគំ បរក្កមំ ករោតិ។ វីរិយំ អារភតីតិ កាយិកចេតសិកវីរិយំ ករោតិ។ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតីតិ តេនេវ សហជាតវីរិយេន ចិត្តំ ឧក្ខិបតិ។ បទហតីតិ បធានវីរិយំ ករោតិ។

    394.Anuppannānanti anibbattānaṃ. Pāpakānanti lāmakānaṃ. Akusalānaṃ dhammānanti akosallasambhūtānaṃ lobhādidhammānaṃ. Anuppādāyāti anibbattanatthāya. Chandaṃ janetīti kattukamyatākusalacchandaṃ uppādeti. Vāyamatīti payogaṃ parakkamaṃ karoti. Vīriyaṃ ārabhatīti kāyikacetasikavīriyaṃ karoti. Cittaṃpaggaṇhātīti teneva sahajātavīriyena cittaṃ ukkhipati. Padahatīti padhānavīriyaṃ karoti.

    ឧប្បន្នានន្តិ ជាតានំ និព្ពត្តានំ។ កុសលានំ ធម្មានន្តិ កោសល្លសម្ភូតានំ អលោភាទិធម្មានំ។ ឋិតិយាតិ ឋិតត្ថំ។ អសម្មោសាយាតិ អនស្សនត្ថំ។ ភិយ្យោភាវាយាតិ បុនប្បុនភាវាយ។ វេបុល្លាយាតិ វិបុលភាវាយ។ ភាវនាយាតិ វឌ្ឍិយា។ បរិបូរិយាតិ បរិបូរណត្ថាយ។ អយំ តាវ ចតុន្នំ សម្មប្បធានានំ ឯកបទិកោ អត្ថុទ្ធារោ។

    Uppannānanti jātānaṃ nibbattānaṃ. Kusalānaṃ dhammānanti kosallasambhūtānaṃ alobhādidhammānaṃ. Ṭhitiyāti ṭhitatthaṃ. Asammosāyāti anassanatthaṃ. Bhiyyobhāvāyāti punappunabhāvāya. Vepullāyāti vipulabhāvāya. Bhāvanāyāti vaḍḍhiyā. Paripūriyāti paripūraṇatthāya. Ayaṃ tāva catunnaṃ sammappadhānānaṃ ekapadiko atthuddhāro.

    អយំ បន សម្មប្បធានកថា នាម ទុវិធា លោកិយា លោកុត្តរា ច។ តត្ថ លោកិយា សព្ពបុព្ពភាគេ ហោតិ, សា កស្សបសំយុត្តបរិយាយេន លោកិយមគ្គក្ខណេយេវ វេទិតព្ពា។ វុត្តញ្ហិ តត្ថ –

    Ayaṃ pana sammappadhānakathā nāma duvidhā lokiyā lokuttarā ca. Tattha lokiyā sabbapubbabhāge hoti, sā kassapasaṃyuttapariyāyena lokiyamaggakkhaṇeyeva veditabbā. Vuttañhi tattha –

    ‘‘ចត្តារោមេ, អាវុសោ, សម្មប្បធានា។ កតមេ ចត្តារោ? ឥធាវុសោ, ភិក្ខុ ‘អនុប្បន្នា មេ បាបកា អកុសលា ធម្មា ឧប្បជ្ជមានា អនត្ថាយ សំវត្តេយ្យុ’ន្តិ អាតប្បំ ករោតិ, ‘ឧប្បន្នា មេ បាបកា អកុសលា ធម្មា អប្បហីយមានា អនត្ថាយ សំវត្តេយ្យុ’ន្តិ អាតប្បំ ករោតិ, ‘អនុប្បន្នា មេ កុសលា ធម្មា អនុប្បជ្ជមានា អនត្ថាយ សំវត្តេយ្យុ’ន្តិ អាតប្បំ ករោតិ, ‘ឧប្បន្នា មេ កុសលា ធម្មា និរុជ្ឈមានា អនត្ថាយ សំវត្តេយ្យុ’ន្តិ អាតប្បំ ករោតី’’តិ (សំ. និ. ២.១៤៥)។

    ‘‘Cattārome, āvuso, sammappadhānā. Katame cattāro? Idhāvuso, bhikkhu ‘anuppannā me pāpakā akusalā dhammā uppajjamānā anatthāya saṃvatteyyu’nti ātappaṃ karoti, ‘uppannā me pāpakā akusalā dhammā appahīyamānā anatthāya saṃvatteyyu’nti ātappaṃ karoti, ‘anuppannā me kusalā dhammā anuppajjamānā anatthāya saṃvatteyyu’nti ātappaṃ karoti, ‘uppannā me kusalā dhammā nirujjhamānā anatthāya saṃvatteyyu’nti ātappaṃ karotī’’ti (saṃ. ni. 2.145).

    ឯត្ថ ច បាបកា អកុសលាតិ លោភាទយោ វេទិតព្ពា។ អនុប្បន្នា កុសលា ធម្មាតិ សមថវិបស្សនា ចេវ មគ្គោ ច។ ឧប្បន្នា កុសលា នាម សមថវិបស្សនាវ។ មគ្គោ បន សកិំ ឧប្បជ្ជិត្វា និរុជ្ឈមានោ អនត្ថាយ សំវត្តនកោ នាម នត្ថិ។ សោ ហិ ផលស្ស បច្ចយំ ទត្វាវ និរុជ្ឈតិ ។ បុរិមស្មិម្បិ វា សមថវិបស្សនាវ គហេតព្ពាតិ វុត្តំ, តំ បន ន យុត្តំ។ ឯវំ លោកិយា សម្មប្បធានកថា សព្ពបុព្ពភាគេ កស្សបសំយុត្តបរិយាយេន វេទិតព្ពា។ លោកុត្តរមគ្គក្ខណេ បនេតំ ឯកមេវ វីរិយំ ចតុកិច្ចសាធនវសេន ចត្តារិ នាមានិ លភតិ។

    Ettha ca pāpakā akusalāti lobhādayo veditabbā. Anuppannākusalā dhammāti samathavipassanā ceva maggo ca. Uppannā kusalā nāma samathavipassanāva. Maggo pana sakiṃ uppajjitvā nirujjhamāno anatthāya saṃvattanako nāma natthi. So hi phalassa paccayaṃ datvāva nirujjhati . Purimasmimpi vā samathavipassanāva gahetabbāti vuttaṃ, taṃ pana na yuttaṃ. Evaṃ lokiyā sammappadhānakathā sabbapubbabhāge kassapasaṃyuttapariyāyena veditabbā. Lokuttaramaggakkhaṇe panetaṃ ekameva vīriyaṃ catukiccasādhanavasena cattāri nāmāni labhati.

    តត្ថ អនុប្បន្នានំ បាបកានន្តិ ឯត្ថ ‘‘អនុប្បន្នោ ចេវ កាមច្ឆន្ទោ’’តិអាទីសុ វុត្តនយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឧប្បន្នានំ បាបកានន្តិ ឯត្ថ ចតុព្ពិធំ ឧប្បន្នំ វត្តមានុប្បន្នំ, ភុត្វាវិគតុប្បន្នំ, ឱកាសកតុប្បន្នំ, ភូមិលទ្ធុប្បន្នន្តិ។ តត្ថ យេ កិលេសា វិជ្ជមានា ឧប្បាទាទិសមង្គិនោ, ឥទំ វត្តមានុប្បន្នំ នាម។ កម្មេ បន ជវិតេ អារម្មណរសំ អនុភវិត្វា និរុទ្ធវិបាកោ ភុត្វា វិគតំ នាម, កម្មំ ឧប្បជ្ជិត្វា និរុទ្ធំ ភុត្វា វិគតំ នាម។ តទុភយម្បិ ភុត្វាវិគតុប្បន្នន្តិ សង្ខំ គច្ឆតិ។ កុសលាកុសលកម្មំ អញ្ញកម្មស្ស វិបាកំ បដិពាហិត្វា អត្តនោ វិបាកស្ស ឱកាសំ ករោតិ, ឯវំ កតេ ឱកាសេ វិបាកោ ឧប្បជ្ជមានោ ឱកាសករណតោ បដ្ឋាយ ឧប្បន្នោតិ វុច្ចតិ, ឥទំ ឱកាសកតុប្បន្នំ នាម។ បញ្ចក្ខន្ធា បន វិបស្សនាយ ភូមិ នាម, តេ អតីតាទិភេទា ហោន្តិ។ តេសុ អនុសយិតកិលេសា បន អតីតា វា អនាគតា វា បច្ចុប្បន្នា វាតិ ន វត្តព្ពា។ អតីតក្ខន្ធេសុ អនុសយិតាបិ ហិ អប្បហីនាវ ហោន្តិ, អនាគតក្ខន្ធេសុ អនុសយិតាបិ អប្បហីនាវ ហោន្តិ, បច្ចុប្បន្នក្ខន្ធេសុ អនុសយិតាបិ អប្បហីនាវ ហោន្តិ, ឥទំ ភូមិលទ្ធុប្បន្នំ នាម។ តេនាហុ បោរាណា – ‘‘តាសុ តាសុ ភូមិសុ អសមុគ្ឃាតគតា កិលេសា ភូមិលទ្ធុប្បន្នាតិ សង្ខំ គច្ឆន្តី’’តិ។

    Tattha anuppannānaṃ pāpakānanti ettha ‘‘anuppanno ceva kāmacchando’’tiādīsu vuttanayena attho veditabbo. Uppannānaṃ pāpakānanti ettha catubbidhaṃ uppannaṃ vattamānuppannaṃ, bhutvāvigatuppannaṃ, okāsakatuppannaṃ, bhūmiladdhuppannanti. Tattha ye kilesā vijjamānā uppādādisamaṅgino, idaṃ vattamānuppannaṃ nāma. Kamme pana javite ārammaṇarasaṃ anubhavitvā niruddhavipāko bhutvā vigataṃ nāma, kammaṃ uppajjitvā niruddhaṃ bhutvā vigataṃ nāma. Tadubhayampi bhutvāvigatuppannanti saṅkhaṃ gacchati. Kusalākusalakammaṃ aññakammassa vipākaṃ paṭibāhitvā attano vipākassa okāsaṃ karoti, evaṃ kate okāse vipāko uppajjamāno okāsakaraṇato paṭṭhāya uppannoti vuccati, idaṃ okāsakatuppannaṃ nāma. Pañcakkhandhā pana vipassanāya bhūmi nāma, te atītādibhedā honti. Tesu anusayitakilesā pana atītā vā anāgatā vā paccuppannā vāti na vattabbā. Atītakkhandhesu anusayitāpi hi appahīnāva honti, anāgatakkhandhesu anusayitāpi appahīnāva honti, paccuppannakkhandhesu anusayitāpi appahīnāva honti, idaṃ bhūmiladdhuppannaṃ nāma. Tenāhu porāṇā – ‘‘tāsu tāsu bhūmisu asamugghātagatā kilesā bhūmiladdhuppannāti saṅkhaṃ gacchantī’’ti.

    អបរម្បិ ចតុព្ពិធំ ឧប្បន្នំ សមុទាចារុប្បន្នំ, អារម្មណាធិគ្គហិតុប្បន្នំ, អវិក្ខម្ភិតុប្បន្នំ, អសមុគ្ឃាតិតុប្បន្នន្តិ។ តត្ថ សម្បតិ វត្តមានំយេវ សមុទាចារុប្បន្នំ នាម។ សកិំ ចក្ខូនិ ឧម្មីលេត្វា អារម្មណេ និមិត្តេ គហិតេ អនុស្សរិតានុស្សរិតក្ខណេ កិលេសា នុប្បជ្ជិស្សន្តីតិ ន វត្តព្ពា។ កស្មា? អារម្មណស្ស អធិគ្គហិតត្តា។ យថា កិំ? យថា ខីរុក្ខស្ស កុឋារិយា អាហតាហតដ្ឋានេ ខីរំ ន និក្ខមិស្សតីតិ ន វត្តព្ពា, ឯវំ។ ឥទំ អារម្មណាធិគ្គហិតុប្បន្នំ នាម។ សមាបត្តិយា អវិក្ខម្ភិតកិលេសា បន ឥមស្មិំ នាម ឋានេន ឧប្បជ្ជិស្សន្តីតិ ន វត្តព្ពា។ កស្មា? អវិក្ខម្ភិតត្តា។ យថា កិំ? យថា ខីររុក្ខំ កុឋារិយា អាហនេយ្យុំ, ឥមស្មិំ នាម ឋានេ ខីរំ ន និក្ខមេយ្យាតិ ន វត្តព្ពំ, ឯវំ។ ឥទំ អវិក្ខម្ភិតុប្បន្នំ នាម។ មគ្គេន អសមុគ្ឃាតិតកិលេសា បន ភវគ្គេ និព្ពត្តស្សាបិ ឧប្បជ្ជន្តីតិ បុរិមនយេនេវ វិត្ថារេតព្ពំ។ ឥទំ អសមុគ្ឃាតិតុប្បន្នំ នាម។

    Aparampi catubbidhaṃ uppannaṃ samudācāruppannaṃ, ārammaṇādhiggahituppannaṃ, avikkhambhituppannaṃ, asamugghātituppannanti. Tattha sampati vattamānaṃyeva samudācāruppannaṃ nāma. Sakiṃ cakkhūni ummīletvā ārammaṇe nimitte gahite anussaritānussaritakkhaṇe kilesā nuppajjissantīti na vattabbā. Kasmā? Ārammaṇassa adhiggahitattā. Yathā kiṃ? Yathā khīrukkhassa kuṭhāriyā āhatāhataṭṭhāne khīraṃ na nikkhamissatīti na vattabbā, evaṃ. Idaṃ ārammaṇādhiggahituppannaṃ nāma. Samāpattiyā avikkhambhitakilesā pana imasmiṃ nāma ṭhānena uppajjissantīti na vattabbā. Kasmā? Avikkhambhitattā. Yathā kiṃ? Yathā khīrarukkhaṃ kuṭhāriyā āhaneyyuṃ, imasmiṃ nāma ṭhāne khīraṃ na nikkhameyyāti na vattabbaṃ, evaṃ. Idaṃ avikkhambhituppannaṃ nāma. Maggena asamugghātitakilesā pana bhavagge nibbattassāpi uppajjantīti purimanayeneva vitthāretabbaṃ. Idaṃ asamugghātituppannaṃ nāma.

    ឥមេសុ ឧប្បន្នេសុ វត្តមានុប្បន្នំ, ភុត្វាវិគតុប្បន្នំ, ឱកាសកតុប្បន្នំ, សមុទាចារុប្បន្នន្តិ ចតុព្ពិធំ ឧប្បន្នំ ន មគ្គវជ្ឈំ, ភូមិលទ្ធុប្បន្នំ, អារម្មណាធិគ្គហិតុប្បន្នំ, អវិក្ខម្ភិតុប្បន្នំ, អសមុគ្ឃាតិតុប្បន្នន្តិ ចតុព្ពិធំ មគ្គវជ្ឈំ។ មគ្គោ ហិ ឧប្បជ្ជមានោ ឯតេ កិលេសេ បជហតិ។ សោ យេ កិលេសេ បជហតិ, តេ អតីតា វា អនាគតា វា បច្ចុប្បន្នា វាតិ ន វត្តព្ពា។ វុត្តម្បិ ចេតំ –

    Imesu uppannesu vattamānuppannaṃ, bhutvāvigatuppannaṃ, okāsakatuppannaṃ, samudācāruppannanti catubbidhaṃ uppannaṃ na maggavajjhaṃ, bhūmiladdhuppannaṃ, ārammaṇādhiggahituppannaṃ, avikkhambhituppannaṃ, asamugghātituppannanti catubbidhaṃ maggavajjhaṃ. Maggo hi uppajjamāno ete kilese pajahati. So ye kilese pajahati, te atītā vā anāgatā vā paccuppannā vāti na vattabbā. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ហញ្ចិ អតីតេ កិលេសេ បជហតិ? តេន ហិ ខីណំយេវ ខេបេតិ, និរុទ្ធំ និរោធេតិ, អត្ថង្គតំ អត្ថង្គមេតិ, អតីតំ យំ នត្ថិ, តំ បជហតិ។ ហញ្ចិ អនាគតេ កិលេសេ បជហតិ? តេន ហិ អជាតំ បជហតិ, អនិព្ពត្តំ អនុប្បន្នំ អបាតុភូតំ បជហតិ, អនាគតំ យំ នត្ថិ, តំ បជហតិ។ ហញ្ចិ បច្ចុប្បន្នេ កិលេសេ បជហតិ? តេន ហិ រត្តោ រាគំ បជហតិ, ទុដ្ឋោ ទោសំ, មូឡ្ហោ មោហំ, វិនិពទ្ធោ មានំ, បរាមដ្ឋោ ទិដ្ឋិំ, អនិដ្ឋង្គតោ វិចិកិច្ឆំ, ថាមគតោ អនុសយំ បជហតិ, កណ្ហសុក្កា ធម្មា យុគនទ្ធា វត្តន្តិ, សំកិលេសិយា មគ្គភាវនា ហោតីតិ…បេ.… តេន ហិ នត្ថិ មគ្គភាវនា, នត្ថិ ផលសច្ឆិកិរិយា, នត្ថិ កិលេសប្បហានំ, នត្ថិ ធម្មាភិសមយោតិ។ អត្ថិ មគ្គភាវនា…បេ.… អត្ថិ ធម្មាភិសមយោតិ។ យថា កថំ វិយ? សេយ្យថាបិ តរុណោ រុក្ខោ…បេ.… អបាតុភូតាយេវ ន បាតុភវន្តី’’តិ (បដិ. ម. ៣.២១)។

    ‘‘Hañci atīte kilese pajahati? Tena hi khīṇaṃyeva khepeti, niruddhaṃ nirodheti, atthaṅgataṃ atthaṅgameti, atītaṃ yaṃ natthi, taṃ pajahati. Hañci anāgate kilese pajahati? Tena hi ajātaṃ pajahati, anibbattaṃ anuppannaṃ apātubhūtaṃ pajahati, anāgataṃ yaṃ natthi, taṃ pajahati. Hañci paccuppanne kilese pajahati? Tena hi ratto rāgaṃ pajahati, duṭṭho dosaṃ, mūḷho mohaṃ, vinibaddho mānaṃ, parāmaṭṭho diṭṭhiṃ, aniṭṭhaṅgato vicikicchaṃ, thāmagato anusayaṃ pajahati, kaṇhasukkā dhammā yuganaddhā vattanti, saṃkilesiyā maggabhāvanā hotīti…pe… tena hi natthi maggabhāvanā, natthi phalasacchikiriyā, natthi kilesappahānaṃ, natthi dhammābhisamayoti. Atthi maggabhāvanā…pe… atthi dhammābhisamayoti. Yathā kathaṃ viya? Seyyathāpi taruṇo rukkho…pe… apātubhūtāyeva na pātubhavantī’’ti (paṭi. ma. 3.21).

    ឥតិ បាឡិយំ អជាតផលរុក្ខោ អាគតោ, ជាតផលរុក្ខោ បន ទីបេតព្ពោ។ យថា ហិ សផលោ តរុណម្ពរុក្ខោ, តស្ស ផលានិ មនុស្សា បរិភុញ្ជេយ្យុំ, សេសានិ បាតេត្វា បច្ឆិយោ បូរេយ្យុំ, អថញ្ញោ បុរិសោ តំ ផរសុនា ឆិន្ទេយ្យ។ តេនស្ស នេវ អតីតានិ ផលានិ នាសិតានិ ហោន្តិ, ន អនាគតបច្ចុប្បន្នានិ ច នាសិតានិ។ អតីតានិ ហិ មនុស្សេហិ បរិភុត្តានិ, អនាគតានិ អនិព្ពត្តានិ, ន សក្កា នាសេតុំ។ យស្មិំ បន សមយេ សោ ឆិន្នោ, តទា ផលានិយេវ នត្ថីតិ បច្ចុប្បន្នានិបិ អនាសិតានិ។ សចេ បន រុក្ខោ អច្ឆិន្នោ អស្ស, អថស្ស បថវីរសញ្ច អាបោរសញ្ច អាគម្ម យានិ ផលានិ និព្ពត្តេយ្យុំ, តានិ នាសិតានិ ហោន្តិ។ តានិ ហិ អជាតានេវ ន ជាយន្តិ, អនិព្ពត្តានេវ ន និព្ពត្តន្តិ, អបាតុភូតានេវ ន បាតុភវន្តិ។ ឯវមេវ មគ្គោ នាបិ អតីតាទិភេទេ កិលេសេ បជហតិ, នាបិ ន បជហតិ។ យេសញ្ហិ កិលេសានំ មគ្គេន ខន្ធេសុ អបរិញ្ញាតេសុ ឧប្បត្តិ សិយា, មគ្គេន ឧប្បជ្ជិត្វា ខន្ធានំ បរិញ្ញាតត្តា តេ កិលេសា អជាតាវ ន ជាយន្តិ, អនិព្ពត្តាវ ន និព្ពត្តន្តិ, អបាតុភូតាវ ន បាតុភវន្តិ។ តរុណបុត្តាយ ឥត្ថិយា បុន អវិជាយនត្ថំ ព្យាធិតានំ រោគវូបសមនត្ថំ បីតភេសជ្ជេហិ វាបិ អយមត្ថោ វិភាវេតព្ពោ។ ឯវំ មគ្គោ យេ កិលេសេ បជហតិ, តេ អតីតា វា អនាគតា វា បច្ចុប្បន្នា វាតិ ន វត្តព្ពា។ ន ច មគ្គោ កិលេសេ ន បជហតិ។ យេ បន មគ្គោ កិលេសេ បជហតិ, តេ សន្ធាយ ‘‘ឧប្បន្នានំ បាបកាន’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។

    Iti pāḷiyaṃ ajātaphalarukkho āgato, jātaphalarukkho pana dīpetabbo. Yathā hi saphalo taruṇambarukkho, tassa phalāni manussā paribhuñjeyyuṃ, sesāni pātetvā pacchiyo pūreyyuṃ, athañño puriso taṃ pharasunā chindeyya. Tenassa neva atītāni phalāni nāsitāni honti, na anāgatapaccuppannāni ca nāsitāni. Atītāni hi manussehi paribhuttāni, anāgatāni anibbattāni, na sakkā nāsetuṃ. Yasmiṃ pana samaye so chinno, tadā phalāniyeva natthīti paccuppannānipi anāsitāni. Sace pana rukkho acchinno assa, athassa pathavīrasañca āporasañca āgamma yāni phalāni nibbatteyyuṃ, tāni nāsitāni honti. Tāni hi ajātāneva na jāyanti, anibbattāneva na nibbattanti, apātubhūtāneva na pātubhavanti. Evameva maggo nāpi atītādibhede kilese pajahati, nāpi na pajahati. Yesañhi kilesānaṃ maggena khandhesu apariññātesu uppatti siyā, maggena uppajjitvā khandhānaṃ pariññātattā te kilesā ajātāva na jāyanti, anibbattāva na nibbattanti, apātubhūtāva na pātubhavanti. Taruṇaputtāya itthiyā puna avijāyanatthaṃ byādhitānaṃ rogavūpasamanatthaṃ pītabhesajjehi vāpi ayamattho vibhāvetabbo. Evaṃ maggo ye kilese pajahati, te atītā vā anāgatā vā paccuppannā vāti na vattabbā. Na ca maggo kilese na pajahati. Ye pana maggo kilese pajahati, te sandhāya ‘‘uppannānaṃ pāpakāna’’ntiādi vuttaṃ.

    ន កេវលញ្ច មគ្គោ កិលេសេយេវ បជហតិ, កិលេសានំ បន អប្បហីនត្តា យេ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ ឧបាទិន្នក្ខន្ធា, តេបិ បជហតិយេវ។ វុត្តម្បិ ចេតំ – ‘‘សោតាបត្តិមគ្គញាណេន អភិសង្ខារវិញ្ញាណស្ស និរោធេន សត្ត ភវេ ឋបេត្វា អនមតគ្គេ សំសារេ យេ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ នាមញ្ច រូបញ្ច, ឯត្ថេតេ និរុជ្ឈន្តី’’តិ (ចូឡវ. អជិតមាណវបុច្ឆានិទ្ទេសោ ៦) វិត្ថារោ។ ឥតិ មគ្គោ ឧបាទិន្នតោ អនុបាទិន្នតោ ច វុដ្ឋាតិ។ ភវវសេន បន សោតាបត្តិមគ្គោ អបាយភវតោ វុដ្ឋាតិ, សកទាគាមិមគ្គោ សុគតិភវេកទេសតោ, អនាគាមិមគ្គោ សុគតិកាមភវតោ, អរហត្តមគ្គោ រូបារូបភវតោ វុដ្ឋាតិ។ សព្ពភវេហិ វុដ្ឋាតិយេវាតិបិ វទន្តិ។

    Na kevalañca maggo kileseyeva pajahati, kilesānaṃ pana appahīnattā ye uppajjeyyuṃ upādinnakkhandhā, tepi pajahatiyeva. Vuttampi cetaṃ – ‘‘sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena satta bhave ṭhapetvā anamatagge saṃsāre ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, etthete nirujjhantī’’ti (cūḷava. ajitamāṇavapucchāniddeso 6) vitthāro. Iti maggo upādinnato anupādinnato ca vuṭṭhāti. Bhavavasena pana sotāpattimaggo apāyabhavato vuṭṭhāti, sakadāgāmimaggo sugatibhavekadesato, anāgāmimaggo sugatikāmabhavato, arahattamaggo rūpārūpabhavato vuṭṭhāti. Sabbabhavehi vuṭṭhātiyevātipi vadanti.

    អថ មគ្គក្ខណេ កថំ អនុប្បន្នានំ ឧប្បាទាយ ភាវនា ហោតិ, កថំ វា ឧប្បន្នានំ ឋិតិយាតិ? មគ្គប្បវត្តិយា ឯវ។ មគ្គោ ហិ បវត្តមានោ បុព្ពេ អនុប្បន្នបុព្ពត្តា អនុប្បន្នោ នាម វុច្ចតិ។ អនាគតបុព្ពញ្ហិ ឋានំ គន្ត្វា អននុភូតបុព្ពំ វា អារម្មណំ អនុភវិត្វា វត្តារោ ភវន្តិ; ‘‘អនាគតដ្ឋានំ អាគតម្ហ, អននុភូតំ អារម្មណំ អនុភវាមា’’តិ។ យា ចស្ស បវត្តិ, អយមេវ ឋិតិ នាមាតិ ‘‘ឋិតិយា ភាវេតី’’តិ វត្តុំ វដ្ដតិ។ ឯវមេតស្ស ភិក្ខុនោ ឥទំ លោកុត្តរមគ្គក្ខណេ វីរិយំ ‘‘អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយា’’តិអាទីនិ ចត្តារិ នាមានិ លភតិ។ អយំ លោកុត្តរមគ្គក្ខណេ សម្មប្បធានកថា។ ឥមស្មិំ បន សុត្តេ លោកិយលោកុត្តរមិស្សកានេវ សម្មប្បធានានិ កថិតានិ។

    Atha maggakkhaṇe kathaṃ anuppannānaṃ uppādāya bhāvanā hoti, kathaṃ vā uppannānaṃ ṭhitiyāti? Maggappavattiyā eva. Maggo hi pavattamāno pubbe anuppannapubbattā anuppanno nāma vuccati. Anāgatapubbañhi ṭhānaṃ gantvā ananubhūtapubbaṃ vā ārammaṇaṃ anubhavitvā vattāro bhavanti; ‘‘anāgataṭṭhānaṃ āgatamha, ananubhūtaṃ ārammaṇaṃ anubhavāmā’’ti. Yā cassa pavatti, ayameva ṭhiti nāmāti ‘‘ṭhitiyā bhāvetī’’ti vattuṃ vaṭṭati. Evametassa bhikkhuno idaṃ lokuttaramaggakkhaṇe vīriyaṃ ‘‘anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāyā’’tiādīni cattāri nāmāni labhati. Ayaṃ lokuttaramaggakkhaṇe sammappadhānakathā. Imasmiṃ pana sutte lokiyalokuttaramissakāneva sammappadhānāni kathitāni.

    ៣៩៨-៤០១. ឥទ្ធិបាទេសុ ឆន្ទំ និស្សាយ បវត្តោ សមាធិ ឆន្ទសមាធិ, បធានភូតា សង្ខារា បធានសង្ខារា។ សមន្នាគតន្តិ តេហិ ធម្មេហិ ឧបេតំ។ ឥទ្ធិយា បាទំ, ឥទ្ធិភូតំ វា បាទន្តិ ឥទ្ធិបាទំ។ សេសេសុបិ ឯសេវ នយោ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារោ បន ឥទ្ធិបាទវិភង្គេ (វិភ. ៤៣១ អាទយោ) អាគតោ ឯវ។ វិសុទ្ធិមគ្គេ (វិសុទ្ធិ. ២.៣៨២) បនស្ស អត្ថោ ទីបិតោ។ តត្រាយំ ភិក្ខុ យទា ឆន្ទាទីសុ ឯកំ ធុរំ និស្សាយ វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បាបុណាតិ , តទាស្ស បឋមិទ្ធិបាទោ បុព្ពភាគេ លោកិយោ, អបរភាគេ លោកុត្តរោ។ ឯវំ សេសាបីតិ។ ឥមស្មិម្បិ សុត្តេ លោកិយលោកុត្តរាវ ឥទ្ធិបាទា កថិតា។

    398-401. Iddhipādesu chandaṃ nissāya pavatto samādhi chandasamādhi, padhānabhūtā saṅkhārā padhānasaṅkhārā. Samannāgatanti tehi dhammehi upetaṃ. Iddhiyā pādaṃ, iddhibhūtaṃ vā pādanti iddhipādaṃ. Sesesupi eseva nayo. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana iddhipādavibhaṅge (vibha. 431 ādayo) āgato eva. Visuddhimagge (visuddhi. 2.382) panassa attho dīpito. Tatrāyaṃ bhikkhu yadā chandādīsu ekaṃ dhuraṃ nissāya vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇāti , tadāssa paṭhamiddhipādo pubbabhāge lokiyo, aparabhāge lokuttaro. Evaṃ sesāpīti. Imasmimpi sutte lokiyalokuttarāva iddhipādā kathitā.

    ៤០២-៤០៦. សទ្ធិន្ទ្រិយំ ភាវេតីតិអាទីសុ សទ្ធាវ អត្តនោ សទ្ធាធុរេ ឥន្ទដ្ឋំ ករោតីតិ សទ្ធិន្ទ្រិយំ។ វីរិយិន្ទ្រិយាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ភាវេតីតិ ឯត្ថ បន អាទិកម្មិកោ យោគាវចរោ តីហិ ការណេហិ សទ្ធិន្ទ្រិយំ វិសោធេន្តោ សទ្ធិន្ទ្រិយំ ភាវេតិ នាម។ វីរិយិន្ទ្រិយាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ វុត្តញ្ហេតំ –

    402-406.Saddhindriyaṃ bhāvetītiādīsu saddhāva attano saddhādhure indaṭṭhaṃ karotīti saddhindriyaṃ. Vīriyindriyādīsupi eseva nayo. Bhāvetīti ettha pana ādikammiko yogāvacaro tīhi kāraṇehi saddhindriyaṃ visodhento saddhindriyaṃ bhāveti nāma. Vīriyindriyādīsupi eseva nayo. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘អស្សទ្ធេ បុគ្គលេ បរិវជ្ជយតោ, សទ្ធេ បុគ្គលេ សេវតោ ភជតោ បយិរុបាសតោ, បសាទនីយេ សុត្តន្តេ បច្ចវេក្ខតោ ឥមេហិ តីហាការេហិ សទ្ធិន្ទ្រិយំ វិសុជ្ឈតិ។

    ‘‘Assaddhe puggale parivajjayato, saddhe puggale sevato bhajato payirupāsato, pasādanīye suttante paccavekkhato imehi tīhākārehi saddhindriyaṃ visujjhati.

    ‘‘កុសីតេ បុគ្គលេ បរិវជ្ជយតោ, អារទ្ធវីរិយេ បុគ្គលេ សេវតោ ភជតោ បយិរុបាសតោ, សម្មប្បធានេ បច្ចវេក្ខតោ ឥមេហិ តីហាការេហិ វីរិយិន្ទ្រិយំ វិសុជ្ឈតិ។

    ‘‘Kusīte puggale parivajjayato, āraddhavīriye puggale sevato bhajato payirupāsato, sammappadhāne paccavekkhato imehi tīhākārehi vīriyindriyaṃ visujjhati.

    ‘‘មុដ្ឋស្សតី បុគ្គលេ បរិវជ្ជយតោ, ឧបដ្ឋិតស្សតី បុគ្គលេ សេវតោ ភជតោ បយិរុបាសតោ, សតិបដ្ឋានេ បច្ចវេក្ខតោ ឥមេហិ តីហាការេហិ សតិន្ទ្រិយំ វិសុជ្ឈតិ។

    ‘‘Muṭṭhassatī puggale parivajjayato, upaṭṭhitassatī puggale sevato bhajato payirupāsato, satipaṭṭhāne paccavekkhato imehi tīhākārehi satindriyaṃ visujjhati.

    ‘‘អសមាហិតេ បុគ្គលេ បរិវជ្ជយតោ, សមាហិតេ បុគ្គលេ សេវតោ ភជតោ បយិរុបាសតោ, ឈានវិមោក្ខេ បច្ចវេក្ខតោ ឥមេហិ តីហាការេហិ សមាធិន្ទ្រិយំ វិសុជ្ឈតិ។

    ‘‘Asamāhite puggale parivajjayato, samāhite puggale sevato bhajato payirupāsato, jhānavimokkhe paccavekkhato imehi tīhākārehi samādhindriyaṃ visujjhati.

    ‘‘ទុប្បញ្ញេ បុគ្គលេ បរិវជ្ជយតោ, បញ្ញវន្តេ បុគ្គលេ សេវតោ ភជតោ បយិរុបាសតោ, គម្ភីរញាណចរិយំ បច្ចវេក្ខតោ ឥមេហិ តីហាការេហិ បញ្ញិន្ទ្រិយំ វិសុជ្ឈតី’’តិ (បដិ. ម. ១.១៨៤-១៨៥)។

    ‘‘Duppaññe puggale parivajjayato, paññavante puggale sevato bhajato payirupāsato, gambhīrañāṇacariyaṃ paccavekkhato imehi tīhākārehi paññindriyaṃ visujjhatī’’ti (paṭi. ma. 1.184-185).

    ឯត្ថ ច គម្ភីរញាណចរិយំ បច្ចវេក្ខតោតិ សណ្ហសុខុមំ ខន្ធន្តរំ, អាយតនន្តរំ, ធាតន្តរំ, ឥន្ទ្រិយពលពោជ្ឈង្គន្តរំ, មគ្គន្តរំ, ផលន្តរញ្ច បច្ចវេក្ខន្តស្សាតិ អត្ថោ។ ឥមេសញ្ហិ តិណ្ណំ តិណ្ណំ ការណានំ វសេន អកតាភិនិវេសោ អាទិកម្មិកោ យោគាវចរោ សទ្ធាធុរាទីសុ អភិនិវេសំ បដ្ឋបេត្វា ភាវេន្តោ អវសានេ វិវដ្ដេត្វា អរហត្តំ គណ្ហតិ។ សោ យាវ អរហត្តមគ្គា ឥមានិ ឥន្ទ្រិយានិ ភាវេតិ នាម, អរហត្តផលេ បត្តេ ភាវិតិន្ទ្រិយោ នាម ហោតីតិ។ ឯវំ ឥមានិបិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ លោកិយលោកុត្តរានេវ កថិតានីតិ។

    Ettha ca gambhīrañāṇacariyaṃ paccavekkhatoti saṇhasukhumaṃ khandhantaraṃ, āyatanantaraṃ, dhātantaraṃ, indriyabalabojjhaṅgantaraṃ, maggantaraṃ, phalantarañca paccavekkhantassāti attho. Imesañhi tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ kāraṇānaṃ vasena akatābhiniveso ādikammiko yogāvacaro saddhādhurādīsu abhinivesaṃ paṭṭhapetvā bhāvento avasāne vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhati. So yāva arahattamaggā imāni indriyāni bhāveti nāma, arahattaphale patte bhāvitindriyo nāma hotīti. Evaṃ imānipi pañcindriyāni lokiyalokuttarāneva kathitānīti.

    សទ្ធាពលាទីសុ សទ្ធាយេវ អកម្បិយដ្ឋេន ពលន្តិ សទ្ធាពលំ។ វីរិយពលាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯត្ថ ហិ សទ្ធា អស្សទ្ធិយេ ន កម្បតិ, វីរិយំ កោសជ្ជេន ន កម្បតិ, សតិ មុដ្ឋស្សច្ចេន ន កម្បតិ, សមាធិ ឧទ្ធច្ចេ ន កម្បតិ, បញ្ញា អវិជ្ជាយ ន កម្បតីតិ សព្ពានិបិ អកម្បិយដ្ឋេន ពលានីតិ វុច្ចន្តិ។ ភាវនានយោ បនេត្ថ ឥន្ទ្រិយភាវនាយំ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោតិ។ ឥមានិ លោកិយលោកុត្តរានេវ កថិតានីតិ។

    Saddhābalādīsu saddhāyeva akampiyaṭṭhena balanti saddhābalaṃ. Vīriyabalādīsupi eseva nayo. Ettha hi saddhā assaddhiye na kampati, vīriyaṃ kosajjena na kampati, sati muṭṭhassaccena na kampati, samādhi uddhacce na kampati, paññā avijjāya na kampatīti sabbānipi akampiyaṭṭhena balānīti vuccanti. Bhāvanānayo panettha indriyabhāvanāyaṃ vuttanayeneva veditabboti. Imāni lokiyalokuttarāneva kathitānīti.

    ៤១៨. សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតីតិ ឯត្ថ អយំ អាទិកម្មិកានំ កុលបុត្តានំ វសេន សទ្ធិំ អត្ថវណ្ណនាយ ភាវនានយោ។ តត្ថ សតិសម្ពោជ្ឈង្គន្តិអាទិនា នយេន វុត្តានំ សត្តន្នំ អាទិបទានំ តាវ អយមត្ថវណ្ណនា – សតិសម្ពោជ្ឈង្គេ តាវ សរណដ្ឋេន សតិ, សា បនេសា ឧបដ្ឋានលក្ខណា, អបិលាបនលក្ខណា វា។ វុត្តម្បិ ចេតំ – ‘‘យថា, មហារាជ , រញ្ញោ ភណ្ឌាគារិកោ រញ្ញោ សាបតេយ្យំ អបិលាបេតិ ‘ឯត្តកំ, មហារាជ, ហិរញ្ញំ, ឯត្តកំ សុវណ្ណំ, ឯត្តកំ សាបតេយ្យ’ន្តិ។ ឯវមេវ ខោ, មហារាជ, សតិ ឧប្បជ្ជមានា កុសលាកុសលសាវជ្ជានវជ្ជហីនប្បណីតកណ្ហសុក្កសប្បដិភាគេ ធម្មេ អបិលាបេតិ ឥមេ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា’’តិ (មិ. ប. ២.១.១៣) វិត្ថារោ។ អបិលាបនរសា, កិច្ចវសេនេវ ហិស្សា ឯតំ លក្ខណំ ថេរេន វុត្តំ។ អសម្មោសរសា វា, គោចរាភិមុខីភាវបច្ចុបដ្ឋានា។ សតិ ឯវ សម្ពោជ្ឈង្គោតិ សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ។

    418.Satisambojjhaṅgaṃ bhāvetīti ettha ayaṃ ādikammikānaṃ kulaputtānaṃ vasena saddhiṃ atthavaṇṇanāya bhāvanānayo. Tattha satisambojjhaṅgantiādinā nayena vuttānaṃ sattannaṃ ādipadānaṃ tāva ayamatthavaṇṇanā – satisambojjhaṅge tāva saraṇaṭṭhena sati, sā panesā upaṭṭhānalakkhaṇā, apilāpanalakkhaṇā vā. Vuttampi cetaṃ – ‘‘yathā, mahārāja , rañño bhaṇḍāgāriko rañño sāpateyyaṃ apilāpeti ‘ettakaṃ, mahārāja, hiraññaṃ, ettakaṃ suvaṇṇaṃ, ettakaṃ sāpateyya’nti. Evameva kho, mahārāja, sati uppajjamānā kusalākusalasāvajjānavajjahīnappaṇītakaṇhasukkasappaṭibhāge dhamme apilāpeti ime cattāro satipaṭṭhānā’’ti (mi. pa. 2.1.13) vitthāro. Apilāpanarasā, kiccavaseneva hissā etaṃ lakkhaṇaṃ therena vuttaṃ. Asammosarasā vā, gocarābhimukhībhāvapaccupaṭṭhānā. Sati eva sambojjhaṅgoti satisambojjhaṅgo.

    តត្ថ ពោធិយា, ពោធិស្ស វា អង្គោតិ ពោជ្ឈង្គោ។ កិំ វុត្តំ ហោតិ? យា ហិ អយំ ធម្មសាមគ្គីយាយ លោកិយលោកុត្តរមគ្គក្ខណេ ឧប្បជ្ជមានាយ លីនុទ្ធច្ចបតិដ្ឋានាយូហនកាមសុខអត្តកិលមថានុយោគឧច្ឆេទសស្សតាភិនិវេសាទីនំ អនេកេសំ ឧបទ្ទវានំ បដិបក្ខភូតាយ សតិធម្មវិចយវីរិយបីតិបស្សទ្ធិសមាធិឧបេក្ខាសង្ខាតាយ ធម្មសាមគ្គិយា អរិយសាវកោ ពុជ្ឈតីតិ កត្វា ពោធីតិ វុច្ចតិ, ពុជ្ឈតីតិ កិលេសសន្តាននិទ្ទាយ ឧដ្ឋហតិ, ចត្តារិ វា អរិយសច្ចានិ បដិវិជ្ឈតិ, និព្ពានមេវ វា សច្ឆិករោតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ យថាហ – ‘‘សត្ត ពោជ្ឈង្គេ ភាវេត្វា អនុត្តរំ សម្មាសម្ពោធិំ អភិសម្ពុទ្ធោ’’តិ (សំ. និ. ៥.៣៧៨; ទី. និ. ៣.១៤៣)។ តស្សា ធម្មសាមគ្គិសង្ខាតាយ ពោធិយា អង្គោតិបិ ពោជ្ឈង្គោ ឈានង្គមគ្គង្គាទយោ វិយ ។ យោបេស យថាវុត្តប្បការាយ ឯតាយ ធម្មសាមគ្គិយា ពុជ្ឈតីតិ កត្វា អរិយសាវកោ ពោធីតិ វុច្ចតិ, តស្ស អង្គោតិបិ ពោជ្ឈង្គោ សេនង្គរថង្គាទយោ វិយ។ តេនាហុ អដ្ឋកថាចរិយា – ‘‘ពុជ្ឈនកស្ស បុគ្គលស្ស អង្គាតិ វា ពោជ្ឈង្គា’’តិ។

    Tattha bodhiyā, bodhissa vā aṅgoti bojjhaṅgo. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yā hi ayaṃ dhammasāmaggīyāya lokiyalokuttaramaggakkhaṇe uppajjamānāya līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhaattakilamathānuyogaucchedasassatābhinivesādīnaṃ anekesaṃ upaddavānaṃ paṭipakkhabhūtāya satidhammavicayavīriyapītipassaddhisamādhiupekkhāsaṅkhātāya dhammasāmaggiyā ariyasāvako bujjhatīti katvā bodhīti vuccati, bujjhatīti kilesasantānaniddāya uṭṭhahati, cattāri vā ariyasaccāni paṭivijjhati, nibbānameva vā sacchikarotīti vuttaṃ hoti. Yathāha – ‘‘satta bojjhaṅge bhāvetvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho’’ti (saṃ. ni. 5.378; dī. ni. 3.143). Tassā dhammasāmaggisaṅkhātāya bodhiyā aṅgotipi bojjhaṅgo jhānaṅgamaggaṅgādayo viya . Yopesa yathāvuttappakārāya etāya dhammasāmaggiyā bujjhatīti katvā ariyasāvako bodhīti vuccati, tassa aṅgotipi bojjhaṅgo senaṅgarathaṅgādayo viya. Tenāhu aṭṭhakathācariyā – ‘‘bujjhanakassa puggalassa aṅgāti vā bojjhaṅgā’’ti.

    អបិច ‘‘ពោជ្ឈង្គាតិ កេនដ្ឋេន ពោជ្ឈង្គា? ពោធាយ សំវត្តន្តីតិ ពោជ្ឈង្គា, ពុជ្ឈន្តីតិ ពោជ្ឈង្គា, អនុពុជ្ឈន្តីតិ ពោជ្ឈង្គា, បដិពុជ្ឈន្តីតិ ពោជ្ឈង្គា, សម្ពុជ្ឈន្តីតិ ពោជ្ឈង្គា’’តិ ឥមិនា បដិសម្ភិទានយេនាបិ (បដិ. ម. ២.១៧) ពោជ្ឈង្គត្ថោ វេទិតព្ពោ។ បសត្ថោ សុន្ទរោ ច ពោជ្ឈង្គោ សម្ពោជ្ឈង្គោ, សតិ ឯវ សម្ពោជ្ឈង្គោ សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ, តំ សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ។

    Apica ‘‘bojjhaṅgāti kenaṭṭhena bojjhaṅgā? Bodhāya saṃvattantīti bojjhaṅgā, bujjhantīti bojjhaṅgā, anubujjhantīti bojjhaṅgā, paṭibujjhantīti bojjhaṅgā, sambujjhantīti bojjhaṅgā’’ti iminā paṭisambhidānayenāpi (paṭi. ma. 2.17) bojjhaṅgattho veditabbo. Pasattho sundaro ca bojjhaṅgo sambojjhaṅgo, sati eva sambojjhaṅgo satisambojjhaṅgo, taṃ satisambojjhaṅgaṃ.

    ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គន្តិអាទីសុបិ ចតុសច្ចធម្មេ វិចិនតីតិ ធម្មវិចយោ។ សោ បវិចយលក្ខណោ, ឱភាសនរសោ, អសម្មោហបច្ចុបដ្ឋានោ។ វីរភាវតោ, វិធិនា ឦរយិតព្ពតោ ច វីរិយំ។ តំ បគ្គហលក្ខណំ, ឧបថម្ភនរសំ , អនោសីទនបច្ចុបដ្ឋានំ។ បីណយតីតិ បីតិ។ សា ផរណលក្ខណា, តុដ្ឋិលក្ខណា វា, កាយចិត្តានំ បីណនរសា, នេសំយេវ ឱទគ្យបច្ចុបដ្ឋានា។ កាយចិត្តទរថប្បស្សម្ភនតោ បស្សទ្ធិ។ សា ឧបសមលក្ខណា, កាយចិត្តទរថមទ្ទនរសា, កាយចិត្តានំ អបរិប្ផន្ទសីតិភាវបច្ចុបដ្ឋានា។ សមាធានតោ សមាធិ។ សោ អវិក្ខេបលក្ខណោ, អវិសារលក្ខណោ វា, ចិត្តចេតសិកានំ សម្បិណ្ឌនរសោ, ចិត្តដ្ឋិតិបច្ចុបដ្ឋានោ។ អជ្ឈុបេក្ខនតោ ឧបេក្ខា។ សា បដិសង្ខានលក្ខណា, សមវាហិតលក្ខណា វា, ឩនាធិកនិវារណរសា, បក្ខបាតុបច្ឆេទនរសា វា, មជ្ឈត្តភាវបច្ចុបដ្ឋានា។ សេសំ វុត្តនយមេវ។ ភាវេតីតិ ព្រូហេតិ វឌ្ឍេតិ, ឧប្បាទេតីតិ អត្ថោ។

    Dhammavicayasambojjhaṅgantiādīsupi catusaccadhamme vicinatīti dhammavicayo. So pavicayalakkhaṇo, obhāsanaraso, asammohapaccupaṭṭhāno. Vīrabhāvato, vidhinā īrayitabbato ca vīriyaṃ. Taṃ paggahalakkhaṇaṃ, upathambhanarasaṃ , anosīdanapaccupaṭṭhānaṃ. Pīṇayatīti pīti. Sā pharaṇalakkhaṇā, tuṭṭhilakkhaṇā vā, kāyacittānaṃ pīṇanarasā, nesaṃyeva odagyapaccupaṭṭhānā. Kāyacittadarathappassambhanato passaddhi. Sā upasamalakkhaṇā, kāyacittadarathamaddanarasā, kāyacittānaṃ aparipphandasītibhāvapaccupaṭṭhānā. Samādhānato samādhi. So avikkhepalakkhaṇo, avisāralakkhaṇo vā, cittacetasikānaṃ sampiṇḍanaraso, cittaṭṭhitipaccupaṭṭhāno. Ajjhupekkhanato upekkhā. Sā paṭisaṅkhānalakkhaṇā, samavāhitalakkhaṇā vā, ūnādhikanivāraṇarasā, pakkhapātupacchedanarasā vā, majjhattabhāvapaccupaṭṭhānā. Sesaṃ vuttanayameva. Bhāvetīti brūheti vaḍḍheti, uppādetīti attho.

    តត្ថ ចត្តារោ ធម្មា សតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទាយ សំវត្តន្តីតិ វេទិតព្ពា សតិសម្បជញ្ញំ មុដ្ឋស្សតិបុគ្គលបរិវជ្ជនតា ឧបដ្ឋិតស្សតិបុគ្គលសេវនតា តទធិមុត្តតាតិ។ អភិក្កន្តាទីសុ ហិ សត្តសុ ឋានេសុ សតិសម្បជញ្ញេន, ភត្តនិក្ខិត្តកាកសទិសេ មុដ្ឋស្សតិបុគ្គលេ បរិវជ្ជនេន, តិស្សទត្តត្ថេរអភយត្ថេរាទិសទិសេ ឧបដ្ឋិតស្សតិបុគ្គលេ សេវនេន, ឋាននិសជ្ជាទីសុ សតិសមុដ្ឋាបនត្ថំ និន្នបោណបព្ភារចិត្តតាយ ច សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ ឧប្បជ្ជតិ។ តស្មា អាទិកម្មិកោ កុលបុត្តោ ឥមេហិ ចតូហិ ការណេហិ សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ សមុដ្ឋាបេត្វា តទេវ ធុរំ កត្វា អភិនិវេសំ បដ្ឋបេត្វា អនុក្កមេន អរហត្តំ គណ្ហាតិ។ សោ យាវ អរហត្តមគ្គា សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ នាម, ផលេ បត្តេ ភាវិតោ នាម ហោតិ។

    Tattha cattāro dhammā satisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattantīti veditabbā satisampajaññaṃ muṭṭhassatipuggalaparivajjanatā upaṭṭhitassatipuggalasevanatā tadadhimuttatāti. Abhikkantādīsu hi sattasu ṭhānesu satisampajaññena, bhattanikkhittakākasadise muṭṭhassatipuggale parivajjanena, tissadattattheraabhayattherādisadise upaṭṭhitassatipuggale sevanena, ṭhānanisajjādīsu satisamuṭṭhāpanatthaṃ ninnapoṇapabbhāracittatāya ca satisambojjhaṅgo uppajjati. Tasmā ādikammiko kulaputto imehi catūhi kāraṇehi satisambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpetvā tadeva dhuraṃ katvā abhinivesaṃ paṭṭhapetvā anukkamena arahattaṃ gaṇhāti. So yāva arahattamaggā satisambojjhaṅgaṃ bhāveti nāma, phale patte bhāvito nāma hoti.

    សត្ត ធម្មា ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទាយ សំវត្តន្តិ បរិបុច្ឆកតា, វត្ថុវិសទកិរិយា, ឥន្ទ្រិយសមត្តបដិបាទនា, ទុប្បញ្ញបុគ្គលបរិវជ្ជនា, បញ្ញវន្តបុគ្គលសេវនា, គម្ភីរញាណចរិយបច្ចវេក្ខណា, តទធិមុត្តតាតិ។ តត្ថ បរិបុច្ឆកតាតិ ខន្ធធាតុអាយតនឥន្ទ្រិយពលពោជ្ឈង្គមគ្គង្គឈានសមថវិបស្សនានំ អត្ថសន្និស្សិតបរិបុច្ឆាពហុលតា។

    Satta dhammā dhammavicayasambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti paripucchakatā, vatthuvisadakiriyā, indriyasamattapaṭipādanā, duppaññapuggalaparivajjanā, paññavantapuggalasevanā, gambhīrañāṇacariyapaccavekkhaṇā, tadadhimuttatāti. Tattha paripucchakatāti khandhadhātuāyatanaindriyabalabojjhaṅgamaggaṅgajhānasamathavipassanānaṃ atthasannissitaparipucchābahulatā.

    វត្ថុវិសទកិរិយាតិ អជ្ឈត្តិកពាហិរានំ វត្ថូនំ វិសទភាវករណំ។ យទា ហិស្ស កេសនខលោមា ទីឃា ហោន្តិ, សរីរំ វា ឧប្បន្នទោសញ្ចេវ សេទមលមក្ខិតញ្ច , តទា អជ្ឈត្តិកំ វត្ថុ អវិសទំ ហោតិ អបរិសុទ្ធំ។ យទា បន ចីវរំ ជិណ្ណំ កិលិដ្ឋំ ទុគ្គន្ធំ វា ហោតិ, សេនាសនំ វា ឧក្លាបំ, តទា ពាហិរំ វត្ថុ អវិសទំ ហោតិ អបរិសុទ្ធំ។ តស្មា កេសាទិច្ឆេទនេន ឧទ្ធំវិរេចនអធោវិរេចនាទីហិ សរីរសល្លហុកភាវករណេន ឧច្ឆាទននហាបនេន ច អជ្ឈត្តិកវត្ថុ វិសទំ កាតព្ពំ។ សូចិកម្មធោវនរជនបរិភណ្ឌករណាទីហិ ពាហិរវត្ថុ វិសទំ កាតព្ពំ។ ឯតស្មិញ្ហិ អជ្ឈត្តិកពាហិរេ វត្ថុម្ហិ អវិសទេ ឧប្បន្នេសុ ចិត្តចេតសិកេសុ ញាណម្បិ អវិសទំ ហោតិ អបរិសុទ្ធំ អបរិសុទ្ធានិ ទីបកបល្លវដ្ដិតេលាទីនិ និស្សាយ ឧប្បន្នទីបសិខាយ ឱភាសោ វិយ។ វិសទេ បន អជ្ឈត្តិកពាហិរេ វត្ថុម្ហិ ឧប្បន្នេសុ ចិត្តចេតសិកេសុ ញាណម្បិ វិសទំ ហោតិ បរិសុទ្ធានិ ទីបកបល្លវដ្ដិតេលាទីនិ និស្សាយ ឧប្បន្នទីបសិខាយ ឱភាសោ វិយ។ តេន វុត្តំ – ‘‘វត្ថុវិសទកិរិយា ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទាយ សំវត្តតី’’តិ។

    Vatthuvisadakiriyāti ajjhattikabāhirānaṃ vatthūnaṃ visadabhāvakaraṇaṃ. Yadā hissa kesanakhalomā dīghā honti, sarīraṃ vā uppannadosañceva sedamalamakkhitañca , tadā ajjhattikaṃ vatthu avisadaṃ hoti aparisuddhaṃ. Yadā pana cīvaraṃ jiṇṇaṃ kiliṭṭhaṃ duggandhaṃ vā hoti, senāsanaṃ vā uklāpaṃ, tadā bāhiraṃ vatthu avisadaṃ hoti aparisuddhaṃ. Tasmā kesādicchedanena uddhaṃvirecanaadhovirecanādīhi sarīrasallahukabhāvakaraṇena ucchādananahāpanena ca ajjhattikavatthu visadaṃ kātabbaṃ. Sūcikammadhovanarajanaparibhaṇḍakaraṇādīhi bāhiravatthu visadaṃ kātabbaṃ. Etasmiñhi ajjhattikabāhire vatthumhi avisade uppannesu cittacetasikesu ñāṇampi avisadaṃ hoti aparisuddhaṃ aparisuddhāni dīpakapallavaṭṭitelādīni nissāya uppannadīpasikhāya obhāso viya. Visade pana ajjhattikabāhire vatthumhi uppannesu cittacetasikesu ñāṇampi visadaṃ hoti parisuddhāni dīpakapallavaṭṭitelādīni nissāya uppannadīpasikhāya obhāso viya. Tena vuttaṃ – ‘‘vatthuvisadakiriyā dhammavicayasambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattatī’’ti.

    ឥន្ទ្រិយសមត្តបដិបាទនា នាម សទ្ធាទីនំ ឥន្ទ្រិយានំ សមភាវករណំ។ សចេ ហិស្ស សទ្ធិន្ទ្រិយំ ពលវំ ហោតិ, ឥតរានិ មន្ទានិ, តតោ វីរិយិន្ទ្រិយំ បគ្គហកិច្ចំ, សតិន្ទ្រិយំ ឧបដ្ឋានកិច្ចំ, សមាធិន្ទ្រិយំ អវិក្ខេបកិច្ចំ, បញ្ញិន្ទ្រិយំ ទស្សនកិច្ចំ កាតុំ ន សក្កោតិ។ តស្មា តំ ធម្មសភាវបច្ចវេក្ខណេន វា, យថា វា មនសិករោតោ ពលវំ ជាតំ, តថា អមនសិការេន ហាបេតព្ពំ។ វក្កលិត្ថេរវត្ថុ ចេត្ថ និទស្សនំ។ សចេ បន វីរិយិន្ទ្រិយំ ពលវំ ហោតិ, អថ នេវ សទ្ធិន្ទ្រិយំ អធិមោក្ខកិច្ចំ កាតុំ សក្កោតិ, ន ឥតរានិ ឥតរកិច្ចភេទំ។ តស្មា តំ បស្សទ្ធាទិភាវនាយ ហាបេតព្ពំ។ តត្រាបិ សោណត្ថេរស្ស វត្ថុ ទស្សេតព្ពំ។ ឯវំ សេសេសុបិ ឯកស្ស ពលវភាវេ សតិ ឥតរេសំ អត្តនោ កិច្ចេសុ អសមត្ថតា វេទិតព្ពា។

    Indriyasamattapaṭipādanā nāma saddhādīnaṃ indriyānaṃ samabhāvakaraṇaṃ. Sace hissa saddhindriyaṃ balavaṃ hoti, itarāni mandāni, tato vīriyindriyaṃ paggahakiccaṃ, satindriyaṃ upaṭṭhānakiccaṃ, samādhindriyaṃ avikkhepakiccaṃ, paññindriyaṃ dassanakiccaṃ kātuṃ na sakkoti. Tasmā taṃ dhammasabhāvapaccavekkhaṇena vā, yathā vā manasikaroto balavaṃ jātaṃ, tathā amanasikārena hāpetabbaṃ. Vakkalittheravatthu cettha nidassanaṃ. Sace pana vīriyindriyaṃ balavaṃ hoti, atha neva saddhindriyaṃ adhimokkhakiccaṃ kātuṃ sakkoti, na itarāni itarakiccabhedaṃ. Tasmā taṃ passaddhādibhāvanāya hāpetabbaṃ. Tatrāpi soṇattherassa vatthu dassetabbaṃ. Evaṃ sesesupi ekassa balavabhāve sati itaresaṃ attano kiccesu asamatthatā veditabbā.

    វិសេសតោ បនេត្ថ សទ្ធាបញ្ញានំ សមាធិវីរិយានញ្ច សមតំ បសំសន្តិ។ ពលវសទ្ធោ ហិ មន្ទបញ្ញោ មុធប្បសន្នោ ហោតិ, អវត្ថុម្ហិ បសីទតិ។ ពលវបញ្ញោ មន្ទសទ្ធោ កេរាដិកបក្ខំ ភជតិ , ភេសជ្ជសមុដ្ឋិតោ វិយ រោគោ អតេកិច្ឆោ ហោតិ។ ចិត្តុប្បាទមត្តេនេវ កុសលំ ហោតីតិ អតិធាវិត្វា ទានាទីនិ អករោន្តោ និរយេ ឧប្បជ្ជតិ។ ឧភិន្នំ សមតាយ វត្ថុស្មិំយេវ បសីទតិ។ ពលវសមាធិំ បន មន្ទវីរិយំ សមាធិស្ស កោសជ្ជបក្ខត្តា កោសជ្ជំ អភិភវតិ។ ពលវវីរិយំ មន្ទសមាធិំ វីរិយស្ស ឧទ្ធច្ចបក្ខត្តា ឧទ្ធច្ចំ អភិភវតិ។ សមាធិ បន វីរិយេន សំយោជិតោ កោសជ្ជេ បតិតុំ ន លភតិ, វីរិយំ សមាធិនា សំយោជិតំ ឧទ្ធច្ចេ បតិតុំ ន លភតិ។ តស្មា តំ ឧភយំ សមំ កត្តព្ពំ។ ឧភយសមតាយ ហិ អប្បនា ហោតិ។

    Visesato panettha saddhāpaññānaṃ samādhivīriyānañca samataṃ pasaṃsanti. Balavasaddho hi mandapañño mudhappasanno hoti, avatthumhi pasīdati. Balavapañño mandasaddho kerāṭikapakkhaṃ bhajati , bhesajjasamuṭṭhito viya rogo atekiccho hoti. Cittuppādamatteneva kusalaṃ hotīti atidhāvitvā dānādīni akaronto niraye uppajjati. Ubhinnaṃ samatāya vatthusmiṃyeva pasīdati. Balavasamādhiṃ pana mandavīriyaṃ samādhissa kosajjapakkhattā kosajjaṃ abhibhavati. Balavavīriyaṃ mandasamādhiṃ vīriyassa uddhaccapakkhattā uddhaccaṃ abhibhavati. Samādhi pana vīriyena saṃyojito kosajje patituṃ na labhati, vīriyaṃ samādhinā saṃyojitaṃ uddhacce patituṃ na labhati. Tasmā taṃ ubhayaṃ samaṃ kattabbaṃ. Ubhayasamatāya hi appanā hoti.

    អបិច សមាធិកម្មិកស្ស ពលវតីបិ សទ្ធា វដ្ដតិ។ ឯវញ្ហិ សទ្ទហន្តោ ឱកប្បេន្តោ អប្បនំ បាបុណិស្សតិ។ សមាធិបញ្ញាសុ បន សមាធិកម្មិកស្ស ឯកគ្គតា ពលវតី វដ្ដតិ។ ឯវញ្ហិ សោ អប្បនំ បាបុណាតិ។ វិបស្សនាកម្មិកស្ស បញ្ញា ពលវតី វដ្ដតិ។ ឯវញ្ហិ សោ លក្ខណបដិវេធំ បាបុណាតិ។ ឧភិន្នំ បន សមតាយបិ អប្បនា ហោតិយេវ។ សតិ បន សព្ពត្ថ ពលវតី វដ្ដតិ។ សតិ ហិ ចិត្តំ ឧទ្ធច្ចបក្ខិកានំ សទ្ធាវីរិយបញ្ញានំ វសេន ឧទ្ធច្ចបាតតោ កោសជ្ជបក្ខិកេន ច សមាធិនា កោសជ្ជបាតតោ រក្ខតិ។ តស្មា សា លោណធូបនំ វិយ សព្ពព្យញ្ជនេសុ, សព្ពកម្មិកោ អមច្ចោ វិយ ច សព្ពរាជកិច្ចេសុ, សព្ពត្ថ ឥច្ឆិតព្ពា។ តេនាហ – ‘‘សតិ ច បន សព្ពត្ថិកា វុត្តា (សំ. និ. ៥.២៣៤) ភគវតា។ កិំ ការណា? ចិត្តញ្ហិ សតិបដិសរណំ, អារក្ខបច្ចុបដ្ឋានា ច សតិ, ន វិនា សតិយា ចិត្តស្ស បគ្គហនិគ្គហោ ហោតី’’តិ។

    Apica samādhikammikassa balavatīpi saddhā vaṭṭati. Evañhi saddahanto okappento appanaṃ pāpuṇissati. Samādhipaññāsu pana samādhikammikassa ekaggatā balavatī vaṭṭati. Evañhi so appanaṃ pāpuṇāti. Vipassanākammikassa paññā balavatī vaṭṭati. Evañhi so lakkhaṇapaṭivedhaṃ pāpuṇāti. Ubhinnaṃ pana samatāyapi appanā hotiyeva. Sati pana sabbattha balavatī vaṭṭati. Sati hi cittaṃ uddhaccapakkhikānaṃ saddhāvīriyapaññānaṃ vasena uddhaccapātato kosajjapakkhikena ca samādhinā kosajjapātato rakkhati. Tasmā sā loṇadhūpanaṃ viya sabbabyañjanesu, sabbakammiko amacco viya ca sabbarājakiccesu, sabbattha icchitabbā. Tenāha – ‘‘sati ca pana sabbatthikā vuttā (saṃ. ni. 5.234) bhagavatā. Kiṃ kāraṇā? Cittañhi satipaṭisaraṇaṃ, ārakkhapaccupaṭṭhānā ca sati, na vinā satiyā cittassa paggahaniggaho hotī’’ti.

    ទុប្បញ្ញបុគ្គលបរិវជ្ជនា នាម ខន្ធាទិភេទេសុ អនោគាឡ្ហបញ្ញានំ ទុម្មេធបុគ្គលានំ អារកា បរិវជ្ជនំ។ បញ្ញវន្តបុគ្គលសេវនា នាម សមបញ្ញាសលក្ខណបរិគ្គាហិកាយ ឧទយព្ពយបញ្ញាយ សមន្នាគតបុគ្គលសេវនា។ គម្ភីរញាណចរិយបច្ចវេក្ខណា នាម គម្ភីរេសុ ខន្ធាទីសុ បវត្តាយ គម្ភីរបញ្ញាយ បភេទបច្ចវេក្ខណា។ តទធិមុត្តតា នាម ឋាននិសជ្ជាទីសុ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គសមុដ្ឋាបនត្ថំ និន្នបោណបព្ភារចិត្តតា។ តស្មា អាទិកម្មិកោ កុលបុត្តោ ឥមេហិ សត្តហិ ការណេហិ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គំ សមុដ្ឋាបេត្វា តទេវ ធុរំ កត្វា អភិនិវេសំ បដ្ឋបេត្វា អនុក្កមេន អរហត្តំ គណ្ហាតិ។ សោ យាវ អរហត្តមគ្គា ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ នាម, ផលេ បត្តេ ភាវិតោ នាម ហោតិ។

    Duppaññapuggalaparivajjanā nāma khandhādibhedesu anogāḷhapaññānaṃ dummedhapuggalānaṃ ārakā parivajjanaṃ. Paññavantapuggalasevanā nāma samapaññāsalakkhaṇapariggāhikāya udayabbayapaññāya samannāgatapuggalasevanā. Gambhīrañāṇacariyapaccavekkhaṇā nāma gambhīresu khandhādīsu pavattāya gambhīrapaññāya pabhedapaccavekkhaṇā. Tadadhimuttatā nāma ṭhānanisajjādīsu dhammavicayasambojjhaṅgasamuṭṭhāpanatthaṃ ninnapoṇapabbhāracittatā. Tasmā ādikammiko kulaputto imehi sattahi kāraṇehi dhammavicayasambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpetvā tadeva dhuraṃ katvā abhinivesaṃ paṭṭhapetvā anukkamena arahattaṃ gaṇhāti. So yāva arahattamaggā dhammavicayasambojjhaṅgaṃ bhāveti nāma, phale patte bhāvito nāma hoti.

    ឯកាទស ធម្មា វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទាយ សំវត្តន្តិ – អបាយភយបច្ចវេក្ខណតា, អានិសំសទស្សាវិតា , គមនវីថិបច្ចវេក្ខណតា, បិណ្ឌបាតាបចាយនតា, ទាយជ្ជមហត្តបច្ចវេក្ខណតា, សត្ថុមហត្តបច្ចវេក្ខណតា, ជាតិមហត្តបច្ចវេក្ខណតា , សព្រហ្មចារិមហត្តបច្ចវេក្ខណតា, កុសីតបុគ្គលបរិវជ្ជនតា, អារទ្ធវីរិយបុគ្គលសេវនតា, តទធិមុត្តតាតិ។

    Ekādasa dhammā vīriyasambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – apāyabhayapaccavekkhaṇatā, ānisaṃsadassāvitā , gamanavīthipaccavekkhaṇatā, piṇḍapātāpacāyanatā, dāyajjamahattapaccavekkhaṇatā, satthumahattapaccavekkhaṇatā, jātimahattapaccavekkhaṇatā , sabrahmacārimahattapaccavekkhaṇatā, kusītapuggalaparivajjanatā, āraddhavīriyapuggalasevanatā, tadadhimuttatāti.

    តត្ថ ‘‘និរយេសុ បញ្ចវិធពន្ធនកម្មករណតោ បដ្ឋាយ មហាទុក្ខំ អនុភវនកាលេបិ, តិរច្ឆានយោនិយំ ជាលក្ខិបកុមិនាទីហិ គហិតកាលេបិ, បាជនកណ្ដកាទិប្បហារតុន្នស្ស បន សកដវហនាទិកាលេបិ, បេត្តិវិសយេ អនេកានិបិ វស្សសហស្សានិ ឯកំ ពុទ្ធន្តរម្បិ ខុប្បិបាសាហិ អាតុរីភូតកាលេបិ, កាលកញ្ជិកអសុរេសុ សដ្ឋិហត្ថអសីតិហត្ថប្បមាណេន អដ្ឋិចម្មមត្តេនេវ អត្តភាវេន វាតាតបាទិទុក្ខានុភវនកាលេបិ ន សក្កា វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គំ ឧប្បាទេតុំ។ អយមេវ តេ ភិក្ខុ កាលោ’’តិ ឯវំ អបាយភយំ បច្ចវេក្ខន្តស្សាបិ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ ឧប្បជ្ជតិ។

    Tattha ‘‘nirayesu pañcavidhabandhanakammakaraṇato paṭṭhāya mahādukkhaṃ anubhavanakālepi, tiracchānayoniyaṃ jālakkhipakuminādīhi gahitakālepi, pājanakaṇṭakādippahāratunnassa pana sakaṭavahanādikālepi, pettivisaye anekānipi vassasahassāni ekaṃ buddhantarampi khuppipāsāhi āturībhūtakālepi, kālakañjikaasuresu saṭṭhihatthaasītihatthappamāṇena aṭṭhicammamatteneva attabhāvena vātātapādidukkhānubhavanakālepi na sakkā vīriyasambojjhaṅgaṃ uppādetuṃ. Ayameva te bhikkhu kālo’’ti evaṃ apāyabhayaṃ paccavekkhantassāpi vīriyasambojjhaṅgo uppajjati.

    ‘‘ន សក្កា កុសីតេន នវ លោកុត្តរធម្មា លទ្ធុំ, អារទ្ធវីរិយេនេវ សក្កា, អយមានិសំសោ វីរិយស្សា’’តិ ឯវំ អានិសំសទស្សាវិនោបិ ឧប្បជ្ជតិ។ ‘‘សព្ពពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធមហាសាវកេហិ គតមគ្គោវ គន្តព្ពោ, សោ ច ន សក្កា កុសីតេន គន្តុ’’ន្តិ ឯវំ គមនវីថិំ បច្ចវេក្ខន្តស្សាបិ ឧប្បជ្ជតិ។

    ‘‘Na sakkā kusītena nava lokuttaradhammā laddhuṃ, āraddhavīriyeneva sakkā, ayamānisaṃso vīriyassā’’ti evaṃ ānisaṃsadassāvinopi uppajjati. ‘‘Sabbabuddhapaccekabuddhamahāsāvakehi gatamaggova gantabbo, so ca na sakkā kusītena gantu’’nti evaṃ gamanavīthiṃ paccavekkhantassāpi uppajjati.

    ‘‘យេ តំ បិណ្ឌបាតាទីហិ ឧបដ្ឋហន្តិ, ឥមេ តេ មនុស្សា នេវ ញាតកា, ន ទាសកម្មករា, នាបិ តំ និស្សាយ ជីវិស្សាមាតិ តេ បណីតានិ បិណ្ឌបាតាទីនិ ទេន្តិ។ អថ ខោ អត្តនោ ការានំ មហប្ផលតំ បច្ចាសីសមានា ទេន្តិ។ សត្ថារាបិ ‘អយំ ឥមេ បច្ចយេ បរិភុញ្ជិត្វា កាយទឡ្ហីពហុលោ សុខំ វិហរិស្សតី’តិ ន ឯវំ សម្បស្សតា តុយ្ហំ បច្ចយា អនុញ្ញាតា, អថ ខោ ‘អយំ ឥមេ បរិភុញ្ជមានោ សមណធម្មំ កត្វា វដ្ដទុក្ខតោ មុច្ចិស្សតី’តិ តេ បច្ចយា អនុញ្ញាតា។ សោ ទានិ ត្វំ កុសីតោ វិហរន្តោ ន តំ បិណ្ឌបាតំ អបចាយិស្សសិ។ អារទ្ធវីរិយស្សេវ ហិ បិណ្ឌាបចាយនំ នាម ហោតី’’តិ ឯវំ បិណ្ឌបាតាបចាយនំ បច្ចវេក្ខន្តស្សាបិ ឧប្បជ្ជតិ មហាមិត្តត្ថេរស្ស វិយ បិណ្ឌបាតិយតិស្សត្ថេរស្ស វិយ ច។

    ‘‘Ye taṃ piṇḍapātādīhi upaṭṭhahanti, ime te manussā neva ñātakā, na dāsakammakarā, nāpi taṃ nissāya jīvissāmāti te paṇītāni piṇḍapātādīni denti. Atha kho attano kārānaṃ mahapphalataṃ paccāsīsamānā denti. Satthārāpi ‘ayaṃ ime paccaye paribhuñjitvā kāyadaḷhībahulo sukhaṃ viharissatī’ti na evaṃ sampassatā tuyhaṃ paccayā anuññātā, atha kho ‘ayaṃ ime paribhuñjamāno samaṇadhammaṃ katvā vaṭṭadukkhato muccissatī’ti te paccayā anuññātā. So dāni tvaṃ kusīto viharanto na taṃ piṇḍapātaṃ apacāyissasi. Āraddhavīriyasseva hi piṇḍāpacāyanaṃ nāma hotī’’ti evaṃ piṇḍapātāpacāyanaṃ paccavekkhantassāpi uppajjati mahāmittattherassa viya piṇḍapātiyatissattherassa viya ca.

    មហាមិត្តត្ថេរោ កិរ កស្សកលេណេ នាម បដិវសតិ។ តស្ស ច គោចរគាមេ ឯកា មហាឧបាសិកា ថេរំ បុត្តំ កត្វា បដិជគ្គតិ។ សា ឯកទិវសំ អរញ្ញំ គច្ឆន្តី ធីតរំ អាហ – ‘‘អម្ម , អសុកស្មិំ ឋានេ បុរាណតណ្ឌុលា, អសុកស្មិំ ខីរំ, អសុកស្មិំ សប្បិ, អសុកស្មិំ ផាណិតំ, តវ ភាតិកស្ស អយ្យមិត្តស្ស អាគតកាលេ ភត្តំ បចិត្វា ខីរសប្បិផាណិតេហិ សទ្ធិំ ទេហិ, ទត្វា ត្វញ្ច ភុញ្ជេយ្យាសិ។ អហំ បន ហិយ្យោ បក្កំ បារិវាសិកភត្តំ កញ្ជិយេន ភុត្តម្ហី’’តិ។ ទិវា កិំ ភុញ្ជិស្សសិ, អម្មាតិ? សាកបណ្ណំ បក្ខិបិត្វា កណតណ្ឌុលេហិ អម្ពិលយាគុំ បចិត្វា ឋបេហិ, អម្មាតិ។

    Mahāmittatthero kira kassakaleṇe nāma paṭivasati. Tassa ca gocaragāme ekā mahāupāsikā theraṃ puttaṃ katvā paṭijaggati. Sā ekadivasaṃ araññaṃ gacchantī dhītaraṃ āha – ‘‘amma , asukasmiṃ ṭhāne purāṇataṇḍulā, asukasmiṃ khīraṃ, asukasmiṃ sappi, asukasmiṃ phāṇitaṃ, tava bhātikassa ayyamittassa āgatakāle bhattaṃ pacitvā khīrasappiphāṇitehi saddhiṃ dehi, datvā tvañca bhuñjeyyāsi. Ahaṃ pana hiyyo pakkaṃ pārivāsikabhattaṃ kañjiyena bhuttamhī’’ti. Divā kiṃ bhuñjissasi, ammāti? Sākapaṇṇaṃ pakkhipitvā kaṇataṇḍulehi ambilayāguṃ pacitvā ṭhapehi, ammāti.

    ថេរោ ចីវរំ បារុបិត្វា បត្តំ នីហរន្តោវ តំ សទ្ទំ សុត្វា អត្តានំ ឱវទិ – ‘‘មហាឧបាសិកា កិរ កញ្ជិយេន បារិវាសិកភត្តំ ភុញ្ជិ, ទិវាបិ កណបណ្ណម្ពិលយាគុំ ភុញ្ជិស្សតិ, តុយ្ហំ អត្ថាយ បន បុរាណតណ្ឌុលាទីនិ អាចិក្ខតិ។ តំ និស្សាយ ខោ បនេសា នេវ ខេត្តំ ន វត្ថុំ ន ភត្តំ ន វត្ថំ បច្ចាសីសតិ, តិស្សោ បន សម្បត្តិយោ បត្ថយមានា ទេតិ។ ត្វំ ឯតិស្សា តា សម្បត្តិយោ ទាតុំ សក្ខិស្សសិ, ន សក្ខិស្សសីតិ, អយំ ខោ បន បិណ្ឌបាតោ តយា សរាគេន សទោសេន សមោហេន ន សក្កា គណ្ហិតុ’’ន្តិ បត្តំ ថវិកាយ បក្ខិបិត្វា គណ្ឋិកំ មុញ្ចិត្វា និវត្តិត្វា កស្សកលេណមេវ គន្ត្វា បត្តំ ហេដ្ឋាមញ្ចេ, ចីវរញ្ច ចីវរវំសេ ឋបេត្វា, ‘‘អរហត្តំ អបាបុណិត្វា ន និក្ខមិស្សាមី’’តិ វីរិយំ អធិដ្ឋហិត្វា និសីទិ។ ទីឃរត្តំ អប្បមត្តោ ហុត្វា និវុត្ថភិក្ខុ វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា បុរេភត្តមេវ អរហត្តំ បត្វា វិកសមានមិវ បទុមំ មហាខីណាសវោ សិតំ ករោន្តោវ និក្ខមិ។ លេណទ្វារេ រុក្ខម្ហិ អធិវត្ថា ទេវតា –

    Thero cīvaraṃ pārupitvā pattaṃ nīharantova taṃ saddaṃ sutvā attānaṃ ovadi – ‘‘mahāupāsikā kira kañjiyena pārivāsikabhattaṃ bhuñji, divāpi kaṇapaṇṇambilayāguṃ bhuñjissati, tuyhaṃ atthāya pana purāṇataṇḍulādīni ācikkhati. Taṃ nissāya kho panesā neva khettaṃ na vatthuṃ na bhattaṃ na vatthaṃ paccāsīsati, tisso pana sampattiyo patthayamānā deti. Tvaṃ etissā tā sampattiyo dātuṃ sakkhissasi, na sakkhissasīti, ayaṃ kho pana piṇḍapāto tayā sarāgena sadosena samohena na sakkā gaṇhitu’’nti pattaṃ thavikāya pakkhipitvā gaṇṭhikaṃ muñcitvā nivattitvā kassakaleṇameva gantvā pattaṃ heṭṭhāmañce, cīvarañca cīvaravaṃse ṭhapetvā, ‘‘arahattaṃ apāpuṇitvā na nikkhamissāmī’’ti vīriyaṃ adhiṭṭhahitvā nisīdi. Dīgharattaṃ appamatto hutvā nivutthabhikkhu vipassanaṃ vaḍḍhetvā purebhattameva arahattaṃ patvā vikasamānamiva padumaṃ mahākhīṇāsavo sitaṃ karontova nikkhami. Leṇadvāre rukkhamhi adhivatthā devatā –

    ‘‘នមោ តេ បុរិសាជញ្ញ, នមោ តេ បុរិសុត្តម;

    ‘‘Namo te purisājañña, namo te purisuttama;

    យស្ស តេ អាសវា ខីណា, ទក្ខិណេយ្យោសិ មារិសា’’តិ។ –

    Yassa te āsavā khīṇā, dakkhiṇeyyosi mārisā’’ti. –

    ឧទានំ ឧទានេត្វា, ‘‘ភន្តេ, បិណ្ឌាយ បវិដ្ឋានំ តុម្ហាទិសានំ អរហន្តានំ ភិក្ខំ ទត្វា មហល្លកិត្ថិយោ ទុក្ខា មុច្ចិស្សន្តី’’តិ អាហ។ ថេរោ ឧដ្ឋហិត្វា ទ្វារំ វិវរិត្វា កាលំ ឱលោកេន្តោ ‘‘បាតោយេវា’’តិ ញត្វា បត្តចីវរំ អាទាយ គាមំ បាវិសិ។

    Udānaṃ udānetvā, ‘‘bhante, piṇḍāya paviṭṭhānaṃ tumhādisānaṃ arahantānaṃ bhikkhaṃ datvā mahallakitthiyo dukkhā muccissantī’’ti āha. Thero uṭṭhahitvā dvāraṃ vivaritvā kālaṃ olokento ‘‘pātoyevā’’ti ñatvā pattacīvaraṃ ādāya gāmaṃ pāvisi.

    ទារិកាបិ ភត្តំ សម្បាទេត្វា ‘‘ឥទានិ មេ ភាតា អាគមិស្សតិ, ឥទានិ មេ ភាតា អាគមិស្សតី’’តិ ទ្វារំ ឱលោកយមានា និសីទិ។ សា ថេរេ ឃរទ្វារំ សម្បត្តេ បត្តំ គហេត្វា សប្បិផាណិតយោជិតស្ស ខីរបិណ្ឌបាតស្ស បូរេត្វា ហត្ថេ ឋបេសិ។ ថេរោ ‘‘សុខំ ហោតូ’’តិ អនុមោទនំ កត្វា បក្កាមិ។ សាបិ តំ ឱលោកយមានាវ អដ្ឋាសិ។ ថេរស្ស ហិ តទា អតិវិយ បរិសុទ្ធោ ឆវិវណ្ណោ អហោសិ, វិប្បសន្នានិ ឥន្ទ្រិយានិ, មុខំ ពន្ធនា បវុត្តតាលបក្កំ វិយ អតិវិយ វិរោចិត្ថ។

    Dārikāpi bhattaṃ sampādetvā ‘‘idāni me bhātā āgamissati, idāni me bhātā āgamissatī’’ti dvāraṃ olokayamānā nisīdi. Sā there gharadvāraṃ sampatte pattaṃ gahetvā sappiphāṇitayojitassa khīrapiṇḍapātassa pūretvā hatthe ṭhapesi. Thero ‘‘sukhaṃ hotū’’ti anumodanaṃ katvā pakkāmi. Sāpi taṃ olokayamānāva aṭṭhāsi. Therassa hi tadā ativiya parisuddho chavivaṇṇo ahosi, vippasannāni indriyāni, mukhaṃ bandhanā pavuttatālapakkaṃ viya ativiya virocittha.

    មហាឧបាសិកា អរញ្ញតោ អាគន្ត្វា ‘‘កិំ, អម្ម, ភាតិកោ តេ អាគតោ’’តិ បុច្ឆិ។ សា សព្ពំ តំ បវត្តិំ អារោចេសិ។ ឧបាសិកា ‘‘អជ្ជ មេ បុត្តស្ស បព្ពជិតកិច្ចំ មត្ថកំ បត្ត’’ន្តិ ញត្វា ‘‘អភិរមតិ តេ, អម្ម, ភាតា ពុទ្ធសាសនេ, ន ឧក្កណ្ឋតី’’តិ អាហ។

    Mahāupāsikā araññato āgantvā ‘‘kiṃ, amma, bhātiko te āgato’’ti pucchi. Sā sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi. Upāsikā ‘‘ajja me puttassa pabbajitakiccaṃ matthakaṃ patta’’nti ñatvā ‘‘abhiramati te, amma, bhātā buddhasāsane, na ukkaṇṭhatī’’ti āha.

    បិណ្ឌបាតិកតិស្សត្ថេរវត្ថុ បន ឯវំ វេទិតព្ពំ – មហាគាមេ កិរ ឯកោ ទលិទ្ទបុរិសោ ទារុវិក្កយេន ជីវិកំ កប្បេតិ។ សោ តេនេវ ការណេន នាមំ លភិត្វា ទារុភណ្ឌកមហាតិស្សោ នាម ជាតោ។ សោ ឯកទិវសំ អត្តនោ ភរិយំ អាហ – ‘‘កិំ អម្ហាកំ ជីវិតំ នាម, សត្ថារា ទឡិទ្ទទានស្ស មហប្ផលភាវោ កថិតោ, មយញ្ច និពទ្ធំ ទាតុំ ន សក្កោម, បក្ខិកភត្តមត្តំ ទត្វា បុន ឧប្បន្នំ សលាកភត្តម្បិ ទស្សាមា’’តិ។ សា ‘‘សាធុ សាមី’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា បុនទិវសេ យថាលាភេន បក្ខិកភត្តំ អទាសិ។ ភិក្ខុសង្ឃស្ស ច បច្ចយេហិ និប្បរិស្សយកាលោ ហោតិ, ទហរសាមណេរា បណីតភោជនានិ ភុញ្ជិត្វា ‘‘អយំ លូខាហារោ’’តិ តេសំ បក្ខិកភត្តំ គហិតមត្តកមេវ កត្វា តេសំ បស្សន្តានំយេវ ឆឌ្ឌេត្វា គច្ឆន្តិ។

    Piṇḍapātikatissattheravatthu pana evaṃ veditabbaṃ – mahāgāme kira eko daliddapuriso dāruvikkayena jīvikaṃ kappeti. So teneva kāraṇena nāmaṃ labhitvā dārubhaṇḍakamahātisso nāma jāto. So ekadivasaṃ attano bhariyaṃ āha – ‘‘kiṃ amhākaṃ jīvitaṃ nāma, satthārā daḷiddadānassa mahapphalabhāvo kathito, mayañca nibaddhaṃ dātuṃ na sakkoma, pakkhikabhattamattaṃ datvā puna uppannaṃ salākabhattampi dassāmā’’ti. Sā ‘‘sādhu sāmī’’ti sampaṭicchitvā punadivase yathālābhena pakkhikabhattaṃ adāsi. Bhikkhusaṅghassa ca paccayehi nipparissayakālo hoti, daharasāmaṇerā paṇītabhojanāni bhuñjitvā ‘‘ayaṃ lūkhāhāro’’ti tesaṃ pakkhikabhattaṃ gahitamattakameva katvā tesaṃ passantānaṃyeva chaḍḍetvā gacchanti.

    សា ឥត្ថី តំ ទិស្វា សាមិកស្ស កថេសិ, ‘‘មយា ទិន្នំ ឆឌ្ឌេន្តី’’តិ ន បន វិប្បដិសារិនី អហោសិ។ តស្សា សាមិកោ អាហ – ‘‘មយំ ទុគ្គតភាវេន អយ្យានំ សុខេន បរិភុញ្ជាបេតុំ នាសក្ខិម្ហ។ កិំ នុ ខោ កត្វា អយ្យានំ មនំ គហេតុំ សក្ខិស្សាមា’’តិ? អថស្ស ភរិយា អាហ – ‘‘កិំ វទេសិ, សាមិ, សបុត្តកា ទុគ្គតា នាម នត្ថីតិ អយំ តេ ធីតា, ឥមំ ឯកស្មិំ កុលេ ឋបេត្វា ទ្វាទស កហាបណេ គណ្ហិត្វា ឯកំ ខីរធេនុំ អាហរ, អយ្យានំ ខីរសលាកភត្តំ ទស្សាម, ឯវំ តេសំ ចិត្តំ គណ្ហិតុំ សក្ខិស្សាមា’’តិ។ សោ សាធូតិ សម្បដិច្ឆិត្វា តថា អកាសិ។ តេសំ បុញ្ញេន សា ធេនុ សាយំ តីណិ មាណិកានិ, បាតោ តីណិ មាណិកានិ ខីរំ ទេតិ។ សាយំ លទ្ធំ ទធិំ កត្វា បុនទិវសេ តតោ គហិតនវនីតេន សប្បិំ កត្វា សសប្បិបរិសេកំ ខីរសលាកភត្តំ ទេន្តិ។ តតោ បដ្ឋាយ តស្ស គេហេ សលាកភត្តំ បុញ្ញវន្តាវ លភន្តិ។

    Sā itthī taṃ disvā sāmikassa kathesi, ‘‘mayā dinnaṃ chaḍḍentī’’ti na pana vippaṭisārinī ahosi. Tassā sāmiko āha – ‘‘mayaṃ duggatabhāvena ayyānaṃ sukhena paribhuñjāpetuṃ nāsakkhimha. Kiṃ nu kho katvā ayyānaṃ manaṃ gahetuṃ sakkhissāmā’’ti? Athassa bhariyā āha – ‘‘kiṃ vadesi, sāmi, saputtakā duggatā nāma natthīti ayaṃ te dhītā, imaṃ ekasmiṃ kule ṭhapetvā dvādasa kahāpaṇe gaṇhitvā ekaṃ khīradhenuṃ āhara, ayyānaṃ khīrasalākabhattaṃ dassāma, evaṃ tesaṃ cittaṃ gaṇhituṃ sakkhissāmā’’ti. So sādhūti sampaṭicchitvā tathā akāsi. Tesaṃ puññena sā dhenu sāyaṃ tīṇi māṇikāni, pāto tīṇi māṇikāni khīraṃ deti. Sāyaṃ laddhaṃ dadhiṃ katvā punadivase tato gahitanavanītena sappiṃ katvā sasappiparisekaṃ khīrasalākabhattaṃ denti. Tato paṭṭhāya tassa gehe salākabhattaṃ puññavantāva labhanti.

    សោ ឯកទិវសំ ភរិយំ អាហ – ‘‘មយំ ធីតុ អត្ថិតាយ លជ្ជិតព្ពតោ ច មុត្តា, គេហេ ច នោ ភត្តំ អយ្យានំ បរិភោគារហំ ជាតំ។ ត្វំ យាវ អហំ អាគច្ឆាមិ, តាវ ឥមស្មិំ កល្យាណវត្តេ មា បមជ្ជិ។ អហំ កិញ្ចិទេវ កត្វា ធីតរំ មោចេស្សាមី’’តិ។ សោ ឯកំ បទេសំ គន្ត្វា ឧច្ឆុយន្តកម្មំ កត្វា ឆហិ មាសេហិ ទ្វាទស កហាបណេ លភិត្វា ‘‘អលំ ឯត្តកំ មម ធីតុ មោចនត្ថាយា’’តិ តេ កហាបណេ ទុស្សន្តេ ពន្ធិត្វា ‘‘គេហំ គមិស្សាមី’’តិ មគ្គំ បដិបជ្ជិ។

    So ekadivasaṃ bhariyaṃ āha – ‘‘mayaṃ dhītu atthitāya lajjitabbato ca muttā, gehe ca no bhattaṃ ayyānaṃ paribhogārahaṃ jātaṃ. Tvaṃ yāva ahaṃ āgacchāmi, tāva imasmiṃ kalyāṇavatte mā pamajji. Ahaṃ kiñcideva katvā dhītaraṃ mocessāmī’’ti. So ekaṃ padesaṃ gantvā ucchuyantakammaṃ katvā chahi māsehi dvādasa kahāpaṇe labhitvā ‘‘alaṃ ettakaṃ mama dhītu mocanatthāyā’’ti te kahāpaṇe dussante bandhitvā ‘‘gehaṃ gamissāmī’’ti maggaṃ paṭipajji.

    តស្មិំ សមយេ អម្ពរិយមហាវិហារវាសី បិណ្ឌបាតិយតិស្សត្ថេរោ ‘‘តិស្សមហាវិហារំ គន្ត្វា ចេតិយំ វន្ទិស្សាមី’’តិ អត្តនោ វសនដ្ឋានតោ មហាគាមំ គច្ឆន្តោ តមេវ មគ្គំ បដិបជ្ជិ។ សោ ឧបាសកោ ថេរំ ទូរតោវ ទិស្វា ‘‘ឯកកោវ អគន្ត្វា ឥមិនា អយ្យេន សទ្ធិំ ឯកំ ធម្មកថំ សុណន្តោ គមិស្សាមិ។ សីលវន្តោ ហិ សព្ពកាលំ ទុល្លភា’’តិ វេគេន ថេរំ សម្បាបុណិត្វា អភិវាទេត្វា សទ្ធិំ គច្ឆន្តោ វេលាយ ឧបកដ្ឋាយ ចិន្តេសិ – ‘‘មយ្ហំ ហត្ថេ បុដកភត្តំ នត្ថិ, អយ្យស្ស ច ភិក្ខាកាលោ សម្បត្តោ, អយញ្ច មេ បរិព្ពយោ ហត្ថេ អត្ថិ, ឯកំ គាមទ្វារំ បត្តកាលេ អយ្យស្ស បិណ្ឌបាតំ ទស្សាមី’’តិ។

    Tasmiṃ samaye ambariyamahāvihāravāsī piṇḍapātiyatissatthero ‘‘tissamahāvihāraṃ gantvā cetiyaṃ vandissāmī’’ti attano vasanaṭṭhānato mahāgāmaṃ gacchanto tameva maggaṃ paṭipajji. So upāsako theraṃ dūratova disvā ‘‘ekakova agantvā iminā ayyena saddhiṃ ekaṃ dhammakathaṃ suṇanto gamissāmi. Sīlavanto hi sabbakālaṃ dullabhā’’ti vegena theraṃ sampāpuṇitvā abhivādetvā saddhiṃ gacchanto velāya upakaṭṭhāya cintesi – ‘‘mayhaṃ hatthe puṭakabhattaṃ natthi, ayyassa ca bhikkhākālo sampatto, ayañca me paribbayo hatthe atthi, ekaṃ gāmadvāraṃ pattakāle ayyassa piṇḍapātaṃ dassāmī’’ti.

    តស្សេវំ ចិត្តេ ឧប្បន្នមត្តេយេវ ឯកោ បុដកភត្តំ គហេត្វា តំ ឋានំ សម្បត្តោ។ ឧបាសកោ តំ ទិស្វា, ‘‘ភន្តេ, ថោកំ អាគមេថា’’តិ វត្វា តំ ឧបសង្កមិត្វា អាហ – ‘‘កហាបណំ តេ, ភោ បុរិស, ទម្មិ, តំ មេ បុដកភត្តំ ទេហី’’តិ។ សោ ចិន្តេសិ – ‘‘ឥមំ ភត្តំ ឥមស្មិំ កាលេ មាសកម្បិ ន អគ្ឃតិ, អយញ្ច មយ្ហំ ឯកវារេនេវ កហាបណំ ទេតិ, ភវិស្សតេត្ថ ការណ’’ន្តិ ចិន្តេត្វា ‘‘នាហំ កហាបណេន ទេមី’’តិ អាហ។ ឯវំ សន្តេ ទ្វេ គណ្ហ, តីណិ គណ្ហាតិ ឥមិនា និយាមេន សព្ពេបិ តេ កហាបណេ ទាតុកាមោ ជាតោ។ ឥតរោ ‘‘អញ្ញេបិស្ស អត្ថី’’តិ សញ្ញាយ ‘‘ន ទេមិ’’ច្ចេវ អាហ។ អថ នំ សោ អាហ – ‘‘សចេ មេ, ភោ, អញ្ញេបិ អស្សុ, តេបិ ទទេយ្យំ។ ន ខោ បនាហំ អត្តនោ អត្ថាយ គណ្ហាមិ, ឯតស្មិំ មេ រុក្ខមូលេ ឯកោ អយ្យោ និសីទាបិតោ, តុយ្ហម្បិ កុសលំ ភវិស្សតិ, ទេហិ មេ ភត្ត’’ន្តិ។ តេន ហិ, ភោ, គណ្ហ, អាហរ តេ កហាបណេតិ កហាបណេ គហេត្វា បុដកភត្តំ អទាសិ។ ឧបាសកោ ភត្តំ គហេត្វា ហត្ថេ ធោវិត្វា ថេរំ ឧបសង្កមិត្វា ‘‘បត្តំ នីហរថ, ភន្តេ’’តិ អាហ។ ថេរោ បត្តំ នីហរិត្វា ឧបឌ្ឍភត្តេ ទិន្នេ បត្តំ បិទហិ។ ឧបាសកោ អាហ – ‘‘អយំ, ភន្តេ, ឯកស្សេវ បដិវិសោ, ន សក្កា មយា ឥតោ ភុញ្ជិតុំ។ តុម្ហាកំយេវ មេ អត្ថាយ ឥមំ បរិយេសិត្វា លទ្ធំ, គណ្ហថ នំ មំ អនុកម្បំ ឧបាទាយា’’តិ។ ថេរោ ‘‘អត្ថិ ឯត្ថ ការណ’’ន្តិ គហេត្វា សព្ពំ បរិភុញ្ជិ។ ឧបាសកោ ធមករណេន បានីយំ បរិស្សាវេត្វា អទាសិ។ តតោ និដ្ឋិតភត្តកិច្ចេ ថេរេ ឧភោបិ មគ្គំ បដិបជ្ជិំសុ។

    Tassevaṃ citte uppannamatteyeva eko puṭakabhattaṃ gahetvā taṃ ṭhānaṃ sampatto. Upāsako taṃ disvā, ‘‘bhante, thokaṃ āgamethā’’ti vatvā taṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘kahāpaṇaṃ te, bho purisa, dammi, taṃ me puṭakabhattaṃ dehī’’ti. So cintesi – ‘‘imaṃ bhattaṃ imasmiṃ kāle māsakampi na agghati, ayañca mayhaṃ ekavāreneva kahāpaṇaṃ deti, bhavissatettha kāraṇa’’nti cintetvā ‘‘nāhaṃ kahāpaṇena demī’’ti āha. Evaṃ sante dve gaṇha, tīṇi gaṇhāti iminā niyāmena sabbepi te kahāpaṇe dātukāmo jāto. Itaro ‘‘aññepissa atthī’’ti saññāya ‘‘na demi’’cceva āha. Atha naṃ so āha – ‘‘sace me, bho, aññepi assu, tepi dadeyyaṃ. Na kho panāhaṃ attano atthāya gaṇhāmi, etasmiṃ me rukkhamūle eko ayyo nisīdāpito, tuyhampi kusalaṃ bhavissati, dehi me bhatta’’nti. Tena hi, bho, gaṇha, āhara te kahāpaṇeti kahāpaṇe gahetvā puṭakabhattaṃ adāsi. Upāsako bhattaṃ gahetvā hatthe dhovitvā theraṃ upasaṅkamitvā ‘‘pattaṃ nīharatha, bhante’’ti āha. Thero pattaṃ nīharitvā upaḍḍhabhatte dinne pattaṃ pidahi. Upāsako āha – ‘‘ayaṃ, bhante, ekasseva paṭiviso, na sakkā mayā ito bhuñjituṃ. Tumhākaṃyeva me atthāya imaṃ pariyesitvā laddhaṃ, gaṇhatha naṃ maṃ anukampaṃ upādāyā’’ti. Thero ‘‘atthi ettha kāraṇa’’nti gahetvā sabbaṃ paribhuñji. Upāsako dhamakaraṇena pānīyaṃ parissāvetvā adāsi. Tato niṭṭhitabhattakicce there ubhopi maggaṃ paṭipajjiṃsu.

    ថេរោ ឧបាសកំ បុច្ឆិ – ‘‘កេន ការណេន ត្វំ ន ភុញ្ជសី’’តិ។ សោ អត្តនោ គមនាគមនវិធានំ សព្ពំ កថេសិ។ ថេរោ តំ សុត្វា សំវេគប្បត្តោ ចិន្តេសិ – ‘‘ទុក្ករំ ឧបាសកេន កតំ, មយា បន ឯវរូបំ បិណ្ឌបាតំ បរិភុញ្ជិត្វា ឯតស្ស កតញ្ញុនា ភវិតព្ពំ។ សប្បាយសេនាសនំ លភិត្វា តត្ថេវ ឆវិមំសលោហិតេសុ សុក្ខន្តេសុបិ និសិន្នបល្លង្កេនេវ អរហត្តំ អប្បត្វា ន ឧដ្ឋហិស្សាមី’’តិ។ សោ តិស្សមហាវិហារំ គន្ត្វា អាគន្តុកវត្តំ កត្វា អត្តនោ បត្តសេនាសនំ បវិសិត្វា បច្ចត្ថរណំ អត្ថរិត្វា តត្ថ និសិន្នោ អត្តនោ មូលកម្មដ្ឋានមេវ គណ្ហិ។ សោ តាយ រត្តិយា ឱភាសមត្តម្បិ និព្ពត្តេតុំ នាសក្ខិ។ បុនទិវសតោ បដ្ឋាយ ភិក្ខាចារបលិពោធំ ឆិន្ទិត្វា តទេវ កម្មដ្ឋានំ អនុលោមបដិលោមំ វិបស្សិ។ ឯតេនុបាយេន វិបស្សន្តោ សត្តមេ អរុណេ សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បត្វា ចិន្តេសិ – ‘‘អតិវិយ មេ កិលន្តំ សរីរំ, កិំ នុ ខោ មេ ជីវិតំ ចិរំ បវត្តិស្សតិ, ន បវត្តិស្សតី’’តិ។ អថស្ស អប្បវត្តនភាវំ ទិស្វា សេនាសនំ បដិសាមេត្វា បត្តចីវរមាទាយ វិហារមជ្ឈំ គន្ត្វា ភេរិំ បហរាបេត្វា ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតេសិ។

    Thero upāsakaṃ pucchi – ‘‘kena kāraṇena tvaṃ na bhuñjasī’’ti. So attano gamanāgamanavidhānaṃ sabbaṃ kathesi. Thero taṃ sutvā saṃvegappatto cintesi – ‘‘dukkaraṃ upāsakena kataṃ, mayā pana evarūpaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā etassa kataññunā bhavitabbaṃ. Sappāyasenāsanaṃ labhitvā tattheva chavimaṃsalohitesu sukkhantesupi nisinnapallaṅkeneva arahattaṃ appatvā na uṭṭhahissāmī’’ti. So tissamahāvihāraṃ gantvā āgantukavattaṃ katvā attano pattasenāsanaṃ pavisitvā paccattharaṇaṃ attharitvā tattha nisinno attano mūlakammaṭṭhānameva gaṇhi. So tāya rattiyā obhāsamattampi nibbattetuṃ nāsakkhi. Punadivasato paṭṭhāya bhikkhācārapalibodhaṃ chinditvā tadeva kammaṭṭhānaṃ anulomapaṭilomaṃ vipassi. Etenupāyena vipassanto sattame aruṇe saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā cintesi – ‘‘ativiya me kilantaṃ sarīraṃ, kiṃ nu kho me jīvitaṃ ciraṃ pavattissati, na pavattissatī’’ti. Athassa appavattanabhāvaṃ disvā senāsanaṃ paṭisāmetvā pattacīvaramādāya vihāramajjhaṃ gantvā bheriṃ paharāpetvā bhikkhusaṅghaṃ sannipātesi.

    សង្ឃត្ថេរោ ‘‘កេន ភិក្ខុនាសង្ឃោ សន្និបាតិតោ’’តិ បុច្ឆិ។ មយា, ភន្តេតិ។ កិមត្ថំ សប្បុរិសាតិ។ ភន្តេ, អញ្ញំ កម្មំ នត្ថិ, យេសំ បន មគ្គេ វា ផលេ វា កង្ខា អត្ថិ, តេ មំ បុច្ឆន្តូតិ។ សប្បុរិស តាទិសា នាម ភិក្ខូ អសន្តំ គុណំ ន កថេន្តិ, អម្ហាកំ ឯត្ថ កង្ខា នត្ថិ។ កិំ បន តេ សំវេគការណំ អហោសិ, កិំ បច្ចយំ កត្វា អរហត្តំ និព្ពត្តន្តិ។ ភន្តេ, ឥមស្មិំ មហាគាមេ វល្លិយវីថិយំ ទារុភណ្ឌកមហាតិស្សោ នាម ឧបាសកោ អត្តនោ ធីតរំ ពហិ ឋបេត្វា ទ្វាទស កហាបណេ គណ្ហិត្វា តេហិ ឯកំ ខីរធេនុំ គហេត្វា សង្ឃស្ស ខីរភត្តសលាកំ បដ្ឋបេសិ, សោ ‘‘ធីតរំ មោចេស្សាមី’’តិ ឆ មាសេ យន្តសាលាយ ភតិំ កត្វា ទ្វាទស កហាបណេ លភិត្វា ‘‘ធីតរំ មោចេស្សាមី’’តិ អត្តនោ គេហំ គច្ឆន្តោ អន្តរាមគ្គេ មំ ទិស្វា ភិក្ខាចារវេលាយ សព្ពេបិ តេ កហាបណេ ទត្វា បុដកភត្តំ គណ្ហិត្វា សព្ពំ មយ្ហំ អទាសិ។ អហំ តំ បិណ្ឌបាតំ បរិភុញ្ជិត្វា ឥធាគន្ត្វា សប្បាយសេនាសនំ លភិត្វា ‘‘បិណ្ឌាបចាយនកម្មំ ករិស្សាមី’’តិ វិសេសំ និព្ពត្តេសិំ, ភន្តេតិ។ តំ ឋានំ សម្បត្តា ចតស្សោបិ បរិសា ថេរស្ស សាធុការំ អទំសុ។ សកភាវេន សណ្ឋាតុំ សមត្ថោ នាម នាហោសិ។ ថេរោ សង្ឃមជ្ឈេ និសីទិត្វា កថេន្តោ កថេន្តោវ ‘‘មយ្ហំ កូដាគារំ ទារុភណ្ឌកមហាតិស្សស្ស ហត្ថេន ផុដ្ឋកាលេយេវ ចលតូ’’តិ អធិដ្ឋាយ អនុបាទិសេសាយ និព្ពានធាតុយា បរិនិព្ពាយិ។

    Saṅghatthero ‘‘kena bhikkhunāsaṅgho sannipātito’’ti pucchi. Mayā, bhanteti. Kimatthaṃ sappurisāti. Bhante, aññaṃ kammaṃ natthi, yesaṃ pana magge vā phale vā kaṅkhā atthi, te maṃ pucchantūti. Sappurisa tādisā nāma bhikkhū asantaṃ guṇaṃ na kathenti, amhākaṃ ettha kaṅkhā natthi. Kiṃ pana te saṃvegakāraṇaṃ ahosi, kiṃ paccayaṃ katvā arahattaṃ nibbattanti. Bhante, imasmiṃ mahāgāme valliyavīthiyaṃ dārubhaṇḍakamahātisso nāma upāsako attano dhītaraṃ bahi ṭhapetvā dvādasa kahāpaṇe gaṇhitvā tehi ekaṃ khīradhenuṃ gahetvā saṅghassa khīrabhattasalākaṃ paṭṭhapesi, so ‘‘dhītaraṃ mocessāmī’’ti cha māse yantasālāya bhatiṃ katvā dvādasa kahāpaṇe labhitvā ‘‘dhītaraṃ mocessāmī’’ti attano gehaṃ gacchanto antarāmagge maṃ disvā bhikkhācāravelāya sabbepi te kahāpaṇe datvā puṭakabhattaṃ gaṇhitvā sabbaṃ mayhaṃ adāsi. Ahaṃ taṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā idhāgantvā sappāyasenāsanaṃ labhitvā ‘‘piṇḍāpacāyanakammaṃ karissāmī’’ti visesaṃ nibbattesiṃ, bhanteti. Taṃ ṭhānaṃ sampattā catassopi parisā therassa sādhukāraṃ adaṃsu. Sakabhāvena saṇṭhātuṃ samattho nāma nāhosi. Thero saṅghamajjhe nisīditvā kathento kathentova ‘‘mayhaṃ kūṭāgāraṃ dārubhaṇḍakamahātissassa hatthena phuṭṭhakāleyeva calatū’’ti adhiṭṭhāya anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.

    កាកវណ្ណតិស្សមហារាជា ‘‘ឯកោ កិរ ថេរោ បរិនិព្ពុតោ’’តិ សុត្វា វិហារំ គន្ត្វា សក្ការសម្មានំ កត្វា កូដាគារំ សជ្ជេត្វា ថេរំ តត្ថ អារោបេត្វា ‘‘ឥទានិ ចិតកដ្ឋានំ គមិស្សាមា’’តិ ឧក្ខិបន្តោ ចាលេតុំ នាសក្ខិ។ រាជា ភិក្ខុសង្ឃំ បុច្ឆិ – ‘‘អត្ថិ, ភន្តេ, ថេរេន កិញ្ចិ កថិត’’ន្តិ។ ភិក្ខូ ថេរេន កថិតវិធានំ អាចិក្ខិំសុ។ រាជា តំ ឧបាសកំ បក្កោសាបេត្វា ‘‘តយា ឥតោ សត្តទិវសមត្ថកេ កស្សចិ មគ្គបដិបន្នស្ស ភិក្ខុនោ បុដកភត្តំ ទិន្ន’’ន្តិ បុច្ឆិ។ អាម, ទេវាតិ។ កេន តេ និយាមេន ទិន្នន្តិ? សោ តំ ការណំ សព្ពំ អារោចេសិ។ អថ នំ រាជា ថេរស្ស កូដាគារដ្ឋានំ បេសេសិ – ‘‘គច្ឆ តំ ថេរំ សញ្ជាន, សោ វា អញ្ញោ វា’’តិ។ សោ គន្ត្វា សាណិំ ឧក្ខិបិត្វា ថេរស្ស មុខំ ទិស្វា សញ្ជានិត្វា ទ្វីហិ ហត្ថេហិ ហទយំ សន្ធារេន្តោ រញ្ញោ សន្តិកំ គន្ត្វា, ‘‘ទេវ, មយ្ហំ អយ្យោ’’តិ អាហ។ អថស្ស រាជា មហាបសាធនំ ទាបេសិ។ តំ បសាធេត្វា អាគតំ ‘‘គច្ឆ ភាតិក មហាតិស្ស មយ្ហំ, អយ្យាតិ វត្វា កូដាគារំ ឧក្ខិបា’’តិ អាហ។ ឧបាសកោ ‘‘សាធុ, ទេវា’’តិ គន្ត្វា ថេរស្ស បាទេ វន្ទិត្វា ឧភោហិ ហត្ថេហិ ឧក្ខិបិត្វា អត្តនោ មត្ថកេ អកាសិ។ តស្មិំយេវ ខណេ កូដាគារំ អាកាសេ ឧប្បតិត្វា ចិតកមត្ថកេ បតិដ្ឋាសិ។ តស្មិំ កាលេ ចិតកស្ស ចតូហិបិ កណ្ណេហិ សយមេវ អគ្គិជាលា ឧដ្ឋហិំសូតិ។

    Kākavaṇṇatissamahārājā ‘‘eko kira thero parinibbuto’’ti sutvā vihāraṃ gantvā sakkārasammānaṃ katvā kūṭāgāraṃ sajjetvā theraṃ tattha āropetvā ‘‘idāni citakaṭṭhānaṃ gamissāmā’’ti ukkhipanto cāletuṃ nāsakkhi. Rājā bhikkhusaṅghaṃ pucchi – ‘‘atthi, bhante, therena kiñci kathita’’nti. Bhikkhū therena kathitavidhānaṃ ācikkhiṃsu. Rājā taṃ upāsakaṃ pakkosāpetvā ‘‘tayā ito sattadivasamatthake kassaci maggapaṭipannassa bhikkhuno puṭakabhattaṃ dinna’’nti pucchi. Āma, devāti. Kena te niyāmena dinnanti? So taṃ kāraṇaṃ sabbaṃ ārocesi. Atha naṃ rājā therassa kūṭāgāraṭṭhānaṃ pesesi – ‘‘gaccha taṃ theraṃ sañjāna, so vā añño vā’’ti. So gantvā sāṇiṃ ukkhipitvā therassa mukhaṃ disvā sañjānitvā dvīhi hatthehi hadayaṃ sandhārento rañño santikaṃ gantvā, ‘‘deva, mayhaṃ ayyo’’ti āha. Athassa rājā mahāpasādhanaṃ dāpesi. Taṃ pasādhetvā āgataṃ ‘‘gaccha bhātika mahātissa mayhaṃ, ayyāti vatvā kūṭāgāraṃ ukkhipā’’ti āha. Upāsako ‘‘sādhu, devā’’ti gantvā therassa pāde vanditvā ubhohi hatthehi ukkhipitvā attano matthake akāsi. Tasmiṃyeva khaṇe kūṭāgāraṃ ākāse uppatitvā citakamatthake patiṭṭhāsi. Tasmiṃ kāle citakassa catūhipi kaṇṇehi sayameva aggijālā uṭṭhahiṃsūti.

    ‘‘មហន្តំ ខោ បនេតំ សត្ថុ ទាយជ្ជំ, យទិទំ សត្ត អរិយធនានិ នាម, តំ ន សក្កា កុសីតេន គហេតុំ។ យថា ហិ វិប្បដិបន្នំ បុត្តំ មាតាបិតរោ ‘អយំ អម្ហាកំ អបុត្តោ’តិ បរិពាហិរំ ករោន្តិ, សោ តេសំ អច្ចយេន ទាយជ្ជំ ន លភតិ, ឯវំ កុសីតោបិ ឥទំ អរិយធនទាយជ្ជំ ន លភតិ, អារទ្ធវីរិយោវ លភតី’’តិ ទាយជ្ជមហត្តំ បច្ចវេក្ខតោបិ ឧប្បជ្ជតិ។

    ‘‘Mahantaṃ kho panetaṃ satthu dāyajjaṃ, yadidaṃ satta ariyadhanāni nāma, taṃ na sakkā kusītena gahetuṃ. Yathā hi vippaṭipannaṃ puttaṃ mātāpitaro ‘ayaṃ amhākaṃ aputto’ti paribāhiraṃ karonti, so tesaṃ accayena dāyajjaṃ na labhati, evaṃ kusītopi idaṃ ariyadhanadāyajjaṃ na labhati, āraddhavīriyova labhatī’’ti dāyajjamahattaṃ paccavekkhatopi uppajjati.

    ‘‘មហា ខោ បន តេ សត្ថា។ សត្ថុនោ ហិ តេ មាតុកុច្ឆិម្ហិ បដិសន្ធិំ គហណកាលេបិ, អភិនិក្ខមនេបិ, អភិសម្ពោធិយម្បិ, ធម្មចក្កប្បវត្តនយមកបាដិហារិយទេវោរោហនអាយុសង្ខារវោស្សជ្ជនេសុបិ, បរិនិព្ពានកាលេបិ ទសសហស្សិលោកធាតុ កម្បិត្ថ។ យុត្តំ នុ តេ ឯវរូបស្ស សត្ថុនោ សាសនេ បព្ពជិត្វា កុសីតេន ភវិតុ’’ន្តិ ឯវំ សត្ថុមហត្តំ បច្ចវេក្ខតោបិ ឧប្បជ្ជតិ។

    ‘‘Mahā kho pana te satthā. Satthuno hi te mātukucchimhi paṭisandhiṃ gahaṇakālepi, abhinikkhamanepi, abhisambodhiyampi, dhammacakkappavattanayamakapāṭihāriyadevorohanaāyusaṅkhāravossajjanesupi, parinibbānakālepi dasasahassilokadhātu kampittha. Yuttaṃ nu te evarūpassa satthuno sāsane pabbajitvā kusītena bhavitu’’nti evaṃ satthumahattaṃ paccavekkhatopi uppajjati.

    ‘‘ជាតិយាបិ ត្វំ ឥទានិ ន លាមកជាតិកោ, អសម្ភិន្នាយ មហាសម្មតបវេណិយា អាគតឱក្កាករាជវំសេ ជាតោសិ, សុទ្ធោទនមហារាជស្ស ច មហាមាយាទេវិយា ច នត្តា, រាហុលភទ្ទស្ស កនិដ្ឋោ, តយា នាម ឯវរូបេន ជិនបុត្តេន ហុត្វា ន យុត្តំ កុសីតេន វិហរិតុ’’ន្តិ ឯវំ ជាតិមហត្តំ បច្ចវេក្ខតោបិ ឧប្បជ្ជតិ។

    ‘‘Jātiyāpi tvaṃ idāni na lāmakajātiko, asambhinnāya mahāsammatapaveṇiyā āgataokkākarājavaṃse jātosi, suddhodanamahārājassa ca mahāmāyādeviyā ca nattā, rāhulabhaddassa kaniṭṭho, tayā nāma evarūpena jinaputtena hutvā na yuttaṃ kusītena viharitu’’nti evaṃ jātimahattaṃ paccavekkhatopi uppajjati.

    ‘‘សារិបុត្តមោគ្គល្លានា ចេវ អសីតិ មហាសាវកា ច វីរិយេនេវ លោកុត្តរធម្មំ បដិវិជ្ឈិំសុ, ត្វំ ឯតេសំ សព្រហ្មចារីនំ មគ្គំ បដិបជ្ជសិ, ន បដិបជ្ជសី’’តិ ឯវំ សព្រហ្មចារិមហត្តំ បច្ចវេក្ខតោបិ ឧប្បជ្ជតិ។

    ‘‘Sāriputtamoggallānā ceva asīti mahāsāvakā ca vīriyeneva lokuttaradhammaṃ paṭivijjhiṃsu, tvaṃ etesaṃ sabrahmacārīnaṃ maggaṃ paṭipajjasi, na paṭipajjasī’’ti evaṃ sabrahmacārimahattaṃ paccavekkhatopi uppajjati.

    កុច្ឆិំ បូរេត្វា ឋិតអជគរសទិសេ វិស្សដ្ឋកាយិកចេតសិកវីរិយេ កុសីតបុគ្គលេ បរិវជ្ជេន្តស្សាបិ, អារទ្ធវីរិយេ បហិតត្តេ បុគ្គលេ សេវន្តស្សាបិ, ឋាននិសជ្ជាទីសុ វិរិយុប្បាទនត្ថំ និន្នបោណបព្ភារចិត្តស្សាបិ ឧប្បជ្ជតិ។ តស្មា អាទិកម្មិកោ កុលបុត្តោ ឥមេហិ ឯកាទសហិ ការណេហិ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គំ សមុដ្ឋាបេត្វា តទេវ ធុរំ កត្វា អភិនិវេសំ បដ្ឋបេត្វា អនុក្កមេន អរហត្តំ គណ្ហាតិ។ សោ យាវ អរហត្តមគ្គា វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ នាម, ផលេ បត្តេ ភាវិតោ នាម ហោតិ។

    Kucchiṃ pūretvā ṭhitaajagarasadise vissaṭṭhakāyikacetasikavīriye kusītapuggale parivajjentassāpi, āraddhavīriye pahitatte puggale sevantassāpi, ṭhānanisajjādīsu viriyuppādanatthaṃ ninnapoṇapabbhāracittassāpi uppajjati. Tasmā ādikammiko kulaputto imehi ekādasahi kāraṇehi vīriyasambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpetvā tadeva dhuraṃ katvā abhinivesaṃ paṭṭhapetvā anukkamena arahattaṃ gaṇhāti. So yāva arahattamaggā vīriyasambojjhaṅgaṃ bhāveti nāma, phale patte bhāvito nāma hoti.

    ឯកាទស ធម្មា បីតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទាយ សំវត្តន្តិ – ពុទ្ធានុស្សតិ, ធម្មសង្ឃសីល^ ចាគទេវតានុស្សតិ ឧបសមានុស្សតិ, លូខបុគ្គលបរិវជ្ជនតា, សិនិទ្ធបុគ្គលសេវនតា, បសាទនីយសុត្តន្តបច្ចវេក្ខណតា, តទធិមុត្តតាតិ។

    Ekādasa dhammā pītisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – buddhānussati, dhammasaṅghasīla^ cāgadevatānussati upasamānussati, lūkhapuggalaparivajjanatā, siniddhapuggalasevanatā, pasādanīyasuttantapaccavekkhaṇatā, tadadhimuttatāti.

    ពុទ្ធគុណេ អនុស្សរន្តស្សាបិ ហិ យាវ ឧបចារា សកលសរីរំ ផរមានោ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គោ ឧប្បជ្ជតិ, ធម្មសង្ឃគុណេ អនុស្សរន្តស្សាបិ, ទីឃរត្តំ អខណ្ឌំ កត្វា រក្ខិតំ ចតុបារិសុទ្ធិសីលំ បច្ចវេក្ខន្តស្សាបិ, គិហិនោ ទសសីលំ បញ្ចសីលំ បច្ចវេក្ខន្តស្សាបិ, ទុព្ភិក្ខភយាទីសុ បណីតភោជនំ សព្រហ្មចារីនំ ទត្វា ‘‘ឯវំនាម អទម្ហា’’តិ ចាគំ បច្ចវេក្ខន្តស្សាបិ, គិហិនោបិ ឯវរូបេ កាលេ សីលវន្តានំ ទិន្នទានំ បច្ចវេក្ខន្តស្សាបិ, យេហិ គុណេហិ សមន្នាគតា ទេវត្តំ បត្តា, តថារូបានំ គុណានំ អត្តនិ អត្ថិតំ បច្ចវេក្ខន្តស្សាបិ, សមាបត្តិយា វិក្ខម្ភិតេ កិលេសា សដ្ឋិបិ សត្តតិបិ វស្សានិ ន សមុទាចរន្តីតិ បច្ចវេក្ខន្តស្សាបិ, ចេតិយទស្សនពោធិទស្សនថេរទស្សនេសុ អសក្កច្ចកិរិយាយ សំសូចិតលូខភាវេ ពុទ្ធាទីសុ បសាទសិនេហាភាវេន គទ្រភបិដ្ឋេ រជសទិសេ លូខបុគ្គលេ បរិវជ្ជេន្តស្សាបិ, ពុទ្ធាទីសុ បសាទពហុលេ មុទុចិត្តេ សិនិទ្ធបុគ្គលេ សេវន្តស្សាបិ, រតនត្តយគុណបរិទីបកេ បសាទនីយសុត្តន្តេ បច្ចវេក្ខន្តស្សាបិ, ឋាននិសជ្ជាទីសុ បីតិឧប្បាទនត្ថំ និន្នបោណបព្ភារចិត្តស្សាបិ ឧប្បជ្ជតិ។ តស្មា អាទិកម្មិកោ កុលបុត្តោ ឥមេហិ ឯកាទសហិ ការណេហិ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គំ សមុដ្ឋាបេត្វា តទេវ ធុរំ កត្វា អភិនិវេសំ បដ្ឋបេត្វា អនុក្កមេន អរហត្តំ គណ្ហាតិ។ សោ យាវ អរហត្តមគ្គា បីតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ នាម, ផលេ បត្តេ ភាវិតោ នាម ហោតិ។

    Buddhaguṇe anussarantassāpi hi yāva upacārā sakalasarīraṃ pharamāno pītisambojjhaṅgo uppajjati, dhammasaṅghaguṇe anussarantassāpi, dīgharattaṃ akhaṇḍaṃ katvā rakkhitaṃ catupārisuddhisīlaṃ paccavekkhantassāpi, gihino dasasīlaṃ pañcasīlaṃ paccavekkhantassāpi, dubbhikkhabhayādīsu paṇītabhojanaṃ sabrahmacārīnaṃ datvā ‘‘evaṃnāma adamhā’’ti cāgaṃ paccavekkhantassāpi, gihinopi evarūpe kāle sīlavantānaṃ dinnadānaṃ paccavekkhantassāpi, yehi guṇehi samannāgatā devattaṃ pattā, tathārūpānaṃ guṇānaṃ attani atthitaṃ paccavekkhantassāpi, samāpattiyā vikkhambhite kilesā saṭṭhipi sattatipi vassāni na samudācarantīti paccavekkhantassāpi, cetiyadassanabodhidassanatheradassanesu asakkaccakiriyāya saṃsūcitalūkhabhāve buddhādīsu pasādasinehābhāvena gadrabhapiṭṭhe rajasadise lūkhapuggale parivajjentassāpi, buddhādīsu pasādabahule muducitte siniddhapuggale sevantassāpi, ratanattayaguṇaparidīpake pasādanīyasuttante paccavekkhantassāpi, ṭhānanisajjādīsu pītiuppādanatthaṃ ninnapoṇapabbhāracittassāpi uppajjati. Tasmā ādikammiko kulaputto imehi ekādasahi kāraṇehi pītisambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpetvā tadeva dhuraṃ katvā abhinivesaṃ paṭṭhapetvā anukkamena arahattaṃ gaṇhāti. So yāva arahattamaggā pītisambojjhaṅgaṃ bhāveti nāma, phale patte bhāvito nāma hoti.

    សត្ត ធម្មា បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទាយ សំវត្តន្តិ – បណីតភោជនសេវនតា, ឧតុសុខសេវនតា, ឥរិយាបថសុខសេវនតា, មជ្ឈត្តបយោគតា, សារទ្ធកាយបុគ្គលបរិវជ្ជនតា, បស្សទ្ធកាយបុគ្គលសេវនតា, តទធិមុត្តតាតិ។

    Satta dhammā passaddhisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – paṇītabhojanasevanatā, utusukhasevanatā, iriyāpathasukhasevanatā, majjhattapayogatā, sāraddhakāyapuggalaparivajjanatā, passaddhakāyapuggalasevanatā, tadadhimuttatāti.

    បណីតញ្ហិ សិនិទ្ធំ សប្បាយភោជនំ ភុញ្ជន្តស្សាបិ, សីតុណ្ហេសុ ច ឧតូសុ ឋានាទីសុ ច ឥរិយាបថេសុ សប្បាយឧតុញ្ច ឥរិយាបថញ្ច សេវន្តស្សាបិ បស្សទ្ធិ ឧប្បជ្ជតិ។ យោ បន មហាបុរិសជាតិកោ សព្ពឧតុឥរិយាបថក្ខមោ ហោតិ, ន តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។ យស្ស សភាគវិសភាគតា អត្ថិ, តស្សេវ វិសភាគេ ឧតុឥរិយាបថេ វជ្ជេត្វា សភាគេ សេវន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ។ មជ្ឈត្តបយោគោ វុច្ចតិ អត្តនោ ច បរស្ស ច កម្មស្សកតបច្ចវេក្ខណា។ ឥមិនា មជ្ឈត្តបយោគេន ឧប្បជ្ជតិ។ យោ លេឌ្ឌុទណ្ឌាទីហិ បរំ វិហេឋយមានោ វិចរតិ, ឯវរូបំ សារទ្ធកាយំ បុគ្គលំ បរិវជ្ជេន្តស្សាបិ, សំយតបាទបាណិំ បស្សទ្ធកាយំ បុគ្គលំ សេវន្តស្សាបិ, ឋាននិសជ្ជាទីសុ បស្សទ្ធិឧប្បាទនត្ថាយ និន្នបោណបព្ភារចិត្តស្សាបិ ឧប្បជ្ជតិ។ តស្មា អាទិកម្មិកោ កុលបុត្តោ ឥមេហិ សត្តហិ ការណេហិ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គំ សមុដ្ឋាបេត្វា តទេវ ធុរំ កត្វា អភិនិវេសំ បដ្ឋបេត្វា អនុក្កមេន អរហត្តំ គណ្ហាតិ។ សោ យាវ អរហត្តមគ្គា បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ នាម, ផលេ បត្តេ ភាវិតោ នាម ហោតិ។

    Paṇītañhi siniddhaṃ sappāyabhojanaṃ bhuñjantassāpi, sītuṇhesu ca utūsu ṭhānādīsu ca iriyāpathesu sappāyautuñca iriyāpathañca sevantassāpi passaddhi uppajjati. Yo pana mahāpurisajātiko sabbautuiriyāpathakkhamo hoti, na taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Yassa sabhāgavisabhāgatā atthi, tasseva visabhāge utuiriyāpathe vajjetvā sabhāge sevantassa uppajjati. Majjhattapayogo vuccati attano ca parassa ca kammassakatapaccavekkhaṇā. Iminā majjhattapayogena uppajjati. Yo leḍḍudaṇḍādīhi paraṃ viheṭhayamāno vicarati, evarūpaṃ sāraddhakāyaṃ puggalaṃ parivajjentassāpi, saṃyatapādapāṇiṃ passaddhakāyaṃ puggalaṃ sevantassāpi, ṭhānanisajjādīsu passaddhiuppādanatthāya ninnapoṇapabbhāracittassāpi uppajjati. Tasmā ādikammiko kulaputto imehi sattahi kāraṇehi passaddhisambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpetvā tadeva dhuraṃ katvā abhinivesaṃ paṭṭhapetvā anukkamena arahattaṃ gaṇhāti. So yāva arahattamaggā passaddhisambojjhaṅgaṃ bhāveti nāma, phale patte bhāvito nāma hoti.

    ឯកាទស ធម្មា សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទាយ សំវត្តន្តិ – វត្ថុវិសទកិរិយតា, ឥន្ទ្រិយសមត្តបដិបាទនតា, និមិត្តកុសលតា, សមយេ ចិត្តស្ស បគ្គណ្ហនតា, សមយេ ចិត្តស្ស និគ្គណ្ហនតា, សមយេ សម្បហំសនតា, សមយេ អជ្ឈុបេក្ខនតា, អសមាហិតបុគ្គលបរិវជ្ជនតា, សមាហិតបុគ្គលសេវនតា, ឈានវិមោក្ខបច្ចវេក្ខណតា, តទធិមុត្តតាតិ។ តត្ថ វត្ថុវិសទកិរិយតា ច ឥន្ទ្រិយសមត្តបដិបាទនតា ច វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពា។

    Ekādasa dhammā samādhisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – vatthuvisadakiriyatā, indriyasamattapaṭipādanatā, nimittakusalatā, samaye cittassa paggaṇhanatā, samaye cittassa niggaṇhanatā, samaye sampahaṃsanatā, samaye ajjhupekkhanatā, asamāhitapuggalaparivajjanatā, samāhitapuggalasevanatā, jhānavimokkhapaccavekkhaṇatā, tadadhimuttatāti. Tattha vatthuvisadakiriyatā ca indriyasamattapaṭipādanatā ca vuttanayeneva veditabbā.

    និមិត្តកុសលតា នាម កសិណនិមិត្តស្ស ឧគ្គហកុសលតា។ សមយេ ចិត្តស្ស បគ្គណ្ហនតាតិ យស្មិំ សមយេ អតិសិថិលវីរិយតាទីហិ លីនំ ចិត្តំ ហោតិ, តស្មិំ សមយេ ធម្មវិចយវីរិយបីតិសម្ពោជ្ឈង្គសមុដ្ឋាបនេន តស្ស បគ្គណ្ហនំ។ សមយេ ចិត្តស្ស និគ្គណ្ហនតាតិ យស្មិំ សមយេ អច្ចារទ្ធវីរិយតាទីហិ ឧទ្ធតំ ចិត្តំ ហោតិ, តស្មិំ សមយេ បស្សទ្ធិសមាធិឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គសមុដ្ឋាបនេន តស្ស និគ្គណ្ហនំ។ សមយេ សម្បហំសនតាតិ យស្មិំ សមយេ ចិត្តំ បញ្ញាបយោគមន្ទតាយ វា ឧបសមសុខានធិគមេន វា និរស្សាទំ ហោតិ, តស្មិំ សមយេ អដ្ឋសំវេគវត្ថុបច្ចវេក្ខណេន សំវេជេតិ។ អដ្ឋ សំវេគវត្ថូនិ នាម – ជាតិជរាព្យាធិមរណានិ ចត្តារិ, អបាយទុក្ខំ បញ្ចមំ, អតីតេ វដ្ដមូលកំ ទុក្ខំ, អនាគតេ វដ្ដមូលកំ ទុក្ខំ, បច្ចុប្បន្នេ អាហារបរិយេដ្ឋិមូលកំ ទុក្ខន្តិ។ រតនត្តយគុណានុស្សរណេន ច បសាទំ ជនេតិ។ អយំ វុច្ចតិ ‘‘សមយេ សម្បហំសនតា’’តិ។

    Nimittakusalatā nāma kasiṇanimittassa uggahakusalatā. Samaye cittassa paggaṇhanatāti yasmiṃ samaye atisithilavīriyatādīhi līnaṃ cittaṃ hoti, tasmiṃ samaye dhammavicayavīriyapītisambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena tassa paggaṇhanaṃ. Samaye cittassa niggaṇhanatāti yasmiṃ samaye accāraddhavīriyatādīhi uddhataṃ cittaṃ hoti, tasmiṃ samaye passaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena tassa niggaṇhanaṃ. Samaye sampahaṃsanatāti yasmiṃ samaye cittaṃ paññāpayogamandatāya vā upasamasukhānadhigamena vā nirassādaṃ hoti, tasmiṃ samaye aṭṭhasaṃvegavatthupaccavekkhaṇena saṃvejeti. Aṭṭha saṃvegavatthūni nāma – jātijarābyādhimaraṇāni cattāri, apāyadukkhaṃ pañcamaṃ, atīte vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, anāgate vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, paccuppanne āhārapariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhanti. Ratanattayaguṇānussaraṇena ca pasādaṃ janeti. Ayaṃ vuccati ‘‘samaye sampahaṃsanatā’’ti.

    សមយេ អជ្ឈុបេក្ខនតា នាម យស្មិំ សមយេ សម្មាបដិបត្តិំ អាគម្ម អលីនំ អនុទ្ធតំ អនិរស្សាទំ អារម្មណេ សមប្បវត្តំ សមថវីថិបដិបន្នំ ចិត្តំ ហោតិ, តទាស្ស បគ្គហនិគ្គហសម្បហំសនេសុ ន ព្យាបារំ អាបជ្ជតិ សារថិ វិយ សមប្បវត្តេសុ អស្សេសុ។ អយំ វុច្ចតិ ‘‘សមយេ អជ្ឈុបេក្ខនតា’’តិ។ អសមាហិតបុគ្គលបរិវជ្ជនតា នាម ឧបចារំ វា អប្បនំ វា អប្បត្តានំ វិក្ខិត្តចិត្តានំ បុគ្គលានំ អារកា បរិវជ្ជនំ។ សមាហិតបុគ្គលសេវនតា នាម ឧបចារេន វា អប្បនាយ វា សមាហិតចិត្តានំ សេវនា ភជនា បយិរុបាសនា។ តទធិមុត្តតា នាម ឋាននិសជ្ជាទីសុ សមាធិឧប្បាទនត្ថំយេវ និន្នបោណបព្ភារចិត្តតា។ ឯវញ្ហិ បដិបជ្ជតោ ឯស ឧប្បជ្ជតិ។ តស្មា អាទិកម្មិកោ កុលបុត្តោ ឥមេហិ ឯកាទសហិ ការណេហិ សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គំ សមុដ្ឋាបេត្វា តទេវ ធុរំ កត្វា អភិនិវេសំ បដ្ឋបេត្វា អនុក្កមេន អរហត្តំ គណ្ហាតិ។ សោ យាវ អរហត្តមគ្គា សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ នាម, ផលេ បត្តេ ភាវិតោ នាម ហោតិ។

    Samaye ajjhupekkhanatā nāma yasmiṃ samaye sammāpaṭipattiṃ āgamma alīnaṃ anuddhataṃ anirassādaṃ ārammaṇe samappavattaṃ samathavīthipaṭipannaṃ cittaṃ hoti, tadāssa paggahaniggahasampahaṃsanesu na byāpāraṃ āpajjati sārathi viya samappavattesu assesu. Ayaṃ vuccati ‘‘samaye ajjhupekkhanatā’’ti. Asamāhitapuggalaparivajjanatā nāma upacāraṃ vā appanaṃ vā appattānaṃ vikkhittacittānaṃ puggalānaṃ ārakā parivajjanaṃ. Samāhitapuggalasevanatā nāma upacārena vā appanāya vā samāhitacittānaṃ sevanā bhajanā payirupāsanā. Tadadhimuttatā nāma ṭhānanisajjādīsu samādhiuppādanatthaṃyeva ninnapoṇapabbhāracittatā. Evañhi paṭipajjato esa uppajjati. Tasmā ādikammiko kulaputto imehi ekādasahi kāraṇehi samādhisambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpetvā tadeva dhuraṃ katvā abhinivesaṃ paṭṭhapetvā anukkamena arahattaṃ gaṇhāti. So yāva arahattamaggā samādhisambojjhaṅgaṃ bhāveti nāma, phale patte bhāvito nāma hoti.

    បញ្ច ធម្មា ឧបេខាសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទាយ សំវត្តន្តិ – សត្តមជ្ឈត្តតា, សង្ខារមជ្ឈត្តតា, សត្តសង្ខារកេលាយនបុគ្គលបរិវជ្ជនតា, សត្តសង្ខារមជ្ឈត្តបុគ្គលសេវនតា តទធិមុត្តតាតិ។ តត្ថ ទ្វីហាការេហិ សត្តមជ្ឈត្តតំ សមុដ្ឋាបេតិ ‘‘ត្វំ អត្តនោ កម្មេន អាគន្ត្វា អត្តនោវ កម្មេន គមិស្សសិ, ឯសោបិ អត្តនោ កម្មេន អាគន្ត្វា អត្តនោវ កម្មេន គមិស្សតិ, ត្វំ កំ កេលាយសី’’តិ ឯវំ កម្មស្សកតបច្ចវេក្ខណេន ច, ‘‘បរមត្ថតោ សត្តោយេវ នត្ថិ, សោ ត្វំ កំ កេលាយសី’’តិ ឯវំ និស្សត្តបច្ចវេក្ខណេន ចាតិ។ ទ្វីហេវាការេហិ សង្ខារមជ្ឈត្តតំ សមុដ្ឋាបេតិ ‘‘ឥទំ ចីវរំ អនុបុព្ពេន វណ្ណវិការញ្ចេវ ជិណ្ណភាវញ្ច ឧបគន្ត្វា បាទបុញ្ឆនចោឡកំ ហុត្វា យដ្ឋិកោដិយា ឆឌ្ឌនីយំ ភវិស្សតិ, សចេ បនស្ស សាមិកោ ភវេយ្យ, នាស្ស ឯវំ វិនស្សិតុំ ទទេយ្យា’’តិ ឯវំ អស្សាមិកភាវបច្ចវេក្ខណេន ច, ‘‘អនទ្ធនិយំ ឥទំ តាវកាលិក’’ន្តិ ឯវំ តាវកាលិកភាវបច្ចវេក្ខណេន ចាតិ។ យថា ច ចីវរេ, ឯវំ បត្តាទីសុបិ យោជនា កាតព្ពា។

    Pañca dhammā upekhāsambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – sattamajjhattatā, saṅkhāramajjhattatā, sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanatā, sattasaṅkhāramajjhattapuggalasevanatā tadadhimuttatāti. Tattha dvīhākārehi sattamajjhattataṃ samuṭṭhāpeti ‘‘tvaṃ attano kammena āgantvā attanova kammena gamissasi, esopi attano kammena āgantvā attanova kammena gamissati, tvaṃ kaṃ kelāyasī’’ti evaṃ kammassakatapaccavekkhaṇena ca, ‘‘paramatthato sattoyeva natthi, so tvaṃ kaṃ kelāyasī’’ti evaṃ nissattapaccavekkhaṇena cāti. Dvīhevākārehi saṅkhāramajjhattataṃ samuṭṭhāpeti ‘‘idaṃ cīvaraṃ anupubbena vaṇṇavikārañceva jiṇṇabhāvañca upagantvā pādapuñchanacoḷakaṃ hutvā yaṭṭhikoṭiyā chaḍḍanīyaṃ bhavissati, sace panassa sāmiko bhaveyya, nāssa evaṃ vinassituṃ dadeyyā’’ti evaṃ assāmikabhāvapaccavekkhaṇena ca, ‘‘anaddhaniyaṃ idaṃ tāvakālika’’nti evaṃ tāvakālikabhāvapaccavekkhaṇena cāti. Yathā ca cīvare, evaṃ pattādīsupi yojanā kātabbā.

    សត្តសង្ខារកេលាយនបុគ្គលបរិវជ្ជនតាតិ ឯត្ថ យោ បុគ្គលោ គិហី វា អត្តនោ បុត្តធីតាទិកេ, បព្ពជិតោ វា អត្តនោ អន្តេវាសិកសមានុបជ្ឈាយកាទិកេ មមាយតិ, សហត្ថេនេវ នេសំ កេសច្ឆេទនសូចិកម្មចីវរធោវនរជនបត្តបចនាទីនិ ករោតិ, មុហុត្តម្បិ អបស្សន្តោ ‘‘អសុកោ សាមណេរោ កុហិំ, អសុកោ ទហរោ កុហិ’’ន្តិ ភន្តមិគោ វិយ ឥតោ ចិតោ ច ឱលោកេតិ, អញ្ញេន កេសច្ឆេទនាទីនំ អត្ថាយ ‘‘មុហុត្តំ តាវ អសុកំ បេសេថា’’តិ យាចិយមានោបិ ‘‘អម្ហេបិ តំ អត្តនោ កម្មំ ន ការេម, តុម្ហេ នំ គហេត្វា កិលមិស្សថា’’តិ ន ទេតិ, អយំ សត្តកេលាយនោ នាម។ យោ បន ចីវរបត្តថាលកកត្តរយដ្ឋិអាទីនិ មមាយតិ, អញ្ញស្ស ហត្ថេន បរាមសិតុម្បិ ន ទេតិ, តាវកាលិកំ យាចិតោ ‘‘មយម្បិ ឥមំ ធនាយន្តា ន បរិភុញ្ជាម, តុម្ហាកំ កិំ ទស្សាមា’’តិ វទតិ, អយំ សង្ខារកេលាយនោ នាម។

    Sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanatāti ettha yo puggalo gihī vā attano puttadhītādike, pabbajito vā attano antevāsikasamānupajjhāyakādike mamāyati, sahattheneva nesaṃ kesacchedanasūcikammacīvaradhovanarajanapattapacanādīni karoti, muhuttampi apassanto ‘‘asuko sāmaṇero kuhiṃ, asuko daharo kuhi’’nti bhantamigo viya ito cito ca oloketi, aññena kesacchedanādīnaṃ atthāya ‘‘muhuttaṃ tāva asukaṃ pesethā’’ti yāciyamānopi ‘‘amhepi taṃ attano kammaṃ na kārema, tumhe naṃ gahetvā kilamissathā’’ti na deti, ayaṃ sattakelāyano nāma. Yo pana cīvarapattathālakakattarayaṭṭhiādīni mamāyati, aññassa hatthena parāmasitumpi na deti, tāvakālikaṃ yācito ‘‘mayampi imaṃ dhanāyantā na paribhuñjāma, tumhākaṃ kiṃ dassāmā’’ti vadati, ayaṃ saṅkhārakelāyano nāma.

    យោ បន តេសុ ទ្វីសុបិ វត្ថូសុ មជ្ឈត្តោ ឧទាសិនោ, អយំ សត្តសង្ខារមជ្ឈត្តោ នាម។ ឥតិ អយំ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គោ ឯវរូបំ សត្តសង្ខារកេលាយនបុគ្គលំ អារកា បរិវជ្ជេន្តស្សាបិ, សត្តសង្ខារមជ្ឈត្តបុគ្គលំ សេវន្តស្សាបិ, ឋាននិសជ្ជាទីសុ តទុប្បាទនត្ថំ និន្នបោណបព្ភារចិត្តស្សាបិ ឧប្បជ្ជតិ។ តស្មា អាទិកម្មិកោ កុលបុត្តោ ឥមេហិ បញ្ចហិ ការណេហិ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គំ សមុដ្ឋាបេត្វា តទេវ ធុរំ កត្វា អភិនិវេសំ បដ្ឋបេត្វា អនុក្កមេន អរហត្តំ គណ្ហាតិ។ សោ យាវ អរហត្តមគ្គា ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ នាម, ផលេ បត្តេ ភាវិតោ នាម ហោតិ។ ឥតិ ឥមេបិ សត្ត ពោជ្ឈង្គា លោកិយលោកុត្តរមិស្សកាវ កថិតា។

    Yo pana tesu dvīsupi vatthūsu majjhatto udāsino, ayaṃ sattasaṅkhāramajjhatto nāma. Iti ayaṃ upekkhāsambojjhaṅgo evarūpaṃ sattasaṅkhārakelāyanapuggalaṃ ārakā parivajjentassāpi, sattasaṅkhāramajjhattapuggalaṃ sevantassāpi, ṭhānanisajjādīsu taduppādanatthaṃ ninnapoṇapabbhāracittassāpi uppajjati. Tasmā ādikammiko kulaputto imehi pañcahi kāraṇehi upekkhāsambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpetvā tadeva dhuraṃ katvā abhinivesaṃ paṭṭhapetvā anukkamena arahattaṃ gaṇhāti. So yāva arahattamaggā upekkhāsambojjhaṅgaṃ bhāveti nāma, phale patte bhāvito nāma hoti. Iti imepi satta bojjhaṅgā lokiyalokuttaramissakāva kathitā.

    ៤១៩. សម្មាទិដ្ឋិំ ភាវេតីតិ អដ្ឋង្គិកស្ស មគ្គស្ស អាទិភូតំ សម្មាទិដ្ឋិំ ព្រូហេតិ វឌ្ឍេតិ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯត្ថ បន សម្មាទស្សនលក្ខណា សម្មាទិដ្ឋិ។ សម្មាអភិនិរោបនលក្ខណោ សម្មាសង្កប្បោ។ សម្មាបរិគ្គាហលក្ខណា សម្មាវាចា។ សម្មាសមុដ្ឋាបនលក្ខណោ សម្មាកម្មន្តោ។ សម្មាវោទាបនលក្ខណោ សម្មាអាជីវោ។ សម្មាបគ្គហលក្ខណោ សម្មាវាយាមោ។ សម្មាឧបដ្ឋានលក្ខណា សម្មាសតិ។ សម្មាសមាធានលក្ខណោ សម្មាសមាធិ។

    419.Sammādiṭṭhiṃ bhāvetīti aṭṭhaṅgikassa maggassa ādibhūtaṃ sammādiṭṭhiṃ brūheti vaḍḍheti. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha pana sammādassanalakkhaṇā sammādiṭṭhi. Sammāabhiniropanalakkhaṇo sammāsaṅkappo. Sammāpariggāhalakkhaṇā sammāvācā. Sammāsamuṭṭhāpanalakkhaṇo sammākammanto. Sammāvodāpanalakkhaṇo sammāājīvo. Sammāpaggahalakkhaṇo sammāvāyāmo. Sammāupaṭṭhānalakkhaṇā sammāsati. Sammāsamādhānalakkhaṇo sammāsamādhi.

    តេសុ ឯកេកស្ស តីណិ តីណិ កិច្ចានិ ហោន្តិ។ សេយ្យថិទំ, សម្មាទិដ្ឋិ តាវ អញ្ញេហិបិ អត្តនោ បច្ចនីកកិលេសេហិ សទ្ធិំ មិច្ឆាទិដ្ឋិំ បជហតិ, និរោធំ អារម្មណំ ករោតិ, សម្បយុត្តធម្មេ ច បស្សតិ តប្បដិច្ឆាទកមោហវិធមនវសេន អសម្មោហតោ។ សម្មាសង្កប្បាទយោបិ តថេវ មិច្ឆាសង្កប្បាទីនិ ច បជហន្តិ, និរោធញ្ច អារម្មណំ ករោន្តិ។ វិសេសតោ បនេត្ថ សម្មាសង្កប្បោ សហជាតធម្មេ សម្មា អភិនិរោបេតិ, សម្មាវាចា សម្មា បរិគ្គណ្ហាតិ, សម្មាកម្មន្តោ សម្មា សមុដ្ឋាបេតិ, សម្មាអាជីវោ សម្មា វោទាបេតិ, សម្មាវាយាមោ សម្មា បគ្គណ្ហាតិ, សម្មាសតិ សម្មា ឧបដ្ឋាតិ, សម្មាសមាធិ សម្មា បទហតិ។

    Tesu ekekassa tīṇi tīṇi kiccāni honti. Seyyathidaṃ, sammādiṭṭhi tāva aññehipi attano paccanīkakilesehi saddhiṃ micchādiṭṭhiṃ pajahati, nirodhaṃ ārammaṇaṃ karoti, sampayuttadhamme ca passati tappaṭicchādakamohavidhamanavasena asammohato. Sammāsaṅkappādayopi tatheva micchāsaṅkappādīni ca pajahanti, nirodhañca ārammaṇaṃ karonti. Visesato panettha sammāsaṅkappo sahajātadhamme sammā abhiniropeti, sammāvācā sammā pariggaṇhāti, sammākammanto sammā samuṭṭhāpeti, sammāājīvo sammā vodāpeti, sammāvāyāmo sammā paggaṇhāti, sammāsati sammā upaṭṭhāti, sammāsamādhi sammā padahati.

    អបិ ចេសា សម្មាទិដ្ឋិ នាម បុព្ពភាគេ នានាក្ខណា នានារម្មណា ហោតិ, មគ្គកាលេ ឯកក្ខណា ឯការម្មណា។ កិច្ចតោ បន ទុក្ខេ ញាណន្តិអាទីនិ ចត្តារិ នាមានិ លភតិ។ សម្មាសង្កប្បាទយោបិ បុព្ពភាគេ នានក្ខណា នានារម្មណា ហោន្តិ, មគ្គកាលេ ឯកក្ខណា ឯការម្មណា។ តេសុ សម្មាសង្កប្បោ កិច្ចតោ នេក្ខម្មសង្កប្បោ អវិហិំសាសង្កប្បោ អព្យាបាទសង្កប្បោតិ តីណិ នាមានិ លភតិ។ សម្មាវាចាទយោ តយោ បុព្ពភាគេ វិរតិយោបិ ហោន្តិ ចេតនាយោបិ, មគ្គក្ខណេ បន វិរតិយោវ។ សម្មាវាយាមោ សម្មាសតីតិ ឥទម្បិ ទ្វយំ កិច្ចតោ សម្មប្បធានសតិបដ្ឋានវសេន ចត្តារិ នាមានិ លភតិ។ សម្មាសមាធិ បន បុព្ពភាគេបិ មគ្គក្ខណេបិ សម្មាសមាធិយេវ។

    Api cesā sammādiṭṭhi nāma pubbabhāge nānākkhaṇā nānārammaṇā hoti, maggakāle ekakkhaṇā ekārammaṇā. Kiccato pana dukkhe ñāṇantiādīni cattāri nāmāni labhati. Sammāsaṅkappādayopi pubbabhāge nānakkhaṇā nānārammaṇā honti, maggakāle ekakkhaṇā ekārammaṇā. Tesu sammāsaṅkappo kiccato nekkhammasaṅkappo avihiṃsāsaṅkappo abyāpādasaṅkappoti tīṇi nāmāni labhati. Sammāvācādayo tayo pubbabhāge viratiyopi honti cetanāyopi, maggakkhaṇe pana viratiyova. Sammāvāyāmo sammāsatīti idampi dvayaṃ kiccato sammappadhānasatipaṭṭhānavasena cattāri nāmāni labhati. Sammāsamādhi pana pubbabhāgepi maggakkhaṇepi sammāsamādhiyeva.

    ឥតិ ឥមេសុ អដ្ឋសុ ធម្មេសុ ភគវតា និព្ពានាធិគមាយ បដិបន្នស្ស យោគិនោ ពហុការត្តា បឋមំ សម្មាទិដ្ឋិ ទេសិតា។ អយញ្ហិ ‘‘បញ្ញាបជ្ជោតោ បញ្ញាសត្ថ’’ន្តិ (ធ. ស. ១៦, ២០, ២៩, ៣៤) ច វុត្តា។ តស្មា ឯតាយ បុព្ពភាគេ វិបស្សនាញាណសង្ខាតាយ សម្មាទិដ្ឋិយា អវិជ្ជន្ធការំ វិធមិត្វា កិលេសចោរេ ឃាតេន្តោ ខេមេន យោគាវចរោ និព្ពានំ បាបុណាតិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘និព្ពានាធិគមាយ បដិបន្នស្ស យោគិនោ ពហុការត្តា បឋមំ សម្មាទិដ្ឋិ ទេសិតា’’តិ។

    Iti imesu aṭṭhasu dhammesu bhagavatā nibbānādhigamāya paṭipannassa yogino bahukārattā paṭhamaṃ sammādiṭṭhi desitā. Ayañhi ‘‘paññāpajjoto paññāsattha’’nti (dha. sa. 16, 20, 29, 34) ca vuttā. Tasmā etāya pubbabhāge vipassanāñāṇasaṅkhātāya sammādiṭṭhiyā avijjandhakāraṃ vidhamitvā kilesacore ghātento khemena yogāvacaro nibbānaṃ pāpuṇāti. Tena vuttaṃ – ‘‘nibbānādhigamāya paṭipannassa yogino bahukārattā paṭhamaṃ sammādiṭṭhi desitā’’ti.

    សម្មាសង្កប្បោ បន តស្សា ពហុការោ, តស្មា តទនន្តរំ វុត្តោ។ យថា ហិ ហេរញ្ញិកោ ហត្ថេន បរិវត្តេត្វា បរិវត្តេត្វា ចក្ខុនា កហាបណំ ឱលោកេន្តោ ‘អយំ កូដោ, អយំ ឆេកោ’’តិ ជានាតិ , ឯវំ យោគាវចរោបិ បុព្ពភាគេ វិតក្កេន វិតក្កេត្វា វិតក្កេត្វា វិបស្សនាបញ្ញាយ ឱលោកយមានោ ‘‘ឥមេ ធម្មា កាមាវចរា, ឥមេ ធម្មា រូបាវចរាទយោ’’តិ ជានាតិ។ យថា វា បន បុរិសេន កោដិយំ គហេត្វា បរិវត្តេត្វា បរិវត្តេត្វា ទិន្នំ មហារុក្ខំ តច្ឆកោ វាសិយា តច្ឆេត្វា កម្មេ ឧបនេតិ, ឯវំ វិតក្កេន វិតក្កេត្វា វិតក្កេត្វា ទិន្នធម្មេ យោគាវចរោ បញ្ញាយ ‘‘ឥមេ ធម្មា កាមាវចរា, ឥមេ ធម្មា រូបាវចរា’’តិអាទិនា នយេន បរិច្ឆិន្ទិត្វា កម្មេ ឧបនេតិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘សម្មាសង្កប្បោ បន តស្សា ពហុការោ, តស្មា តទនន្តរំ វុត្តោ’’តិ។

    Sammāsaṅkappo pana tassā bahukāro, tasmā tadanantaraṃ vutto. Yathā hi heraññiko hatthena parivattetvā parivattetvā cakkhunā kahāpaṇaṃ olokento ‘ayaṃ kūṭo, ayaṃ cheko’’ti jānāti , evaṃ yogāvacaropi pubbabhāge vitakkena vitakketvā vitakketvā vipassanāpaññāya olokayamāno ‘‘ime dhammā kāmāvacarā, ime dhammā rūpāvacarādayo’’ti jānāti. Yathā vā pana purisena koṭiyaṃ gahetvā parivattetvā parivattetvā dinnaṃ mahārukkhaṃ tacchako vāsiyā tacchetvā kamme upaneti, evaṃ vitakkena vitakketvā vitakketvā dinnadhamme yogāvacaro paññāya ‘‘ime dhammā kāmāvacarā, ime dhammā rūpāvacarā’’tiādinā nayena paricchinditvā kamme upaneti. Tena vuttaṃ – ‘‘sammāsaṅkappo pana tassā bahukāro, tasmā tadanantaraṃ vutto’’ti.

    ស្វាយំ យថា សម្មាទិដ្ឋិយា, ឯវំ សម្មាវាចាយបិ ឧបការកោ។ យថាហ – ‘‘បុព្ពេ ខោ, គហបតិ, វិតក្កេត្វា វិចារេត្វា បច្ឆា វាចំ ភិន្ទតី’’តិ (ម. និ. ១.៤៦៣)។ តស្មា តទនន្តរំ សម្មាវាចា វុត្តា។

    Svāyaṃ yathā sammādiṭṭhiyā, evaṃ sammāvācāyapi upakārako. Yathāha – ‘‘pubbe kho, gahapati, vitakketvā vicāretvā pacchā vācaṃ bhindatī’’ti (ma. ni. 1.463). Tasmā tadanantaraṃ sammāvācā vuttā.

    យស្មា បន ឥទញ្ចិទញ្ច ករិស្សាមាតិ បឋមំ វាចាយ សំវិទហិត្វា លោកេ កម្មន្តេ បយោជេន្តិ, តស្មា វាចា កាយកម្មស្ស ឧបការិកាតិ សម្មាវាចាយ អនន្តរំ សម្មាកម្មន្តោ វុត្តោ។

    Yasmā pana idañcidañca karissāmāti paṭhamaṃ vācāya saṃvidahitvā loke kammante payojenti, tasmā vācā kāyakammassa upakārikāti sammāvācāya anantaraṃ sammākammanto vutto.

    ចតុព្ពិធំ បន វចីទុច្ចរិតំ, តិវិធំ កាយទុច្ចរិតំ បហាយ ឧភយសុចរិតំ បូរេន្តស្សេវ យស្មា អាជីវដ្ឋមកសីលំ បូរេតិ, ន ឥតរស្ស។ តស្មា តទុភយានន្តរំ សម្មាអាជីវោ វុត្តោ។

    Catubbidhaṃ pana vacīduccaritaṃ, tividhaṃ kāyaduccaritaṃ pahāya ubhayasucaritaṃ pūrentasseva yasmā ājīvaṭṭhamakasīlaṃ pūreti, na itarassa. Tasmā tadubhayānantaraṃ sammāājīvo vutto.

    ឯវំ សុទ្ធាជីវេន ‘‘បរិសុទ្ធោ មេ អាជីវោ’’តិ ឯត្តាវតា បរិតោសំ កត្វា សុត្តប្បមត្តេន វិហរិតុំ ន យុត្តំ, អថ ខោ សព្ពឥរិយាបថេសុ ឥទំ វីរិយមារភិតព្ពន្តិ ទស្សេតុំ តទនន្តរំ សម្មាវាយាមោ វុត្តោ។

    Evaṃ suddhājīvena ‘‘parisuddho me ājīvo’’ti ettāvatā paritosaṃ katvā suttappamattena viharituṃ na yuttaṃ, atha kho sabbairiyāpathesu idaṃ vīriyamārabhitabbanti dassetuṃ tadanantaraṃ sammāvāyāmo vutto.

    តតោ អារទ្ធវីរិយេនាបិ កាយាទីសុ ចតូសុ វត្ថូសុ សតិ សូបដ្ឋិតា កាតព្ពាតិ ទស្សនត្ថំ តទនន្តរំ សម្មាសតិ ទេសិតា។

    Tato āraddhavīriyenāpi kāyādīsu catūsu vatthūsu sati sūpaṭṭhitā kātabbāti dassanatthaṃ tadanantaraṃ sammāsati desitā.

    យស្មា បន ឯវំ សូបដ្ឋិតា សតិ សមាធិស្ស ឧបការានុបការានំ ធម្មានំ គតិយោ សមន្វេសិត្វា បហោតិ ឯកត្តារម្មណេ ចិត្តំ សមាធេតុំ, តស្មា សម្មាសតិយា អនន្តរំ សម្មាសមាធិ ទេសិតោតិ វេទិតព្ពោ។ ឥតិ អយម្បិ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ លោកិយលោកុត្តរមិស្សកោវ កថិតោ។

    Yasmā pana evaṃ sūpaṭṭhitā sati samādhissa upakārānupakārānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesitvā pahoti ekattārammaṇe cittaṃ samādhetuṃ, tasmā sammāsatiyā anantaraṃ sammāsamādhi desitoti veditabbo. Iti ayampi aṭṭhaṅgiko maggo lokiyalokuttaramissakova kathito.

    ៤២៧. អជ្ឈត្តំ រូបសញ្ញីតិអាទីសុ អជ្ឈត្តរូបេ បរិកម្មវសេន អជ្ឈត្តំ រូបសញ្ញី នាម ហោតិ។ អជ្ឈត្តញ្ហិ នីលបរិកម្មំ ករោន្តោ កេសេ វា បិត្តេ វា អក្ខិតារកាយ វា ករោតិ, បីតបរិកម្មំ ករោន្តោ មេទេ វា ឆវិយា វា ហត្ថបាទតលេសុ វា អក្ខីនំ បីតកដ្ឋានេ វា ករោតិ, លោហិតបរិកម្មំ ករោន្តោ មំសេ វា លោហិតេ វា ជិវ្ហាយ វា អក្ខីនំ រត្តដ្ឋានេ វា ករោតិ, ឱទាតបរិកម្មំ ករោន្តោ អដ្ឋិម្ហិ វា ទន្តេ វា នខេ វា អក្ខីនំ សេតដ្ឋានេ វា ករោតិ។ តំ បន សុនីលំ សុបីតំ សុលោហិតកំ សុឱទាតកំ ន ហោតិ, អវិសុទ្ធមេវ ហោតិ។

    427.Ajjhattaṃ rūpasaññītiādīsu ajjhattarūpe parikammavasena ajjhattaṃ rūpasaññī nāma hoti. Ajjhattañhi nīlaparikammaṃ karonto kese vā pitte vā akkhitārakāya vā karoti, pītaparikammaṃ karonto mede vā chaviyā vā hatthapādatalesu vā akkhīnaṃ pītakaṭṭhāne vā karoti, lohitaparikammaṃ karonto maṃse vā lohite vā jivhāya vā akkhīnaṃ rattaṭṭhāne vā karoti, odātaparikammaṃ karonto aṭṭhimhi vā dante vā nakhe vā akkhīnaṃ setaṭṭhāne vā karoti. Taṃ pana sunīlaṃ supītaṃ sulohitakaṃ suodātakaṃ na hoti, avisuddhameva hoti.

    ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតីតិ យស្សេវំ បរិកម្មំ អជ្ឈត្តំ ឧប្បន្នំ ហោតិ, និមិត្តំ បន ពហិទ្ធា។ សោ ឯវំ អជ្ឈត្តំ បរិកម្មស្ស ពហិទ្ធា ច អប្បនាយ វសេន ‘‘អជ្ឈត្តំ រូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតី’’តិ វុច្ចតិ។ បរិត្តានីតិ អវឌ្ឍិតានិ។ សុវណ្ណទុព្ពណ្ណានីតិ សុវណ្ណានិ វា ហោន្តិ ទុព្ពណ្ណានិ វា, បរិត្តវសេនេវ ឥទំ អភិភាយតនំ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ តានិ អភិភុយ្យាតិ យថា នាម សម្បន្នគហណិកោ កដច្ឆុមត្តំ ភត្តំ លភិត្វា ‘‘កិំ ឯត្ថ ភុញ្ជិតព្ពំ អត្ថី’’តិ សង្កឌ្ឍិត្វា ឯកកពលមេវ ករោតិ, ឯវមេវ ញាណុត្តរិកោ បុគ្គលោ វិសទញាណោ ‘‘កិំ ឯត្ថ បរិត្តកេ អារម្មណេ សមាបជ្ជិតព្ពំ អត្ថិ, នាយំ មម ភារោ’’តិ តានិ រូបានិ អភិភវិត្វា សមាបជ្ជតិ, សហ និមិត្តុប្បាទេនេវេត្ថ អប្បនំ បាបេតីតិ អត្ថោ។ ជានាមិ បស្សាមីតិ ឥមិនា បនស្ស អាភោគោ កថិតោ។ សោ ច ខោ សមាបត្តិតោ វុដ្ឋិតស្ស, ន អន្តោសមាបត្តិយំ។ ឯវំសញ្ញី ហោតីតិ អាភោគសញ្ញាយបិ ឈានសញ្ញាយបិ ឯវំសញ្ញី ហោតិ។ អភិភវសញ្ញា ហិស្ស អន្តោសមាបត្តិយម្បិ អត្ថិ, អាភោគសញ្ញា បន សមាបត្តិតោ វុដ្ឋិតស្សេវ។

    Ekobahiddhā rūpāni passatīti yassevaṃ parikammaṃ ajjhattaṃ uppannaṃ hoti, nimittaṃ pana bahiddhā. So evaṃ ajjhattaṃ parikammassa bahiddhā ca appanāya vasena ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passatī’’ti vuccati. Parittānīti avaḍḍhitāni. Suvaṇṇadubbaṇṇānīti suvaṇṇāni vā honti dubbaṇṇāni vā, parittavaseneva idaṃ abhibhāyatanaṃ vuttanti veditabbaṃ. Tāni abhibhuyyāti yathā nāma sampannagahaṇiko kaṭacchumattaṃ bhattaṃ labhitvā ‘‘kiṃ ettha bhuñjitabbaṃ atthī’’ti saṅkaḍḍhitvā ekakabalameva karoti, evameva ñāṇuttariko puggalo visadañāṇo ‘‘kiṃ ettha parittake ārammaṇe samāpajjitabbaṃ atthi, nāyaṃ mama bhāro’’ti tāni rūpāni abhibhavitvā samāpajjati, saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetīti attho. Jānāmipassāmīti iminā panassa ābhogo kathito. So ca kho samāpattito vuṭṭhitassa, na antosamāpattiyaṃ. Evaṃsaññī hotīti ābhogasaññāyapi jhānasaññāyapi evaṃsaññī hoti. Abhibhavasaññā hissa antosamāpattiyampi atthi, ābhogasaññā pana samāpattito vuṭṭhitasseva.

    អប្បមាណានីតិ វឌ្ឍិតប្បមាណានិ, មហន្តានីតិ អត្ថោ។ អភិភុយ្យាតិ ឯត្ថ បន យថា មហគ្ឃសោ បុរិសោ ឯកំ ភត្តវឌ្ឍិតកំ លភិត្វា ‘‘អញ្ញម្បិ ហោតុ, កិំ ឯតំ មយ្ហំ ករិស្សតី’’តិ តំ ន មហន្តតោ បស្សតិ, ឯវមេវ ញាណុត្តរោ បុគ្គលោ វិសទញាណោ ‘‘កិំ ឯត្ថ សមាបជ្ជិតព្ពំ , នយិទំ អប្បមាណំ, ន មយ្ហំ ចិត្តេកគ្គតាករណេ ភារោ អត្ថី’’តិ តានិ អភិភវិត្វា សមាបជ្ជតិ, សហ និមិត្តុប្បាទេនេវេត្ថ អប្បនំ បាបេតីតិ អត្ថោ។

    Appamāṇānīti vaḍḍhitappamāṇāni, mahantānīti attho. Abhibhuyyāti ettha pana yathā mahagghaso puriso ekaṃ bhattavaḍḍhitakaṃ labhitvā ‘‘aññampi hotu, kiṃ etaṃ mayhaṃ karissatī’’ti taṃ na mahantato passati, evameva ñāṇuttaro puggalo visadañāṇo ‘‘kiṃ ettha samāpajjitabbaṃ , nayidaṃ appamāṇaṃ, na mayhaṃ cittekaggatākaraṇe bhāro atthī’’ti tāni abhibhavitvā samāpajjati, saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetīti attho.

    អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញីតិ អលាភិតាយ វា អនត្ថិកតាយ វា អជ្ឈត្តរូបេ បរិកម្មសញ្ញាវិរហិតោ។

    Ajjhattaṃ arūpasaññīti alābhitāya vā anatthikatāya vā ajjhattarūpe parikammasaññāvirahito.

    ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតីតិ យស្ស បរិកម្មម្បិ និមិត្តម្បិ ពហិទ្ធាវ ឧប្បន្នំ, សោ ឯវំ ពហិទ្ធា បរិកម្មស្ស ចេវ អប្បនាយ ច វសេន ‘‘អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោវ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតី’’តិ វុច្ចតិ។ សេសមេត្ថ ចតុត្ថអភិភាយតនេ វុត្តនយមេវ។ ឥមេសុ បន ចតូសុ បរិត្តំ វិតក្កចរិតវសេន អាគតំ, អប្បមាណំ មោហចរិតវសេន, សុវណ្ណំ ទោសចរិតវសេន, ទុព្ពណ្ណំ រាគចរិតវសេន ។ ឯតេសញ្ហិ ឯតានិ សប្បាយានិ, សា ច នេសំ សប្បាយតា វិត្ថារតោ វិសុទ្ធិមគ្គេ ចរិយនិទ្ទេសេ វុត្តា។

    Bahiddhā rūpāni passatīti yassa parikammampi nimittampi bahiddhāva uppannaṃ, so evaṃ bahiddhā parikammassa ceva appanāya ca vasena ‘‘ajjhattaṃ arūpasaññī ekova bahiddhā rūpāni passatī’’ti vuccati. Sesamettha catutthaabhibhāyatane vuttanayameva. Imesu pana catūsu parittaṃ vitakkacaritavasena āgataṃ, appamāṇaṃ mohacaritavasena, suvaṇṇaṃ dosacaritavasena, dubbaṇṇaṃ rāgacaritavasena . Etesañhi etāni sappāyāni, sā ca nesaṃ sappāyatā vitthārato visuddhimagge cariyaniddese vuttā.

    បញ្ចមអភិភាយតនាទីសុ នីលានីតិ សព្ពសង្គាហកវសេន វុត្តំ។ នីលវណ្ណានីតិ វណ្ណវសេន។ នីលនិទស្សនានីតិ និទស្សនវសេន, អបញ្ញាយមានវិវរានិ អសម្ភិន្នវណ្ណានិ ឯកនីលានេវ ហុត្វា ទិស្សន្តីតិ វុត្តំ ហោតិ។ នីលនិភាសានីតិ ឥទំ បន ឱភាសវសេន វុត្តំ, នីលោភាសានិ នីលប្បភាយុត្តានីតិ អត្ថោ។ ឯតេន នេសំ សុវិសុទ្ធតំ ទស្សេតិ។ វិសុទ្ធវណ្ណវសេនេវ ហិ ឥមានិ ចត្តារិ អភិភាយតនានិ វុត្តានិ។ ‘‘នីលកសិណំ គណ្ហន្តោ នីលស្មិំ និមិត្តំ គណ្ហាតិ បុប្ផស្មិំ វា វត្ថស្មិំ វា វណ្ណធាតុយា វា’’តិអាទិកំ បនេត្ថ កសិណករណញ្ច បរិកម្មញ្ច អប្បនាវិធានញ្ច សព្ពំ វិសុទ្ធិមគ្គេ វិត្ថារតោ វុត្តមេវ។ ឥមានិ បន អដ្ឋ អភិភាយតនជ្ឈានានិ វដ្ដានិបិ ហោន្តិ វដ្ដបាទកានិបិ វិបស្សនាបាទកានិបិ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារានិបិ អភិញ្ញាបាទកានិបិ និរោធបាទកានិបិ, លោកិយានេវ បន ន លោកុត្តរានីតិ វេទិតព្ពានិ។

    Pañcamaabhibhāyatanādīsu nīlānīti sabbasaṅgāhakavasena vuttaṃ. Nīlavaṇṇānīti vaṇṇavasena. Nīlanidassanānīti nidassanavasena, apaññāyamānavivarāni asambhinnavaṇṇāni ekanīlāneva hutvā dissantīti vuttaṃ hoti. Nīlanibhāsānīti idaṃ pana obhāsavasena vuttaṃ, nīlobhāsāni nīlappabhāyuttānīti attho. Etena nesaṃ suvisuddhataṃ dasseti. Visuddhavaṇṇavaseneva hi imāni cattāri abhibhāyatanāni vuttāni. ‘‘Nīlakasiṇaṃ gaṇhanto nīlasmiṃ nimittaṃ gaṇhāti pupphasmiṃ vā vatthasmiṃ vā vaṇṇadhātuyā vā’’tiādikaṃ panettha kasiṇakaraṇañca parikammañca appanāvidhānañca sabbaṃ visuddhimagge vitthārato vuttameva. Imāni pana aṭṭha abhibhāyatanajjhānāni vaṭṭānipi honti vaṭṭapādakānipi vipassanāpādakānipi diṭṭhadhammasukhavihārānipi abhiññāpādakānipi nirodhapādakānipi, lokiyāneva pana na lokuttarānīti veditabbāni.

    ៤៣៥. រូបី រូបានិ បស្សតីតិ ឯត្ថ អជ្ឈត្តំ កេសាទីសុ នីលកសិណាទីសុ នីលកសិណាទិវសេន ឧប្បាទិតំ រូបជ្ឈានំ រូបំ, តំ អស្ស អត្ថីតិ រូបី។ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតីតិ ពហិទ្ធាបិ នីលកសិណាទីនិ រូបានិ ឈានចក្ខុនា បស្សតិ។ ឥមិនា អជ្ឈត្តពហិទ្ធាវត្ថុកេសុ កសិណេសុ ឧប្បាទិតជ្ឈានស្ស បុគ្គលស្ស ចត្តារិបិ រូបាវចរជ្ឈានានិ ទស្សិតានិ ។ អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញីតិ អជ្ឈត្តំ ន រូបសញ្ញី, អត្តនោ កេសាទីសុ អនុប្បាទិតរូបាវចរជ្ឈានោតិ អត្ថោ។ ឥមិនា ពហិទ្ធាបរិកម្មំ កត្វា ពហិទ្ធាវ ឧប្បាទិតជ្ឈានស្ស បុគ្គលស្ស រូបាវចរជ្ឈានានិ ទស្សិតានិ។

    435.Rūpī rūpāni passatīti ettha ajjhattaṃ kesādīsu nīlakasiṇādīsu nīlakasiṇādivasena uppāditaṃ rūpajjhānaṃ rūpaṃ, taṃ assa atthīti rūpī. Bahiddhā rūpāni passatīti bahiddhāpi nīlakasiṇādīni rūpāni jhānacakkhunā passati. Iminā ajjhattabahiddhāvatthukesu kasiṇesu uppāditajjhānassa puggalassa cattāripi rūpāvacarajjhānāni dassitāni . Ajjhattaṃ arūpasaññīti ajjhattaṃ na rūpasaññī, attano kesādīsu anuppāditarūpāvacarajjhānoti attho. Iminā bahiddhāparikammaṃ katvā bahiddhāva uppāditajjhānassa puggalassa rūpāvacarajjhānāni dassitāni.

    សុភន្ត្វេវ អធិមុត្តោ ហោតីតិ ឥមិនា សុវិសុទ្ធេសុ នីលាទីសុ វណ្ណកសិណេសុ ឈានានិ ទស្សិតានិ។ តត្ថ កិញ្ចាបិ អន្តោអប្បនាយំ សុភន្តិ អាភោគោ នត្ថិ, យោ បន វិសុទ្ធំ សុភំ កសិណារម្មណំ កត្វា វិហរតិ, សោ យស្មា ‘‘សុភន្តិ អធិមុត្តោ ហោតី’’តិ វត្តព្ពតំ អាបជ្ជតិ, តស្មា ឯវំ ទេសនា កតា។ បដិសម្ភិទាមគ្គេ បន ‘‘កថំ សុភន្ត្វេវ អធិមុត្តោ ហោតីតិ វិមោក្ខោ – ឥធ ភិក្ខុ មេត្តាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ…បេ.… មេត្តាយ ភាវិតត្តា សត្តា អប្បដិក្កូលា ហោន្តិ។ ករុណាសហគតេន…បេ.… មុទិតាសហគតេន…បេ.… ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ…បេ.… ឧបេក្ខាយ ភាវិតត្តា សត្តា អប្បដិក្កូលា ហោន្តិ។ ឯវំ សុភន្ត្វេវ អធិមុត្តោ ហោតីតិ វិមោក្ខោ’’តិ (បដិ. ម. ១.២១២) វុត្តំ។ សព្ពសោ រូបសញ្ញានន្តិអាទីសុ យំ វត្តព្ពំ, តំ សព្ពំ វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តមេវ។

    Subhantvevaadhimutto hotīti iminā suvisuddhesu nīlādīsu vaṇṇakasiṇesu jhānāni dassitāni. Tattha kiñcāpi antoappanāyaṃ subhanti ābhogo natthi, yo pana visuddhaṃ subhaṃ kasiṇārammaṇaṃ katvā viharati, so yasmā ‘‘subhanti adhimutto hotī’’ti vattabbataṃ āpajjati, tasmā evaṃ desanā katā. Paṭisambhidāmagge pana ‘‘kathaṃ subhantveva adhimutto hotīti vimokkho – idha bhikkhu mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati…pe… mettāya bhāvitattā sattā appaṭikkūlā honti. Karuṇāsahagatena…pe… muditāsahagatena…pe… upekkhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati…pe… upekkhāya bhāvitattā sattā appaṭikkūlā honti. Evaṃ subhantveva adhimutto hotīti vimokkho’’ti (paṭi. ma. 1.212) vuttaṃ. Sabbaso rūpasaññānantiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ visuddhimagge vuttameva.

    ៤៤៣. បថវិកសិណំ ភាវេតីតិ ឯត្ថ បន សកលដ្ឋេន កសិណំ, បថវិ ឯវ កសិណំ បថវិកសិណំ។ បរិកម្មបថវិយាបិ ឧគ្គហនិមិត្តស្សាបិ បដិភាគនិមិត្តស្សាបិ តំ និមិត្តំ អារម្មណំ កត្វា ឧប្បន្នជ្ឈានស្សាបិ ឯតំ អធិវចនំ។ ឥធ បន បថវិកសិណារម្មណំ ឈានំ អធិប្បេតំ។ តំ ហេស ភាវេតិ។ អាបោកសិណាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។

    443.Pathavikasiṇaṃ bhāvetīti ettha pana sakalaṭṭhena kasiṇaṃ, pathavi eva kasiṇaṃ pathavikasiṇaṃ. Parikammapathaviyāpi uggahanimittassāpi paṭibhāganimittassāpi taṃ nimittaṃ ārammaṇaṃ katvā uppannajjhānassāpi etaṃ adhivacanaṃ. Idha pana pathavikasiṇārammaṇaṃ jhānaṃ adhippetaṃ. Taṃ hesa bhāveti. Āpokasiṇādīsupi eseva nayo.

    ឥមានិ បន កសិណានិ ភាវេន្តេន សីលានិ សោធេត្វា បរិសុទ្ធសីលេ បតិដ្ឋិតេន យ្វាស្ស ទសសុ បលិពោធេសុ បលិពោធោ អត្ថិ, តំ ឧបច្ឆិន្ទិត្វា កម្មដ្ឋានទាយកំ កល្យាណមិត្តំ ឧបសង្កមិត្វា អត្តនោ ចរិយានុកូលវសេន យំ យស្ស សប្បាយំ, តំ តេន គហេត្វា កសិណភាវនាយ អននុរូបំ វិហារំ បហាយ អនុរូបេ វិហរន្តេន ខុទ្ទកបលិពោធុបច្ឆេទំ កត្វា សព្ពំ ភាវនាវិធានំ អបរិហាបេន្តេន ភាវេតព្ពានិ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារោ បន វិសុទ្ធិមគ្គេ (វិសុទ្ធិ. ១.៣៨ អាទយោ) វុត្តោ។ កេវលញ្ហិ តត្ថ វិញ្ញាណកសិណំ នាគតំ, តំ អត្ថតោ អាកាសកសិណេ បវត្តវិញ្ញាណំ។ តញ្ច ខោ អារម្មណវសេន វុត្តំ, ន សមាបត្តិវសេន។ តញ្ហិ អនន្តំ វិញ្ញាណន្តិ អារម្មណំ កត្វា ឯស វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិំ ភាវេន្តោ វិញ្ញាណកសិណំ ភាវេតីតិ វុច្ចតិ។ ឥមានិបិ ទស កសិណានិ វដ្ដានិបិ ហោន្តិ វដ្ដបាទកានិបិ វិបស្សនាបាទកានិបិ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារត្ថានិបិ អភិញ្ញាបាទកានិបិ និរោធបាទកានិបិ, លោកិយានេវ បន ន លោកុត្តរានីតិ។

    Imāni pana kasiṇāni bhāventena sīlāni sodhetvā parisuddhasīle patiṭṭhitena yvāssa dasasu palibodhesu palibodho atthi, taṃ upacchinditvā kammaṭṭhānadāyakaṃ kalyāṇamittaṃ upasaṅkamitvā attano cariyānukūlavasena yaṃ yassa sappāyaṃ, taṃ tena gahetvā kasiṇabhāvanāya ananurūpaṃ vihāraṃ pahāya anurūpe viharantena khuddakapalibodhupacchedaṃ katvā sabbaṃ bhāvanāvidhānaṃ aparihāpentena bhāvetabbāni. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 1.38 ādayo) vutto. Kevalañhi tattha viññāṇakasiṇaṃ nāgataṃ, taṃ atthato ākāsakasiṇe pavattaviññāṇaṃ. Tañca kho ārammaṇavasena vuttaṃ, na samāpattivasena. Tañhi anantaṃ viññāṇanti ārammaṇaṃ katvā esa viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ bhāvento viññāṇakasiṇaṃ bhāvetīti vuccati. Imānipi dasa kasiṇāni vaṭṭānipi honti vaṭṭapādakānipi vipassanāpādakānipi diṭṭhadhammasukhavihāratthānipi abhiññāpādakānipi nirodhapādakānipi, lokiyāneva pana na lokuttarānīti.

    ៤៥៣. អសុភសញ្ញំ ភាវេតីតិ អសុភសញ្ញា វុច្ចតិ ឧទ្ធុមាតកាទីសុ ទសសុ អារម្មណេសុ ឧប្បន្នា បឋមជ្ឈានសហគតា សញ្ញា, តំ ភាវេតិ ព្រូហេតិ វឌ្ឍេតិ, អនុប្បន្នំ ឧប្បាទេតិ, ឧប្បន្នំ អនុរក្ខតីតិ អត្ថោ។ ទសន្នំ បន អសុភានំ ភាវនានយោ សព្ពោ វិសុទ្ធិមគ្គេ (វិសុទ្ធិ. ១.១០២ អាទយោ) វិត្ថារិតោយេវ ។ មរណសញ្ញំ ភាវេតីតិ សម្មុតិមរណំ, ខណិកមរណំ, សមុច្ឆេទមរណន្តិ តិវិធម្បិ មរណំ អារម្មណំ កត្វា ឧប្បជ្ជនកសញ្ញំ ភាវេតិ, អនុប្បន្នំ ឧប្បាទេតិ, ឧប្បន្នំ អនុរក្ខតីតិ អត្ថោ។ ហេដ្ឋា វុត្តលក្ខណា វា មរណស្សតិយេវ ឥធ មរណសញ្ញាតិ វុត្តា, តំ ភាវេតិ ឧប្បាទេតិ វឌ្ឍេតីតិ អត្ថោ។ ភាវនានយោ បនស្សា វិសុទ្ធិមគ្គេ (វិសុទ្ធិ. ១.១៦៧ អាទយោ) វិត្ថារិតោយេវ។ អាហារេ បដិកូលសញ្ញំ ភាវេតីតិ អសិតបីតាទិភេទេ កពឡីការេ អាហារេ គមនបដិកូលាទីនិ នវ បដិកូលានិ បច្ចវេក្ខន្តស្ស ឧប្បជ្ជនកសញ្ញំ ភាវេតិ, ឧប្បាទេតិ វឌ្ឍេតីតិ អត្ថោ។ តស្សាបិ ភាវនានយោ វិសុទ្ធិមគ្គេ វិត្ថារិតោយេវ។ សព្ពលោកេ អនភិរតិសញ្ញំ ភាវេតីតិ សព្ពស្មិម្បិ តេធាតុកេ លោកេ អនភិរតិសញ្ញំ ឧក្កណ្ឋិតសញ្ញំ ភាវេតីតិ អត្ថោ។ អនិច្ចសញ្ញំ ភាវេតីតិ បញ្ចន្នំ ឧបាទានក្ខន្ធានំ ឧទយព្ពយញ្ញថត្តបរិគ្គាហិកំ បញ្ចសុ ខន្ធេសុ អនិច្ចន្តិ ឧប្បជ្ជនកសញ្ញំ ភាវេតិ។ អនិច្ចេ ទុក្ខសញ្ញំ ភាវេតីតិ អនិច្ចេ ខន្ធបញ្ចកេ បដិបីឡនសង្ខាតទុក្ខលក្ខណបរិគ្គាហិកំ ទុក្ខន្តិ ឧប្បជ្ជនកសញ្ញំ ភាវេតិ។ ទុក្ខេ អនត្តសញ្ញំ ភាវេតីតិ បដិបីឡនដ្ឋេន ទុក្ខេ ខន្ធបញ្ចកេ អវសវត្តនាការសង្ខាតអនត្តលក្ខណបរិគ្គាហិកំ អនត្តាតិ ឧប្បជ្ជនកសញ្ញំ ភាវេតិ។ បហានសញ្ញំ ភាវេតីតិ បញ្ចវិធំ បហានំ អារម្មណំ កត្វា ឧប្បជ្ជនកសញ្ញំ ភាវេតិ។ វិរាគសញ្ញំ ភាវេតីតិ បញ្ចវិធមេវ វិរាគំ អារម្មណំ កត្វា ឧប្បជ្ជនកសញ្ញំ ភាវេតិ។ និរោធសញ្ញំ ភាវេតីតិ សង្ខារនិរោធំ អារម្មណំ កត្វា ឧប្បជ្ជនកសញ្ញំ ភាវេតិ។ និព្ពានំ អារម្មណំ កត្វា ឧប្បជ្ជនកសញ្ញន្តិបិ វទន្តិ។ ឯត្ថ ច សព្ពលោកេ អនភិរតសញ្ញា, អនិច្ចសញ្ញា, អនិច្ចេ ទុក្ខសញ្ញាតិ ឥមាហិ តីហិ សញ្ញាហិ ពលវវិបស្សនា កថិតា។ បុន អនិច្ចសញ្ញំ ភាវេតីតិអាទិកាហិ ទសហិ សញ្ញាហិ វិបស្សនាសមារម្ភោវ កថិតោ។

    453.Asubhasaññaṃ bhāvetīti asubhasaññā vuccati uddhumātakādīsu dasasu ārammaṇesu uppannā paṭhamajjhānasahagatā saññā, taṃ bhāveti brūheti vaḍḍheti, anuppannaṃ uppādeti, uppannaṃ anurakkhatīti attho. Dasannaṃ pana asubhānaṃ bhāvanānayo sabbo visuddhimagge (visuddhi. 1.102 ādayo) vitthāritoyeva . Maraṇasaññaṃ bhāvetīti sammutimaraṇaṃ, khaṇikamaraṇaṃ, samucchedamaraṇanti tividhampi maraṇaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjanakasaññaṃ bhāveti, anuppannaṃ uppādeti, uppannaṃ anurakkhatīti attho. Heṭṭhā vuttalakkhaṇā vā maraṇassatiyeva idha maraṇasaññāti vuttā, taṃ bhāveti uppādeti vaḍḍhetīti attho. Bhāvanānayo panassā visuddhimagge (visuddhi. 1.167 ādayo) vitthāritoyeva. Āhāre paṭikūlasaññaṃ bhāvetīti asitapītādibhede kabaḷīkāre āhāre gamanapaṭikūlādīni nava paṭikūlāni paccavekkhantassa uppajjanakasaññaṃ bhāveti, uppādeti vaḍḍhetīti attho. Tassāpi bhāvanānayo visuddhimagge vitthāritoyeva. Sabbaloke anabhiratisaññaṃ bhāvetīti sabbasmimpi tedhātuke loke anabhiratisaññaṃ ukkaṇṭhitasaññaṃ bhāvetīti attho. Aniccasaññaṃbhāvetīti pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ udayabbayaññathattapariggāhikaṃ pañcasu khandhesu aniccanti uppajjanakasaññaṃ bhāveti. Anicce dukkhasaññaṃ bhāvetīti anicce khandhapañcake paṭipīḷanasaṅkhātadukkhalakkhaṇapariggāhikaṃ dukkhanti uppajjanakasaññaṃ bhāveti. Dukkhe anattasaññaṃ bhāvetīti paṭipīḷanaṭṭhena dukkhe khandhapañcake avasavattanākārasaṅkhātaanattalakkhaṇapariggāhikaṃ anattāti uppajjanakasaññaṃ bhāveti. Pahānasaññaṃ bhāvetīti pañcavidhaṃ pahānaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjanakasaññaṃ bhāveti. Virāgasaññaṃ bhāvetīti pañcavidhameva virāgaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjanakasaññaṃ bhāveti. Nirodhasaññaṃ bhāvetīti saṅkhāranirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjanakasaññaṃ bhāveti. Nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjanakasaññantipi vadanti. Ettha ca sabbaloke anabhiratasaññā, aniccasaññā, anicce dukkhasaññāti imāhi tīhi saññāhi balavavipassanā kathitā. Puna aniccasaññaṃ bhāvetītiādikāhi dasahi saññāhi vipassanāsamārambhova kathito.

    ៤៧៣. ពុទ្ធានុស្សតិន្តិអាទីនិ វុត្តត្ថានេវ។

    473.Buddhānussatintiādīni vuttatthāneva.

    ៤៨៣. បឋមជ្ឈានសហគតន្តិ បឋមជ្ឈានេន សទ្ធិំ គតំ បវត្តំ, បឋមជ្ឈានសម្បយុត្តន្តិ អត្ថោ។ សទ្ធិន្ទ្រិយំ ភាវេតីតិ បឋមជ្ឈានសហគតំ កត្វា សទ្ធិន្ទ្រិយំ ភាវេតិ ព្រូហេតិ វឌ្ឍេតិ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។

    483.Paṭhamajjhānasahagatanti paṭhamajjhānena saddhiṃ gataṃ pavattaṃ, paṭhamajjhānasampayuttanti attho. Saddhindriyaṃ bhāvetīti paṭhamajjhānasahagataṃ katvā saddhindriyaṃ bhāveti brūheti vaḍḍheti. Esa nayo sabbattha.

    អបរអច្ឆរាសង្ឃាតវគ្គវណ្ណនា។

    Aparaaccharāsaṅghātavaggavaṇṇanā.




    Next: ១៩. កាយគតាសតិវគ្គវណ្ណនា • 19. Kāyagatāsativaggavaṇṇanā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ១៨. អបរអច្ឆរាសង្ឃាតវគ្គោ • 18. Aparaaccharāsaṅghātavaggo

    ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ១៨. អបរអច្ឆរាសង្ឃាតវគ្គវណ្ណនា • 18. Aparaaccharāsaṅghātavaggavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact