Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā)

    ೧೮. ಅಪರಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

    18. Aparaaccharāsaṅghātavaggavaṇṇanā

    ೩೮೨. ಇದಮ್ಪಿ ಸುತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಚೂಳಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತಸುತ್ತಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ। ಚೂಳಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತಸುತ್ತೇ ಅಪ್ಪನಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾಯ ಮೇತ್ತಾಯ ತಾವಮಹನ್ತೋ ವಿಪಾಕೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಾಯ ಮೇತ್ತಾಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಾಯ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ವಿಪಾಕಕಥಾಯೇವ ನತ್ಥೀತಿ ವಿಪಾಕೇ ಕಥಾಯೇವ ನತ್ಥಿ, ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ। ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತಾತಿ ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತಾಯ। ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿಪಿ ಪಠಮಂ, ಪಠಮಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಇದಂ ಪನ ನ ಏಕನ್ತಲಕ್ಖಣಂ। ಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವೋ ಹಿ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭೀ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇನ್ತೋಪಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಮತ್ಥಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆದಿಂ ಪಾಪೇನ್ತೋಪಿ, ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಓಕ್ಕನ್ತೋಪಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ಏವ। ಪುಬ್ಬುಪ್ಪತ್ತಿಯಟ್ಠೇನ ಪನ ಪಠಮಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ವಿಭಙ್ಗೇತಿ ಝಾನವಿಭಙ್ಗೇ। ವಿಪಸ್ಸನಂ ಕಯಿರಮಾನಂ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಕಿಚ್ಚಂ ಮಗ್ಗೇನ ಸಿಜ್ಝತಿ ತಗ್ಗತಸಮ್ಮೋಹವಿದ್ಧಂಸನತೋ । ಅಪಿಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ಮಗ್ಗೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ಸಿಜ್ಝತಿ ಇತರಥಾ ಪರಿವತ್ತನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗೋ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ, ನ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣತೋ। ಯಥಾ ಫಲಂ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತಿ, ಏವಂ ಮಗ್ಗೋಪಿ। ಏವಮ್ಪಿಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ ಅರಿತ್ತಜ್ಝಾನತಾಯ। ಸೇಸಂ ವಿಸೇಸಂ, ಅರಿತ್ತಜ್ಝಾನಾ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    382.Idampisuttanti ettha pi-saddo heṭṭhā vuttacūḷaccharāsaṅghātasuttaṃ sampiṇḍeti. Cūḷaccharāsaṅghātasutte appanaṃ appattāya mettāya tāvamahanto vipāko dassito, kimaṅgaṃ pana imissā appanāppattāya mettāyāti dassetuṃ – ‘‘appanāppattāya hī’’tiādimāha. Vipākakathāyeva natthīti vipāke kathāyeva natthi, ayameva vā pāṭho. Gaṇanānupubbatāti gaṇanānupubbatāya. Paṭhamaṃ uppannantipi paṭhamaṃ, paṭhamaṃ samāpajjatīti idaṃ pana na ekantalakkhaṇaṃ. Ciṇṇavasībhāvo hi aṭṭhasamāpattilābhī ādito paṭṭhāya matthakaṃ pāpentopi samāpajjituṃ sakkoti, matthakato paṭṭhāya ādiṃ pāpentopi, antarantarā okkantopi samāpajjituṃ sakkoti eva. Pubbuppattiyaṭṭhena pana paṭhamaṃ nāma hoti. Vibhaṅgeti jhānavibhaṅge. Vipassanaṃ kayiramānaṃ lakkhaṇūpanijjhānakiccaṃ maggena sijjhati taggatasammohaviddhaṃsanato . Apica vipassanāya lakkhaṇūpanijjhānaṃ maggena uppannena sijjhati itarathā parivattanato, tasmā maggo lakkhaṇūpanijjhānaṃ, na aniccādilakkhaṇānaṃ ārammaṇakaraṇato. Yathā phalaṃ nibbānassa asaṅkhatalakkhaṇaṃ ārammaṇakaraṇavasena upanijjhāyati, evaṃ maggopi. Evampissa lakkhaṇūpanijjhānataṃ veditabbaṃ. Vattabbameva natthi arittajjhānatāya. Sesaṃ visesaṃ, arittajjhānā evāti attho.

    ೩೮೬-೩೮೭. ಹಿತಫರಣನ್ತಿ ಸತ್ತೇಸು ಹಿತಾನುರೂಪಂ ಝಾನಸ್ಸ ಫರಿತ್ವಾ ಪವತ್ತನಂ। ಚೇತೋಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವಿಮುಚ್ಚತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ, ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಾ ಮೇತ್ತಾ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಇಧಾ’’ತಿಆದಿ। ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಇಮಿನಾ ಕರುಣಾದೀನಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತತಂ ಅತಿದಿಸತಿ। ವಟ್ಟಂ ಹೋನ್ತಿ ಕಮ್ಮವಟ್ಟಭಾವತೋ। ವಟ್ಟಪಾದಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವಿಪಾಕವಟ್ಟಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಹೋನ್ತಿ।

    386-387.Hitapharaṇanti sattesu hitānurūpaṃ jhānassa pharitvā pavattanaṃ. Cetopaṭipakkhato vimuccati etāyāti cetovimutti, appanāppattā mettā. Tenāha – ‘‘idhā’’tiādi. Eseva nayoti iminā karuṇādīnampi appanāppattataṃ atidisati. Vaṭṭaṃ honti kammavaṭṭabhāvato. Vaṭṭapādā hontīti vipākavaṭṭassa kāraṇaṃ honti.

    ೩೯೦. ಅಜ್ಝತ್ತಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಕೇಸಾದೀಸು ಪರಿಕಮ್ಮಕರಣವಸೇನ। ಅಟ್ಠಾರಸವಿಧೇತಿ ಅಟ್ಠಾರಸಪ್ಪಭೇದೇ। ಕಾಯೇತಿ ರೂಪಕಾಯೇ। ರೂಪಕಾಯೋ ಹಿ ಇಧ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ ಕೇಸಾದೀನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮೂಹಟ್ಠೇನ ಹತ್ಥಿಕಾಯರಥಕಾಯಾದಯೋ ವಿಯ ಕಾಯೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸಮೂಹವಿಸಯತಾಯ ಚಸ್ಸ ಕಾಯಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮುದಾಯೂಪಾದನತಾಯ ಚ ಅಸುಭಾಕಾರಸ್ಸ ‘‘ಕಾಯೇ’’ತಿ ಏಕವಚನಂ। ತಥಾ ಆರಮ್ಮಣಾದಿವಿಭಾಗೇನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಚಿತ್ತೇ’’ತಿ ಏಕವಚನಂ ಕತಂ। ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ತಮೇವ ಕಾಯಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ’’ತಿ ಆಹ। ತಮೇವ ಕಾಯನ್ತಿ ಚ ಅವಧಾರಣೇನ ವೇದನಾದಿಅನುಪಸ್ಸನಂ ನಿವತ್ತೇತಿ। ತೇನ ಚ ಪುನ ಕಾಯಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಪಯೋಜನಂ ಸೂಚಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ಕಾಯೇ’’ತಿ ಹಿ ವತ್ವಾಪಿ ಪುನ ‘‘ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ದುತಿಯಂ ಕಾಯಗ್ಗಹಣಂ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋ ವವತ್ಥಾನಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಾದಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಕತಂ। ತೇನ ವೇದನಾದಯೋಪಿ ಏತ್ಥ ಸಿತಾ, ಏತ್ಥ ಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ಕಾಯವೇದನಾದಿಅನುಪಸ್ಸನಪ್ಪಸಙ್ಗೇಪಿ ಆಪನ್ನೇ ನ ಕಾಯೇ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸೀ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸೀ ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾ। ಅಥ ಖೋ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀಯೇವಾತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾತವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಕಾರಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸನೇನ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋ ವವತ್ಥಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ। ತಥಾ ನ ಕಾಯೇ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗವಿನಿಮುತ್ತಏಕಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ, ನಾಪಿ ಕೇಸಲೋಮಾದಿವಿನಿಮುತ್ತಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾನುಪಸ್ಸೀ। ಯೋಪಿ ಚೇತ್ಥ ಕೇಸಲೋಮಾದಿಕೋ ಭೂತುಪಾದಾಯಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತೋ ಕಾಯೋ, ಕತ್ಥಪಿ ನ ಭೂತುಪಾದಾಯವಿನಿಮುತ್ತಏಕಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ, ಅಥ ಖೋ ರಥಸಮ್ಭಾರಾನುಪಸ್ಸಕೋ ವಿಯ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸಮೂಹಾನುಪಸ್ಸೀ , ನಾಗರಾವಯವಾನುಪಸ್ಸಕೋ ವಿಯ ಕೇಸಲೋಮಾದಿಸಮೂಹಾನುಪಸ್ಸೀ, ಕದಲಿಕ್ಖನ್ಧಪತ್ತವಟ್ಟಿವಿನಿಬ್ಭುಜ್ಜಕೋ ರಿತ್ತಮುಟ್ಠಿವಿನಿವೇಠಕೋ ವಿಯ ಚ ಭೂತುಪಾದಾಯಸಮೂಹಾನುಪಸ್ಸೀಯೇವಾತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಸಮೂಹವಸೇನೇವ ಕಾಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ದಸ್ಸನೇನ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ನ ಹೇತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತಸಮೂಹವಿನಿಮುತ್ತೋ ಕಾಯೋ ವಾ ಇತ್ಥೀ ವಾ ಪುರಿಸೋ ವಾ ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಸಮೂಹಮತ್ತೇಯೇವ ಪನ ತಥಾ ತಥಾ ಸತ್ತಾ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಂ ಕರೋನ್ತಿ।

    390.Ajjhattaparikammavasenāti attano kesādīsu parikammakaraṇavasena. Aṭṭhārasavidheti aṭṭhārasappabhede. Kāyeti rūpakāye. Rūpakāyo hi idha aṅgapaccaṅgānaṃ kesādīnañca dhammānaṃ samūhaṭṭhena hatthikāyarathakāyādayo viya kāyoti adhippeto. Samūhavisayatāya cassa kāyasaddassa samudāyūpādanatāya ca asubhākārassa ‘‘kāye’’ti ekavacanaṃ. Tathā ārammaṇādivibhāgena anekabhedabhinnampi cittaṃ cittabhāvasāmaññena ekajjhaṃ gahetvā ‘‘citte’’ti ekavacanaṃ kataṃ. Kāyānupassīti imassa atthaṃ dassetuṃ – ‘‘tameva kāyaṃ paññāya anupassanto’’ti āha. Tameva kāyanti ca avadhāraṇena vedanādianupassanaṃ nivatteti. Tena ca puna kāyaggahaṇassa payojanaṃ sūcitanti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Kāye’’ti hi vatvāpi puna ‘‘kāyānupassī’’ti dutiyaṃ kāyaggahaṇaṃ asammissato vavatthānaghanavinibbhogādidassanatthaṃ kataṃ. Tena vedanādayopi ettha sitā, ettha paṭibaddhāti kāyavedanādianupassanappasaṅgepi āpanne na kāye vedanānupassī cittānupassī dhammānupassī vā. Atha kho kāyānupassīyevāti kāyasaṅkhātavatthusmiṃ kāyānupassanākārasseva dassanena asammissato vavatthānaṃ dassitaṃ hoti. Tathā na kāye aṅgapaccaṅgavinimuttaekadhammānupassī, nāpi kesalomādivinimuttaitthipurisānupassī. Yopi cettha kesalomādiko bhūtupādāyasamūhasaṅkhāto kāyo, katthapi na bhūtupādāyavinimuttaekadhammānupassī, atha kho rathasambhārānupassako viya aṅgapaccaṅgasamūhānupassī , nāgarāvayavānupassako viya kesalomādisamūhānupassī, kadalikkhandhapattavaṭṭivinibbhujjako rittamuṭṭhiviniveṭhako viya ca bhūtupādāyasamūhānupassīyevāti nānappakārato samūhavaseneva kāyasaṅkhātassa vatthuno dassanena ghanavinibbhogo dassito hoti. Na hettha yathāvuttasamūhavinimutto kāyo vā itthī vā puriso vā añño vā koci dhammo dissati, yathāvuttadhammasamūhamatteyeva pana tathā tathā sattā micchābhinivesaṃ karonti.

    ಅಟ್ಠಾರಸವಿಧೇನಾತಿ ಅಟ್ಠಾರಸವಿಧಾ। ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವಕಸ್ಸಾತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವಂ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ। ತೀಸು ಭವೇಸು ಕಿಲೇಸೇ ಆತಪೇತೀತಿ ಆತಾಪೋ, ವೀರಿಯಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ಯದಿಪಿ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹಾನಂ ಆತಾಪನನ್ತಿ, ತಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೇವ। ಆತಪಸದ್ದೋ ವಿಯ ಪನ ಆತಾಪಸದ್ದೋಪಿ ವೀರಿಯೇವ ನಿರುಳ್ಹೋ। ಅಥ ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಪ್ಪಹಾನೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅಬ್ಭುಸ್ಸಹನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯಂ ತದಾತಾಪನನ್ತಿ ವೀರಿಯಮೇವ ತಥಾ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ಆತಾಪೋತಿ ವೀರಿಯಸ್ಸ ನಾಮಂ, ಸೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಆತಾಪೀ। ಅಯಞ್ಚ ಈಕಾರೋ ಪಸಂಸಾಯ ಅತಿಸಯಸ್ಸ ವಾ ದೀಪಕೋತಿ ಆತಾಪಿಗ್ಗಹಣೇನ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಸಮಙ್ಗಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಆತಾಪೀತಿ…ಪೇ॰… ವೀರಿಯೇನ ವೀರಿಯವಾ’’ತಿ। ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸಙ್ಖಾತೇನ ಞಾಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅಟ್ಠಾರಸವಿಧೇನ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಮಾ ಪಜಾನನ್ತೋ’’ತಿ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಚನತ್ಥೋ – ಸಮ್ಮಾ ಸಮನ್ತತೋ ಸಾಮಞ್ಚ ಪಜಾನನ್ತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ, ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋ ವವತ್ಥಾನೇ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸಿತಾಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾ ಅವಿಪರೀತಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪ್ಪಜಾನೇನ ಸಮನ್ತತೋ ಉಪರೂಪರಿವಿಸೇಸಾವಹಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಮಾ ಪಜಾನನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Aṭṭhārasavidhenāti aṭṭhārasavidhā. Satipaṭṭhānabhāvakassāti satipaṭṭhānabhāvaṃ bhāventassa. Tīsu bhavesu kilese ātapetīti ātāpo, vīriyassetaṃ nāmaṃ. Yadipi hi kilesānaṃ pahānaṃ ātāpananti, taṃ sammādiṭṭhiādīnampi attheva. Ātapasaddo viya pana ātāpasaddopi vīriyeva niruḷho. Atha vā paṭipakkhappahāne sampayuttadhammānaṃ abbhussahanavasena pavattamānassa vīriyassa sātisayaṃ tadātāpananti vīriyameva tathā vuccati, na aññadhammā, tasmā ātāpoti vīriyassa nāmaṃ, so assa atthīti ātāpī. Ayañca īkāro pasaṃsāya atisayassa vā dīpakoti ātāpiggahaṇena sammappadhānasamaṅgitaṃ dasseti. Tenevāha – ‘‘ātāpīti…pe… vīriyena vīriyavā’’ti. Sampajānoti sampajaññasaṅkhātena ñāṇena samannāgato. Tenāha – ‘‘aṭṭhārasavidhena…pe… sammā pajānanto’’ti. Ayaṃ panettha vacanattho – sammā samantato sāmañca pajānanto sampajāno, asammissato vavatthāne aññadhammānupassitābhāvena sammā aviparītaṃ sabbākārappajānena samantato uparūparivisesāvahabhāvena pavattiyā sammā pajānantoti attho.

    ಕಾಯೋ ಚ ಇಧ ಲುಜ್ಜನಪ್ಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ – ‘‘ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಾಯಸಙ್ಖಾತೇ ಲೋಕೇ’’ತಿ। ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕತಣ್ಹನ್ತಿ ರೂಪಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಪವತ್ತಮಾನಂ ತಣ್ಹಂ । ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಅಭಿಜ್ಝಾಗಹಣೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ, ದೋಮನಸ್ಸಗ್ಗಹಣೇನ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ನೀವರಣಪರಿಯಾಪನ್ನಬಲವಧಮ್ಮದ್ವಯದಸ್ಸನೇನ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವಿಸೇಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಅಭಿಜ್ಝಾವಿನಯೇನ ಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿಮೂಲಕಸ್ಸ ಅನುರೋಧಸ್ಸ, ದೋಮನಸ್ಸವಿನಯೇನ ಕಾಯವಿಪತ್ತಿಮೂಲಕಸ್ಸ ವಿರೋಧಸ್ಸ, ಅಭಿಜ್ಝಾವಿನಯೇನ ಚ ಕಾಯೇ ಅಭಿರತಿಯಾ, ದೋಮನಸ್ಸವಿನಯೇನ ಕಾಯಭಾವನಾಯ ಅನಭಿರತಿಯಾ, ಅಭಿಜ್ಝಾವಿನಯೇನ ಕಾಯೇ ಅಭೂತಾನಂ ಸುಭಸುಖಭಾವಾದೀನಂ ಪಕ್ಖೇಪಸ್ಸ, ದೋಮನಸ್ಸವಿನಯೇನ ಕಾಯೇ ಭೂತಾನಂ ಅಸುಭಾಸುಖಭಾವಾದೀನಂ ಅಪನಯನಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ಯೋಗಾವಚರಸ್ಸ ಯೋಗಾನುಭಾವೋ ಯೋಗಸಮತ್ಥತಾ ಚ ದೀಪಿತಾ ಹೋತಿ। ಯೋಗಾನುಭಾವೋ ಹಿ ಏಸ, ಯದಿದಂ ಅನುರೋಧವಿರೋಧವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ಅರತಿರತಿಸಹೋ ಅಭೂತಪಕ್ಖೇಪಭೂತಾಪನಯನವಿರಹಿತೋ ಚ ಹೋತಿ। ಅನುರೋಧವಿರೋಧವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ಚೇಸ ಅರತಿರತಿಸಹೋ ಅಭೂತಂ ಅಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಭೂತಞ್ಚ ಅನಪನೇನ್ತೋ ಯೋಗಸಮತ್ಥೋ ಹೋತೀತಿ। ಸುದ್ಧರೂಪಸಮ್ಮಸನಮೇವ ಕಥಿತನ್ತಿ ಕೇವಲಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ।

    Kāyo ca idha lujjanappalujjanaṭṭhena lokoti adhippetoti āha – ‘‘tasmiṃyeva kāyasaṅkhāte loke’’ti. Pañcakāmaguṇikataṇhanti rūpādīsu pañcasu kāmaguṇesu pavattamānaṃ taṇhaṃ . Yasmā panettha abhijjhāgahaṇena kāmacchando, domanassaggahaṇena byāpādo saṅgahaṃ gacchati, tasmā nīvaraṇapariyāpannabalavadhammadvayadassanena nīvaraṇappahānaṃ vuttaṃ hotīti veditabbaṃ. Visesena cettha abhijjhāvinayena kāyasampattimūlakassa anurodhassa, domanassavinayena kāyavipattimūlakassa virodhassa, abhijjhāvinayena ca kāye abhiratiyā, domanassavinayena kāyabhāvanāya anabhiratiyā, abhijjhāvinayena kāye abhūtānaṃ subhasukhabhāvādīnaṃ pakkhepassa, domanassavinayena kāye bhūtānaṃ asubhāsukhabhāvādīnaṃ apanayanassa ca pahānaṃ vuttaṃ. Tena yogāvacarassa yogānubhāvo yogasamatthatā ca dīpitā hoti. Yogānubhāvo hi esa, yadidaṃ anurodhavirodhavippamutto aratiratisaho abhūtapakkhepabhūtāpanayanavirahito ca hoti. Anurodhavirodhavippamutto cesa aratiratisaho abhūtaṃ apakkhipanto bhūtañca anapanento yogasamattho hotīti. Suddharūpasammasanameva kathitanti kevalaṃ kāyānupassanābhāvato vuttaṃ.

    ಸುಖಾದಿಭೇದಾಸು ವೇದನಾಸೂತಿ ಸುಖದುಕ್ಖಅದುಕ್ಖಮಸುಖಸಾಮಿಸನಿರಾಮಿಸಭೇದಾಸು ವೇದನಾಸು। ತತ್ಥ ಸುಖಯತೀತಿ ಸುಖಾ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಕಾಯಞ್ಚ ಲದ್ಧಸ್ಸಾದೇ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಟ್ಠು ವಾ ಖಾದತಿ, ಖನತಿ ವಾ ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ಆಬಾಧನ್ತಿ ಸುಖಾ, ಸುಕರಂ ಓಕಾಸದಾನಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಸುಖಾ। ದುಕ್ಖಯತೀತಿ ದುಕ್ಖಾ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಕಾಯಞ್ಚ ಪೀಳೇತಿ ವಿಬಾಧತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಟ್ಠು ವಾ ಖಾದತಿ, ಖನತಿ ವಾ ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ಸಾತನ್ತಿ ದುಕ್ಖಾ, ದುಕ್ಕರಂ ಓಕಾಸದಾನಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ವಾ ದುಕ್ಖಾ। ದುಕ್ಖಸುಖಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ ವುತ್ತಾ। ವೇದಿಯತಿ ಆರಮ್ಮಣರಸಂ ಅನುಭವತೀತಿ ವೇದನಾ। ವೇದಿಯಮಾನೋತಿ ಅನುಭವಮಾನೋ। ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಿಯಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಕಾಯಿಕಂ ವಾ ಚೇತಸಿಕಂ ವಾ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಿಯಮಾನೋ ‘‘ಅಹಂ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಿಯಾಮೀ’’ತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಕಾಮಂ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕಾಪಿ ದಾರಕಾ ಥಞ್ಞಪಿವನಾದಿಕಾಲೇ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಿಯಮಾನಾ ‘‘ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಿಯಾಮಾ’’ತಿ ಪಜಾನನ್ತಿ, ನ ಪನೇತಂ ಏವರೂಪಂ ಪಜಾನನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಏವರೂಪಞ್ಹಿ ಜಾನನಂ ಸತ್ತುಪಲದ್ಧಿಂ ನ ಜಹತಿ, ಅತ್ತಸಞ್ಞಂ ನ ಉಗ್ಘಾಟೇತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾ ವಾ ನ ಹೋತಿ। ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಜಾನನಂ ಸತ್ತುಪಲದ್ಧಿಂ ಜಹತಿ, ಅತ್ತಸಞ್ಞಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಞ್ಚೇವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾ ಚ ಹೋತಿ। ಇದಞ್ಹಿ ‘‘ಕೋ ವೇದಿಯತಿ, ತಸ್ಸ ವೇದನಾ, ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ವೇದನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಪಜಾನನ್ತಸ್ಸ ವೇದಿಯನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।

    Sukhādibhedāsu vedanāsūti sukhadukkhaadukkhamasukhasāmisanirāmisabhedāsu vedanāsu. Tattha sukhayatīti sukhā, sampayuttadhamme kāyañca laddhassāde karotīti attho. Suṭṭhu vā khādati, khanati vā kāyikaṃ cetasikañca ābādhanti sukhā, sukaraṃ okāsadānaṃ etissāti vā sukhā. Dukkhayatīti dukkhā, sampayuttadhamme kāyañca pīḷeti vibādhatīti attho. Duṭṭhu vā khādati, khanati vā kāyikaṃ cetasikañca sātanti dukkhā, dukkaraṃ okāsadānaṃ etissāti vā dukkhā. Dukkhasukhappaṭikkhepena adukkhamasukhāti upekkhā vuttā. Vediyati ārammaṇarasaṃ anubhavatīti vedanā. Vediyamānoti anubhavamāno. Sukhaṃ vedanaṃ vediyāmīti pajānātīti kāyikaṃ vā cetasikaṃ vā sukhaṃ vedanaṃ vediyamāno ‘‘ahaṃ sukhaṃ vedanaṃ vediyāmī’’ti pajānātīti attho. Tattha kāmaṃ uttānaseyyakāpi dārakā thaññapivanādikāle sukhaṃ vedanaṃ vediyamānā ‘‘sukhaṃ vedanaṃ vediyāmā’’ti pajānanti, na panetaṃ evarūpaṃ pajānanaṃ sandhāya vuttaṃ. Evarūpañhi jānanaṃ sattupaladdhiṃ na jahati, attasaññaṃ na ugghāṭeti, kammaṭṭhānaṃ vā satipaṭṭhānabhāvanā vā na hoti. Imassa pana bhikkhuno jānanaṃ sattupaladdhiṃ jahati, attasaññaṃ ugghāṭeti, kammaṭṭhānañceva satipaṭṭhānabhāvanā ca hoti. Idañhi ‘‘ko vediyati, tassa vedanā, kiṃ kāraṇā vedanā’’ti evaṃ sampajānantassa vediyanaṃ sandhāya vuttaṃ.

    ತತ್ಥ ಕೋ ವೇದಿಯತೀತಿ? ನ ಕೋಚಿ ಸತ್ತೋ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ವೇದಿಯತಿ। ಕಸ್ಸ ವೇದನಾತಿ? ನ ಕಸ್ಸಚಿ ಸತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಾ ವೇದನಾ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ವೇದನಾತಿ? ವತ್ಥುಆರಮ್ಮಣಾ ಚ ಪನಸ್ಸ ವೇದನಾತಿ। ತಸ್ಮಾ ಏಸ ಏವಂ ಪಜಾನಾತಿ ‘‘ತಂ ತಂ ಸುಖಾದೀನಂ ವತ್ಥುಭೂತಂ ರೂಪಾದಿಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ವೇದನಾವ ವೇದಿಯತಿ, ತಂ ಪನ ವೇದನಾಪವತ್ತಿಂ ಉಪಾದಾಯ ‘ಅಹಂ ವೇದಿಯಾಮೀ’ತಿ ವೋಹಾರಮತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಏವಂ ‘‘ಸುಖಾದೀನಂ ವತ್ಥುಭೂತಂ ರೂಪಾದಿಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ವೇದನಾವ ವೇದಿಯತೀ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ಏಸ ‘‘ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಿಯಾಮೀ’’ತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Tattha ko vediyatīti? Na koci satto vā puggalo vā vediyati. Kassa vedanāti? Na kassaci sattassa vā puggalassa vā vedanā. Kiṃ kāraṇā vedanāti? Vatthuārammaṇā ca panassa vedanāti. Tasmā esa evaṃ pajānāti ‘‘taṃ taṃ sukhādīnaṃ vatthubhūtaṃ rūpādiṃ ārammaṇaṃ katvā vedanāva vediyati, taṃ pana vedanāpavattiṃ upādāya ‘ahaṃ vediyāmī’ti vohāramattaṃ hotī’’ti. Evaṃ ‘‘sukhādīnaṃ vatthubhūtaṃ rūpādiṃ ārammaṇaṃ katvā vedanāva vediyatī’’ti sallakkhento esa ‘‘sukhaṃ vedanaṃ vediyāmī’’ti pajānātīti veditabbo.

    ಅಥ ವಾ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಿಯಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸುಖವೇದನಾಕ್ಖಣೇ ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಅಭಾವತೋ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಿಯಮಾನೋ ‘‘ಸುಖಂ ವೇದನಂಯೇವ ವೇದಿಯಾಮೀ’’ತಿ ಪಜಾನಾತಿ। ತೇನ ಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ಭೂತಪುಬ್ಬಾ ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ, ತಸ್ಸಾ ಇದಾನಿ ಅಭಾವತೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಚ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಇತೋ ಪರಂ ಪಠಮಂ ಅಭಾವತೋ ‘‘ವೇದನಾ ನಾಮ ಅನಿಚ್ಚಾ ಅದ್ಧುವಾ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಇತಿಹ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಹೋತಿ। ದುಕ್ಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಿಯಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Atha vā sukhaṃ vedanaṃ vediyāmīti pajānātīti sukhavedanākkhaṇe dukkhāya vedanāya abhāvato sukhaṃ vedanaṃ vediyamāno ‘‘sukhaṃ vedanaṃyeva vediyāmī’’ti pajānāti. Tena yā pubbe bhūtapubbā dukkhā vedanā, tassā idāni abhāvato imissā ca sukhāya vedanāya ito paraṃ paṭhamaṃ abhāvato ‘‘vedanā nāma aniccā addhuvā vipariṇāmadhammā’’ti itiha tattha sampajāno hoti. Dukkhaṃ vedanaṃ vediyāmīti pajānātītiādīsupi eseva nayo.

    ಸಾಮಿಸಂ ವಾ ಸುಖನ್ತಿಆದೀಸು ಯಸ್ಮಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆಮಸಿತಬ್ಬತೋ ಆಮಿಸಾ ನಾಮ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ। ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಸಹ ಆಮಿಸೇಹೀತಿ ಸಾಮಿಸಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಮಿಸಾ ಸುಖಾ ನಾಮ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾಮಿಸನಿಸ್ಸಿತಾ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಛಗೇಹಸ್ಸಿತಾ ಸೋಮನಸ್ಸವೇದನಾ। ಸಾಮಿಸಾ ದುಕ್ಖಾ ನಾಮ ಛಗೇಹಸ್ಸಿತಾ ದೋಮನಸ್ಸವೇದನಾ। ಸಾ ಚ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ‘‘ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ನಾನುಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ನಾನುಭವಾಮೀ’’ತಿ ವಿತಕ್ಕಯತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಕಾಮಗುಣನಿಸ್ಸಿತಾ ದೋಮನಸ್ಸವೇದನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ನಿರಾಮಿಸಾ ಸುಖಾ ನಾಮ ಛನೇಕ್ಖಮ್ಮಸ್ಸಿತಾ ಸೋಮನಸ್ಸವೇದನಾ। ಸಾ ಚ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತಾ ಮೇ ವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸೋಮನಸ್ಸವೇದನಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Sāmisaṃ vā sukhantiādīsu yasmā kilesehi āmasitabbato āmisā nāma pañca kāmaguṇā. Ārammaṇakaraṇavasena saha āmisehīti sāmisā, tasmā sāmisā sukhā nāma pañcakāmaguṇāmisanissitā chasu dvāresu uppannā chagehassitā somanassavedanā. Sāmisā dukkhā nāma chagehassitā domanassavedanā. Sā ca chasu dvāresu ‘‘iṭṭhārammaṇaṃ nānubhavissāmi nānubhavāmī’’ti vitakkayato uppannā kāmaguṇanissitā domanassavedanā veditabbā. Nirāmisā sukhā nāma chanekkhammassitā somanassavedanā. Sā ca chasu dvāresu iṭṭhārammaṇe āpāthagate aniccādivasena vipassanaṃ paṭṭhapetvā ussukkāpetuṃ sakkontassa ‘‘ussakkitā me vipassanā’’ti somanassajātassa uppannā somanassavedanā daṭṭhabbā.

    ನಿರಾಮಿಸಾ ದುಕ್ಖಾ ನಾಮ ಛನೇಕ್ಖಮ್ಮಸ್ಸಿತಾ ದೋಮನಸ್ಸವೇದನಾ। ಸಾ ಪನ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಅನುತ್ತರವಿಮೋಕ್ಖಸಙ್ಖಾತಅರಿಯಫಲಧಮ್ಮೇಸು ಪಿಹಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ತದಧಿಗಮಾಯ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಇಮಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಂ ಇಮಮ್ಪಿ ಮಾಸಂ ಇಮಮ್ಪಿ ಸಂವಚ್ಛರಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ’’ನ್ತಿ ಅನುಸೋಚತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ದೋಮನಸ್ಸವೇದನಾ।

    Nirāmisā dukkhā nāma chanekkhammassitā domanassavedanā. Sā pana chasu dvāresu iṭṭhārammaṇe āpāthagate anuttaravimokkhasaṅkhātaariyaphaladhammesu pihaṃ paṭṭhapetvā tadadhigamāya aniccādivasena vipassanaṃ paṭṭhapetvā ussukkāpetuṃ asakkontassa ‘‘imampi pakkhaṃ imampi māsaṃ imampi saṃvaccharaṃ vipassanaṃ ussukkāpetvā ariyabhūmiṃ pāpuṇituṃ nāsakkhi’’nti anusocato uppannā domanassavedanā.

    ಸಾಮಿಸಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ನಾಮ ಛಗೇಹಸ್ಸಿತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾ। ಸಾ ಚ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಗುಳಪಿಣ್ಡಕೇ ನಿಲೀನಮಕ್ಖಿಕಾ ವಿಯ ರೂಪಾದೀನಿ ಅನುವತ್ತಮಾನಾ ತತ್ಥೇವ ಲಗ್ಗಾ ಲಗ್ಗಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಕಾಮಗುಣನಿಸ್ಸಿತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾ। ನಿರಾಮಿಸಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ನಾಮ ಛನೇಕ್ಖಮ್ಮಸ್ಸಿತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾ। ಸಾ ಪನ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಇಟ್ಠಾದಿಆರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಇಟ್ಠೇ ಅರಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ, ಅನಿಟ್ಠೇ ಅದುಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ, ಅಸಮಪೇಕ್ಖನೇನ ಅಮುಯ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾ। ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಂ। ಸಾವ ವೇದನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಲುಜ್ಜನಪ್ಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಸಾ ವೇದನಾ ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Sāmisā adukkhamasukhā nāma chagehassitā upekkhāvedanā. Sā ca chasu dvāresu iṭṭhārammaṇe āpāthagate guḷapiṇḍake nilīnamakkhikā viya rūpādīni anuvattamānā tattheva laggā laggitā hutvā uppannā kāmaguṇanissitā upekkhāvedanā. Nirāmisā adukkhamasukhā nāma chanekkhammassitā upekkhāvedanā. Sā pana chasu dvāresu iṭṭhādiārammaṇe āpāthagate iṭṭhe arajjantassa, aniṭṭhe adussantassa, asamapekkhanena amuyhantassa uppannā vipassanāñāṇasampayuttā upekkhāvedanā. Evaṃ vuttanti mahāsatipaṭṭhānasutte vuttaṃ. Sāva vedanā veditabbāti lujjanappalujjanaṭṭhena sā vedanā ‘‘loko’’ti veditabbā.

    ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರಿತೇತಿ ‘‘ಸರಾಗಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಸರಾಗಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಪಜಾನಾತಿ, ವೀತರಾಗಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ…ಪೇ॰… ಸದೋಸಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ, ವೀತದೋಸಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ, ಸಮೋಹಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ, ವೀತಮೋಹಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ, ಸಂಖಿತ್ತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ, ವಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ, ಮಹಗ್ಗತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ, ಅಮಹಗ್ಗತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ, ಸಉತ್ತರಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ, ಅನುತ್ತರಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ, ಸಮಾಹಿತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ, ಅಸಮಾಹಿತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ, ವಿಮುತ್ತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ, ಅವಿಮುತ್ತಂ ವಾ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೪) ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತೇ ಸೋಳಸವಿಧೇ ಚಿತ್ತೇ।

    Evaṃ vitthāriteti ‘‘sarāgaṃ vā cittaṃ sarāgaṃ cittanti pajānāti, vītarāgaṃ vā cittaṃ…pe… sadosaṃ vā cittaṃ, vītadosaṃ vā cittaṃ, samohaṃ vā cittaṃ, vītamohaṃ vā cittaṃ, saṃkhittaṃ vā cittaṃ, vikkhittaṃ vā cittaṃ, mahaggataṃ vā cittaṃ, amahaggataṃ vā cittaṃ, sauttaraṃ vā cittaṃ, anuttaraṃ vā cittaṃ, samāhitaṃ vā cittaṃ, asamāhitaṃ vā cittaṃ, vimuttaṃ vā cittaṃ, avimuttaṃ vā cittanti pajānātī’’ti evaṃ satipaṭṭhānasutte (dī. ni. 2.381; ma. ni. 1.114) vitthāretvā dassite soḷasavidhe citte.

    ತತ್ಥ ಸರಾಗನ್ತಿ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಲೋಭಸಹಗತಂ। ವೀತರಾಗನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ। ಇದಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಸನಂ ನ ಧಮ್ಮಸಮೋಧಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಏಕಪದೇಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ಸೇಸಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ ನೇವ ಪುರಿಮಪದಂ, ನ ಪಚ್ಛಿಮಪದಂ ಭಜನ್ತಿ। ಸದೋಸನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಂ। ವೀತದೋಸನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ। ಸೇಸಾನಿ ದಸ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ ನೇವ ಪುರಿಮಪದಂ, ನ ಪಚ್ಛಿಮಪದಂ ಭಜನ್ತಿ। ಸಮೋಹನ್ತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತಞ್ಚೇವ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಞ್ಚಾತಿ ದುವಿಧಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಮೋಹೋ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೇಸಾನಿಪಿ ಇಧ ವತ್ತನ್ತಿಯೇವ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಞೇವ ಹಿ ದುಕೇ ದ್ವಾದಸಾಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ ಪರಿಯಾದಿನ್ನಾನೀತಿ। ವೀತಮೋಹನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ।

    Tattha sarāganti aṭṭhavidhaṃ lobhasahagataṃ. Vītarāganti lokiyakusalābyākataṃ. Idaṃ pana yasmā sammasanaṃ na dhammasamodhānaṃ, tasmā idha ekapadepi lokuttaraṃ na labbhati. Sesāni cattāri akusalacittāni neva purimapadaṃ, na pacchimapadaṃ bhajanti. Sadosanti duvidhaṃ domanassasahagataṃ. Vītadosanti lokiyakusalābyākataṃ. Sesāni dasa akusalacittāni neva purimapadaṃ, na pacchimapadaṃ bhajanti. Samohanti vicikicchāsahagatañceva uddhaccasahagatañcāti duvidhaṃ. Yasmā pana moho sabbākusalesu uppajjati, tasmā sesānipi idha vattantiyeva. Imasmiññeva hi duke dvādasākusalacittāni pariyādinnānīti. Vītamohanti lokiyakusalābyākataṃ.

    ಸಂಖಿತ್ತನ್ತಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಾನುಪತಿತಂ। ಏತಞ್ಹಿ ಸಙ್ಕುಚಿತಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಙ್ಕೋಚವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ। ವಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಂ। ಏತಞ್ಹಿ ಪಸಟಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸವಿಸೇಸಂ ವಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ವಿಸಟಭಾವೇನ ಪವತ್ತನತೋ। ಮಹಗ್ಗತನ್ತಿ ರೂಪಾವಚರಂ ಅರೂಪಾವಚರಞ್ಚ। ಅಮಹಗ್ಗತನ್ತಿ ಕಾಮಾವಚರಂ। ಸಉತ್ತರನ್ತಿ ಕಾಮಾವಚರಂ। ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ರೂಪಾವಚರಂ ಅರೂಪಾವಚರಞ್ಚ। ತತ್ರಾಪಿ ಸಉತ್ತರಂ ರೂಪಾವಚರಂ, ಅನುತ್ತರಂ ಅರೂಪಾವಚರಮೇವ। ಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿ ವಾ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿ ವಾ ಅತ್ಥಿ। ಅಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಉಭಯಸಮಾಧಿವಿರಹಿತಂ। ವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮುತ್ತೀಹಿ ವಿಮುತ್ತಂ। ಅವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಉಭಯವಿಮುತ್ತಿರಹಿತಂ। ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿನಿಸ್ಸರಣವಿಮುತ್ತೀನಂ ಪನ ಇಧ ಓಕಾಸೋವ ನತ್ಥಿ, ಓಕಾಸಾಭಾವೋ ಚ ಸಮ್ಮಸನಚಾರಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Saṃkhittanti thinamiddhānupatitaṃ. Etañhi saṅkucitacittaṃ nāma ārammaṇe saṅkocavasena pavattanato. Vikkhittanti uddhaccasahagataṃ. Etañhi pasaṭacittaṃ nāma ārammaṇe savisesaṃ vikkhepavasena visaṭabhāvena pavattanato. Mahaggatanti rūpāvacaraṃ arūpāvacarañca. Amahaggatanti kāmāvacaraṃ. Sauttaranti kāmāvacaraṃ. Anuttaranti rūpāvacaraṃ arūpāvacarañca. Tatrāpi sauttaraṃ rūpāvacaraṃ, anuttaraṃ arūpāvacarameva. Samāhitanti yassa appanāsamādhi vā upacārasamādhi vā atthi. Asamāhitanti ubhayasamādhivirahitaṃ. Vimuttanti tadaṅgavikkhambhanavimuttīhi vimuttaṃ. Avimuttanti ubhayavimuttirahitaṃ. Samucchedappaṭippassaddhinissaraṇavimuttīnaṃ pana idha okāsova natthi, okāsābhāvo ca sammasanacārassa adhippetattā veditabbo.

    ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಖನ್ಧಾ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ, ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜಾ ಧಮ್ಮರಾಸಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಾದಿವಸೇನ ಉಪಾದಾತಬ್ಬಾ ವಾ ಖನ್ಧಾ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ। ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಯತನಾನೀತಿ ಚಕ್ಖು ಸೋತಂ ಘಾನಂ ಜಿವ್ಹಾ ಕಾಯೋ ಮನೋತಿ ಇಮಾನಿ ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಾನಿ ಚೇವ, ರೂಪಂ ಸದ್ದೋ ಗನ್ಧೋ ರಸೋ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೋ ಧಮ್ಮಾತಿ ಇಮಾನಿ ಛ ಬಾಹಿರಾಯತನಾನಿ ಚ। ಏತ್ಥ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ ಸಮ್ಮಸನಚಾರಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಸತ್ತ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಯೋ ಸತ್ತ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ। ಸತಿಆದಯೋ ಹಿ ಸಮ್ಬೋಧಿಸ್ಸ, ಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ವಾ ಅಙ್ಗಾತಿ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ। ತಥಾ ಹಿ ಸಮ್ಬುಜ್ಝತಿ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯೋಗಾವಚರೋತಿ ಸಮ್ಬೋಧಿ, ಯಾಯ ವಾ ಸೋ ಸತಿಆದಿಕಾಯ ಸತ್ತಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಸಮ್ಬುಜ್ಝತಿ, ಕಿಲೇಸನಿದ್ದಾತೋ ಉಟ್ಠಾತಿ, ಸಚ್ಚಾನಿ ವಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಸಾ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗೀ ಸಮ್ಬೋಧಿ, ತಸ್ಸ ಸಮ್ಬೋಧಿಸ್ಸ, ತಸ್ಸಾ ವಾ ಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಅಙ್ಗಾತಿ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ।

    Upādānassa khandhā upādānakkhandhā, upādānassa paccayabhūtā dhammapuñjā dhammarāsayoti attho. Upādānehi ārammaṇakaraṇādivasena upādātabbā vā khandhā upādānakkhandhā. Cha ajjhattikabāhirāyatanānīti cakkhu sotaṃ ghānaṃ jivhā kāyo manoti imāni cha ajjhattikāyatanāni ceva, rūpaṃ saddo gandho raso phoṭṭhabbo dhammāti imāni cha bāhirāyatanāni ca. Ettha pana lokuttaradhammā na gahetabbā sammasanacārassa adhippetattā. Satta sambojjhaṅgāti satisambojjhaṅgādayo satta sambojjhaṅgā. Satiādayo hi sambodhissa, sambodhiyā vā aṅgāti sambojjhaṅgā. Tathā hi sambujjhati āraddhavipassakato paṭṭhāya yogāvacaroti sambodhi, yāya vā so satiādikāya sattadhammasāmaggiyā sambujjhati, kilesaniddāto uṭṭhāti, saccāni vā paṭivijjhati, sā dhammasāmaggī sambodhi, tassa sambodhissa, tassā vā sambodhiyā aṅgāti sambojjhaṅgā.

    ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ ‘‘ದುಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೭೧-೧೦೭೨) ಏವಂ ವುತ್ತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ವಟ್ಟಂ ಪವತ್ತಿಹೇತುಭಾವತೋ। ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ವಿವಟ್ಟಂ ನಿವಟ್ಟತದಧಿಗಮೂಪಾಯಭಾವತೋ। ತೇಸು ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಟ್ಟೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತಿ ಸರೂಪತೋ ಪರಿಗ್ಗಹಸಮ್ಭವತೋ। ವಿವಟ್ಟೇ ನತ್ಥಿ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಅವಿಸಯತ್ತಾ ಅವಿಸಯತ್ತೇ ಚ ಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ। ಪಞ್ಚಧಾ ವುತ್ತೇಸೂತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತೇ ವುತ್ತೇಸು। ಸುದ್ಧಅರೂಪಸಮ್ಮಸನಮೇವಾತಿ ರೂಪೇನ ಅಮಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಕೇವಲಂ ಅರೂಪಸಮ್ಮಸನಮೇವ। ಖನ್ಧಾಯತನಸಚ್ಚಕೋಟ್ಠಾಸಾನಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹತೋ ‘‘ರೂಪಾರೂಪಸಮ್ಮಸನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಾನಮ್ಪಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಂ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾನೇವ ಕಥಿತಾನೀ’’ತಿ ಆಹ।

    Cattāri ariyasaccānīti ‘‘dukkhaṃ dukkhasamudayo dukkhanirodho dukkhanirodhagāminipaṭipadā’’ti (saṃ. ni. 5.1071-1072) evaṃ vuttāni cattāri ariyasaccāni. Tattha purimāni dve saccāni vaṭṭaṃ pavattihetubhāvato. Pacchimāni vivaṭṭaṃ nivaṭṭatadadhigamūpāyabhāvato. Tesu bhikkhuno vaṭṭe kammaṭṭhānābhiniveso hoti sarūpato pariggahasambhavato. Vivaṭṭe natthi abhiniveso avisayattā avisayatte ca payojanābhāvato. Pañcadhā vuttesūti satipaṭṭhānasutte vuttesu. Suddhaarūpasammasanamevāti rūpena amissitattā kevalaṃ arūpasammasanameva. Khandhāyatanasaccakoṭṭhāsānaṃ pañcakkhandhasaṅgahato ‘‘rūpārūpasammasana’’nti vuttaṃ. Pubbabhāgiyānampi satipaṭṭhānānaṃ saṅgahitattā ‘‘lokiyalokuttaramissakāneva kathitānī’’ti āha.

    ೩೯೪. ಅನಿಬ್ಬತ್ತಾನನ್ತಿ ಅಜಾತಾನಂ। ಪಯೋಗಂ ಪರಕ್ಕಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಭುಸಂ ಯೋಗೋ ಪಯೋಗೋ, ಪಯೋಗೋವ ಪರಕ್ಕಮೋ, ಪಯೋಗಸಙ್ಖಾತಂ ಪರಕ್ಕಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಿತ್ತಂ ಉಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖೇ ಪತಿತುಂ ಅಪದಾನವಸೇನ ಉಕ್ಖಿಪತಿ। ಪಧಾನವೀರಿಯನ್ತಿ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತವೀರಿಯಂ। ಲೋಕಿಯಾತಿ ಲೋಕಿಯಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಕಥಾ। ಸಬ್ಬಪುಬ್ಬಭಾಗೇತಿ ಸಬ್ಬಮಗ್ಗಾನಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ। ಕಸ್ಸಪಸಂಯುತ್ತಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಕಸ್ಸಪಸಂಯುತ್ತೇ ಆಗತಸುತ್ತೇನ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಮೇ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಹೀಯಮಾನಾ ಅನತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೪೫) ಆಗತತ್ತಾ। ಸಾ ಲೋಕಿಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    394.Anibbattānanti ajātānaṃ. Payogaṃ parakkamanti ettha bhusaṃ yogo payogo, payogova parakkamo, payogasaṅkhātaṃ parakkamanti attho. Cittaṃ ukkhipatīti kosajjapakkhe patituṃ apadānavasena ukkhipati. Padhānavīriyanti sammappadhānalakkhaṇappattavīriyaṃ. Lokiyāti lokiyasammappadhānakathā. Sabbapubbabhāgeti sabbamaggānaṃ pubbabhāge. Kassapasaṃyuttapariyāyenāti kassapasaṃyutte āgatasuttena ‘‘uppannā me pāpakā akusalā dhammā appahīyamānā anatthāya saṃvatteyyu’’nti (saṃ. ni. 2.145) āgatattā. Sā lokiyāti veditabbā.

    ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಮಗ್ಗಂ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ನಿವತ್ತನೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ‘‘ಮಗ್ಗೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಕಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಇದಂ ಭೂತಕಥನಮತ್ತಂ। ನಿರುದ್ಧಸ್ಸ ಪುನ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ‘‘ನ ಕೋಚಿ ಗುಣೋ’’ತಿ ಆಸಙ್ಕೇಯ್ಯಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಸೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಅನನ್ತರಮೇವ ಯಥಾ ಫಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿಯೇವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯದಾನಂ। ಪುರಿಮಸ್ಮಿಮ್ಪೀತಿ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಮೇ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಅನತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥಪಿ। ವುತ್ತನ್ತಿ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯಂ। ತಂ ಪನ ತಥಾವುತ್ತವಚನಂ ನ ಯುತ್ತಂ ದುತಿಯಸ್ಮಿಂ ವಿಯ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಣೇ ಕಾರಣಾಭಾವತೋ। ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಅಗ್ಗಹಿತೇ ಮಗ್ಗೇ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಮಗ್ಗೋ ಅನತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತೇಯ್ಯಾತಿ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ನ ಚೇತಂ ಯುತ್ತಂ ಆಪಜ್ಜಮಾನೇ ತಸ್ಮಿಂ ಪಧಾನತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ। ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನಾತಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಕುಸಲಾನುಪ್ಪಾದನಾದಿಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನ।

    Samathavipassanāvāti avadhāraṇena maggaṃ nivattetvā tassa nivattane kāraṇaṃ dassento, ‘‘maggo panā’’tiādimāha. Sakiṃ uppajjitvāti idaṃ bhūtakathanamattaṃ. Niruddhassa puna anuppajjanato ‘‘na koci guṇo’’ti āsaṅkeyyāti āha – ‘‘so hī’’tiādi. Anantarameva yathā phalaṃ uppajjati, tathā pavattiyevassa paccayadānaṃ. Purimasmimpīti ‘‘anuppannā me kusalā dhammā uppajjamānā anatthāya saṃvatteyyu’’nti etthapi. Vuttanti porāṇaṭṭhakathāyaṃ. Taṃ pana tathāvuttavacanaṃ na yuttaṃ dutiyasmiṃ viya purimasmiṃ maggassa aggahaṇe kāraṇābhāvato. Purimasmiṃ aggahite magge anuppajjamāno maggo anatthāya saṃvatteyyāti āpajjeyya, na cetaṃ yuttaṃ āpajjamāne tasmiṃ padhānatthasambhavato. Catukiccasādhanavasenāti anuppannākusalānuppādanādicatukiccasādhanavasena.

    ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ‘‘ಅಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ವಾ ಅನನುಭೂತಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತನಯೇನ। ವಿಜ್ಜಮಾನಾತಿ ಧರಮಾನಸಭಾವಾ। ಖಣತ್ತಯಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಸಮಙ್ಗಿನೋ ವತ್ತಮಾನಭಾವೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವತ್ತಮಾನುಪ್ಪನ್ನಂ। ತಞ್ಹಿ ಉಪ್ಪಾದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಭಙ್ಗಾ ಉದ್ಧಂ ಪನ್ನಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಭವಿತ್ವಾ ಚ ವಿಗತಂ ಭುತ್ವಾವಿಗತಂ। ಅನುಭವನಭವನಾನಿ ಹಿ ಭವನಸಾಮಞ್ಞೇನ ಭುತ್ವಾ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ಸಾಮಞ್ಞಮೇವ ಹಿ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ವಿಸೇಸೀಯತಿ। ಇಧ ವಿಪಾಕಾನುಭವನವಸೇನ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಅವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಸ್ಸ ಸಬ್ಬಥಾ ಅವಿಗತತ್ತಾ ಭವಿತ್ವಾವಿಗತಮತ್ತವಸೇನ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ‘‘ಭುತ್ವಾವಿಗತುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಂ ವಿಯ ರಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಅನುಭೂತಾಪಗತಂ ಜವನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧತಾವಸೇನ ಭೂತಾಪಗತಞ್ಚ ಸಙ್ಖತಂ ಭೂತಾಪಗತುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಓಕಾಸಕತುಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಪಾಕಮೇವ ವದತಿ, ನ ತತ್ಥ ವಿಯ ಕಮ್ಮಮ್ಪಿ। ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಞ್ಹಿ ಭೂತಾವಿಗತುಪ್ಪನ್ನಂ ಓಕಾಸಕತುಪ್ಪನ್ನಞ್ಚ ಅಞ್ಞಥಾ ದಸ್ಸಿತಂ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಪದಭಾಜನೀಯ) –

    Vuttanayenāti ‘‘asamudācāravasena vā ananubhūtārammaṇavasena vā’’tiādinā vuttanayena. Vijjamānāti dharamānasabhāvā. Khaṇattayapariyāpannattā uppādādisamaṅgino vattamānabhāvena uppannaṃ vattamānuppannaṃ. Tañhi uppādato paṭṭhāya yāva bhaṅgā uddhaṃ pannaṃ pattanti nippariyāyato ‘‘uppanna’’nti vuccati. Anubhavitvā bhavitvā ca vigataṃ bhutvāvigataṃ. Anubhavanabhavanāni hi bhavanasāmaññena bhutvā-saddena vuttāni. Sāmaññameva hi upasaggena visesīyati. Idha vipākānubhavanavasena tadārammaṇaṃ avipakkavipākassa sabbathā avigatattā bhavitvāvigatamattavasena kammañca ‘‘bhutvāvigatuppanna’’nti vuttaṃ. Na aṭṭhasāliniyaṃ viya rajjanādivasena anubhūtāpagataṃ javanaṃ uppajjitvā niruddhatāvasena bhūtāpagatañca saṅkhataṃ bhūtāpagatuppannanti. Tasmā idha okāsakatuppannaṃ vipākameva vadati, na tattha viya kammampi. Aṭṭhasāliniyañhi bhūtāvigatuppannaṃ okāsakatuppannañca aññathā dassitaṃ. Vuttañhi tattha (dha. sa. aṭṭha. 1 kāmāvacarakusalapadabhājanīya) –

    ‘‘ಆರಮ್ಮಣರಸಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಂ ಅನುಭೂತಾಪಗತಸಙ್ಖಾತಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ, ಉಪಾದಾದಿತ್ತಯಂ ಅನುಪ್ಪತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಂ ಭೂತಾಪಗತಸಙ್ಖಾತಂ ಸೇಸಸಙ್ಖತಞ್ಚ ಭೂತಾಪಗತುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ‘ಯಾನಿಸ್ಸ ತಾನಿ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನೀ’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಅತೀತಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಅಞ್ಞಂ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸೋಕಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ, ತಥಾಕತೋಕಾಸಞ್ಚ ವಿಪಾಕಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಏವಂ ಕತೇ ಓಕಾಸೇ ಏಕನ್ತೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಓಕಾಸಕತುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ।

    ‘‘Ārammaṇarasaṃ anubhavitvā niruddhaṃ anubhūtāpagatasaṅkhātaṃ kusalākusalaṃ, upādādittayaṃ anuppatvā niruddhaṃ bhūtāpagatasaṅkhātaṃ sesasaṅkhatañca bhūtāpagatuppannaṃ nāma. ‘Yānissa tāni pubbe katāni kammānī’ti evamādinā nayena vuttaṃ kammaṃ atītampi samānaṃ aññaṃ vipākaṃ paṭibāhitvā attano vipākassokāsaṃ katvā ṭhitattā, tathākatokāsañca vipākaṃ anuppannampi samānaṃ evaṃ kate okāse ekantena uppajjanato okāsakatuppannaṃ nāmā’’ti.

    ಇಧ ಪನ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಭುತ್ವಾವಿಗತುಪ್ಪನ್ನಂ ಓಕಾಸಕತುಪ್ಪನ್ನಞ್ಚ ದಸ್ಸಿತಂ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ, ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೦೬) –

    Idha pana sammohavinodaniyaṃ vuttanayeneva bhutvāvigatuppannaṃ okāsakatuppannañca dassitaṃ. Vuttañhi, sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 406) –

    ‘‘ಕಮ್ಮೇ ಪನ ಜಹಿತೇ ಆರಮ್ಮಣರಸಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧೋ ವಿಪಾಕೋ ಭುತ್ವಾವಿಗತಂ ನಾಮ। ಕಮ್ಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಂ ಭುತ್ವಾವಿಗತಂ ನಾಮ। ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಭುತ್ವಾವಿಗತುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಞ್ಞಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಕರೋತಿ। ಏವಂ ಕತೇ ಓಕಾಸೇ ವಿಪಾಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಓಕಾಸಕರಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇದಂ ಓಕಾಸಕತುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ।

    ‘‘Kamme pana jahite ārammaṇarasaṃ anubhavitvā niruddho vipāko bhutvāvigataṃ nāma. Kammaṃ uppajjitvā niruddhaṃ bhutvāvigataṃ nāma. Tadubhayampi bhutvāvigatuppannanti saṅkhyaṃ gacchati. Kusalākusalaṃ kammaṃ aññakammassa vipākaṃ paṭibāhitvā attano vipākassa okāsaṃ karoti. Evaṃ kate okāse vipāko uppajjamāno okāsakaraṇato paṭṭhāya uppannoti vuccati. Idaṃ okāsakatuppannaṃ nāmā’’ti.

    ತತ್ಥ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಾ ಅಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ‘‘ಸತಿಪಿ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ ಸಂವೇದಯಿತಸಭಾವಾ ಆರಮ್ಮಣಾನುಭವನೇ ಸವಿಪಲ್ಲಾಸೇ ಪನ ಸನ್ತಾನೇ ಚಿತ್ತಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ಅಬ್ಯಾಕತೇಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠೋ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಸಾತಿಸಯೋ ವಿಸಯಾನುಭವನಾಕಾರೋ। ಯಥಾ ವಿಕಪ್ಪಗ್ಗಾಹವಸೇನ ರಾಗಾದೀಹಿ ತಬ್ಬಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಚ ಅಕುಸಲಂ ಕುಸಲಞ್ಚ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಆರಮ್ಮಣರಸಂ ಅನುಭವತಿ, ನ ತಥಾ ವಿಪಾಕೋ ಕಮ್ಮವೇಗಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ, ನಾಪಿ ಕಿರಿಯಾ ಅಹೇತುಕಾನಂ ಅತಿದುಬ್ಬಲತಾಯ, ಸಹೇತುಕಾನಞ್ಚ ಖೀಣಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾವತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಅತಿಸನ್ತವುತ್ತಿತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ರಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣರಸಾನುಭವನಂ ಸಾತಿಸಯನ್ತಿ ಅಕುಸಲಂ ಕುಸಲಞ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸೇಸಸಙ್ಖತಞ್ಚ ಭೂತಾಪಗತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಾ ಪನ ವಿಪಾಕಾನುಭವನವಸೇನ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಅವಿಪಕ್ಕಪಾಕಸ್ಸ ಸಬ್ಬಥಾ ಅವಿಗತತ್ತಾ ಭವಿತ್ವಾವಿಗತಮತ್ತವಸೇನ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ಭುತ್ವಾಪಗತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವ ತತ್ಥ ಓಕಾಸಕತುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ವಿಪಾಕಮೇವಾಹ, ನ ಕಮ್ಮಮ್ಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಧಾಪಿ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಭುತ್ವಾಪಗತುಪ್ಪನ್ನಂ ಓಕಾಸಕತುಪ್ಪನ್ನಞ್ಚ ವಿಭತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Tattha aṭṭhasāliniyā ayamadhippāyo – ‘‘satipi sabbesampi cittuppādānaṃ saṃvedayitasabhāvā ārammaṇānubhavane savipallāse pana santāne cittābhisaṅkhāravasena pavattito abyākatehi visiṭṭho kusalākusalānaṃ sātisayo visayānubhavanākāro. Yathā vikappaggāhavasena rāgādīhi tabbipakkhehi ca akusalaṃ kusalañca nippariyāyato ārammaṇarasaṃ anubhavati, na tathā vipāko kammavegakkhittattā, nāpi kiriyā ahetukānaṃ atidubbalatāya, sahetukānañca khīṇakilesassa chaḷaṅgupekkhāvato uppajjamānānaṃ atisantavuttittā, tasmā rajjanādivasena ārammaṇarasānubhavanaṃ sātisayanti akusalaṃ kusalañca uppajjitvā niruddhatāsāmaññena sesasaṅkhatañca bhūtāpagata’’nti vuttaṃ. Sammohavinodaniyā pana vipākānubhavanavasena tadārammaṇaṃ avipakkapākassa sabbathā avigatattā bhavitvāvigatamattavasena kammañca bhutvāpagatanti vuttaṃ. Teneva tattha okāsakatuppannanti vipākamevāha, na kammampi, tasmā idhāpi sammohavinodaniyaṃ vuttanayeneva bhutvāpagatuppannaṃ okāsakatuppannañca vibhattanti daṭṭhabbaṃ.

    ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಭೂಮಿ ನಾಮಾತಿ ಸಮ್ಮಸನಸ್ಸ ಠಾನಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ। ತೇಸೂತಿ ಅತೀತಾದಿಭೇದೇಸು। ಅನುಸಯಿತಕಿಲೇಸಾತಿ ಅಪ್ಪಹೀನಾ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅತೀತಾ ವಾ…ಪೇ॰… ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ। ಹೋನ್ತು ತಾವ ‘‘ಅತೀತಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ ವಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ‘‘ಅನಾಗತಾ’’ತಿ ಪನ ಕಸ್ಮಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ನನು ಕಾರಣಲಾಭೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಥಾಮಗತಾ ಕಿಲೇಸಾ ಅನುಸಯಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಅನಾಗತಭಾವೋಪಿ ನೇಸಂ ನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಇತರಾನಾಗತಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ವಿಯಾತಿ ‘‘ಅನಾಗತಾ ವಾತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಹಿ ನೇಸಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಅನಾಗತಭಾವೋ ಸಿಯಾ, ತತೋ ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ, ಅತೀತಾ’’ತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ, ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹತಂ ಉಪಾದಾಯ ಅನಾಗತವೋಹಾರೋ ತತ್ಥ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Pañcakkhandhā pana vipassanāya bhūmi nāmāti sammasanassa ṭhānabhāvato vuttaṃ. Tesūti atītādibhedesu. Anusayitakilesāti appahīnā maggena pahātabbā adhippetā. Tenāha – ‘‘atītā vā…pe… na vattabbā’’ti. Hontu tāva ‘‘atītā’’ti vā ‘‘paccuppannā’’ti vā na vattabbā, ‘‘anāgatā’’ti pana kasmā na vattabbā, nanu kāraṇalābhe uppajjanārahā appahīnaṭṭhena thāmagatā kilesā anusayāti vuccantīti? Saccametaṃ, anāgatabhāvopi nesaṃ na paricchinno itarānāgatakkhandhānaṃ viyāti ‘‘anāgatā vāti na vattabbā’’ti vuttaṃ. Yadi hi nesaṃ paricchinno anāgatabhāvo siyā, tato ‘‘paccuppannā, atītā’’ti ca vattabbā siyuṃ, paccayasamavāye pana uppajjanārahataṃ upādāya anāgatavohāro tattha veditabbo.

    ಇದಂ ಭೂಮಿಲದ್ಧುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮಾತಿ ಇದಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಕಿಲೇಸಜಾತಂ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಭೂಮಿಲದ್ಧುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ಕಾರಣಲಾಭೇ ಸತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಕಿಚ್ಚಕರಣತೋ। ತಾಸು ತಾಸು ಭೂಮಿಸೂತಿ ಮನುಸ್ಸದೇವಾದಿಅತ್ತಭಾವಸಙ್ಖಾತೇಸು ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು। ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಹಿ ಭವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಲೇಸಾತಿ ಭೂಮಿಯೋ, ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ। ಅಸಮುಗ್ಘಾತಗತಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಅನಾಪಾದಿತತಾಯ ಸಮುಗ್ಘಾತಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಂ ನ ಗತಾತಿ ಅಸಮುಗ್ಘಾತಗತಾ। ಭೂಮಿಲದ್ಧುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಲದ್ಧಭೂಮಿಕಂ ಭೂಮಿಲದ್ಧನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಆಹಿತೋ ವಿಯ। ಓಕಾಸಕತುಪ್ಪನ್ನಸದ್ದೇಪಿ ಚ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಪದಭಾಜನೀಯ) ಆಗತನಯೇನ ಓಕಾಸೋ ಕತೋ ಏತೇನ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮೇನ, ಓಕಾಸೋ ಕತೋ ಏತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸ್ಸಾತಿ ಚ ದುವಿಧತ್ಥೇಪಿ ಏವಮೇವ ಕತಸದ್ದಸ್ಸ ಪರನಿಪಾತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇಧ ಪನ ಓಕಾಸಕತುಪ್ಪನ್ನಸದ್ದೇನ ವಿಪಾಕಸ್ಸೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಓಕಾಸೋ ಕತೋ ಏತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ವಿಗ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Idaṃ bhūmiladdhuppannaṃ nāmāti idaṃ yathāvuttaṃ kilesajātaṃ appahīnaṭṭhena bhūmiladdhuppannaṃ nāma kāraṇalābhe sati vijjamānakiccakaraṇato. Tāsu tāsu bhūmisūti manussadevādiattabhāvasaṅkhātesu upādānakkhandhesu. Ārammaṇakaraṇavasena hi bhavanti ettha kilesāti bhūmiyo, upādānakkhandhā. Asamugghātagatāti tasmiṃ tasmiṃ santāne anuppattidhammataṃ anāpāditatāya samugghātaṃ samucchedaṃ na gatāti asamugghātagatā. Bhūmiladdhuppannaṃ nāmāti ettha laddhabhūmikaṃ bhūmiladdhanti vuttaṃ aggiāhito viya. Okāsakatuppannasaddepi ca aṭṭhasāliniyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1 kāmāvacarakusalapadabhājanīya) āgatanayena okāso kato etena kusalākusalakammena, okāso kato etassa vipākassāti ca duvidhatthepi evameva katasaddassa paranipāto veditabbo. Idha pana okāsakatuppannasaddena vipākasseva gahitattā ‘‘okāso kato etassa vipākassā’’ti evaṃ viggaho daṭṭhabbo.

    ಖಣತ್ತಯಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಸಮುದಾಚಾರಪ್ಪತ್ತಂ ಸಮುದಾಚಾರುಪ್ಪನ್ನಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಸಮ್ಪತಿ ವತ್ತಮಾನಂಯೇವಾ’’ತಿ। ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಧಿಗ್ಗಯ್ಹ ದಳ್ಹಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಗ್ಗಹಿತುಪ್ಪನ್ನಂ। ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಅಪ್ಪಹೀನಾ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ। ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಅಪ್ಪಹೀನಾ ಅಸಮುಗ್ಘಾತಿತಾ। ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅಧಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅನುಸ್ಸರಿತಾನುಸ್ಸರಿತಕ್ಖಣೇ ಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭಾವೇನ ಉಪತಿಟ್ಠನತೋ ಅಧಿಗ್ಗಹಿತಮೇವ ನಾಮಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅಧಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಆಹಟಖೀರರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಅಧಿಗ್ಗಹಿತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ, ಅನಾಹಟಖೀರರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತಾಯ ಅನ್ತೋಗತಕಿಲೇಸಆರಮ್ಮಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಕಿಲೇಸಾ ವಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ವಾ ಆಹಟಾನಾಹಟಖೀರರುಕ್ಖಸದಿಸಾ। ಪುರಿಮನಯೇನೇವಾತಿ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತುಪ್ಪನ್ನೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ। ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಠಾನೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ಕಸ್ಮಾ? ಅಸಮುಗ್ಘಾತಿತತ್ತಾ। ಯಥಾ ಕಿಂ? ಯಥಾ ಸಚೇ ಖೀರರುಕ್ಖಂ ಕುಠಾರಿಯಾ ಆಹನೇಯ್ಯುಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಠಾನೇ ಖೀರಂ ನ ನಿಕ್ಖಮೇಯ್ಯಾತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಏವಂ। ಇದಂ ಅಸಮುಗ್ಘಾತಿತುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮಾತಿ ಏವಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।

    Khaṇattayasamaṅgitāya samudācārappattaṃ samudācāruppannaṃ. Tenāha – ‘‘sampati vattamānaṃyevā’’ti. Ārammaṇaṃ adhiggayha daḷhaṃ gahetvā pavattaṃ ārammaṇādhiggahituppannaṃ. Vikkhambhanappahānavasena appahīnā avikkhambhitā. Samucchedappahānavasena appahīnā asamugghātitā. Nimittaggāhavasena ārammaṇassa adhiggahitattā taṃ ārammaṇaṃ anussaritānussaritakkhaṇe kilesuppattihetubhāvena upatiṭṭhanato adhiggahitameva nāmaṃ hotīti āha – ‘‘ārammaṇassa adhiggahitattā’’ti. Ettha ca āhaṭakhīrarukkho viya nimittaggāhavasena adhiggahitaṃ ārammaṇaṃ, anāhaṭakhīrarukkho viya avikkhambhitatāya antogatakilesaārammaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Nimittaggāhikā avikkhambhitakilesā vā puggalā vā āhaṭānāhaṭakhīrarukkhasadisā. Purimanayenevāti avikkhambhituppanne vuttanayeneva. Vitthāretabbanti ‘‘imasmiṃ nāma ṭhāne nuppajjissantī’’ti na vattabbā. Kasmā? Asamugghātitattā. Yathā kiṃ? Yathā sace khīrarukkhaṃ kuṭhāriyā āhaneyyuṃ, imasmiṃ nāma ṭhāne khīraṃ na nikkhameyyāti na vattabbaṃ, evaṃ. Idaṃ asamugghātituppannaṃ nāmāti evaṃ yojetvā vitthāretabbaṃ.

    ಇಮೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸೂತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಅಟ್ಠಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು। ಇದಂ ನ ಮಗ್ಗವಜ್ಝಂ ಅಪ್ಪಹಾತಬ್ಬವತ್ಥುತ್ತಾ। ಮಗ್ಗವಜ್ಝಂ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೇಯ್ಯವತ್ಥುತ್ತಾ। ರತ್ತೋತಿ ರಾಗೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಏಸ ನಯೋ ದುಟ್ಠೋ ಮೂಳ್ಹೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ವಿನಿಬದ್ಧೋತಿ ಮಾನಸಂಯೋಜನೇನ ವಿರೂಪಂ ನಿಬನ್ಧಿತೋ। ಪರಾಮಟ್ಠೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸೇನ ಧಮ್ಮಸಭಾವಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಪರತೋ ಆಮಟ್ಠೋ। ಅನಿಟ್ಠಙ್ಗತೋತಿ ನಿಟ್ಠಂ ಅಗತೋ, ಸಂಸಯಾಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಥಾಮಗತೋತಿ ಅನುಸಯವಸೇನ ದಳ್ಹತಂ ಉಪಗತೋ। ಯುಗನದ್ಧಾತಿ ಪಹಾತಬ್ಬಪ್ಪಹಾಯಕಯುಗೇ ನದ್ಧಾ ವಿಯ ವತ್ತನಕಾ ಏಕಕಾಲಿಕತ್ತಾ। ಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಸಹಿತಾ।

    Imesu uppannesūti yathāvuttesu aṭṭhasu uppannesu. Idaṃ na maggavajjhaṃ appahātabbavatthuttā. Maggavajjhaṃ maggena paheyyavatthuttā. Rattoti rāgena samannāgato. Esa nayo duṭṭho mūḷhoti etthāpi. Vinibaddhoti mānasaṃyojanena virūpaṃ nibandhito. Parāmaṭṭhoti diṭṭhiparāmāsena dhammasabhāvaṃ atikkamma parato āmaṭṭho. Aniṭṭhaṅgatoti niṭṭhaṃ agato, saṃsayāpannoti attho. Thāmagatoti anusayavasena daḷhataṃ upagato. Yuganaddhāti pahātabbappahāyakayuge naddhā viya vattanakā ekakālikattā. Saṃkilesikāti saṃkilesadhammasahitā.

    ಪಾಳಿಯನ್ತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಾಳಿಯಂ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೨೧)। ತಿಕಾಲಿಕೇಸುಪಿ ಕಿಲೇಸೇಸು ವಾಯಾಮಾಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅಜಾತಫಲತರುಣರುಕ್ಖೋ ಪಾಳಿಯಂ ನಿದಸ್ಸಿತೋ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಜಾತೋ ಸತ್ತೋ ಅಸಮುದಾಹಟಕಿಲೇಸೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ಜಾತಫಲರುಕ್ಖೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನಕಿಲೇಸಾನಮೇವ ಅತೀತಾದಿಭೇದೇನ ತಿಧಾ ನವತ್ತಬ್ಬತಂ ಪಾಕಟಂ ಕಾತುಂ ಅಜಾತಫಲರುಕ್ಖೋ ಉಪಮಾವಸೇನ ಪಾಳಿಯಂ ಆಭತೋ, ಅತೀತಾದೀನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತಾದಸ್ಸನತ್ಥಮ್ಪಿ ‘‘ಜಾತಫಲರುಕ್ಖೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಅಚ್ಛಿನ್ನೇ ರುಕ್ಖೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನಾರಹಾನಿ ಫಲಾನಿ ಛಿನ್ನೇ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಿ ಕದಾಚಿ ಸಸಭಾವಾನಿ ಅಹೇಸುಂ, ಹೋನ್ತಿ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಾತಿ ಅತೀತಾದಿಭಾವೇನ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ, ಏವಂ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನಕಿಲೇಸಾ ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ ಮಗ್ಗೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿರಹಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಭಾವತೋ । ಯಥಾ ಚ ಛೇದೇ ಅಸತಿ ಫಲಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಛೇದನಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಕತಾ, ಏವಂ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಚ ಸಾತ್ಥಕತಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ನಾಪಿ ನ ಪಜಹತೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾನಂ ಪಜಹನತೋ ವುತ್ತಂ। ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಲಕ್ಖಣೇ ತ್ವಾ-ಸದ್ದೋ। ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಿರಿಯಾಯ ಹಿ ಸಮುದಯಪ್ಪಹಾನನಿಬ್ಬಾನಸಛಿಕರಣಕಿರಿಯಾ ವಿಯ ಖನ್ಧಾನಂ ಪರಿಜಾನನಕಿರಿಯಾ ಲಕ್ಖೀಯತಿ।

    Pāḷiyanti paṭisambhidāpāḷiyaṃ (paṭi. ma. 3.21). Tikālikesupi kilesesu vāyāmābhāvadassanatthaṃ ajātaphalataruṇarukkho pāḷiyaṃ nidassito, aṭṭhakathāyaṃ pana jāto satto asamudāhaṭakileso nāma natthīti ‘‘jātaphalarukkhena dīpetabba’’nti vatvā tamatthaṃ vivarituṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Atha vā maggena pahīnakilesānameva atītādibhedena tidhā navattabbataṃ pākaṭaṃ kātuṃ ajātaphalarukkho upamāvasena pāḷiyaṃ ābhato, atītādīnaṃ appahīnatādassanatthampi ‘‘jātaphalarukkhena dīpetabba’’nti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Tattha yathā acchinne rukkhe nibbattanārahāni phalāni chinne anuppajjamānāni kadāci sasabhāvāni ahesuṃ, honti, bhavissanti vāti atītādibhāvena na vattabbāni, evaṃ maggena pahīnakilesā ca daṭṭhabbā magge anuppanne uppattirahānaṃ uppanne sabbena sabbaṃ abhāvato . Yathā ca chede asati phalāni uppajjissantīti chedanassa sātthakatā, evaṃ maggabhāvanāya ca sātthakatā yojetabbā. Nāpi na pajahatīti uppajjanārahānaṃ pajahanato vuttaṃ. Uppajjitvāti lakkhaṇe tvā-saddo. Maggassa uppajjanakiriyāya hi samudayappahānanibbānasachikaraṇakiriyā viya khandhānaṃ parijānanakiriyā lakkhīyati.

    ತೇಪಿ ಪಜಹತಿಯೇವಾತಿ ಯೇ ತೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಜನೇತಬ್ಬಾ ಉಪಾದಿನ್ನಕ್ಖನ್ಧಾ, ತೇಪಿ ಪಜಹತಿಯೇವ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿರೋಧನತೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿರೋಧೇನಾತಿ ಕಮ್ಮವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನೇನ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಞಾಣೇ ಹೇತುಭೂತೇ। ಏತೇತಿ ನಾಮರೂಪಸಞ್ಞಿತಾ ಸಙ್ಖಾರಾ। ಸಬ್ಬಭವೇಹಿ ವುಟ್ಠಾತಿಯೇವಾತಿಪಿ ವದನ್ತೀತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಸಬ್ಬಭವೇಹಿ ವುಟ್ಠಾತಿಯೇವಾತಿ ವದನ್ತಿ ತದುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಉದ್ಧಂ ಭವೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಕಿಲೇಸಸ್ಸಪಿ ಅಭಾವತೋ।

    Tepi pajahatiyevāti ye tehi kilesehi janetabbā upādinnakkhandhā, tepi pajahatiyeva tannimittassa abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhanato. Tenāha – ‘‘vuttampi ceta’’ntiādi. Abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhenāti kammaviññāṇassa anuppattidhammatāpādanena. Etthāti etasmiṃ sotāpattimaggañāṇe hetubhūte. Eteti nāmarūpasaññitā saṅkhārā. Sabbabhavehi vuṭṭhātiyevātipi vadantīti arahattamaggo sabbabhavehi vuṭṭhātiyevāti vadanti taduppattito uddhaṃ bhavūpapattiyā kilesassapi abhāvato.

    ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕತ್ತಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಕಥಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ…ಪೇ॰… ಠಿತಿಯಾ ಭಾವನಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಮಗ್ಗಪ್ಪವತ್ತಿಯಾಯೇವ ಉಭಯಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿತೋ ಆಹ – ‘‘ಮಗ್ಗಪ್ಪವತ್ತಿಯಾಯೇವಾ’’ತಿ। ಮಗ್ಗೋ ಹೀತಿಆದಿನಾ ತಮತ್ಥಂ ವಿವರತಿ। ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಭಾವನಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಭಾವನಾ ವುತ್ತಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಯಾವತಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಯೇವ ಠಿತಿ, ತತ್ತಕಾನೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಲೋಕುತ್ತರಾನಿ।

    Ekacittakkhaṇikattā maggassāti adhippāyena ‘‘kathaṃ anuppannānaṃ…pe… ṭhitiyā bhāvanā hotī’’ti pucchati. Maggappavattiyāyeva ubhayakiccasiddhito āha – ‘‘maggappavattiyāyevā’’ti. Maggo hītiādinā tamatthaṃ vivarati. Anuppanno nāma vuccati, tasmā tassa bhāvanā anuppannānaṃ uppādāya bhāvanā vuttāti yojetabbā. Vattuṃ vaṭṭatīti yāvatā maggassa pavattiyeva ṭhiti, tattakāneva nibbattitalokuttarāni.

    ೩೯೮-೪೦೧. ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದಂ ಅಧಿಪತಿಂ ಕರಿತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸಮಾಧಿ ಛನ್ದಸಮಾಧೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಛನ್ದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತೋ ಸಮಾಧಿ ಛನ್ದಸಮಾಧೀ’’ತಿ ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧಕಸ್ಸ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನವೀರಿಯಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಪಧಾನಭೂತಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಪಧಾನಭೂತಾತಿ ವೀರಿಯಭೂತಾ। ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರಾದಿನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಪಧಾನಗ್ಗಹಣನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ತಂ ತಂ ವಿಸೇಸಂ ಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರೋ, ಸಬ್ಬಂ ವೀರಿಯಂ। ತತ್ಥ ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧಕತೋ ಸೇಸನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಪಧಾನಗ್ಗಹಣನ್ತಿ, ಪಧಾನಭೂತಾ ಸೇಟ್ಠಭೂತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸ ಪನ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಛನ್ದಸಮಾಧಿನಾ ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಚ। ಇದ್ಧಿಪಾದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇಜ್ಝತೀತಿ ಇದ್ಧಿ, ಸಮಿಜ್ಝತಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಜ್ಝನ್ತಿ ವಾ ಏತಾಯ ಸತ್ತಾ ಇದ್ಧಾ ವುದ್ಧಾ ಉಕ್ಕಂಸಗತಾ ಹೋನ್ತೀತಿಪಿ ಇದ್ಧಿ। ಪಠಮೇನತ್ಥೇನ ಇದ್ಧಿ ಏವ ಪಾದೋ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ, ಇದ್ಧಿಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುತಿಯೇನತ್ಥೇನ ಇದ್ಧಿಯಾ ಪಾದೋತಿ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ, ಪಾದೋತಿ ಪತಿಟ್ಠಾ, ಅಧಿಗಮೂಪಾಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ಉಪರೂಪರಿವಿಸೇಸಸಙ್ಖಾತಂ ಇದ್ಧಿಂ ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಾದೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಇದ್ಧಿಯಾ ಪಾದಂ, ಇದ್ಧಿಭೂತಂ ವಾ ಪಾದಂ ಇದ್ಧಿಪಾದ’’ನ್ತಿ।

    398-401. Kattukamyatāchandaṃ adhipatiṃ karitvā paṭiladdhasamādhi chandasamādhīti āha – ‘‘chandaṃ nissāya pavatto samādhi chandasamādhī’’ti padhānasaṅkhārāti catukiccasādhakassa sammappadhānavīriyassetaṃ adhivacanaṃ. Tenāha – ‘‘padhānabhūtā saṅkhārā padhānasaṅkhārā’’ti. Tattha padhānabhūtāti vīriyabhūtā. Saṅkhatasaṅkhārādinivattanatthaṃ padhānaggahaṇanti. Atha vā taṃ taṃ visesaṃ saṅkharotīti saṅkhāro, sabbaṃ vīriyaṃ. Tattha catukiccasādhakato sesanivattanatthaṃ padhānaggahaṇanti, padhānabhūtā seṭṭhabhūtāti attho. Catubbidhassa pana vīriyassa adhippetattā bahuvacananiddeso kato. Tehi dhammehīti chandasamādhinā padhānasaṅkhārehi ca. Iddhipādanti ettha ijjhatīti iddhi, samijjhati nipphajjatīti attho. Ijjhanti vā etāya sattā iddhā vuddhā ukkaṃsagatā hontītipi iddhi. Paṭhamenatthena iddhi eva pādo iddhipādo, iddhikoṭṭhāsoti attho. Dutiyenatthena iddhiyā pādoti iddhipādo, pādoti patiṭṭhā, adhigamūpāyoti attho. Tena hi yasmā uparūparivisesasaṅkhātaṃ iddhiṃ pajjanti pāpuṇanti, tasmā pādoti vuccati. Tenāha – ‘‘iddhiyā pādaṃ, iddhibhūtaṃ vā pādaṃ iddhipāda’’nti.

    ಅಥ ವಾ ಇದ್ಧಿಪಾದನ್ತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಪರಿಯಾಯೇನ ಇಜ್ಝನಟ್ಠೇನ, ಇಜ್ಝನ್ತಿ ಏತಾಯ ಸತ್ತಾ ಇದ್ಧಾ ವುದ್ಧಾ ಉಕ್ಕಂಸಗತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ ವಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಇದ್ಧೀತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಾನಂ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಾದಿಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಛನ್ದಸಮಾಧಿಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಪಾದಭೂತಂ ಸೇಸಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕರಾಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವ ಇದ್ಧಿಪಾದವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೪೩೪-೪೩೭) ‘‘ಇದ್ಧಿಪಾದೋತಿ ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಾ ಏವ ಚ ತಥಾವುತ್ತಾ ಇದ್ಧಿ ಯಸ್ಮಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಉಪರಿಮಾಯ ಉಪರಿಮಾಯ ತಯೋ ಛನ್ದಸಮಾಧಿಪ್ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಾ ಪಾದಭೂತಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇದ್ಧಿಭೂತಂ ವಾ ಪಾದ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಧಮ್ಮಾ ಇದ್ಧಿಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಇದ್ಧಿಪಾದಾಪಿ, ಸೇಸಾ ಪನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ ಇದ್ಧಿಪಾದಾಯೇವ। ವೀರಿಯಚಿತ್ತವೀಮಂಸಾಸಮಾಧಿಪ್ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಸಙ್ಖಾತಾಪಿ ತಯೋ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಇದ್ಧಿಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಇದ್ಧಿಪಾದಾಪಿ, ಸೇಸಾ ಪನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ ಇದ್ಧಿಪಾದಾಯೇವ।

    Atha vā iddhipādanti nipphattipariyāyena ijjhanaṭṭhena, ijjhanti etāya sattā iddhā vuddhā ukkaṃsagatā hontīti iminā vā pariyāyena iddhīti saṅkhaṃ gatānaṃ upacārajjhānādikusalacittasampayuttānaṃ chandasamādhipadhānasaṅkhārānaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena pādabhūtaṃ sesacittacetasikarāsinti attho. Teneva iddhipādavibhaṅge (vibha. 434-437) ‘‘iddhipādoti tathābhūtassa vedanākkhandho…pe… viññāṇakkhandho’’ti vuttaṃ. Sā eva ca tathāvuttā iddhi yasmā heṭṭhimā heṭṭhimā uparimāya uparimāya tayo chandasamādhippadhānasaṅkhārā pādabhūtā adhiṭṭhānabhūtā, tasmā vuttaṃ ‘‘iddhibhūtaṃ vā pāda’’nti. Tathā heṭṭhā dhammā iddhipi honti iddhipādāpi, sesā pana sampayuttakā cattāro khandhā iddhipādāyeva. Vīriyacittavīmaṃsāsamādhippadhānasaṅkhārasaṅkhātāpi tayo tayo dhammā iddhipi honti iddhipādāpi, sesā pana sampayuttakā cattāro khandhā iddhipādāyeva.

    ಅಪಿಚ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ ನಾಮ, ಪಟಿಲಾಭೋ ಪಟಿಲಾಭೋ ಇದ್ಧಿ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಯಮತ್ಥೋ ಉಪಚಾರೇನ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಾ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ಪಠಮಜ್ಝಾನಪರಿಕಮ್ಮಞ್ಹಿ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ ನಾಮ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಇದ್ಧಿ ನಾಮ। ದುತಿಯಝಾನ… ತತಿಯಝಾನ… ಚತುತ್ಥಝಾನ… ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನ… ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನ… ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನ… ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಪರಿಕಮ್ಮಂ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ ನಾಮ, ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಇದ್ಧಿ ನಾಮ। ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ ನಾಮ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ಇದ್ಧಿ ನಾಮ। ಸಕದಾಗಾಮಿ-ಅನಾಗಾಮಿ-ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ ನಾಮ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಇದ್ಧಿ ನಾಮ। ಪಟಿಲಾಭೇನಪಿ ದೀಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ। ಪಠಮಜ್ಝಾನಞ್ಹಿ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ ನಾಮ, ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಇದ್ಧಿ ನಾಮ। ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ ನಾಮ, ತತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಇದ್ಧಿ ನಾಮ…ಪೇ॰… ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ ನಾಮ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಇದ್ಧಿ ನಾಮ।

    Apica pubbabhāgo pubbabhāgo iddhipādo nāma, paṭilābho paṭilābho iddhi nāmāti veditabbā. Ayamattho upacārena vā vipassanāya vā dīpetabbo. Paṭhamajjhānaparikammañhi iddhipādo nāma, paṭhamajjhānaṃ iddhi nāma. Dutiyajhāna… tatiyajhāna… catutthajhāna… ākāsānañcāyatana… viññāṇañcāyatana… ākiñcaññāyatana… nevasaññānāsaññāyatanaparikammaṃ iddhipādo nāma, nevasaññānāsaññāyatanaṃ iddhi nāma. Sotāpattimaggassa vipassanā iddhipādo nāma, sotāpattimaggo iddhi nāma. Sakadāgāmi-anāgāmi-arahattamaggassa vipassanā iddhipādo nāma, arahattamaggo iddhi nāma. Paṭilābhenapi dīpetuṃ vaṭṭatiyeva. Paṭhamajjhānañhi iddhipādo nāma, dutiyajjhānaṃ iddhi nāma. Dutiyajjhānaṃ iddhipādo nāma, tatiyajjhānaṃ iddhi nāma…pe… anāgāmimaggo iddhipādo nāma, arahattamaggo iddhi nāma.

    ಸೇಸೇಸುಪೀತಿ ವೀರಿಯಸಮಾಧಿಆದೀಸುಪಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ವೀರಿಯಂ, ಚಿತ್ತಂ, ವೀಮಂಸಂ ಅಧಿಪತಿಂ ಕರಿತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸಮಾಧಿ ವೀರಿಯಸಮಾಧಿ, ಚಿತ್ತಸಮಾಧಿ, ವೀಮಂಸಾಸಮಾಧೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಛನ್ದಾದೀಸು ಏಕನ್ತಿ ಛನ್ದಾದೀಸು ಚತೂಸು ಆದಿತೋ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆದಿಭೂತಂ ಏಕಂ ಪಧಾನಂ ಛನ್ದನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ತದಾಸ್ಸ ಪಠಮಿದ್ಧಿಪಾದೋ’’ತಿ। ಏವಂ ಸೇಸಾಪೀತಿ ಏತೇನ ವೀರಿಯಂ ಚಿತ್ತಂ ವೀಮಂಸಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ದುತಿಯವೀರಿಯಿದ್ಧಿಪಾದಾದಯೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇಮಿನಾ ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತೇನ ಚತುನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ। ಏಕೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಛನ್ದಂ ಅವಸ್ಸಯತಿ, ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಕುಸಲಧಮ್ಮಚ್ಛನ್ದೇನ ಅತ್ಥನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಂ ಸತಿ ‘‘ಅಹಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸಾಮಿ, ನತ್ಥಿ ಮಯ್ಹಂ ಏತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನೇ ಭಾರೋ’’ತಿ ಛನ್ದಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಛನ್ದಂ ಧುರಂ ಛನ್ದಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ। ಏಕೋ ವೀರಿಯಂ ಅವಸ್ಸಯತಿ, ಏಕೋ ಚಿತ್ತಂ, ಏಕೋ ಪಞ್ಞಂ ಅವಸ್ಸಯತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಂ ಸತಿ ‘‘ಅಹಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸಾಮಿ, ನತ್ಥಿ ಮಯ್ಹಂ ಏತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನೇ ಭಾರೋ’’ತಿ ಪಞ್ಞಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಪಞ್ಞಂ ಧುರಂ ಪಞ್ಞಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ।

    Sesesupīti vīriyasamādhiādīsupi. Tattha hi vīriyaṃ, cittaṃ, vīmaṃsaṃ adhipatiṃ karitvā paṭiladdhasamādhi vīriyasamādhi, cittasamādhi, vīmaṃsāsamādhīti attho veditabbo. Chandādīsu ekanti chandādīsu catūsu ādito vuttattā ādibhūtaṃ ekaṃ padhānaṃ chandanti adhippāyo. Tenevāha – ‘‘tadāssa paṭhamiddhipādo’’ti. Evaṃ sesāpīti etena vīriyaṃ cittaṃ vīmaṃsaṃ nissāya vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇantānaṃ vasena dutiyavīriyiddhipādādayo yojetabbāti dasseti. Iminā hi suttantena catunnaṃ bhikkhūnaṃ matthakappattaṃ kammaṭṭhānaṃ dassitaṃ. Eko hi bhikkhu chandaṃ avassayati, kattukamyatākusaladhammacchandena atthanipphattiyaṃ sati ‘‘ahaṃ lokuttaradhammaṃ nibbattessāmi, natthi mayhaṃ etassa nibbattane bhāro’’ti chandaṃ jeṭṭhakaṃ chandaṃ dhuraṃ chandaṃ pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbatteti. Eko vīriyaṃ avassayati, eko cittaṃ, eko paññaṃ avassayati, paññāya atthanipphattiyaṃ sati ‘‘ahaṃ lokuttaradhammaṃ nibbattessāmi, natthi mayhaṃ etassa nibbattane bhāro’’ti paññaṃ jeṭṭhakaṃ paññaṃ dhuraṃ paññaṃ pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbatteti.

    ಕಥಂ? ಯಥಾ ಹಿ ಚತೂಸು ಅಮಚ್ಚಪುತ್ತೇಸು ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತೇಸು ಏಕೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಅವಸ್ಸಯತಿ, ಏಕೋ ಸೂರಭಾವಂ, ಏಕೋ ಜಾತಿಂ, ಏಕೋ ಮನ್ತಂ। ಕಥಂ? ತೇಸು ಹಿ ಪಠಮೋ ಉಪಟ್ಠಾನೇ ಅಪ್ಪಮಾದಕಾರಿತಾಯ ಅತ್ಥನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಸತಿ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ‘‘ಲಚ್ಛಾಮೇತಂ ಠಾನನ್ತರ’’ನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಅವಸ್ಸಯತಿ। ದುತಿಯೋ ಉಪಟ್ಠಾನೇ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋಪಿ ‘‘ಏಕಚ್ಚೋ ಸಙ್ಗಾಮೇ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೇ ಸಣ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅವಸ್ಸಂ ಪನ ರಞ್ಞೋ ಪಚ್ಚನ್ತೋ ಕುಪ್ಪಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಕುಪ್ಪಿತೇ ರಥಸ್ಸ ಪುರತೋ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಆರಾಧೇತ್ವಾ ಆಹರಾಪೇಸ್ಸಾಮೇತಂ ಠಾನನ್ತರ’’ನ್ತಿ ಸೂರಭಾವಂ ಅವಸ್ಸಯತಿ। ತತಿಯೋ ‘‘ಸೂರಭಾವೇಪಿ ಸತಿ ಏಕಚ್ಚೋ ಹೀನಜಾತಿಕೋ ಹೋತಿ, ಜಾತಿಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಠಾನನ್ತರಂ ದೇನ್ತೋ ಮಯ್ಹಂ ದಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಜಾತಿಂ ಅವಸ್ಸಯತಿ। ಚತುತ್ಥೋ ‘‘ಜಾತಿಮಾಪಿ ಏಕೋ ಅಮನ್ತನೀಯೋ ಹೋತಿ, ಮನ್ತೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಆಹರಾಪೇಸ್ಸಾಮೇತಂ ಠಾನನ್ತರ’’ನ್ತಿ ಮನ್ತಂ ಅವಸ್ಸಯತಿ। ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಅವಸ್ಸಯಬಲೇನ ಠಾನನ್ತರಾನಿ ಪಾಪುಣಿಂಸು।

    Kathaṃ? Yathā hi catūsu amaccaputtesu ṭhānantaraṃ patthetvā vicarantesu eko upaṭṭhānaṃ avassayati, eko sūrabhāvaṃ, eko jātiṃ, eko mantaṃ. Kathaṃ? Tesu hi paṭhamo upaṭṭhāne appamādakāritāya atthanipphattiyā sati labbhamānaṃ ‘‘lacchāmetaṃ ṭhānantara’’nti upaṭṭhānaṃ avassayati. Dutiyo upaṭṭhāne appamattopi ‘‘ekacco saṅgāme paccupaṭṭhite saṇṭhātuṃ na sakkoti, avassaṃ pana rañño paccanto kuppissati, tasmiṃ kuppite rathassa purato kammaṃ katvā rājānaṃ ārādhetvā āharāpessāmetaṃ ṭhānantara’’nti sūrabhāvaṃ avassayati. Tatiyo ‘‘sūrabhāvepi sati ekacco hīnajātiko hoti, jātiṃ sodhetvā ṭhānantaraṃ dento mayhaṃ dassatī’’ti jātiṃ avassayati. Catuttho ‘‘jātimāpi eko amantanīyo hoti, mantena kattabbakicce uppanne āharāpessāmetaṃ ṭhānantara’’nti mantaṃ avassayati. Te sabbepi attano attano avassayabalena ṭhānantarāni pāpuṇiṃsu.

    ತತ್ಥ ಉಪಟ್ಠಾನೇ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ತೋ ವಿಯ ಛನ್ದಂ ಅವಸ್ಸಾಯ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಕುಸಲಧಮ್ಮಚ್ಛನ್ದೇನ ‘‘ಅತ್ಥನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಂ ಸತಿ ಅಹಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸಾಮಿ, ನತ್ಥಿ ಮಯ್ಹಂ ಏತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನೇ ಸಾರೋ’’ತಿ ಛನ್ದಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಛನ್ದಂ ಧುರಂ ಛನ್ದಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ರಟ್ಠಪಾಲತ್ಥೇರೋ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೯೩ ಆದಯೋ) ವಿಯ। ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ‘‘ಛನ್ದೇ ಸತಿ ಕಥಂ ನಾನುಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಸತ್ತಾಹಮ್ಪಿ ಭತ್ತಾನಿ ಅಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಛನ್ದಮೇವ ಅವಸ್ಸಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ। ಸೂರಭಾವೇನ ರಾಜಾನಂ ಆರಾಧೇತ್ವಾ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ತೋ ವಿಯ ವೀರಿಯಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ವೀರಿಯಂ ಧುರಂ ವೀರಿಯಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಸೋಣತ್ಥೇರೋ (ಮಹಾವ॰ ೨೪೩ ಆದಯೋ) ವಿಯ। ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ವೀರಿಯಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ।

    Tattha upaṭṭhāne appamatto hutvā ṭhānantaraṃ patto viya chandaṃ avassāya kattukamyatākusaladhammacchandena ‘‘atthanipphattiyaṃ sati ahaṃ lokuttaradhammaṃ nibbattessāmi, natthi mayhaṃ etassa nibbattane sāro’’ti chandaṃ jeṭṭhakaṃ chandaṃ dhuraṃ chandaṃ pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammanibbattako daṭṭhabbo raṭṭhapālatthero (ma. ni. 2.293 ādayo) viya. So hi āyasmā ‘‘chande sati kathaṃ nānujānissantī’’ti sattāhampi bhattāni abhuñjitvā mātāpitaro anujānāpetvā pabbajitvā chandameva avassāya lokuttaradhammaṃ nibbattesi. Sūrabhāvena rājānaṃ ārādhetvā ṭhānantaraṃ patto viya vīriyaṃ jeṭṭhakaṃ vīriyaṃ dhuraṃ vīriyaṃ pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammanibbattako daṭṭhabbo soṇatthero (mahāva. 243 ādayo) viya. So hi āyasmā vīriyaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesi.

    ಜಾತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ತೋವಿಯ ಚಿತ್ತಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಧುರಂ ಚಿತ್ತಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಸಮ್ಭೂತತ್ಥೇರೋ (ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨ ಸಮ್ಭೂತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ) ವಿಯ। ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಧುರಂ ಚಿತ್ತಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ। ಮನ್ತಂ ಅವಸ್ಸಾಯ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ತೋ ವಿಯ ವೀಮಂಸಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ವೀಮಂಸಂ ಧುರಂ ವೀಮಂಸಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಥೇರೋ ಮೋಘರಾಜಾ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೧೨೨ ಆದಯೋ; ಚೂಳನಿ॰ ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೋ ೮೫) ವಿಯ। ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ವೀಮಂಸಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ವೀಮಂಸಂ ಧುರಂ ವೀಮಂಸಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ। ತಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವಾ ‘‘ಸುಞ್ಞತೋ ಲೋಕಂ ಅವೇಕ್ಖಸ್ಸೂ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೧೨೫; ಚೂಳನಿ॰ ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೋ ೮೮) ಸುಞ್ಞತಾಕಥಂ ಕಥೇಸಿ। ಪಞ್ಞಾನಿಸ್ಸಿತಮಾನನಿಗ್ಗಹತ್ಥಞ್ಚ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಪಞ್ಹಂ ನ ಕಥೇಸಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಛನ್ದುಪ್ಪಾದನಂ ತೋಸನಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಛನ್ದಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಸದಿಸತಾ ವುತ್ತಾ, ಥಾಮಭಾವತೋ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಸೂರತ್ತಸದಿಸತಾ, ‘‘ಛದ್ವಾರಾಧಿಪತಿ ರಾಜಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.ಏರಕಪತ್ತನಾಗರಾಜವತ್ಥು) ವಚನತೋ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠಜಾತಿಸದಿಸತಾ।

    Jātisampattiyā ṭhānantaraṃ pattoviya cittaṃ jeṭṭhakaṃ cittaṃ dhuraṃ cittaṃ pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammanibbattako daṭṭhabbo sambhūtatthero (theragā. aṭṭha. 2 sambhūtattheragāthāvaṇṇanā) viya. So hi āyasmā cittaṃ jeṭṭhakaṃ cittaṃ dhuraṃ cittaṃ pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesi. Mantaṃ avassāya ṭhānantaraṃ patto viya vīmaṃsaṃ jeṭṭhakaṃ vīmaṃsaṃ dhuraṃ vīmaṃsaṃ pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammanibbattako daṭṭhabbo thero mogharājā (su. ni. 1122 ādayo; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddeso 85) viya. So hi āyasmā vīmaṃsaṃ jeṭṭhakaṃ vīmaṃsaṃ dhuraṃ vīmaṃsaṃ pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesi. Tassa hi bhagavā ‘‘suññato lokaṃ avekkhassū’’ti (su. ni. 1125; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddeso 88) suññatākathaṃ kathesi. Paññānissitamānaniggahatthañca dvikkhattuṃ pucchito pañhaṃ na kathesi. Ettha ca punappunaṃ chanduppādanaṃ tosanaṃ viya hotīti chandassa upaṭṭhānasadisatā vuttā, thāmabhāvato vīriyassa sūrattasadisatā, ‘‘chadvārādhipati rājā’’ti (dha. pa. aṭṭha. 2.erakapattanāgarājavatthu) vacanato pubbaṅgamatā cittassa visiṭṭhajātisadisatā.

    ೪೦೨-೪೦೬. ಅತ್ತನೋ ಸದ್ಧಾಧುರೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಸದ್ಧಾಕಿಚ್ಚೇ ಸದ್ದಹನಕಿರಿಯಾಯ। ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಅನುವತ್ತನವಸೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೇನ ಸದ್ಧಾ ಏವ ಇನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ತಥಾ ವೀರಿಯಾದೀನಂ ಸಕಸಕಕಿಚ್ಚೇಸೂತಿ ಆಹ – ‘‘ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ। ವಿಸೋಧೇನ್ತೋತಿ ವಿಪಕ್ಖವಿವಜ್ಜನಸಪಕ್ಖನಿಸೇವನಸರಿಕ್ಖೂಪನಿಸ್ಸಯಸಙ್ಗಣ್ಹನಲಕ್ಖಣೇಹಿ ತೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವಿಸೋಧನವಸೇನ ಸೋಧೇನ್ತೋ।

    402-406.Attano saddhādhureti attano saddhākicce saddahanakiriyāya. Indaṭṭhaṃ kāretīti anuvattanavasena sampayuttadhammesu indaṭṭhaṃ kāreti, tasmā ādhipateyyaṭṭhena saddhā eva indriyanti saddhindriyaṃ. Tathā vīriyādīnaṃ sakasakakiccesūti āha – ‘‘vīriyindriyādīsupi eseva nayo’’ti. Visodhentoti vipakkhavivajjanasapakkhanisevanasarikkhūpanissayasaṅgaṇhanalakkhaṇehi tīhi kāraṇehi visodhanavasena sodhento.

    ಅಸ್ಸದ್ಧೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಪರಿವಜ್ಜಯತೋತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಪಸಾದಸಿನೇಹಾಭಾವೇನ ಸದ್ಧಾರಹಿತೇ ಲೂಖಪುಗ್ಗಲೇ ಸಬ್ಬಸೋ ವಜ್ಜಯತೋ। ಸದ್ಧೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸೇವತೋತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತೇ ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರಸದಿಸೇ ಸೇವತೋ। ಪಸಾದನೀಯೇತಿ ಪಸಾದಾವಹೇ ಸಮ್ಪಸಾದನೀಯಸುತ್ತಾದಿಕೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೧೪೧ ಆದಯೋ)। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋತಿ ಪಾಳಿತೋ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಪತಿ ಪತಿ ಅವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸ। ವಿಸುಜ್ಝತೀತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಮಲವಿಗಮತೋ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಸಭಾವಸಂಸುದ್ಧಿತೋ ವಿಸುದ್ಧಫಲನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಚ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವಿಸುಜ್ಝತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇತಿ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೇ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೬೫೧-೬೬೨ ಆದಯೋ) ಸುತ್ತನ್ತೇ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖೇತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಜ್ಝಾನಾನಿ ಚೇವ ಪಠಮವಿಮೋಕ್ಖಾದಿವಿಮೋಕ್ಖೇ ಚ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಝಾನಾನಿಯೇವ ವಿಮೋಕ್ಖಾ, ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಸೇನ ಪನ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ।

    Assaddhe puggale parivajjayatoti buddhādīsu pasādasinehābhāvena saddhārahite lūkhapuggale sabbaso vajjayato. Saddhe puggale sevatoti buddhādīsu saddhādhimutte vakkalittherasadise sevato. Pasādanīyeti pasādāvahe sampasādanīyasuttādike (dī. ni. 3.141 ādayo). Paccavekkhatoti pāḷito atthato ca pati pati avekkhantassa cintentassa. Visujjhatīti paṭipakkhamalavigamato paccayavasena sabhāvasaṃsuddhito visuddhaphalanibbattito ca saddhindriyaṃ visujjhati. Esa nayo sesesupi. Sammappadhāneti sammappadhānappaṭisaṃyutte (saṃ. ni. 5.651-662 ādayo) suttante. Esa nayo sesesupi. Jhānavimokkheti paṭhamajjhānādijjhānāni ceva paṭhamavimokkhādivimokkhe ca. Kāmañcettha jhānāniyeva vimokkhā, pavattiākāravasena pana visuṃ gahaṇaṃ.

    ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯನ್ತಿ ಗಮ್ಭೀರಾನಂ ಞಾಣಾನಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಸಣ್ಹಸುಖುಮ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಖನ್ಧನ್ತರನ್ತಿ ಸಭಾವಜಾತಿಭೂಮಿಆದಿವಸೇನ ಖನ್ಧಾನಂ ನಾನತ್ತಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಅಕತಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅಕತಭಾವನಾಭಿನಿವೇಸೋ। ಸದ್ಧಾಧುರಾದೀಸೂತಿ ಸದ್ಧಾಧುರೇ ಪಞ್ಞಾಧುರೇ ಚ। ಅವಸಾನೇತಿ ಭಾವನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ। ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣತೋ ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ। ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಮಗ್ಗಪರಮ್ಪರಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅಕಮ್ಪಿಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಅಕಮ್ಪಿಯಭಾವೇನ। ಏತೇನೇವಸ್ಸ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಥಿರಭಾವೋಪಿ ವಿಭಾವಿತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ನ ಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಥಿರಭಾವೇನ ವಿನಾ ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಅಕಮ್ಪಿಯತಾ ಸಮ್ಭವತಿ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಥಿರಭಾವೇನೇವ ಹಿ ಅಕುಸಲಾನಂ ಅಬ್ಯಾಕತಾನಞ್ಚ ನೇಸಂ ಬಲವಭಾವೂಪಪತ್ತಿ। ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇತಿ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಹೇತು। ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಹೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ।

    Gambhīrañāṇacariyanti gambhīrānaṃ ñāṇānaṃ pavattiṭṭhānaṃ. Tenāha – ‘‘saṇhasukhuma’’ntiādi. Khandhantaranti sabhāvajātibhūmiādivasena khandhānaṃ nānattaṃ. Esa nayo sesesupi. Akatābhinivesoti pubbe akatabhāvanābhiniveso. Saddhādhurādīsūti saddhādhure paññādhure ca. Avasāneti bhāvanāpariyosāne. Vivaṭṭetvāti saṅkhārārammaṇato vivaṭṭetvā nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā. Arahattaṃ gaṇhātīti maggaparamparāya arahattaṃ gaṇhāti. Akampiyaṭṭhenāti paṭipakkhehi akampiyabhāvena. Etenevassa sampayuttadhammesu thirabhāvopi vibhāvito daṭṭhabbo. Na hi sampayuttadhammesu thirabhāvena vinā paṭipakkhehi akampiyatā sambhavati. Sampayuttadhammesu thirabhāveneva hi akusalānaṃ abyākatānañca nesaṃ balavabhāvūpapatti. Assaddhiyeti assaddhiyahetu. Nimittatthe hetaṃ bhummavacanaṃ. Esa nayo sesesupi.

    ೪೧೮. ಆದಿಪದಾನನ್ತಿ ಸತಿಆದಿಪದಾನಂ। ಸರಣಟ್ಠೇನಾತಿ ಚಿರಕತಚಿರಭಾಸಿತಾನಂ ಅನುಸ್ಸರಣಟ್ಠೇನ। ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಾತಿ ಕಾಯಾದೀಸು ಅಸುಭಾಕಾರಾದಿಸಲ್ಲಕ್ಖಣಮುಖೇನ ತತ್ಥ ಉಪತಿಟ್ಠನಸಭಾವಾ। ಉಪತಿಟ್ಠನಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಠಾನಂ, ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ। ಅಪಿಲಾಪನಲಕ್ಖಣಾತಿ ಅಸಮ್ಮುಸ್ಸನಸಭಾವಾ, ಉದಕೇ ಅಲಾಬು ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪ್ಲವಿತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ಅಪ್ಪದಾನಂ, ಪಾಸಾಣಸ್ಸ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಠಪನಂ ಸಾರಣಂ ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠಕರಣಂ ಅಪಿಲಾಪನಂ। ಸಾಪತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸನ್ತಕಂ। ಅಪಿಲಾಪನಂ ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠಂ ಕರೋತಿ ಅಪಿಲಾಪೇತಿ, ಸಾಯಂ ಪಾತಞ್ಚ ರಾಜಾನಂ ಇಸ್ಸರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖಾಪೇತಿ ಸಾರೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಙ್ಖಾತೇ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗೇ ಧಮ್ಮೇ। ಕಣ್ಹೋ ಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಸುಕ್ಕೇನ, ಸುಕ್ಕೋ ಚ ಕಣ್ಹೇನ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ। ವಿತ್ಥಾರ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಸದ್ದತ್ಥೋ। ತೇನ ‘‘ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ, ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ, ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ, ಇಮೇ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಅಯಂ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ, ಅಯಂ ಸಮಥೋ, ಅಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಅಯಂ ವಿಜ್ಜಾ, ಅಯಂ ವಿಮುತ್ತಿ, ಇಮೇ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾತಿ ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಪಿಲಾಪನಲಕ್ಖಣಾ ಸತೀ’’ತಿ (ಮಿ॰ ಪ॰ ೨.೧.೧೩) ಇಮಂ ಪಾಳಿಸೇಸಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಥೇರೇನಾತಿ ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರೇನ। ಸೋ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಕತ್ವಾ ಅಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅಪಿಲಾಪನಲಕ್ಖಣಾ ಸತಿ, ಆಕೋಟನಲಕ್ಖಣೋ ವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ। ಏವಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಾ ಸುಬೋಧಾ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಸಮ್ಮೋಸಪಚ್ಚನೀಕಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಅಸಮ್ಮೋಸೋ, ನ ಸಮ್ಮೋಸಾಭಾವಮತ್ತನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಅಸಮ್ಮೋಸರಸಾ ವಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಬಲೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಾ ಭವನ್ತಿ, ಸಾ ಸತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸಾ ತೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಭಾವಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ಸಯಂ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಭಾವೇನ ಪಚ್ಚುಪತಿಟ್ಠತೀತಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಗೋಚರಾಭಿಮುಖೀಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ। ಸಮ್ಮಾ ಪಸತ್ಥೋ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋತಿ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ। ಬೋಧಿಯಾ ವಕ್ಖಮಾನಾಯ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ, ಬೋಧಿಸ್ಸ ವಾ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಅಙ್ಗೋತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ। ಯಾ ಹೀತಿಆದಿನಾ ತಮೇವ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರತಿ। ‘‘ಯಾ ಹಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಬೋಧೀತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಾತಿ ಧಮ್ಮಸಮೂಹೇನ, ಯಾಯ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಾ ಓಘತರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೧) ‘‘ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಆಯೂಹನಾ। ತಣ್ಹಾ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಅವಸೇಸಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಆಯೂಹನಾ। ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಆಯೂಹನಾ। ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾ ಆಯೂಹನಾ। ಲೀನವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಉದ್ಧಚ್ಚವಸೇನ ಆಯೂಹನಾ। ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗವಸೇನ ಆಯೂಹನಾ। ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಕುಸಲಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಆಯೂಹನಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇಸು ಸತ್ತಸು ಪಕಾರೇಸು ಇಧ ಅವುತ್ತಾನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಲೀನಪ್ಪತಿಟ್ಠಾನಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಉಚ್ಛೇದಾಭಿನಿವೇಸಾನಂ ಧಮ್ಮವಿಚಯವೀರಿಯಪೀತಿಪ್ಪಧಾನಾ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗೀ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ಉದ್ಧಚ್ಚಾಯೂಹನಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಸಸ್ಸತಾಭಿನಿವೇಸಾನಂ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಪಧಾನಾ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗೀ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ। ಸತಿ ಪನ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ। ತಥಾ ಹಿ ಸಾ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ।

    418.Ādipadānanti satiādipadānaṃ. Saraṇaṭṭhenāti cirakatacirabhāsitānaṃ anussaraṇaṭṭhena. Upaṭṭhānalakkhaṇāti kāyādīsu asubhākārādisallakkhaṇamukhena tattha upatiṭṭhanasabhāvā. Upatiṭṭhanañca ārammaṇaṃ upagantvā ṭhānaṃ, avissajjanaṃ vā ārammaṇassa. Apilāpanalakkhaṇāti asammussanasabhāvā, udake alābu viya ārammaṇe plavitvā gantuṃ appadānaṃ, pāsāṇassa viya niccalassa ārammaṇassa ṭhapanaṃ sāraṇaṃ asammuṭṭhakaraṇaṃ apilāpanaṃ. Sāpateyyanti santakaṃ. Apilāpanaṃ asammuṭṭhaṃ karoti apilāpeti, sāyaṃ pātañca rājānaṃ issariyasampattiṃ sallakkhāpeti sāretīti attho. Kaṇhasukkasappaṭibhāge dhammeti kaṇhasukkasaṅkhāte sappaṭibhāge dhamme. Kaṇho hi dhammo sukkena, sukko ca kaṇhena sappaṭibhāgo. Vitthāra-saddo ādisaddattho. Tena ‘‘ime cattāro dhammā sammappadhānā, ime cattāro iddhipādā, imāni pañcindriyāni, imāni pañca balāni, ime satta bojjhaṅgā, ayaṃ ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, ayaṃ samatho, ayaṃ vipassanā, ayaṃ vijjā, ayaṃ vimutti, ime lokuttaradhammāti evaṃ kho, mahārāja, apilāpanalakkhaṇā satī’’ti (mi. pa. 2.1.13) imaṃ pāḷisesaṃ saṅgaṇhāti. Therenāti nāgasenattherena. So hi dhammānaṃ kiccaṃ lakkhaṇaṃ katvā asseti ‘‘apilāpanalakkhaṇā sati, ākoṭanalakkhaṇo vitakko’’tiādinā. Evañhi dhammā subodhā hontīti. Sammosapaccanīkaṃ kiccaṃ asammoso, na sammosābhāvamattanti āha – ‘‘asammosarasā vā’’ti. Yassa dhammassa balena sampayuttadhammā ārammaṇābhimukhā bhavanti, sā sati. Tasmā sā tesaṃ ārammaṇābhimukhabhāvaṃ paccupaṭṭhāpesi, sayaṃ vā ārammaṇābhimukhabhāvena paccupatiṭṭhatīti vuttaṃ – ‘‘gocarābhimukhībhāvapaccupaṭṭhānā’’ti. Sammā pasattho bojjhaṅgoti sambojjhaṅgo. Bodhiyā vakkhamānāya dhammasāmaggiyā, bodhissa vā ariyasāvakassa aṅgoti bojjhaṅgo. Yā hītiādinā tameva saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarati. ‘‘Yā hi ayaṃ dhammasāmaggī’’ti etassa ‘‘bodhīti vuccatī’’ti iminā sambandho. Dhammasāmaggiyāti dhammasamūhena, yāya dhammasāmaggiyāti sambandho. Patiṭṭhānāyūhanā oghataraṇasuttavaṇṇanāyaṃ (saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.1) ‘‘kilesavasena patiṭṭhānaṃ, abhisaṅkhāravasena āyūhanā. Taṇhā diṭṭhivasena patiṭṭhānaṃ, avasesakilesābhisaṅkhārehi āyūhanā. Taṇhāvasena patiṭṭhānaṃ, diṭṭhivasena āyūhanā. Sassatadiṭṭhiyā patiṭṭhānaṃ, ucchedadiṭṭhiyā āyūhanā. Līnavasena patiṭṭhānaṃ, uddhaccavasena āyūhanā. Kāmasukhallikānuyogavasena patiṭṭhānaṃ, attakilamathānuyogavasena āyūhanā. Sabbākusalābhisaṅkhāravasena patiṭṭhānaṃ, sabbalokiyakusalābhisaṅkhāravasena āyūhanā’’ti evaṃ vuttesu sattasu pakāresu idha avuttānaṃ vasena veditabbā. Paṭipakkhabhūtāyāti ettha līnappatiṭṭhānakāmasukhallikānuyogaucchedābhinivesānaṃ dhammavicayavīriyapītippadhānā dhammasāmaggī paṭipakkho, uddhaccāyūhanaattakilamathānuyogasassatābhinivesānaṃ passaddhisamādhiupekkhāpadhānā dhammasāmaggī paṭipakkho. Sati pana ubhayatthāpi icchitabbā. Tathā hi sā ‘‘sabbatthikā’’ti vuttā.

    ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾನನಿದ್ದಾಯ ಉಟ್ಠಹತೀತಿ ಏತೇನ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸಹಗತಾನಮ್ಪಿ ಸತಿಆದೀನಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾ ಹಿ ಕಿಲೇಸೇ ನಿರೋಧೇನ್ತೀ ಏವ ಪವತ್ತತೀತಿ। ಚತ್ತಾರಿ ವಾತಿಆದಿನಾ ಪನ ಮಗ್ಗಫಲಸಹಗತಾನಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸತ್ತಹಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಹಿ ಭಾವಿತೇಹಿ ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧೋ ಹೋತೀತಿ ಕಥಮಿದಂ ಜಾನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ – ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿ। ಝಾನಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಾದಯೋ ವಿಯಾತಿ ಏತೇನ ಬೋಧಿಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸದ್ದಾನಂ ಸಮುದಾಯಾವಯವವಿಸಯತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸೇನಙ್ಗರಥಙ್ಗಾದಯೋ ವಿಯಾತಿ ಏತೇನ ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Kilesasantānaniddāyauṭṭhahatīti etena sikhāppattavipassanāya sahagatānampi satiādīnaṃ bojjhaṅgabhāvaṃ dasseti. Vuṭṭhānagāminivipassanā hi kilese nirodhentī eva pavattatīti. Cattāri vātiādinā pana maggaphalasahagatānaṃ bojjhaṅgabhāvaṃ dasseti. Sattahi bojjhaṅgehi bhāvitehi saccappaṭivedho hotīti kathamidaṃ jānitabbanti codanaṃ sandhāyāha – ‘‘yathāhā’’tiādi. Jhānaṅgamaggaṅgādayo viyāti etena bodhibojjhaṅgasaddānaṃ samudāyāvayavavisayataṃ dasseti. Senaṅgarathaṅgādayo viyāti etena puggalapaññattiyā avijjamānapaññattibhāvaṃ dasseti.

    ಬೋಧಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿ ಕಾರಣತ್ಥೋ ಅಙ್ಗಸದ್ದೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಧಿಯೋ, ಬೋಧಿಯೋ ಏವ ಅಙ್ಗಾನಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾದೀನಂ ಕಾರಣಾದೀನಂ ಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅನುರೂಪಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವೇನ ಪಟಿಮುಖಂ ಅವಿಪರೀತತಾಯ ಸಮ್ಮಾ ಚ ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಅತ್ಥವಿಸೇಸದೀಪಕೇಹಿ ಉಪಸಗ್ಗೇಹಿ ‘‘ಅನುಬುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಬೋಧಿಸದ್ದೋ ಹಿ ಸಬ್ಬವಿಸೇಸಯುತ್ತಬುಜ್ಝನಂ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸಂ-ಸದ್ದೋ ಪಸಂಸಾಯಂ ಸುನ್ದರಭಾವೇ ಚ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಪಸತ್ಥೋ ಸುನ್ದರೋ ಚ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ’’ತಿ।

    Bodhāya saṃvattantīti bojjhaṅgāti kāraṇattho aṅgasaddoti katvā vuttaṃ. Bujjhantīti bodhiyo, bodhiyo eva aṅgāni bojjhaṅgānīti vuttaṃ – ‘‘bujjhantīti bojjhaṅgā’’ti. Vipassanādīnaṃ kāraṇādīnaṃ bujjhitabbānañca saccānaṃ anurūpaṃ paccakkhabhāvena paṭimukhaṃ aviparītatāya sammā ca bujjhantīti evaṃ atthavisesadīpakehi upasaggehi ‘‘anubujjhantī’’tiādi vuttaṃ. Bodhisaddo hi sabbavisesayuttabujjhanaṃ sāmaññena saṅgaṇhāti. Saṃ-saddo pasaṃsāyaṃ sundarabhāve ca dissatīti āha – ‘‘pasattho sundaro ca bojjhaṅgo sambojjhaṅgo’’ti.

    ಧಮ್ಮೇ ವಿಚಿನತೀತಿ ಧಮ್ಮವಿಚಯೋ। ತತ್ಥ ಧಮ್ಮೇತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಸಭಾವಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ತತೋ ಏವ ಸೋ ಪವಿಚಯಲಕ್ಖಣೋ। ಓಭಾಸನರಸೋತಿ ವಿಸಯೋಭಾಸನರಸೋ। ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಾಕಾರೇನ ಪಚ್ಚುಪತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅಸಮ್ಮೋಹಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ।

    Dhamme vicinatīti dhammavicayo. Tattha dhammeti catusaccadhamme tabbinimuttassa sabhāvadhammassa abhāvato. Tato eva so pavicayalakkhaṇo. Obhāsanarasoti visayobhāsanaraso. Asammuyhanākārena paccupatiṭṭhatīti asammohapaccupaṭṭhāno.

    ವೀರಸ್ಸ ಭಾವೋ, ಕಮ್ಮಂ ವಾತಿ ವೀರಿಯಂ। ಈರಯಿತಬ್ಬತೋತಿ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬತೋ। ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖೇ ಪತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಂ। ತತೋ ಏವ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನರಸಂ। ಅನೋಸೀದನಂ ಅಸಂಸೀದನಂ।

    Vīrassa bhāvo, kammaṃ vāti vīriyaṃ. Īrayitabbatoti pavattetabbato. Paggahalakkhaṇanti kosajjapakkhe patituṃ adatvā sampayuttadhammānaṃ paggahalakkhaṇaṃ. Tato eva sampayuttadhamme upatthambhanarasaṃ. Anosīdanaṃ asaṃsīdanaṃ.

    ಪೀಣಯತೀತಿ ತಪ್ಪೇತಿ। ಪೀಣನಕಿಚ್ಚೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಯ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಕಾಯಸ್ಸಾಬ್ಯಪನಂ। ಫರಣಪೀತಿವಸೇನ ಹೇತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ರಸೋತಿ। ಉದಗ್ಗಭಾವೋ ಓದಗ್ಯಂ, ತಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತೀತಿ ಓದಗ್ಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ। ಉಬ್ಬೇಗಪೀತಿವಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ।

    Pīṇayatīti tappeti. Pīṇanakiccena sampayuttadhammānaṃ viya taṃsamuṭṭhānapaṇītarūpehi kāyassābyapanaṃ. Pharaṇapītivasena hetaṃ lakkhaṇaṃ vuttaṃ, tathā rasoti. Udaggabhāvo odagyaṃ, taṃ paccupaṭṭhapetīti odagyapaccupaṭṭhānā. Ubbegapītivasena cetaṃ vuttaṃ.

    ಕಾಯಚಿತ್ತದರಥಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನತೋತಿ ಕಾಯದರಥಸ್ಸ ಚಿತ್ತದರಥಸ್ಸ ಚ ಪಸ್ಸಮ್ಭನತೋ ವೂಪಸಮನತೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಉಪಸಮಲಕ್ಖಣಾ’’ತಿ, ಕಾಯಚಿತ್ತದರಥಾನಂ ವೂಪಸಮನಲಕ್ಖಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾಯೋತಿ ಚೇತ್ಥ ವೇದನಾದಯೋ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ। ದರಥೋ ಸಾರಮ್ಭೋ, ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಾದಿಕಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ, ತಥಾಪವತ್ತಾನಂ ವಾ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ದರಥನಿಮ್ಮದ್ದನೇನ ಪರಿಳಾಹಪರಿಪ್ಫನ್ದನವಿರಹಿತೋ ಸೀತಿಭಾವೋ ಅಪರಿಪ್ಫನ್ದನಸೀತಿಭಾವೋ।

    Kāyacittadarathappassambhanatoti kāyadarathassa cittadarathassa ca passambhanato vūpasamanato. Tenāha – ‘‘upasamalakkhaṇā’’ti, kāyacittadarathānaṃ vūpasamanalakkhaṇāti attho. Kāyoti cettha vedanādayo tayo khandhā. Daratho sārambho, dukkhadomanassapaccayānaṃ uddhaccādikānaṃ kilesānaṃ, tathāpavattānaṃ vā catunnaṃ khandhānametaṃ adhivacanaṃ. Darathanimmaddanena pariḷāhaparipphandanavirahito sītibhāvo aparipphandanasītibhāvo.

    ಸಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಪನಂ ಸಮಾಧಾನಂ। ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತತಾ। ಯೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ। ಅವಿಸಾರೋ ಅತ್ತನೋ ಏವ ಅವಿಸರಣಭಾವೋ। ಅಥ ವಾ ವಿಕ್ಖೇಪಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತಾಯ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣೋ। ನ್ಹಾನೀಯಚುಣ್ಣಸ್ಸ ಉದಕಂ ವಿಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಕಿಚ್ಚತಾಯ ಅವಿಸಾರಭಾವೇನ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ ಅವಿಸಾರಲಕ್ಖಣೋ। ನಿವಾತೇ ದೀಪಚ್ಚಿಟ್ಠಿತಿ ವಿಯ ಚೇತಸೋ ಠಿತಿಭಾವೇನ ಪಚ್ಚುಪತಿಟ್ಠತೀತಿ ಚಿತ್ತಟ್ಠಿತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ।

    Sammā cittassa ṭhapanaṃ samādhānaṃ. Avikkhepo sampayuttānaṃ avikkhittatā. Yena sampayuttā avikkhittā honti, so dhammo avikkhepo. Avisāro attano eva avisaraṇabhāvo. Atha vā vikkhepappaṭipakkhatāya avikkhepalakkhaṇo. Nhānīyacuṇṇassa udakaṃ viya sampayuttadhammānaṃ sampiṇḍanakiccatāya avisārabhāvena lakkhitabbo avisāralakkhaṇo. Nivāte dīpacciṭṭhiti viya cetaso ṭhitibhāvena paccupatiṭṭhatīti cittaṭṭhitipaccupaṭṭhāno.

    ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತೋತಿ ಸಮಪ್ಪವತ್ತೇಸು ಅಸ್ಸೇಸು ಸಾರಥಿ ವಿಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತೋ। ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಲಕ್ಖಣಾತಿ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವೇ ಠತ್ವಾ ವೀಮಂಸನಸಙ್ಖಾತಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಲಕ್ಖಣಾ। ಸಮವಾಹಿತಲಕ್ಖಣಾತಿ ಸಮಂ ಅವಿಸಮಂ ಯಥಾಸಕಕಿಚ್ಚೇಸು ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತನಲಕ್ಖಣಾ। ಉದಾಸೀನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾಪಿ ಸೇಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಯಥಾಸಕಕಿಚ್ಚೇಸು ಪವತ್ತೇತಿ, ಯಥಾ ರಾಜಾ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ಅತ್ಥಕರಣೇ ಧಮ್ಮಟ್ಠೇ ಯಥಾಸಕಂ ಕಿಚ್ಚೇಸು ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಪವತ್ತೇತಿ। ಅಲೀನಾನುದ್ಧತಪ್ಪವತ್ತಿಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಊನಾಧಿಕನಿವಾರಣರಸಾ। ಪಕ್ಖಪಾತುಪಚ್ಛೇದನರಸಾತಿ ‘‘ಇದಂ ನಿಹೀನಕಿಚ್ಚಂ ಹೋತು, ಇದಂ ಅತಿರೇಕತರಕಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಕ್ಖಪಾತನವಸೇನ ವಿಯ ಪವತ್ತಿ ಪಕ್ಖಪಾತೋ, ತಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದನ್ತೀ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಪಕ್ಖಪಾತುಪಚ್ಛೇದನರಸಾ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಸಕಸಕಕಿಚ್ಚೇ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವೇನ ಪಚ್ಚುಪತಿಟ್ಠತೀತಿ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ। ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಉಪರೂಪರಿ ಉಪ್ಪಾದನಮೇವ ಬ್ರೂಹನಂ ವಡ್ಢನಞ್ಚಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಉಪ್ಪಾದೇತೀ’’ತಿ।

    Ajjhupekkhanatoti samappavattesu assesu sārathi viya sampayuttadhammānaṃ ajjhupekkhanato. Paṭisaṅkhānalakkhaṇāti majjhattabhāve ṭhatvā vīmaṃsanasaṅkhātappaṭisaṅkhānalakkhaṇā. Samavāhitalakkhaṇāti samaṃ avisamaṃ yathāsakakiccesu sampayuttadhammānaṃ pavattanalakkhaṇā. Udāsīnabhāvena pavattamānāpi sesasampayuttadhamme yathāsakakiccesu pavatteti, yathā rājā tuṇhī nisinnopi atthakaraṇe dhammaṭṭhe yathāsakaṃ kiccesu appamatto pavatteti. Alīnānuddhatappavattipaccayattā ūnādhikanivāraṇarasā. Pakkhapātupacchedanarasāti ‘‘idaṃ nihīnakiccaṃ hotu, idaṃ atirekatarakicca’’nti evaṃ pakkhapātanavasena viya pavatti pakkhapāto, taṃ upacchindantī viya hotīti pakkhapātupacchedanarasā. Sampayuttadhammānaṃ sakasakakicce majjhattabhāvena paccupatiṭṭhatīti majjhattabhāvapaccupaṭṭhāno. Bojjhaṅgānaṃ uparūpari uppādanameva brūhanaṃ vaḍḍhanañcāti āha – ‘‘uppādetī’’ti.

    ಸತಿ ಚ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಞ್ಚ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ಸತಿಪಧಾನಂ ವಾ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ತಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸತೋಕಾರಿಭಾವಾವಹತ್ತಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮಪ್ಪಹಾನಂ ಅನುರೂಪಧಮ್ಮಸೇವನಾ ಚ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸತಿರಹಿತಪುಗ್ಗಲವಿವಜ್ಜನಾ, ಸತೋಕಾರಿಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ, ತತ್ಥ ಚ ಯುತ್ತತಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಹೋತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ। ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ಹೋತಿ, ಆಲೋಕಿತೇ ವಿಲೋಕಿತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ಹೋತಿ, ಸಮಿಞ್ಜಿತೇ ಪಸಾರಿತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ಹೋತಿ, ಸಙ್ಘಾಟಿಪತ್ತಚೀವರಧಾರಣೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ಹೋತಿ, ಅಸಿತೇ ಪೀತೇ ಖಾಯಿತೇ ಸಾಯಿತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ಹೋತಿ, ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಕಮ್ಮೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ಹೋತಿ, ಗತೇ ಠಿತೇ ನಿಸಿನ್ನೇ ಸುತ್ತೇ ಜಾಗರಿತೇ ಭಾಸಿತೇ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ಹೋತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೬; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೯) ಏವಂ ವುತ್ತೇಸು ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾದೀಸು ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು। ತಿಸ್ಸದತ್ತತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಯೋ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಸುವಣ್ಣಸಲಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಭಾಸಾಸು ಕತರಭಾಸಾಯ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಮೀ’’ತಿ ಪರಿಸಂ ಪಧಾರೇಸಿ। ಅಭಯತ್ಥೇರೋತಿ ದತ್ತಾಭಯತ್ಥೇರಮಾಹ। ಅಭಿನಿವೇಸನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸಂ।

    Sati ca sampajaññañca satisampajaññaṃ, satipadhānaṃ vā sampajaññaṃ satisampajaññaṃ. Taṃ sabbattha satokāribhāvāvahattā satisambojjhaṅgassa uppādāya hoti. Yathā paccanīkadhammappahānaṃ anurūpadhammasevanā ca anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya hoti, evaṃ satirahitapuggalavivajjanā, satokāripuggalasevanā, tattha ca yuttatā satisambojjhaṅgassa uppādāya hotīti imamatthaṃ dasseti, ‘‘satisampajañña’’ntiādinā. Sattasu ṭhānesūti ‘‘abhikkante paṭikkante sampajānakārī hoti, ālokite vilokite sampajānakārī hoti, samiñjite pasārite sampajānakārī hoti, saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe sampajānakārī hoti, asite pīte khāyite sāyite sampajānakārī hoti, uccārapassāvakamme sampajānakārī hoti, gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārī hotī’’ti (dī. ni. 2.376; ma. ni. 1.109) evaṃ vuttesu abhikkantādīsu sattasu ṭhānesu. Tissadattatthero nāma yo bodhimaṇḍe suvaṇṇasalākaṃ gahetvā ‘‘aṭṭhārasasu bhāsāsu katarabhāsāya dhammaṃ kathemī’’ti parisaṃ padhāresi. Abhayattheroti dattābhayattheramāha. Abhinivesanti vipassanābhinivesaṃ.

    ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾತಿ ಪರಿಯೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಕಭಾವೋ। ಆಚರಿಯೇ ಪಯಿರುಪಾಸಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪಿ ನಿಕಾಯೇ ಸಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಪರಿಯೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಯಂ ಯಂ ತತ್ಥ ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ, ತಂ ತಂ ‘‘ಇದಂ, ಭನ್ತೇ, ಕಥಂ, ಇಮಸ್ಸ ಕೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿಅತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಖನ್ಧಧಾತು…ಪೇ॰… ಬಹುಲತಾ’’ತಿ।

    Paripucchakatāti pariyogāhetvā pucchakabhāvo. Ācariye payirupāsitvā pañcapi nikāye saha aṭṭhakathāya pariyogāhetvā yaṃ yaṃ tattha gaṇṭhiṭṭhānabhūtaṃ, taṃ taṃ ‘‘idaṃ, bhante, kathaṃ, imassa ko attho’’ti khandhāyatanādiatthaṃ pucchantassa hi dhammavicayasambojjhaṅgo uppajjati. Tenāha – ‘‘khandhadhātu…pe… bahulatā’’ti.

    ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಸರೀರಂ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾನಿ ಚೀವರಾದೀನಿ ಚ ವತ್ಥೂನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ। ತಾನಿ ಯಥಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸುಖಾವಹಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಕರಣಂ ತೇಸಂ ವಿಸದಕಿರಿಯಾ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಉಸ್ಸನ್ನದೋಸನ್ತಿ ವಾತಪಿತ್ತಾದಿವಸೇನ ಉಪಚಿತದೋಸಂ। ಸೇದಮಲಮಕ್ಖಿತನ್ತಿ ಸೇದೇನ ಚೇವ ಜಲ್ಲಿಕಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಸರೀರಮಲೇನ ಚ ಮಕ್ಖಿತಂ। ಚ-ಸದ್ದೇನ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸರೀರಸ್ಸ ಪೀಳಾವಹಂ ಅಚ್ಚಾಸನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸೇನಾಸನಂ ವಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೇನ ಮಲಗ್ಗಹಿತಪತ್ತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪರಿಭಣ್ಡಕರಣಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪತ್ತಪಚನಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅವಿಸದೇತಿ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಅವಿಸದೇ ಸತಿ, ವಿಸಯಭೂತೇ ವಾ। ಕಥಂ ಭಾವನಮನುಯುತ್ತಸ್ಸ ತಾನಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರವತ್ಥೂನಿ ವಿಸಯೋ? ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಪವತ್ತನಕಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ। ತೇ ಹಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯ ಅಪರಿಸುದ್ಧಭಾವಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ। ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕೇಸೂತಿ ನಿಸ್ಸಯಾದಿಪಚ್ಚಯಭೂತೇಸು ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕೇಸು। ಞಾಣಮ್ಪೀತಿ ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ। ತೇನ ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ವತ್ಥುಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ತಸ್ಮಿಂ ಅಪರಿಸುದ್ಧೇ ಞಾಣಮ್ಪಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ನಿಸ್ಸಯಾಪರಿಸುದ್ಧಿಯಾ ತಂನಿಸ್ಸಿತಾಪರಿಸುದ್ಧಿ ವಿಯ ವಿಸಯಸ್ಸ ಅಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ವಿಸಯಿನೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Vatthuvisadakiriyāti ettha cittacetasikānaṃ pavattiṭṭhānabhāvato sarīraṃ tappaṭibaddhāni cīvarādīni ca vatthūnīti adhippetāni. Tāni yathā cittassa sukhāvahāni honti, tathā karaṇaṃ tesaṃ visadakiriyā. Tenāha – ‘‘ajjhattikabāhirāna’’ntiādi. Ussannadosanti vātapittādivasena upacitadosaṃ. Sedamalamakkhitanti sedena ceva jallikāsaṅkhātena sarīramalena ca makkhitaṃ. Ca-saddena aññampi sarīrassa pīḷāvahaṃ accāsanādiṃ saṅgaṇhāti. Senāsanaṃ vāti vā-saddena malaggahitapattādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Paribhaṇḍakaraṇādīhīti ādi-saddena pattapacanādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Avisadeti vatthumhi avisade sati, visayabhūte vā. Kathaṃ bhāvanamanuyuttassa tāni ajjhattikabāhiravatthūni visayo? Antarantarā pavattanakacittuppādavaseneva vuttaṃ. Te hi cittuppādā cittekaggatāya aparisuddhabhāvāya saṃvattanti. Cittacetasikesūti nissayādipaccayabhūtesu cittacetasikesu. Ñāṇampīti api-saddo sampiṇḍanattho. Tena ‘‘na kevalaṃ vatthuyeva, atha kho tasmiṃ aparisuddhe ñāṇampi aparisuddhaṃ hotī’’ti nissayāparisuddhiyā taṃnissitāparisuddhi viya visayassa aparisuddhatāya visayino aparisuddhiṃ dasseti.

    ಸಮಭಾವಕರಣನ್ತಿ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅನೂನಾಧಿಕಭಾವಕರಣಂ। ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಹೋತಿ, ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಪಟುತರಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ಅವಿಸದತಾಯ ವೀರಿಯಾದೀನಞ್ಚ ಸಿಥಿಲತಾದಿನಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಇತರಾನಿ ಮನ್ದಾನೀ’’ತಿ। ತತೋತಿ ತಸ್ಮಾ, ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಬಲವಭಾವತೋ ಇತರೇಸಞ್ಚ ಮನ್ದತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖೇ ಪತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾನಂ ಪಗ್ಗಹೋ। ಪಗ್ಗಹೋವ ಕಿಚ್ಚಂ ಪಗ್ಗಹಕಿಚ್ಚಂ। ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಠಾನಂ, ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವಾ ಉಪಟ್ಠಾನಂ। ವಿಕ್ಖೇಪಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ಯೇನ ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ। ರೂಪಗತಂ ವಿಯ ಚಕ್ಖುನಾ ಯೇನ ಯಾಥಾವತೋ ವಿಸಯಸಭಾವಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಂ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಬಲವತಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಅಧಿಭೂತತ್ತಾ। ಸಹಜಾತಧಮ್ಮೇಸು ಹಿ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇನ್ತಾನಂ ಸಹಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕದೇಸತಾವಸೇನೇವ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ। ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ। ತನ್ತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಧಮ್ಮಸಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನಾತಿ ಯಸ್ಸ ಸದ್ಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಉಳಾರತಾದಿಗುಣೇ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಜಾತಂ, ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತಾದಿವಿಭಾಗತೋ ಯಾಥಾವತೋ ವೀಮಂಸನೇನ। ಏವಞ್ಹಿ ಏವಂಧಮ್ಮತಾನಯೇನ ಯಾಥಾವಸರಸತೋ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಸವಿಪ್ಫಾರೋ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ ನ ಹೋತಿ ‘‘ಅಯಂ ಇಮೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವೋ’’ತಿ ಪರಿಜಾನನವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಬ್ಯಾಪಾರಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ। ಧುರಿಯಧಮ್ಮೇಸು ಹಿ ಯಥಾ ಸದ್ಧಾಯ ಬಲವಭಾವೇ ಪಞ್ಞಾಯ ಮನ್ದಭಾವೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಬಲವಭಾವೇ ಸದ್ಧಾಯ ಮನ್ದಭಾವೋ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತಂ ಧಮ್ಮಸಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಹಾಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ।

    Samabhāvakaraṇanti kiccato anūnādhikabhāvakaraṇaṃ. Saddhindriyaṃ balavaṃ hoti, saddheyyavatthusmiṃ paccayavasena adhimokkhakiccassa paṭutarabhāvena paññāya avisadatāya vīriyādīnañca sithilatādinā saddhindriyaṃ balavaṃ hoti. Tenāha – ‘‘itarāni mandānī’’ti. Tatoti tasmā, saddhindriyassa balavabhāvato itaresañca mandattāti attho. Kosajjapakkhe patituṃ adatvā sampayuttadhammānaṃ paggaṇhanaṃ anubalappadānaṃ paggaho. Paggahova kiccaṃ paggahakiccaṃ. Kātuṃ na sakkotīti ānetvā sambandhitabbaṃ. Ārammaṇaṃ upagantvā ṭhānaṃ, anissajjanaṃ vā upaṭṭhānaṃ. Vikkhepappaṭipakkho, yena vā sampayuttā avikkhittā honti, so avikkhepo. Rūpagataṃ viya cakkhunā yena yāthāvato visayasabhāvaṃ passati, taṃ dassanakiccaṃ kātuṃ na sakkoti balavatā saddhindriyena adhibhūtattā. Sahajātadhammesu hi indaṭṭhaṃ kārentānaṃ sahapavattamānānaṃ dhammānaṃ ekadesatāvaseneva atthasiddhi, na aññathā. Tasmāti vuttamevatthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati. Tanti saddhindriyaṃ. Dhammasabhāvapaccavekkhaṇenāti yassa saddheyyassa vatthuno uḷāratādiguṇe adhimuccanassa sātisayappavattiyā saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tassa paccayapaccayuppannatādivibhāgato yāthāvato vīmaṃsanena. Evañhi evaṃdhammatānayena yāthāvasarasato pariggayhamāne savipphāro adhimokkho na hoti ‘‘ayaṃ imesaṃ dhammānaṃ sabhāvo’’ti parijānanavasena paññābyāpārassa sātisayattā. Dhuriyadhammesu hi yathā saddhāya balavabhāve paññāya mandabhāvo hoti, evaṃ paññāya balavabhāve saddhāya mandabhāvo hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘taṃ dhammasabhāvapaccavekkhaṇena hāpetabba’’nti.

    ತಥಾ ಅಮನಸಿಕಾರೇನಾತಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ ಭಾವನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಜಾತಂ, ತೇನಾಕಾರೇನ ಭಾವನಾಯ ಅನನುಯುಞ್ಜನತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇಧ ದುವಿಧೇನ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೋ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇನ ಕಿಚ್ಚುತ್ತರಿಯತೋ ವೀರಿಯಾದೀನಂ ವಾ ಮನ್ದಕಿಚ್ಚತಾಯ। ತತ್ಥ ಪಠಮವಿಕಪ್ಪೇ ಹಾಪನವಿಧಿ ದಸ್ಸಿತೋ, ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಪನ ಯಥಾ ಮನಸಿಕರೋತೋ ವೀರಿಯಾದೀನಂ ಮನ್ದಕಿಚ್ಚತಾಯ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಜಾತಂ, ತಥಾ ಅಮನಸಿಕಾರೇನ ವೀರಿಯಾದೀನಂ ಪಟುಕಿಚ್ಚಭಾವಾವಹೇನ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ತೇಹಿ ಸಮರಸಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಹಾಪೇತಬ್ಬಂ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಿನ್ದ್ರಿಯೇಸುಪಿ ಹಾಪನವಿಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Tathā amanasikārenāti yenākārena bhāvanamanuyuñjantassa saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tenākārena bhāvanāya ananuyuñjanatoti vuttaṃ hoti. Idha duvidhena saddhindriyassa balavabhāvo attano vā paccayavisesena kiccuttariyato vīriyādīnaṃ vā mandakiccatāya. Tattha paṭhamavikappe hāpanavidhi dassito, dutiyavikappe pana yathā manasikaroto vīriyādīnaṃ mandakiccatāya saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tathā amanasikārena vīriyādīnaṃ paṭukiccabhāvāvahena manasikārena saddhindriyaṃ tehi samarasaṃ karontena hāpetabbaṃ. Iminā nayena sesindriyesupi hāpanavidhi veditabbo.

    ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರವತ್ಥೂತಿ ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತತಾಯ ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಸತ್ಥು ರೂಪದಸ್ಸನಪ್ಪಸುತೋ ಏವ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಾ ‘‘ಕಿಂ ತೇ, ವಕ್ಕಲಿ, ಇಮಿನಾ ಪೂತಿಕಾಯೇನ ದಿಟ್ಠೇನ, ಯೋ ಖೋ, ವಕ್ಕಲಿ, ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೮೭) ನಯೇನ ಓವದಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ನಿಯೋಜಿತೋಪಿ ತಂ ಅನನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಪಣಾಮಿತೋ ಅತ್ತಾನಂ ವಿನಿಪಾತೇತುಂ ಪಪಾತಟ್ಠಾನಂ ಅಭಿರುಹಿ। ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ಯಥಾನಿಸಿನ್ನೋವ ಓಭಾಸವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ –

    Vakkalittheravatthūti so hi āyasmā saddhādhimuttatāya katādhikāro satthu rūpadassanappasuto eva hutvā viharanto satthārā ‘‘kiṃ te, vakkali, iminā pūtikāyena diṭṭhena, yo kho, vakkali, dhammaṃ passati, so maṃ passatī’’tiādinā (saṃ. ni. 3.87) nayena ovaditvā kammaṭṭhāne niyojitopi taṃ ananuyuñjanto paṇāmito attānaṃ vinipātetuṃ papātaṭṭhānaṃ abhiruhi. Atha naṃ satthā yathānisinnova obhāsavissajjanena attānaṃ dassetvā –

    ‘‘ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋ ಭಿಕ್ಖು, ಪಸನ್ನೋ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ।

    ‘‘Pāmojjabahulo bhikkhu, pasanno buddhasāsane;

    ಅಧಿಗಚ್ಛೇ ಪದಂ ಸನ್ತಂ, ಸಙ್ಖಾರೂಪಸಮಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೮೧) –

    Adhigacche padaṃ santaṃ, saṅkhārūpasamaṃ sukha’’nti. (dha. pa. 381) –

    ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಏಹಿ, ವಕ್ಕಲೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸೋ ತೇನೇವ ಅಮತೇನ ಅಭಿಸಿತ್ತೋ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ, ಸದ್ಧಾಯ ಪನ ಬಲವಭಾವೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾವೀಥಿಂ ನ ಓತರಿ। ತಂ ಞತ್ವಾ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪ್ಪಟಿಪಾದನಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ। ಸೋ ಸತ್ಥಾರಾ ದಿನ್ನನಯೇ ಠತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರವತ್ಥು ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತಭಾವೇ ಸೇಸಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸಕಿಚ್ಚಾಕರಣೇ। ಇತರಕಿಚ್ಚಭೇದನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಾದಿಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸಂ। ಪಸ್ಸದ್ಧಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ಹಾಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಯಥಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೋ ಧಮ್ಮಸಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಹಾಯತಿ, ಏವಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಆದಿಭಾವನಾಯ ಹಾಯತಿ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಯತ್ತಾ ತಸ್ಸಾ। ತಥಾ ಹಿ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತಂ ಕೋಸಜ್ಜಪಾತತೋ ರಕ್ಖನ್ತೀ ವೀರಿಯಾದಿಭಾವನಾ ವಿಯ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಾತತೋ ರಕ್ಖನ್ತೀ ಪಸ್ಸದ್ಧಾದಿಭಾವನಾ ಏಕಂಸತೋ ಹಾಪೇತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪಸ್ಸದ್ಧಾದಿಭಾವನಾಯ ಹಾಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ।

    Gāthaṃ vatvā ‘‘ehi, vakkalī’’ti āha. So teneva amatena abhisitto haṭṭhatuṭṭho hutvā vipassanaṃ paṭṭhapesi, saddhāya pana balavabhāvena vipassanāvīthiṃ na otari. Taṃ ñatvā bhagavā tassa indriyasamattappaṭipādanāya kammaṭṭhānaṃ sodhetvā adāsi. So satthārā dinnanaye ṭhatvā vipassanaṃ ussukkāpetvā maggappaṭipāṭiyā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ – ‘‘vakkalittheravatthu cettha nidassana’’nti. Etthāti saddhindriyassa adhimattabhāve sesindriyānaṃ sakiccākaraṇe. Itarakiccabhedanti upaṭṭhānādikiccavisesaṃ. Passaddhādīti ādi-saddena samādhiupekkhāsambojjhaṅgānaṃ saṅgaho. Hāpetabbanti yathā saddhindriyassa balavabhāvo dhammasabhāvapaccavekkhaṇena hāyati, evaṃ vīriyindriyassa adhimattatā passaddhiādibhāvanāya hāyati samādhipakkhiyattā tassā. Tathā hi samādhindriyassa adhimattataṃ kosajjapātato rakkhantī vīriyādibhāvanā viya vīriyindriyassa adhimattataṃ uddhaccapātato rakkhantī passaddhādibhāvanā ekaṃsato hāpeti. Tena vuttaṃ – ‘‘passaddhādibhāvanāya hāpetabba’’nti.

    ಸೋಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥೂತಿ ಸುಖುಮಾಲಸೋಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥು। ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೀತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಮಮ ಸರೀರಂ ಸುಖುಮಾಲಂ, ನ ಚ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನೇವ ಸುಖಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ, ಕಿಲಮೇತ್ವಾಪಿ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಠಾನಚಙ್ಕಮಮೇವ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಪಾದತಲೇಸು ಫೋಟೇಸು ಉಟ್ಠಿತೇಸುಪಿ ವೇದನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ದಳ್ಹವೀರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾಯ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ಸತ್ಥಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ವೀಣೂಪಮೋವಾದೇನ ಓವದಿತ್ವಾ ವೀರಿಯಸಮತಾಯೋಜನವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಗಿಜ್ಝಕೂಟಂ ಗತೋ। ಥೇರೋಪಿ ಸತ್ಥಾರಾ ದಿನ್ನನಯೇನ ವೀರಿಯಸಮತಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಭಾವೇನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸೋಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥು ದಸ್ಸೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಸೇಸೇಸುಪೀತಿ ಸತಿಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯೇಸುಪಿ।

    Soṇattherassa vatthūti sukhumālasoṇattherassa vatthu. So hi āyasmā satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā sītavane viharanto ‘‘mama sarīraṃ sukhumālaṃ, na ca sakkā sukheneva sukhaṃ adhigantuṃ, kilametvāpi samaṇadhammo kātabbo’’ti ṭhānacaṅkamameva adhiṭṭhāya padhānamanuyuñjanto pādatalesu phoṭesu uṭṭhitesupi vedanaṃ ajjhupekkhitvā daḷhavīriyaṃ karonto accāraddhavīriyatāya visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi. Satthā tattha gantvā vīṇūpamovādena ovaditvā vīriyasamatāyojanavidhiṃ dassento kammaṭṭhānaṃ visodhetvā gijjhakūṭaṃ gato. Theropi satthārā dinnanayena vīriyasamataṃ yojetvā bhāvento vipassanampi ussukkāpetvā arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘soṇattherassa vatthu dassetabba’’nti. Sesesupīti satisamādhipaññindriyesupi.

    ಸಮತನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅನೂನಾಧಿಕಭಾವಂ, ತಥಾ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ವಿಸುಂ ಧುರಿಯಧಮ್ಮಭೂತಾನಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನತಿವತ್ತನಂ ವಿಸೇಸತೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಯತೋ ನೇಸಂ ಸಮಧುರತಾಯ ಅಪ್ಪನಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಂ ಕೋಸಜ್ಜುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಾನಂ ಸಮರಸತಾಯ ಸತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪತ್ಥಮ್ಭನತೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅನ್ತದ್ವಯಪಾತಾಭಾವೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ಅಪ್ಪನಾ ಇಜ್ಝತಿ। ಬಲವಸದ್ಧೋತಿಆದಿ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಸಮತ್ಥನಂ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೋ ಬಲವತಿಯಾ ಸದ್ಧಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅವಿಸದಞಾಣೋ, ಸೋ ಮುಧಪ್ಪಸನ್ನೋ ಹೋತಿ, ನ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸನ್ನೋ। ತಥಾ ಹಿ ಅವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಸೀದತಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ತಿತ್ಥಿಯಸಾವಕಾ। ಕೇರಾಟಿಕಪಕ್ಖನ್ತಿ ಸಾಠೇಯ್ಯಪಕ್ಖಂ ಭಜತಿ। ಸದ್ಧಾಹೀನಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತಿಧಾವನ್ತೋ ‘‘ದೇಯ್ಯವತ್ಥುಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ವಿನಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನಪಿ ದಾನಮಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇತಿ ಹೇತುಪ್ಪಟಿರೂಪಕೇಹಿ ವಞ್ಚಿತೋ, ಏವಂಭೂತೋ ಸುಕ್ಖತಕ್ಕವಿಲುತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ವಚನಂ ನಾದಿಯತಿ, ಸಞ್ಞತ್ತಿಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಭೇಸಜ್ಜಸಮುಟ್ಠಿತೋ ವಿಯ ರೋಗೋ ಅತೇಕಿಚ್ಛೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮಭಾವೋ ಅತ್ಥಾವಹೋ, ಅನತ್ಥಾವಹೋ ವಿಸಮಭಾವೋ, ಏವಂ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪಾವಹೋ ಸಮಭಾವೋ, ಇತರೋ ವಿಕ್ಖೇಪಾವಹೋ ಚಾತಿ ಕೋಸಜ್ಜಂ ಅಭಿಭವತಿ, ತೇನ ಅಪ್ಪನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಭಿಭವತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತಂ ಉಭಯನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾದ್ವಯಂ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯದ್ವಯಞ್ಚ। ಸಮಂ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮರಸಂ ಕಾತಬ್ಬಂ।

    Samatanti saddhāpaññānaṃ aññamaññaṃ anūnādhikabhāvaṃ, tathā samādhivīriyānaṃ. Yathā hi saddhāpaññānaṃ visuṃ dhuriyadhammabhūtānaṃ kiccato aññamaññānativattanaṃ visesato icchitabbaṃ, yato nesaṃ samadhuratāya appanā sampajjati, evaṃ samādhivīriyānaṃ kosajjuddhaccapakkhikānaṃ samarasatāya sati aññamaññūpatthambhanato sampayuttadhammānaṃ antadvayapātābhāvena sammadeva appanā ijjhati. Balavasaddhotiādi byatirekamukhena vuttassevatthassa samatthanaṃ. Tassattho – yo balavatiyā saddhāya samannāgato avisadañāṇo, so mudhappasanno hoti, na aveccappasanno. Tathā hi avatthusmiṃ pasīdati seyyathāpi titthiyasāvakā. Kerāṭikapakkhanti sāṭheyyapakkhaṃ bhajati. Saddhāhīnāya paññāya atidhāvanto ‘‘deyyavatthupariccāgena vinā cittuppādamattenapi dānamayaṃ puññaṃ hotī’’tiādīni parikappeti hetuppaṭirūpakehi vañcito, evaṃbhūto sukkhatakkaviluttacitto paṇḍitānaṃ vacanaṃ nādiyati, saññattiṃ na gacchati. Tenāha – ‘‘bhesajjasamuṭṭhito viya rogo atekiccho hotī’’ti. Yathā cettha saddhāpaññānaṃ aññamaññaṃ samabhāvo atthāvaho, anatthāvaho visamabhāvo, evaṃ samādhivīriyānaṃ aññamaññaṃ avikkhepāvaho samabhāvo, itaro vikkhepāvaho cāti kosajjaṃ abhibhavati, tena appanaṃ na pāpuṇātīti adhippāyo. Uddhaccaṃ abhibhavatīti etthāpi eseva nayo. Taṃ ubhayanti saddhāpaññādvayaṃ samādhivīriyadvayañca. Samaṃ kattabbanti samarasaṃ kātabbaṃ.

    ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸಾತಿ ಸಮಥಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಸ್ಸ। ಏವನ್ತಿ ಏವಂ ಸನ್ತೇ, ಸದ್ಧಾಯ ಥೋಕಂ ಬಲವಭಾವೇ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸದ್ದಹನ್ತೋತಿ ‘‘ಪಥವೀ ಪಥವೀತಿ ಮನಸಿಕರಣಮತ್ತೇನ ಕಥಂ ಝಾನುಪ್ಪತ್ತೀ’’ತಿ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ವುತ್ತವಿಧಿ ಇಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸದ್ದಹನ್ತೋ ಸದ್ಧಂ ಜನೇನ್ತೋ। ಓಕಪ್ಪೇನ್ತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅನುಪ್ಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಿಯ ಅಧಿಮುಚ್ಚನವಸೇನ ಅವಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತೋ। ಏಕಗ್ಗತಾ ಬಲವತೀ ವಟ್ಟತಿ ಸಮಾಧಿಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಝಾನಸ್ಸ। ಉಭಿನ್ನನ್ತಿ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾನಂ। ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಸಮಾಧಿನೋ ಅಧಿಮತ್ತತಾ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಮತ್ತತಾಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಮತಾಯಪೀ’’ತಿ, ಸಮಭಾವೇನಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪ್ಪನಾತಿ ಲೋಕಿಯಅಪ್ಪನಾ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಹೋತಿಯೇವಾ’’ತಿ ಸಾಸಙ್ಕಂ ವದತಿ। ಲೋಕುತ್ತರಪ್ಪನಾ ಪನ ತೇಸಂ ಸಮಭಾವೇನೇವ ಇಚ್ಛಿತಾ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಯುಗನದ್ಧಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೭೦; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೫)।

    Samādhikammikassāti samathakammaṭṭhānikassa. Evanti evaṃ sante, saddhāya thokaṃ balavabhāve satīti attho. Saddahantoti ‘‘pathavī pathavīti manasikaraṇamattena kathaṃ jhānuppattī’’ti acintetvā ‘‘addhā sammāsambuddhena vuttavidhi ijjhissatī’’ti saddahanto saddhaṃ janento. Okappentoti ārammaṇaṃ anuppavisitvā viya adhimuccanavasena avakappento pakkhandanto. Ekaggatā balavatī vaṭṭati samādhippadhānattā jhānassa. Ubhinnanti samādhipaññānaṃ. Samādhikammikassa samādhino adhimattatā viya paññāya adhimattatāpi icchitabbāti āha – ‘‘samatāyapī’’ti, samabhāvenapīti attho. Appanāti lokiyaappanā. Tathā hi ‘‘hotiyevā’’ti sāsaṅkaṃ vadati. Lokuttarappanā pana tesaṃ samabhāveneva icchitā. Yathāha – ‘‘samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti (a. ni. 4.170; paṭi. ma. 2.5).

    ಯದಿ ವಿಸೇಸತೋ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಞ್ಚ ಸಮತಾವ ಇಚ್ಛಿತಾ, ಕಥಂ ಸತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಸತಿ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಬಲವತೀ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು। ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕೇ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಸದ್ಧಾವೀರಿಯಪಞ್ಞಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಅಞ್ಞಥಾಪೀತಿ ಚ ಗಹೇತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ। ತಥಾ ಹಿ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖಿಕೇನ ಚ ಸಮಾಧಿನಾಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ‘‘ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಹೀ’’ತಿ। ಸಾತಿ ಸತಿ। ಸಬ್ಬೇಸು ರಾಜಕಮ್ಮೇಸು ನಿಯುತ್ತೋ ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಿಕೋ। ತೇನಾತಿ ತೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ಥೇನ ಕಾರಣೇನ। ಆಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಿಯುತ್ತಾ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಲೀನೇ ಉದ್ಧತೇ ಚ ಚಿತ್ತೇ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಸಬ್ಬೇನ ವಾ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಯೇನ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಗಣೇನ ಅತ್ಥೇತಬ್ಬಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಾ, ಸಾವ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ। ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಹಿ ಸತಿಪಟಿಸರಣಂ ಪರಾಯಣಂ ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ ಅನಧಿಗತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಆರಕ್ಖಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಆದಿ।

    Yadi visesato saddhāpaññānaṃ samādhivīriyānañca samatāva icchitā, kathaṃ satīti āha – ‘‘sati pana sabbattha balavatī vaṭṭatī’’ti. Sabbatthāti līnuddhaccapakkhikesu pañcasu indriyesu. Uddhaccapakkhike gaṇhanto ‘‘saddhāvīriyapaññāna’’nti āha. Aññathāpīti ca gahetabbā siyā. Tathā hi kosajjapakkhikena ca samādhināicceva vuttaṃ, na ‘‘passaddhisamādhiupekkhāhī’’ti. Sāti sati. Sabbesu rājakammesu niyutto sabbakammiko. Tenāti tena sabbattha icchitabbatthena kāraṇena. Āha aṭṭhakathāyaṃ. Sabbattha niyuttā sabbatthikā sabbattha līne uddhate ca citte icchitabbattā, sabbena vā līnuddhaccapakkhiyena bojjhaṅgagaṇena atthetabbāti sabbatthā, sāva sabbatthikā. Cittanti kusalacittaṃ. Tassa hi satipaṭisaraṇaṃ parāyaṇaṃ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya. Tenāha – ‘‘ārakkhapaccupaṭṭhānā’’tiādi.

    ಖನ್ಧಾದಿಭೇದೇಸು ಅನೋಗಾಳ್ಹಪಞ್ಞಾನನ್ತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಬಾಹುಸಚ್ಚವಸೇನಪಿ ಖನ್ಧಾಯತನಾದೀಸು ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಬುದ್ಧೀನಂ। ಬಹುಸ್ಸುತಸೇವನಾ ಹಿ ಸುತಮಯಞಾಣಾವಹಾ। ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾಸಮಙ್ಗೀಪಿ ಭಾವನಾಮಯಞಾಣೇ ಠಿತತ್ತಾ ಏಕಂಸತೋ ಪಞ್ಞವಾ ಏವ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಮಪಞ್ಞಾಸ…ಪೇ॰… ಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ’’ತಿ। ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಭಾವವಸೇನ ತಪ್ಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಭಾವಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಗಮ್ಭೀರೇಸು ಖನ್ಧಾದೀಸು ಪವತ್ತಾಯ ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ। ತಞ್ಹಿ ಞೇಯ್ಯಂ ತಾದಿಸಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಚರಿತಬ್ಬತೋ ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಂ। ತಸ್ಸಾ ವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ತತ್ಥ ಪಭೇದತೋ ಪವತ್ತಿ ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಾ, ತಸ್ಸಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞಾಯ ಪಭೇದಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ’’ತಿ।

    Khandhādibhedesu anogāḷhapaññānanti pariyattibāhusaccavasenapi khandhāyatanādīsu appatiṭṭhitabuddhīnaṃ. Bahussutasevanā hi sutamayañāṇāvahā. Taruṇavipassanāsamaṅgīpi bhāvanāmayañāṇe ṭhitattā ekaṃsato paññavā eva nāma hotīti āha – ‘‘samapaññāsa…pe… puggalasevanā’’ti. Ñeyyadhammassa gambhīrabhāvavasena tapparicchedakañāṇassa gambhīrabhāvaggahaṇanti āha – ‘‘gambhīresu khandhādīsu pavattāya gambhīrapaññāyā’’ti. Tañhi ñeyyaṃ tādisāya paññāya caritabbato gambhīrañāṇacariyaṃ. Tassā vā paññāya tattha pabhedato pavatti gambhīrañāṇacariyā, tassā paccavekkhaṇāti āha – ‘‘gambhīrapaññāya pabhedapaccavekkhaṇā’’ti.

    ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಕಮ್ಮಕಾರಣಂ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಸ್ಸ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ದೇವದೂತಸುತ್ತಾದೀಸು ಆದಿತೋ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ ಆಹ – ‘‘ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಕಮ್ಮಕಾರಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ। ಸಕಟವಹನಾದಿಕಾಲೇತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ತದಞ್ಞಂ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ತಿರಚ್ಛಾನೇಹಿ ಚ ವಿಬಾಧಿತಬ್ಬಕಾಲಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರನ್ತಿ ಇದಂ ಅಪರಾಪರೇಸು ಪೇತೇಸುಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸತ್ತವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಏಕಚ್ಚಾನಂ ವಾ ಪೇತಾನಂ ಏಕಚ್ಚತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ವಿಯ ದೀಘಾಯುಕತಾ ಸಿಯಾತಿ ತಥಾ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಕಾಳೋ ನಾಗರಾಜಾ ಚತುನ್ನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಠಿತೋಪಿ ಮೇತ್ತೇಯ್ಯಸ್ಸಪಿ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಂ ಲಭಿಸ್ಸತೀತಿ ವದನ್ತಿ, ಯತಸ್ಸ ಕಪ್ಪಾಯುಕತಾ ವುತ್ತಾ।

    Pañcavidhabandhanakammakāraṇaṃ niraye nibbattasattassa yebhuyyena sabbapaṭhamaṃ karontīti devadūtasuttādīsu ādito vuttattā ca āha – ‘‘pañcavidhabandhanakammakāraṇato paṭṭhāyā’’ti. Sakaṭavahanādikāleti ādi-saddena tadaññaṃ manussehi tiracchānehi ca vibādhitabbakālaṃ saṅgaṇhāti. Ekaṃ buddhantaranti idaṃ aparāparesu petesuyeva uppajjanakasattavasena vuttaṃ, ekaccānaṃ vā petānaṃ ekaccatiracchānānaṃ viya dīghāyukatā siyāti tathā vuttaṃ. Tathā hi kāḷo nāgarājā catunnaṃ buddhānaṃ sammukhībhāvaṃ labhitvā ṭhitopi metteyyassapi bhagavato sammukhībhāvaṃ labhissatīti vadanti, yatassa kappāyukatā vuttā.

    ಏವಂ ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸಾವಿನೋತಿ ವೀರಿಯಾಯತ್ತೋ ಏವ ಸಬ್ಬೋ ಲೋಕಿಯೋ ಲೋಕುತ್ತರೋ ಚ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೋತಿ ಏವಂ ವೀರಿಯೇ ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸನಸೀಲಸ್ಸ। ಗಮನವೀಥಿನ್ತಿ ಸಪುಬ್ಬಭಾಗಂ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಂ , ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪಾಟಿ, ಸತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಪರಮ್ಪರಾ ವಾ। ಸಾ ಹಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಟ್ಟನಿಯ್ಯಾನಾಯ ಗನ್ತಬ್ಬಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ ಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ ಗಮನವೀಥಿ ನಾಮ।

    Evaṃ ānisaṃsadassāvinoti vīriyāyatto eva sabbo lokiyo lokuttaro ca visesādhigamoti evaṃ vīriye ānisaṃsadassanasīlassa. Gamanavīthinti sapubbabhāgaṃ nibbānagāminipaṭipadaṃ , saha vipassanāya ariyamaggappaṭipāṭi, sattavisuddhiparamparā vā. Sā hi ‘‘bhikkhuno vaṭṭaniyyānāya gantabbā paṭipajjitabbā paṭipadā’’ti katvā gamanavīthi nāma.

    ಕಾಯದಳ್ಹೀಬಹುಲೋತಿ ಯಥಾ ತಥಾ ಕಾಯಸ್ಸ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಪ್ಪಸುತೋ। ಪಿಣ್ಡಪಾತನ್ತಿ ರಟ್ಠಪಿಣ್ಡಂ। ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾನಂ ಅತ್ತನಿ ಕಾರಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಮಹಪ್ಫಲಭಾವಸ್ಸ ಕರಣೇನ ಪಿಣ್ಡಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಪಟಿಪೂಜನಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾಪಚಾಯನಂ।

    Kāyadaḷhībahuloti yathā tathā kāyassa daḷhīkammappasuto. Piṇḍapātanti raṭṭhapiṇḍaṃ. Paccayadāyakānaṃ attani kārassa attano sammāpaṭipattiyā mahapphalabhāvassa karaṇena piṇḍassa bhikkhāya paṭipūjanā piṇḍapātāpacāyanaṃ.

    ನೀಹರನ್ತೋತಿ ಪತ್ತತ್ಥವಿಕತೋ ನೀಹರನ್ತೋ। ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾತಿ ತಂ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ವಚನಂ ಪಣ್ಣಸಾಲಾದ್ವಾರೇ ಠಿತೋವ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞತಾಯ ದಿಬ್ಬಸೋತೇನ ಸುತ್ವಾ। ಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿ, ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ। ದಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀತಿ ತಯಿ ಕತೇನ ದಾನಮಯೇನ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಮಯೇನ ಚ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಖೇತ್ತವಿಸೇಸಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಅಪರಾಪರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಅನ್ತೇ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ದಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀತಿ ಥೇರೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಸಿತಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ‘‘ಅಕಿಚ್ಛೇನೇವ ಮಯಾ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾವಸಾನೇ ಸಞ್ಜಾತಪಾಮೋಜ್ಜವಸೇನ ಸಿತಂ ಕರೋನ್ತೋ।

    Nīharantoti pattatthavikato nīharanto. Taṃ saddaṃ sutvāti taṃ upāsikāya vacanaṃ paṇṇasālādvāre ṭhitova pañcābhiññatāya dibbasotena sutvā. Manussasampatti, dibbasampatti, nibbānasampattīti imā tisso sampattiyo. Dātuṃ sakkhissasīti tayi katena dānamayena veyyāvaccamayena ca puññakammena khettavisesabhāvūpagamanena aparāparaṃ devamanussānaṃ sampattiyo ante nibbānasampattiñca dātuṃ sakkhissasīti thero attānaṃ pucchati. Sitaṃ karontoti ‘‘akiccheneva mayā vaṭṭadukkhaṃ samatikkanta’’nti paccavekkhaṇāvasāne sañjātapāmojjavasena sitaṃ karonto.

    ನಿಪ್ಪರಿಸ್ಸಯಕಾಲೋತಿ ನಿರುಪದ್ದವಕಾಲೋ, ತದಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸುಲಭಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪಚ್ಚಯಹೇತುಕಾ ಚಿತ್ತಪೀಳಾ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂಯೇವಾತಿ ಅನಾದರೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಖೀರಧೇನುನ್ತಿ ಖೀರದಾಯಿಕಂ ಧೇನುಂ । ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಕತ್ವಾತಿ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಭತಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ। ಉಚ್ಛುಯನ್ತಕಮ್ಮನ್ತಿ ಉಚ್ಛುಯನ್ತಸಾಲಾಯ ಕಾತಬ್ಬಂ ಕಿಚ್ಚಂ। ತಮೇವ ಮಗ್ಗನ್ತಿ ಉಪಾಸಕೇನ ಪಟಿಪನ್ನಮಗ್ಗಂ। ಉಪಕಟ್ಠಾಯಾತಿ ಆಸನ್ನಾಯ। ವಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನನ್ತಿ ಜಾತಿಧಮ್ಮಕುಲಧಮ್ಮಾದಿಲಙ್ಘನೇನ ಅಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನಂ। ಏವನ್ತಿ ಯಥಾ ಅಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನೋ ಪುತ್ತೋ ತಾಯ ಏವ ಅಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಕುಲಸನ್ತಾನತೋ ಬಾಹಿರೋ ಹುತ್ವಾ ಪಿತು ಸನ್ತಿಕಾ ದಾಯಜ್ಜಸ್ಸ ನ ಭಾಗೀ, ಏವಂ ಕುಸೀತೋಪಿ ತೇನೇವ ಕುಸೀತಭಾವೇನ ನ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಾ ಲದ್ಧಬ್ಬಅರಿಯಧನದಾಯಜ್ಜಸ್ಸ ನ ಭಾಗೀ। ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋವ ಲಭತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪಜ್ಜನತೋ। ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋತಿ ಯೋಜನಾ, ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ।

    Nipparissayakāloti nirupaddavakālo, tadā bhikkhusaṅghassa sulabhā paccayā hontīti paccayahetukā cittapīḷā natthīti adhippāyo. Passantānaṃyevāti anādare sāmivacanaṃ. Khīradhenunti khīradāyikaṃ dhenuṃ . Kiñcideva katvāti kiñcideva bhatikammaṃ katvā. Ucchuyantakammanti ucchuyantasālāya kātabbaṃ kiccaṃ. Tameva magganti upāsakena paṭipannamaggaṃ. Upakaṭṭhāyāti āsannāya. Vippaṭipannanti jātidhammakuladhammādilaṅghanena asammāpaṭipannaṃ. Evanti yathā asammāpaṭipanno putto tāya eva asammāpaṭipattiyā kulasantānato bāhiro hutvā pitu santikā dāyajjassa na bhāgī, evaṃ kusītopi teneva kusītabhāvena na sammāpaṭipanno satthu santikā laddhabbaariyadhanadāyajjassa na bhāgī. Āraddhavīriyova labhati sammāpaṭipajjanato. Uppajjati vīriyasambojjhaṅgoti yojanā, evaṃ sabbattha.

    ಮಹಾತಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಮಹನ್ತೋ ವಿಪುಲೋ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೋ। ತಂ ಪನಸ್ಸ ಗುಣಮಹತ್ತಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಕಮ್ಪನೇನ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸತ್ಥುನೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Mahāti sīlādiguṇehi mahanto vipulo anaññasādhāraṇo. Taṃ panassa guṇamahattaṃ dasasahassilokadhātukampanena loke pākaṭanti dassento ‘‘satthuno hī’’tiādimāha.

    ಯಸ್ಮಾ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗಮನೇನ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಭಾವೋ ಸಞ್ಜಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಪುತ್ತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Yasmā satthusāsane pabbajitassa pabbajjūpagamanena sakyaputtiyabhāvo sañjāyati, tasmā buddhaputtabhāvaṃ dassento ‘‘asambhinnāyā’’tiādimāha.

    ಅಲಸಾನಂ ಭಾವನಾಯ ನಾಮಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಕಾಯದಳ್ಹೀಬಹುಲಾನಂ ಯಾವದತ್ಥಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೇಯ್ಯಸುಖಾದಿಅನುಯುಞ್ಜನಕಾನಂ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿಕಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ದೂರತೋ ವಜ್ಜನಾ ಕುಸೀತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಕುಚ್ಛಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಠಿತಅಜಗರಸದಿಸೇ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ದಿವಸಂ ಚಙ್ಕಮೇನ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಆವರಣೀಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಸೋಧೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಾವನಾರಮ್ಭವಸೇನ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾನಂ ದಳ್ಹಪರಕ್ಕಮಾನಂ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನಾ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಆರದ್ಧವೀರಿಯೇ’’ತಿಆದಿ। ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೬೪-೬೫) ಪನ ಜಾತಿಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ನ ಗಹಿತಂ, ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನತಾ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಗಹಿತಂ। ತತ್ಥ ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸಾವಿತಾಯ ಏವ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಗಹಿತಾ ಹೋತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ವೀರಿಯಾಯತ್ತತಾದಸ್ಸನಭಾವತೋ, ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನಂ ಪನ ತದಧಿಮುತ್ತತಾಯ ಏವ ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ। ವೀರಿಯುಪ್ಪಾದನೇ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನಂ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಮೇವಾತಿ। ತತ್ಥ ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನಕುಸೀತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಆರದ್ಧವೀರಿಯಪುಗ್ಗಲಸೇವನತದಧಿ- ಮುತ್ತತಾಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನಪಚ್ಚಯೂಪಸಂಹಾರವಸೇನ ಅಪಾಯಭಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದಯೋ ಸಮುತ್ತೇಜನವಸೇನ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Alasānaṃ bhāvanāya nāmamattampi ajānantānaṃ kāyadaḷhībahulānaṃ yāvadatthaṃ bhuñjitvā seyyasukhādianuyuñjanakānaṃ tiracchānagatikānaṃ puggalānaṃ dūrato vajjanā kusītapuggalaparivajjanāti āha – ‘‘kucchiṃ pūretvā ṭhitaajagarasadise’’tiādi. ‘‘Divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodhessāmā’’tiādinā bhāvanārambhavasena āraddhavīriyānaṃ daḷhaparakkamānaṃ kālena kālaṃ upasaṅkamanā āraddhavīriyapuggalasevanāti āha – ‘‘āraddhavīriye’’tiādi. Visuddhimagge (visuddhi. 1.64-65) pana jātimahattapaccavekkhaṇā sabrahmacārimahattapaccavekkhaṇāti idaṃ dvayaṃ na gahitaṃ, thinamiddhavinodanatā sammappadhānapaccavekkhaṇatāti idaṃ dvayaṃ gahitaṃ. Tattha ānisaṃsadassāvitāya eva sammappadhānapaccavekkhaṇā gahitā hoti lokiyalokuttaravisesādhigamassa vīriyāyattatādassanabhāvato, thinamiddhavinodanaṃ pana tadadhimuttatāya eva gahitaṃ hoti. Vīriyuppādane yuttappayuttassa thinamiddhavinodanaṃ atthasiddhamevāti. Tattha thinamiddhavinodanakusītapuggalaparivajjanaāraddhavīriyapuggalasevanatadadhi- muttatāpaṭipakkhavidhamanapaccayūpasaṃhāravasena apāyabhayapaccavekkhaṇādayo samuttejanavasena vīriyasambojjhaṅgassa uppādakā daṭṭhabbā.

    ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿನಿಟ್ಠತ್ತಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಯಾವ ಉಪಚಾರಾ’’ತಿ। ಸಕಲಸರೀರಂ ಫರಮಾನೋತಿ ಪೀತಿಸಮುಟ್ಠಾನೇಹಿ ಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಸಕಲಸರೀರಂ ಫರಮಾನೋ, ಧಮ್ಮಸಙ್ಘಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸಪಿ ಯಾವ ಉಪಚಾರಾ ಸಕಲಸರೀರಂ ಫರಮಾನೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಏವಂ ಸೇಸಅನುಸ್ಸತೀಸು, ಪಸಾದನೀಯಸುತ್ತನ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ತಸ್ಸಾಪಿ ವಿಮುತ್ತಾಯತನಭಾವೇನ ತಗ್ಗತಿಕತ್ತಾ। ಏವರೂಪೇ ಕಾಲೇತಿ ‘‘ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಭಯಾದೀಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಕಾಲೇ। ಸಮಾಪತ್ತಿ…ಪೇ॰… ನ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ ಇದಂ ಉಪಸಮಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಸಙ್ಖಾರಾನಞ್ಹಿ ವಸೇನ ಸಪ್ಪದೇಸವೂಪಸಮೇಪಿ ನಿಪ್ಪದೇಸವೂಪಸಮೇ ವಿಯ ತಥಾ ಸಞ್ಞಾಯ ಪವತ್ತಿತೋ ಭಾವನಾಮನಸಿಕಾರೋ ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮತ್ಥೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಂ ಆವಹನ್ತೋ ತಥಾರೂಪಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪಾದಾಯ ಹೋತೀತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ ಕಿಲೇಸಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ। ನ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಕಾರಣತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ನ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ನೇಸಂ ಅಸಮುದಾಚಾರಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಯೋಜನಾ। ನ ಹಿ ಕಿಲೇಸೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿ ಯುತ್ತಾ, ಪಸಾದನೀಯೇಸು ಠಾನೇಸು ಪಸಾದಸಿನೇಹಾಭಾವೇನ ಲೂಖಹದಯತಾಯ ಲೂಖತಾ। ಸಾ ತತ್ಥ ಆದರಗಾರವಾಕರಣೇನ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಅಸಕ್ಕಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಸಂಸೂಚಿತಲೂಖಭಾವೇ’’ತಿ।

    Buddhānussatiyā upacārasamādhiniṭṭhattā vuttaṃ – ‘‘yāva upacārā’’ti. Sakalasarīraṃ pharamānoti pītisamuṭṭhānehi paṇītarūpehi sakalasarīraṃ pharamāno, dhammasaṅghaguṇe anussarantassapi yāva upacārā sakalasarīraṃ pharamāno pītisambojjhaṅgo uppajjatīti evaṃ sesaanussatīsu, pasādanīyasuttantapaccavekkhaṇāya ca yojetabbaṃ tassāpi vimuttāyatanabhāvena taggatikattā. Evarūpe kāleti ‘‘dubbhikkhabhayādīsū’’ti vuttakāle. Samāpatti…pe… na samudācarantīti idaṃ upasamānussatiyā vasena vuttaṃ. Saṅkhārānañhi vasena sappadesavūpasamepi nippadesavūpasame viya tathā saññāya pavattito bhāvanāmanasikāro kilesavikkhambhanasamattho hutvā upacārasamādhiṃ āvahanto tathārūpapītisomanassasamannāgato pītisambojjhaṅgassa upādāya hotīti. Tattha ‘‘vikkhambhitā kilesā’’ti pāṭho. Na samudācarantīti iti-saddo kāraṇattho. Yasmā na samudācaranti, tasmā taṃ nesaṃ asamudācāraṃ paccavekkhantassāti yojanā. Na hi kilese paccavekkhantassa bojjhaṅguppatti yuttā, pasādanīyesu ṭhānesu pasādasinehābhāvena lūkhahadayatāya lūkhatā. Sā tattha ādaragāravākaraṇena viññāyatīti āha – ‘‘asakkaccakiriyāya saṃsūcitalūkhabhāve’’ti.

    ಪಣೀತಭೋಜನಸೇವನತಾತಿ ಪಣೀತಸಪ್ಪಾಯಭೋಜನಸೇವನತಾ। ಉತುಇರಿಯಾಪಥಸುಖಗ್ಗಹಣೇನ ಸಪ್ಪಾಯಉತುಇರಿಯಾಪಥಗ್ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಞ್ಹಿ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಸೇವಿಯಮಾನಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಕಲ್ಯತಾಪಾದನವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಕಲ್ಯತಂ ಆವಹನ್ತಂ ದುವಿಧಾಯಪಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಕಾರಣಂ ಹೋತಿ। ಅಹೇತುಕಸತ್ತೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಸುಖದುಕ್ಖನ್ತಿ ಅಯಮೇಕೋ ಅನ್ತೋ, ಇಸ್ಸರಾದಿವಿಸಮಹೇತುಕನ್ತಿ ಪನ ಅಯಂ ದುತಿಯೋ। ಏತೇ ಉಭೋ ಅನ್ತೇ ಅನುಪಗಮ್ಮ ಯಥಾಸಕಂ ಕಮ್ಮುನಾ ಹೋತೀತಿ ಅಯಂ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ। ಮಜ್ಝತ್ತೋ ಪಯೋಗೋ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಮಜ್ಝತ್ತಪಯೋಗೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಮಜ್ಝತ್ತಪಯೋಗತಾ। ಅಯಞ್ಹಿ ಸಭಾವಾಸಾರದ್ಧತಾಯ ತಂಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯತಾಯ ಕಾರಣಂ ಹೋತಿ, ಪಸ್ಸದ್ಧಿದ್ವಯಂ ಆವಹತಿ। ಏತೇನೇವ ಸಾರದ್ಧಕಾಯಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾನಂ ತದಾವಹನತಾ ಸಂವಣ್ಣಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Paṇītabhojanasevanatāti paṇītasappāyabhojanasevanatā. Utuiriyāpathasukhaggahaṇena sappāyautuiriyāpathaggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Tañhi tividhampi sappāyaṃ seviyamānaṃ kāyassa kalyatāpādanavasena cittassa kalyataṃ āvahantaṃ duvidhāyapi passaddhiyā kāraṇaṃ hoti. Ahetukasattesu labbhamānaṃ sukhadukkhanti ayameko anto, issarādivisamahetukanti pana ayaṃ dutiyo. Ete ubho ante anupagamma yathāsakaṃ kammunā hotīti ayaṃ majjhimā paṭipatti. Majjhatto payogo yassa so majjhattapayogo, tassa bhāvo majjhattapayogatā. Ayañhi sabhāvāsāraddhatāya taṃpassaddhakāyatāya kāraṇaṃ hoti, passaddhidvayaṃ āvahati. Eteneva sāraddhakāyapuggalaparivajjanapassaddhakāyapuggalasevanānaṃ tadāvahanatā saṃvaṇṇitāti daṭṭhabbaṃ.

    ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪ್ಪಟಿಪಾದನಾ ಚ ಪಞ್ಞಾವಹಾ ವುತ್ತಾ, ಸಮಾಧಾನಾವಹಾಪಿ ತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಸಮಾಧಾನಾವಹಭಾವೇನೇವ ಪಞ್ಞಾವಹಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾ…ಪೇ॰… ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ।

    Vatthuvisadakiriyā indriyasamattappaṭipādanā ca paññāvahā vuttā, samādhānāvahāpi tā honti. Samādhānāvahabhāveneva paññāvahabhāvatoti vuttaṃ – ‘‘vatthuvisadakiriyā…pe… veditabbā’’ti.

    ಕಾರಣಕೋಸಲ್ಲಭಾವನಾಕೋಸಲ್ಲಾನಂ ನಾನನ್ತರಿಯಭಾವತೋ ರಕ್ಖನಾಕೋಸಲ್ಲಸ್ಸ ಚ ತಂಮೂಲಕತ್ತಾ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಕುಸಲತಾ ನಾಮ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹಕುಸಲತಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಚ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಾದಿಕಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಝಾನುಪ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹಕೋಸಲ್ಲಂ ನಿಮಿತ್ತಕುಸಲತಾ ಏವಾತಿ। ಅತಿಸಿಥಿಲವೀರಿಯತಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಮನ್ದತಂ ಪಯೋಗವೇಕಲ್ಲಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಣ್ಹನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಲೀನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಿಸಮುಟ್ಠಾಪನೇನ ಲಯಾಪತ್ತಿತೋ ಸಮುದ್ಧರಣಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

    Kāraṇakosallabhāvanākosallānaṃ nānantariyabhāvato rakkhanākosallassa ca taṃmūlakattā ‘‘nimittakusalatā nāma kasiṇanimittassa uggahakusalatā’’icceva vuttaṃ. Kasiṇanimittassāti ca nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Asubhanimittādikassapi hi yassa kassaci jhānuppattinimittassa uggahakosallaṃ nimittakusalatā evāti. Atisithilavīriyatādīhīti ādi-saddena paññāpayogamandataṃ payogavekallañca saṅgaṇhāti. Tassa paggaṇhananti tassa līnassa cittassa dhammavicayasambojjhaṅgādisamuṭṭhāpanena layāpattito samuddharaṇaṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಯೇ ಲೀನಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕಾಲೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ಲೀನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಏತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸುಸಮುಟ್ಠಾಪಯಂ ಹೋತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಪರಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಉಜ್ಜಾಲೇತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸ। ಸೋ ತತ್ಥ ಸುಕ್ಖಾನಿ ಚೇವ ತಿಣಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಸುಕ್ಖಾನಿ ಚ ಗೋಮಯಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಸುಕ್ಖಾನಿ ಚ ಕಟ್ಠಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಮುಖವಾತಞ್ಚ ದದೇಯ್ಯ, ನ ಚ ಪಂಸುಕೇನ ಓಕಿರೇಯ್ಯ, ಭಬ್ಬೋ ನು ಖೋ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಪರಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಉಜ್ಜಾಲೇತುನ್ತಿ? ಏವಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೪)।

    ‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye līnaṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo vīriyasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo pītisambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Līnaṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi susamuṭṭhāpayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso parittaṃ aggiṃ ujjāletukāmo assa. So tattha sukkhāni ceva tiṇāni pakkhipeyya, sukkhāni ca gomayāni pakkhipeyya, sukkhāni ca kaṭṭhāni pakkhipeyya, mukhavātañca dadeyya, na ca paṃsukena okireyya, bhabbo nu kho so puriso parittaṃ aggiṃ ujjāletunti? Evaṃ, bhante’’ti (saṃ. ni. 5.234).

    ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾಸಕಂ ಆಹಾರವಸೇನ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದೀನಂ ಭಾವನಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಸಾ ಅನನ್ತರಂ ವಿಭಾವಿತಾ ಏವ।

    Ettha ca yathāsakaṃ āhāravasena dhammavicayasambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā samuṭṭhāpanāti veditabbā, sā anantaraṃ vibhāvitā eva.

    ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಬಲವತಂ ಪಮೋದುಪ್ಪಿಲಾಪನಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಉದ್ಧತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಿಸಮುಟ್ಠಾಪನೇನ ಉದ್ಧತಾಪತ್ತಿತೋ ನಿಸೇಧನಂ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಭಗವತಾ –

    Accāraddhavīriyatādīhīti ādi-saddena paññāpayogabalavataṃ pamoduppilāpanañca saṅgaṇhāti. Tassa niggaṇhananti tassa uddhatassa cittassa samādhisambojjhaṅgādisamuṭṭhāpanena uddhatāpattito nisedhanaṃ. Vuttampi cetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಯೇ ಉದ್ಧತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕಾಲೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ಉದ್ಧತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಏತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸುವೂಪಸಮಂ ಹೋತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಮಹನ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸ, ಸೋ ತತ್ಥ ಅಲ್ಲಾನಿ ಚೇವ ತಿಣಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಅಲ್ಲಾನಿ ಚ ಗೋಮಯಾನಿ ನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಅಲ್ಲಾನಿ ಚ ಕಟ್ಠಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಮುಖವಾತಞ್ಚ ನ ದದೇಯ್ಯ, ಪಂಸುಕೇನ ಚ ಓಕಿರೇಯ್ಯ, ಭಬ್ಬೋ ನು ಖೋ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಮಹನ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇತುನ್ತಿ? ಏವಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೪)।

    ‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye uddhataṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo samādhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Uddhataṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi suvūpasamaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetukāmo assa, so tattha allāni ceva tiṇāni pakkhipeyya, allāni ca gomayāni nikkhipeyya, allāni ca kaṭṭhāni pakkhipeyya, mukhavātañca na dadeyya, paṃsukena ca okireyya, bhabbo nu kho so puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetunti? Evaṃ, bhante’’ti (saṃ. ni. 5.234).

    ಏತ್ಥಾಪಿ ಯಥಾಸಕಂ ಆಹಾರವಸೇನ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದೀನಂ ಭಾವನಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾ ವುತ್ತಾ ಏವ, ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ವುಚ್ಚಮಾನಾ, ಇತರಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ವಕ್ಖತಿ।

    Etthāpi yathāsakaṃ āhāravasena passaddhisambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā samuṭṭhāpanāti veditabbā. Tattha passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanā vuttā eva, samādhisambojjhaṅgassa vuccamānā, itarassa anantaraṃ vakkhati.

    ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಮನ್ದತಾಯಾತಿ ಪಞ್ಞಾಬ್ಯಾಪಾರಸ್ಸ ಅಪ್ಪಕಭಾವೇನ। ಯಥಾ ಹಿ ದಾನಂ ಅಲೋಭಪ್ಪಧಾನಂ, ಸೀಲಂ ಅದೋಸಪ್ಪಧಾನಂ, ಏವಂ ಭಾವನಾ ಅಮೋಹಪ್ಪಧಾನಾ। ತತ್ಥ ಯದಾ ಪಞ್ಞಾ ನ ಬಲವತೀ ಹೋತಿ, ತದಾ ಭಾವನಾ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ವಿಸೇಸಾವಹಾ ನ ಹೋತಿ। ಅನಭಿಸಙ್ಗತೋ ವಿಯ ಆಹಾರೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ, ಯೋಗಿನೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿರುಚಿಂ ನ ಜನೇತಿ, ತೇನ ತಂ ನಿರಸ್ಸಾದಂ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಭಾವನಾಯ ಸಮ್ಮದೇವ ಅವೀಥಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಸಮಸುಖಂ ನ ವಿನ್ದತಿ, ತೇನಪಿ ಚಿತ್ತಂ ನಿರಸ್ಸಾದಂ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಮನ್ದತಾಯಾ…ಪೇ॰… ನಿರಸ್ಸಾದಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತಸ್ಸ ಸಂವೇಗುಪ್ಪಾದನಂ ಪಸಾದುಪ್ಪಾದನಞ್ಚ ತಿಕಿಚ್ಛನನ್ತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ‘‘ಅಟ್ಠ ಸಂವೇಗವತ್ಥೂನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಜಾತಿಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಾನಿ ಯಥಾರಹಂ ಸುಗತಿಯಂ ದುಗ್ಗತಿಯಞ್ಚ ಹೋನ್ತೀತಿ ತದಞ್ಞಮೇವ ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಾದಿಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾದಿಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಹೇಠನಾದಿಹೇತುಕಂ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಯಿದಂ ಸಬ್ಬಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭವನಿಸ್ಸಿತಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ಅತೀತೇ ಅನಾಗತೇ ಚ ಕಾಲೇ ವಟ್ಟಮೂಲಕದುಕ್ಖಾನಿ ವಿಸುಂ ಗಹಿತಾನಿ । ಯೇ ಪನ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರೂಪಜೀವಿನೋ, ತತ್ಥ ಚ ಉಟ್ಠಾನಫಲೂಪಜೀವಿನೋ, ತೇಸಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಜೀವಿತದುಕ್ಖಂ ಅಟ್ಠಮಂ ಸಂವೇಗವತ್ಥು ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಮಯೇ ಸಮ್ಪಹಂಸನತಾತಿ ಅಯಂ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಹಂಸಿತಬ್ಬಸಮಯೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಂವೇಗಜನನವಸೇನ ಚೇವ ಪಸಾದುಪ್ಪಾದನವಸೇನ ಚ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಹಂಸನಾ, ಸಂವೇಗಜನನಪುಬ್ಬಕಪಸಾದುಪ್ಪಾದನೇನ ತೋಸನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Paññāpayogamandatāyāti paññābyāpārassa appakabhāvena. Yathā hi dānaṃ alobhappadhānaṃ, sīlaṃ adosappadhānaṃ, evaṃ bhāvanā amohappadhānā. Tattha yadā paññā na balavatī hoti, tadā bhāvanā pubbenāparaṃ visesāvahā na hoti. Anabhisaṅgato viya āhāro purisassa, yogino cittassa abhiruciṃ na janeti, tena taṃ nirassādaṃ hoti. Tathā bhāvanāya sammadeva avīthipaṭipattiyā upasamasukhaṃ na vindati, tenapi cittaṃ nirassādaṃ hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘paññāpayogamandatāyā…pe… nirassādaṃ hotī’’ti. Tassa saṃveguppādanaṃ pasāduppādanañca tikicchananti taṃ dassento, ‘‘aṭṭha saṃvegavatthūnī’’tiādimāha. Tattha jātijarābyādhimaraṇāni yathārahaṃ sugatiyaṃ duggatiyañca hontīti tadaññameva pañcavidhabandhanādikhuppipāsādiaññamaññaviheṭhanādihetukaṃ apāyadukkhaṃ daṭṭhabbaṃ. Tayidaṃ sabbaṃ tesaṃ tesaṃ sattānaṃ paccuppannabhavanissitaṃ gahitanti atīte anāgate ca kāle vaṭṭamūlakadukkhāni visuṃ gahitāni . Ye pana sattā āhārūpajīvino, tattha ca uṭṭhānaphalūpajīvino, tesaṃ aññehi asādhāraṇajīvitadukkhaṃ aṭṭhamaṃ saṃvegavatthu gahitanti daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ vuccati samaye sampahaṃsanatāti ayaṃ bhāvanācittassa sampahaṃsitabbasamaye vuttanayeneva saṃvegajananavasena ceva pasāduppādanavasena ca sammadeva pahaṃsanā, saṃvegajananapubbakapasāduppādanena tosanāti attho.

    ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚವಿರಹೇನ ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಸಮ್ಮಾ ಅವಿಸಮಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಭಾವನಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ। ಅಲೀನನ್ತಿಆದೀಸು ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನಧಿಮತ್ತತಾಯ ಅಲೀನಂ, ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಾನಂ ಅನಧಿಮತ್ತತಾಯ ಅನುದ್ಧತಂ, ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಸಮಸುಖಾಧಿಗಮೇನ ಚ ಅನಿರಸ್ಸಾದಂ, ತತೋ ಏವ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಂ ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಂ। ಅಲೀನಾನುದ್ಧತಾಹಿ ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಂ, ಅನಿರಸ್ಸಾದತಾಯ ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಂ। ಸಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ವಾ ಅಲೀನಂ ಅನುದ್ಧತಂ, ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನಿರಸ್ಸಾದನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಅಲೀನತಾಯ ಪಗ್ಗಹೇ, ಅನುದ್ಧತತಾಯ ನಿಗ್ಗಹೇ, ಅನಿರಸ್ಸಾದತಾಯ ಸಮ್ಪಹಂಸನೇ ನ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಮಯೇ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತಾತಿ ಅಯಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಸಮಯೇ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹನಿಗ್ಗಹಸಮ್ಪಹಂಸನೇಸು ಬ್ಯಾವಟತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಾ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಕ್ಖಮ್ಭನತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೂಪಗಮನತೋ ಚ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಸಮಾಧಾನಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಮಾಹಿತಭಾವಸಾಧನಮೇವಾತಿ ತತ್ಥ ಸಮಧುರಭಾವೇನಾಹ – ‘‘ಉಪಚಾರಂ ವಾ ಅಪ್ಪನಂ ವಾ’’ತಿ। ಏಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಏಸ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।

    Sammāpaṭipattiṃ āgammāti līnuddhaccavirahena samathavīthipaṭipattiyā ca sammā avisamaṃ sammadeva bhāvanāpaṭipattiṃ āgamma. Alīnantiādīsu kosajjapakkhiyānaṃ dhammānaṃ anadhimattatāya alīnaṃ, uddhaccapakkhikānaṃ anadhimattatāya anuddhataṃ, paññāpayogasampattiyā upasamasukhādhigamena ca anirassādaṃ, tato eva ārammaṇe samappavattaṃ samathavīthipaṭipannaṃ. Alīnānuddhatāhi vā ārammaṇe samappavattaṃ, anirassādatāya samathavīthipaṭipannaṃ. Samappavattiyā vā alīnaṃ anuddhataṃ, samathavīthipaṭipattiyā anirassādanti daṭṭhabbaṃ. Tattha alīnatāya paggahe, anuddhatatāya niggahe, anirassādatāya sampahaṃsane na byāpāraṃ āpajjati. Ayaṃ vuccati samaye ajjhupekkhanatāti ayaṃ ajjhupekkhitabbasamaye bhāvanācittassa paggahaniggahasampahaṃsanesu byāvaṭatāsaṅkhātaṃ paṭipakkhaṃ abhibhuyya ajjhupekkhanā vuccati. Paṭipakkhavikkhambhanato vipassanāya adhiṭṭhānabhāvūpagamanato ca upacārajjhānampi samādhānakiccanipphattiyā puggalassa samāhitabhāvasādhanamevāti tattha samadhurabhāvenāha – ‘‘upacāraṃ vā appanaṃ vā’’ti. Esa uppajjatīti esa samādhisambojjhaṅgo anuppanno uppajjati.

    ಅನುರೋಧವಿರೋಧಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಸಿಜ್ಝನತೋ, ಅಸತಿ ಚ ಅಸಿಜ್ಝನತೋ, ಸೋ ಚ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವೋ ವಿಸಯವಸೇನ ದುವಿಧೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಸತ್ತಮಜ್ಝತ್ತತಾ ಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತತಾ’’ತಿ। ತದುಭಯೇನ ಚ ವಿರುಜ್ಝನಂ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾಯ ಏವ ದೂರೀಕತನ್ತಿ ಅನುರುಜ್ಝನಸ್ಸೇವ ಪಹಾನವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಸತ್ತಮಜ್ಝತ್ತತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಕೇಲಾಯನಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ’’ತಿ। ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಹಿ ವಿಸೇಸತೋ ರಾಗೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ। ತಥಾ ಚಾಹ – ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ ರಾಗಬಹುಲಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೨೬೯)। ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ, ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣನ್ತಿ, ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ದ್ವೀಹೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾಸಮಾನತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಸಙ್ಖ್ಯಾ ಏವ ಹೇತ್ಥ ಸಮಾನಾ, ನ ಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಮಾನನ್ತಿ। ಅಸ್ಸಾಮಿಕಭಾವೋ ಅನತ್ತನಿಯತಾ। ಸತಿ ಹಿ ಅತ್ತನಿ ತಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚನಭಾವೇನ ಚೀವರಂ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ತನಿಯಂ ನಾಮ ಸಿಯಾ, ಸೋ ಪನ ಕೋಚಿ ನತ್ಥೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅನದ್ಧನಿಯನ್ತಿ ನ ಅದ್ಧಾನಕ್ಖಮಂ, ನ ಚಿರಟ್ಠಾಯೀ ಇತ್ತರಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಾವಕಾಲಿಕನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ।

    Anurodhavirodhappahānavasena majjhattabhāvo upekkhāsambojjhaṅgassa kāraṇaṃ tasmiṃ sati sijjhanato, asati ca asijjhanato, so ca majjhattabhāvo visayavasena duvidhoti āha – ‘‘sattamajjhattatā saṅkhāramajjhattatā’’ti. Tadubhayena ca virujjhanaṃ passaddhisambojjhaṅgabhāvanāya eva dūrīkatanti anurujjhanasseva pahānavidhiṃ dassetuṃ – ‘‘sattamajjhattatā’’tiādi vuttaṃ. Tenāha – ‘‘sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanatā’’ti. Upekkhāya hi visesato rāgo paṭipakkho. Tathā cāha – ‘‘upekkhā rāgabahulassa visuddhimaggo’’ti (visuddhi. 1.269). Dvīhākārehīti kammassakatāpaccavekkhaṇaṃ, attasuññatāpaccavekkhaṇanti, imehi dvīhi kāraṇehi. Dvīhevāti avadhāraṇaṃ saṅkhyāsamānatādassanatthaṃ. Saṅkhyā eva hettha samānā, na saṅkhyeyyaṃ sabbathā samānanti. Assāmikabhāvo anattaniyatā. Sati hi attani tassa kiñcanabhāvena cīvaraṃ aññaṃ vā kiñci attaniyaṃ nāma siyā, so pana koci natthevāti adhippāyo. Anaddhaniyanti na addhānakkhamaṃ, na ciraṭṭhāyī ittaraṃ aniccanti attho. Tāvakālikanti tasseva vevacanaṃ.

    ಮಮಾಯತೀತಿ ಮಮತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ಮಮಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹ ತಿಟ್ಠತಿ। ಧನಾಯನ್ತಾತಿ ಧನಂ ದಬ್ಬಂ ಕರೋನ್ತಾ।

    Mamāyatīti mamattaṃ karoti, mamāti taṇhāya pariggayha tiṭṭhati. Dhanāyantāti dhanaṃ dabbaṃ karontā.

    ೪೧೯. ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಅವಿಪರೀತಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ದಸ್ಸನಸಭಾವಾ। ಸಮ್ಮಾಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೋತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿನಿರೋಪನಸಭಾವೋ। ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಾ ವಾಚಾ ಜನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ತಬ್ಬಿಪಕ್ಖವಿರತಿಸಭಾವಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ಭೇದಕರಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾಪಹಾನೇನ ಜನೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಚ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಕಿಚ್ಚವತೀ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಪರಿಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ವಿಸಂವಾದನಾದಿಕಿಚ್ಚತಾಯ ಹಿ ಲೂಖಾನಂ ಅಪರಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಮುಸಾವಾದಾದೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ ಸಿನಿದ್ಧಭಾವೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಣಸಭಾವಾ ಸಮ್ಮಾಜಪ್ಪನಕಿಚ್ಚಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಸುಭಾಸಿತಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೇ ಜನೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೀ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಾ। ಯಥಾ ಚೀವರಕಮ್ಮಾದಿಪ್ಪಯೋಗಸಙ್ಖಾತೋ ಕಮ್ಮನ್ತೋ ಕಾತಬ್ಬಂ ಚೀವರರಜನಾದಿಕಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ, ತಂತಂಕಿರಿಯಾನಿಪ್ಫಾದಕೋ ವಾ ಚೇತನಾಸಙ್ಖಾತೋ ಕಮ್ಮನ್ತೋ ಹತ್ಥಚಲನಾದಿಕಂ ಕಿರಿಯಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಏವಂ ಸಾವಜ್ಜಕತ್ತಬ್ಬಕಿರಿಯಾಸಮುಟ್ಠಾಪಕಮಿಚ್ಛಾಕಮ್ಮನ್ತಪ್ಪಹಾನೇನ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ ನಿರವಜ್ಜಸ್ಸ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ನಿರವಜ್ಜಾಕಾರೇನ ಸಮುಟ್ಠಾಪನಕಿಚ್ಚವಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮುಟ್ಠಾಪನಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ಉಕ್ಖಿಪನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪನಂ ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಾಯ ಭಾರುಕ್ಖಿಪನಂ ವಿಯ। ಸಮ್ಮಾವೋದಾಪನಲಕ್ಖಣೋತಿ ಜೀವಮಾನಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯವುತ್ತಿಯಾ, ಆಜೀವಸ್ಸೇವ ವಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಸೋಧನಂ ವೋದಾಪನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಮಾವೋದಾಪನಲಕ್ಖಣೋ। ಅಥ ವಾ ಕಾಯವಾಚಾನಂ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಚ ಸಂಕಿಲೇಸಭೂತಮಿಚ್ಛಾಆಜೀವಪ್ಪಹಾನೇನ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ‘‘ವೋದಾಪನಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸತಿಸಮಾಧೀಸು ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ।

    419.Sammādassanalakkhaṇāti sammā aviparītaṃ aniccādivasena dassanasabhāvā. Sammāabhiniropanalakkhaṇoti sammadeva ārammaṇe cittassa abhiniropanasabhāvo. Caturaṅgasamannāgatā vācā janaṃ saṅgaṇhātīti tabbipakkhaviratisabhāvā sammāvācā bhedakaramicchāvācāpahānena jane sampayutte ca pariggaṇhanakiccavatī hotīti ‘‘pariggahalakkhaṇā’’ti vuttā. Visaṃvādanādikiccatāya hi lūkhānaṃ apariggāhakānaṃ musāvādādīnaṃ paṭipakkhabhūtā siniddhabhāvena pariggahaṇasabhāvā sammājappanakiccā sammāvācā tappaccayasubhāsitasampaṭiggāhake jane sampayuttadhamme ca pariggaṇhantī pavattatīti pariggahalakkhaṇā. Yathā cīvarakammādippayogasaṅkhāto kammanto kātabbaṃ cīvararajanādikaṃ samuṭṭhāpeti nipphādeti, taṃtaṃkiriyānipphādako vā cetanāsaṅkhāto kammanto hatthacalanādikaṃ kiriyaṃ samuṭṭhāpeti, evaṃ sāvajjakattabbakiriyāsamuṭṭhāpakamicchākammantappahānena sammākammanto niravajjassa kattabbassa niravajjākārena samuṭṭhāpanakiccavā hotīti āha – ‘‘sammāsamuṭṭhāpanalakkhaṇo’’ti. Sampayuttadhammānaṃ vā ukkhipanaṃ samuṭṭhāpanaṃ kāyikakiriyāya bhārukkhipanaṃ viya. Sammāvodāpanalakkhaṇoti jīvamānassa puggalassa, sampayuttadhammānaṃ vā jīvitindriyavuttiyā, ājīvasseva vā sammadeva sodhanaṃ vodāpanaṃ lakkhaṇaṃ etassāti sammāvodāpanalakkhaṇo. Atha vā kāyavācānaṃ khandhasantānassa ca saṃkilesabhūtamicchāājīvappahānena sammāājīvo ‘‘vodāpanalakkhaṇo’’ti vutto. Sammāvāyāmasatisamādhīsu vattabbaṃ heṭṭhā vuttameva.

    ಪಞ್ಞಾಯ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಭಾವತೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ತಸ್ಸಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಾವಾತಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಞ್ಞೇಹಿಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚನೀಕಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚನೀಕಕಿಲೇಸಾ ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಜುಪಚ್ಚನೀಕಭಾವತೋ। ಪಸ್ಸತೀತಿ ಪಸ್ಸನ್ತೀ ವಿಯ ಹೋತಿ ವಿಬನ್ಧಾಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕ…ಪೇ॰… ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ’’ತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಂ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋ…ಪೇ॰… ಪಜಹನ್ತೀ’’ತಿ। ತಥೇವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚನೀಕಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅನುಕಡ್ಢತಿ। ವಿಸೇಸತೋತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ವುತ್ತಕಿಚ್ಚತೋ ವಿಸೇಸೇನ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀಸು।

    Paññāya kusalānaṃ dhammānaṃ pubbaṅgamabhāvato sabbepi akusalā dhammā tassā paṭipakkhāvāti vuttaṃ – ‘‘aññehipi attano paccanīkakilesehi saddhi’’nti. Atha vā attano paccanīkakilesā diṭṭhekaṭṭhā avijjādayo paññāya ujupaccanīkabhāvato. Passatīti passantī viya hoti vibandhābhāvato. Tenāha – ‘‘tappaṭicchādaka…pe… asammohato’’ti. Sammāsaṅkappādīnaṃ micchāsaṅkappādayo ujuvipaccanīkāti āha – ‘‘sammāsaṅkappādayo…pe… pajahantī’’ti. Tathevāti iminā attano paccanīkakilesehi saddhinti imamatthaṃ anukaḍḍhati. Visesatoti sammādiṭṭhiyā vuttakiccato visesena. Etthāti etesu sammāsaṅkappādīsu.

    ಏಸಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ನಾಮಾತಿ ಲೋಕಿಯಂ ಲೋಕುತ್ತರಞ್ಚ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ವದತಿ ಮಿಸ್ಸಕತಾಭಾವತೋ । ತೇನಾಹ – ‘‘ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ’’ತಿಆದಿ। ಏಕಾರಮ್ಮಣಾ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ। ಕಿಚ್ಚತೋತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ದುಕ್ಖಾದೀಹಿ ಞಾಣೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಇಧ ನಿಪ್ಫತ್ತಿತೋ, ಇಮಸ್ಸೇವ ವಾ ಞಾಣಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾದಿಪ್ಪಕಾಸನಕಿಚ್ಚತೋ। ಚತ್ತಾರಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ ದುಕ್ಖಪರಿಞ್ಞಾದಿಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧನತೋ। ತೀಣಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ ಕಾಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಿಪ್ಪಹಾನಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿತೋ। ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೭೦೩ ಆದಯೋ) ‘‘ವಿರತಿಚೇತನಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ, ತತ್ಥ ಪಧಾನಾನಂ ವಿರತಿಚೇತನಾನಂ ವಸೇನ ‘‘ವಿರತಿಯೋಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಚೇತನಾದಯೋಪೀ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಸಮ್ಮಾ ವದತಿ ಏತಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಯೋ ತಯೋ ವಿರತಿಯೋಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಚೇತನಾದಯೋಪಿ। ಮುಸಾವಾದಾದೀಹಿ ವಿರಮಣಕಾಲೇ ವಿರತಿಯೋ, ಸುಭಾಸಿತಾದಿವಾಚಾಭಾಸನಾದಿಕಾಲೇ ಚೇತನಾದಯೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ವಿರತಿಯೋವ ಮಗ್ಗಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಿತೋ। ನ ಹಿ ಚೇತನಾ ನಿಯ್ಯಾನಸಭಾವಾ। ಅಥ ವಾ ಏಕಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾದಿಞಾಣತಾ ವಿಯ ಏಕಾಯ ವಿರತಿಯಾ ಮುಸಾವಾದಾದಿವಿರತಿಭಾವೋ ವಿಯ ಚ ಏಕಾಯ ಚೇತನಾಯ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಿಕಿಚ್ಚತ್ತಯಸಾಧನಸಭಾವಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಿಭಾವಾಸಿದ್ಧಿತೋ ‘‘ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ವಿರತಿಯೋವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Esā sammādiṭṭhi nāmāti lokiyaṃ lokuttarañca ekajjhaṃ katvā vadati missakatābhāvato . Tenāha – ‘‘pubbabhāge’’tiādi. Ekārammaṇā nibbānārammaṇattā. Kiccatoti pubbabhāge dukkhādīhi ñāṇehi kātabbakiccassa idha nipphattito, imasseva vā ñāṇassa dukkhādippakāsanakiccato. Cattāri nāmāni labhati dukkhapariññādicatukiccasādhanato. Tīṇi nāmāni labhati kāmasaṅkappādippahānakiccanipphattito. Sikkhāpadavibhaṅge (vibha. 703 ādayo) ‘‘viraticetanā taṃsampayuttā ca dhammā sikkhāpadānī’’ti vuttāni, tattha padhānānaṃ viraticetanānaṃ vasena ‘‘viratiyopi honti cetanādayopī’’ti āha. ‘‘Sammā vadati etāyā’’tiādinā atthasambhavato sammāvācādayo tayo viratiyopi honti cetanādayopi. Musāvādādīhi viramaṇakāle viratiyo, subhāsitādivācābhāsanādikāle cetanādayo yojetabbā. Maggakkhaṇe pana viratiyova maggalakkhaṇappattito. Na hi cetanā niyyānasabhāvā. Atha vā ekassa ñāṇassa dukkhādiñāṇatā viya ekāya viratiyā musāvādādiviratibhāvo viya ca ekāya cetanāya sammāvācādikiccattayasādhanasabhāvā sammāvācādibhāvāsiddhito ‘‘maggakkhaṇe viratiyovā’’ti vuttaṃ.

    ಚತ್ತಾರಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತೀತಿ ಚತುಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಚತುಸತಿಪಟ್ಠಾನವಸೇನ ಲಭತಿ। ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಪಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಏವಾತಿ ಯದಿಪಿ ಸಮಾಧಿಉಪಕಾರಕಾನಂ ಅಭಿನಿರೋಪನಾನುಮಜ್ಜನಸಮ್ಪಿಯಾಯನಬ್ರೂಹನಸನ್ತಸುಖಾನಂ ವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ ವಸೇನ ಚತೂಹಿ ಝಾನೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ವಿಭತ್ತೋ, ತಥಾಪಿ ವಾಯಾಮೋ ವಿಯ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಕುಸಲಾನುಪ್ಪಾದನಾದಿಚತುವಾಯಾಮಕಿಚ್ಚಂ, ಸತಿ ವಿಯ ಚ ಅಸುಭಾಸುಖಾನಿಚ್ಚಾನತ್ತೇಸು ಕಾಯಾದೀಸು ಸುಭಾದಿಸಞ್ಞಾಪಹಾನಲಕ್ಖಣಂ ಚತುಸತಿಕಿಚ್ಚಂ, ಏಕೋ ಸಮಾಧಿ ಚತುಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿಕಿಚ್ಚಂ ನ ಸಾಧೇತೀತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ ಏವ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ, ತಥಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಪಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ ಏವ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Cattāri nāmāni labhatīti catusammappadhānacatusatipaṭṭhānavasena labhati. Maggakkhaṇeti ānetvā sambandho. Pubbabhāgepi maggakkhaṇepi sammāsamādhi evāti yadipi samādhiupakārakānaṃ abhiniropanānumajjanasampiyāyanabrūhanasantasukhānaṃ vitakkādīnaṃ vasena catūhi jhānehi sammāsamādhi vibhatto, tathāpi vāyāmo viya anuppannākusalānuppādanādicatuvāyāmakiccaṃ, sati viya ca asubhāsukhāniccānattesu kāyādīsu subhādisaññāpahānalakkhaṇaṃ catusatikiccaṃ, eko samādhi catujjhānasamādhikiccaṃ na sādhetīti pubbabhāgepi paṭhamajjhānasamādhi, paṭhamajjhānasamādhi eva maggakkhaṇepi, tathā pubbabhāgepi catutthajjhānasamādhi, catutthajjhānasamādhi eva maggakkhaṇepīti attho.

    ‘‘ಕಿಂ ಪನಾಯಂ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾನಂ ದೇಸನಾನುಕ್ಕಮೋ, ಕೇವಲಂ ವಾಚಾಯ ಕಮವತ್ತಿನಿಭಾವತೋ, ಉದಾಹು ಕಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ವಿಚಾರಣಾಯಂ ಕಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಇಮೇಸೂ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಭಾವನಾನುಭಾವಾ ಹಿತಫಲಾಯ ಸಾತಿಸಯಂ ತಿಕ್ಖವಿಸದಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಸಮತ್ಥತಾಯೋಗೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನೇನ ಯಾಥಾವತೋ ಧಮ್ಮಸಭಾವಬೋಧನೇನ ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಬಹುಕಾರತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅಯಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ।

    ‘‘Kiṃ panāyaṃ maggadhammānaṃ desanānukkamo, kevalaṃ vācāya kamavattinibhāvato, udāhu kañci visesaṃ upādāyā’’ti vicāraṇāyaṃ kañci visesaṃ upādāyāti dassento āha – ‘‘imesū’’tiādi. Tattha bhāvanānubhāvā hitaphalāya sātisayaṃ tikkhavisadabhāvappattiyā acchariyabbhutasamatthatāyogena sabbaso paṭipakkhavidhamanena yāthāvato dhammasabhāvabodhanena ca sammādiṭṭhiyā bahukāratā veditabbā. Tenāha – ‘‘ayaṃ hī’’tiādi.

    ತಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ। ಬಹುಕಾರೋತಿ ಧಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿವೇಧೇ ಬಹೂಪಕಾರೋ। ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ಉಪಮಾಹಿ ವಿಭಾವೇತುಂ, ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Tassāti sammādiṭṭhiyā. Bahukāroti dhammasampaṭivedhe bahūpakāro. Idāni tamatthaṃ upamāhi vibhāvetuṃ, ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ.

    ವಚೀಭೇದಸ್ಸ ಕಾರಕೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜವಚೀಭೇದನಿವತ್ತನಪ್ಪವತ್ತನಾಕಾರಾಯ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಯಪಿ ಉಪಕಾರಕೋ ಏವಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಸ್ವಾಯಂ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಯಪಿ ಉಪಕಾರಕೋ’’ತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಹಿ ಸಚ್ಚವಾಚಾಯ ವಿರತಿವಾಚಾಯಪಿ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪತದೇಕಟ್ಠಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನತೋ।

    Vacībhedassa kārako vitakko sāvajjānavajjavacībhedanivattanappavattanākārāya sammāvācāyapi upakārako evāti āha – ‘‘svāyaṃ…pe… sammāvācāyapi upakārako’’ti. Sammāsaṅkappo hi saccavācāya virativācāyapi visesapaccayo micchāsaṅkappatadekaṭṭhakilesappahānato.

    ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾತಿಆದೀಸು ಸಮ್ಮಾ ವಿದಹನಂ ಕಮ್ಮನ್ತಪ್ಪಯೋಜನಞ್ಚ ಏಕನ್ತಾನವಜ್ಜವಚೀಕಾಯಕಮ್ಮವಸೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವಿರತಿವಾಚಾವಸೇನ ಸಂವಿದಹನಂ ವಿರತಿಕಮ್ಮನ್ತಸ್ಸೇವ ಪಯೋಜನಞ್ಚ ನಿದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಹಿಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಯ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಬಹುಕಾರತಾ ಜೋತಿತಾ ಸಿಯಾ। ವಚೀಭೇದನಿಯಾಮಿಕಾ ಹಿ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತವಿರತಿ ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯನಿಯಾಮಿಕಾಯ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತವಿರತಿಯಾ ಉಪಕಾರಿಕಾ। ತಥಾ ಹಿ ವಿಸಂವಾದನಾದಿಮಿಚ್ಛಾವಾಚತೋ ಅವಿರತೋ ಮಿಚ್ಛಾಕಮ್ಮನ್ತತೋಪಿ ನ ವಿರಮತೇವ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅತೀತಸ್ಸ…ಪೇ॰… ನತ್ಥಿ ಪಾಪಂ ಅಕಾರಿಯ’’ನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಅವಿಸಂವಾದನಾದಿಸಮ್ಮಾವಾಚಾಯ ಠಿತೋ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಮ್ಪಿ ಪೂರೇತಿಯೇವಾತಿ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತವಿರತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತವಿರತಿಯಾ ಉಪಕಾರಿಕಾ।

    Saṃvidahitvātiādīsu sammā vidahanaṃ kammantappayojanañca ekantānavajjavacīkāyakammavasena icchitabbanti virativācāvasena saṃvidahanaṃ viratikammantasseva payojanañca nidassitanti daṭṭhabbaṃ. Evaṃ hissa sammāvācāya sammākammantassāpi bahukāratā jotitā siyā. Vacībhedaniyāmikā hi vacīduccaritavirati kāyikakiriyaniyāmikāya kāyaduccaritaviratiyā upakārikā. Tathā hi visaṃvādanādimicchāvācato avirato micchākammantatopi na viramateva. Yathāha – ‘‘ekaṃ dhammaṃ atītassa…pe… natthi pāpaṃ akāriya’’nti. Tasmā avisaṃvādanādisammāvācāya ṭhito sammākammantampi pūretiyevāti vacīduccaritavirati kāyaduccaritaviratiyā upakārikā.

    ಯಸ್ಮಾ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ನಾಮ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಪ್ಪಹಾನಪುಬ್ಬಿಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಾನನ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ದೇಸಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ತಾವತಾತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಾಜೀವಿಕಾಮತ್ತೇನ। ಇದಂ ವೀರಿಯನ್ತಿ ಚತುಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನವೀರಿಯಂ।

    Yasmā ājīvapārisuddhi nāma dussīlyappahānapubbikā, tasmā sammāvācākammantānantaraṃ sammāājīvo desitoti dassetuṃ – ‘‘catubbidhaṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Ettāvatāti parisuddhasīlājīvikāmattena. Idaṃ vīriyanti catusammappadhānavīriyaṃ.

    ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋಪಿ ಸಮ್ಮಾಸತಿಪರಿಗ್ಗಹಿತೋ ಏವ ನಿಬ್ಬಾನಾವಹೋ, ನ ಕೇವಲೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ತತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸೂಪಟ್ಠಿತಾತಿ ಬಹಿದ್ಧಾವಿಕ್ಖೇಪಂ ಪಹಾಯ ಸುಟ್ಠು ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಉಪಕಾರಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಯಥಾವುತ್ತವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾದಯೋ। ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅನುಪಕಾರಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಗತಿಯೋತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಯೋ। ಸಮನ್ವೇಸಿತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ।

    Vīriyārambhopi sammāsatipariggahito eva nibbānāvaho, na kevaloti dassetuṃ – ‘‘tato’’tiādi vuttaṃ. Sūpaṭṭhitāti bahiddhāvikkhepaṃ pahāya suṭṭhu upaṭṭhitā kātabbā. Samādhissa upakāradhammā nāma yathāvuttavatthuvisadakiriyādayo. Tappaṭipakkhato anupakāradhammā veditabbā. Gatiyoti nipphattiyo. Samanvesitvāti sammā pariyesitvā.

    ೪೨೭. ಯಥಾ ಇತ್ಥೀಸು ಕಥಾ ಪವತ್ತಾ ಅಧಿತ್ಥೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಅತ್ತಾನಂ ಅಧಿಕಿಚ್ಚ ಪವತ್ತಾ ಅಜ್ಝತ್ತಂ। ‘‘ಏವಂ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಮಯಂ ‘ಅತ್ತಾ’ತಿ ಗಹಣಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಯ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಅಧಿಕಿಚ್ಚ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪವತ್ತಾ ಸತ್ತಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಅಜ್ಝತ್ತಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪೇ, ಅತ್ತನೋ ಕೇಸಾದಿವತ್ಥುಕೇ ಕಸಿಣರೂಪೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀತಿ ಪರಿಕಮ್ಮಕರಣವಸೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ, ನ ಅಪ್ಪನಾವಸೇನ। ನ ಹಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ ಅಪ್ಪನಾ ಅಜ್ಝತ್ತವಿಸಯಾ ಸಮ್ಭವತಿ। ತಂ ಪನ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಲದ್ಧಂ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಂ ಅವಿಸುದ್ಧಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಲದ್ಧಂ ವಿಯ ವಿಸುದ್ಧಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ತಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ।

    427. Yathā itthīsu kathā pavattā adhitthīti vuccati, evaṃ attānaṃ adhikicca pavattā ajjhattaṃ. ‘‘Evaṃ pavattamānā mayaṃ ‘attā’ti gahaṇaṃ gamissāmā’’ti iminā viya adhippāyena attānaṃ adhikicca uddissa pavattā sattasantatipariyāpannā ajjhattaṃ. Tasmiṃ ajjhattarūpe, attano kesādivatthuke kasiṇarūpeti attho. Parikammavasena ajjhattaṃrūpasaññīti parikammakaraṇavasena ajjhattaṃ rūpasaññī, na appanāvasena. Na hi paṭibhāganimittārammaṇā appanā ajjhattavisayā sambhavati. Taṃ pana ajjhattaṃ parikammavasena laddhaṃ kasiṇanimittaṃ avisuddhameva hoti, na bahiddhā parikammavasena laddhaṃ viya visuddhaṃ. Tenāha – ‘‘taṃ panā’’tiādi.

    ಯಸ್ಸೇವಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಜಾತಂ। ನಿಮಿತ್ತಂ ಪನ ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಂ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ। ಪರಿತ್ತಾನೀತಿ ಯಥಾಲದ್ಧಾನಿ ಸುಪ್ಪಸರಾವಮತ್ತಾನಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅವಡ್ಢಿತಾನೀ’’ತಿ। ಪರಿತ್ತವಸೇನೇವಾತಿ ವಣ್ಣವಸೇನ ಆಭೋಗೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಪರಿತ್ತವಸೇನೇವ ಇದಂ ಅಭಿಭಾಯತನಂ ವುತ್ತಂ ಪರಿತ್ತತಾ ಹೇತ್ಥ ಅಭಿಭವನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ। ವಣ್ಣಾಭೋಗೇ ಸತಿಪಿ ಅಸತಿಪಿ ಅಭಿಭವತೀತಿ ಅಭಿಭು, ಪರಿಕಮ್ಮಂ, ಞಾಣಂ ವಾ। ಅಭಿಭು ಆಯತನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಭಿಭಾಯತನಂ, ಝಾನಂ। ಅಭಿಭವಿತಬ್ಬಂ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಖಾತಂ ಆಯತನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಭಿಭಾಯತನಂ। ಅಥ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಭವನತೋ ಅಭಿಭು ಚ ತಂ ಆಯತನಞ್ಚ ಯೋಗಿನೋ ಸುಖವಿಸೇಸಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಮನಾಯತನಧಮ್ಮಾಯತನಭಾವತೋ ಚಾತಿ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಜ್ಝಾನಂ ಅಭಿಭಾಯತನಂ। ಅಭಿಭಾಯತನಭಾವನಾ ನಾಮ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಸ್ಸೇವ ಸಮ್ಭವತಿ, ನ ಇತರಸ್ಸಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಞಾಣುತ್ತರಿಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ। ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಭವನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನಞ್ಚ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮನಸಮನನ್ತರಮೇವ ಅಪ್ಪನಾಝಾನುಪ್ಪಾದನನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನೇವೇತ್ಥ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇತೀ’’ತಿ। ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನಾತಿ ಚ ಅಪ್ಪನಾಪರಿವಾಸಾಭಾವಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣವಚನಮೇತಂ। ಯೋ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತತೋಪಿ ಞಾಣುತ್ತರಸ್ಸೇವ ಅಭಿಭಾಯತನಭಾವನಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತೇ। ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇತೀತಿ ಭಾವನಾಅಪ್ಪನಂ ನೇತಿ।

    Yassevaṃ parikammaṃ ajjhattaṃ uppannanti yassa puggalassa evaṃ vuttappakārena ajjhattaṃ parikammaṃ jātaṃ. Nimittaṃ pana bahiddhāti paṭibhāganimittaṃ sasantatipariyāpannaṃ na hotīti bahiddhā. Parittānīti yathāladdhāni suppasarāvamattāni. Tenāha – ‘‘avaḍḍhitānī’’ti. Parittavasenevāti vaṇṇavasena ābhoge vijjamānepi parittavaseneva idaṃ abhibhāyatanaṃ vuttaṃ parittatā hettha abhibhavanassa kāraṇaṃ. Vaṇṇābhoge satipi asatipi abhibhavatīti abhibhu, parikammaṃ, ñāṇaṃ vā. Abhibhu āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ, jhānaṃ. Abhibhavitabbaṃ vā ārammaṇasaṅkhātaṃ āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ. Atha vā ārammaṇābhibhavanato abhibhu ca taṃ āyatanañca yogino sukhavisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato manāyatanadhammāyatanabhāvato cāti sasampayuttajjhānaṃ abhibhāyatanaṃ. Abhibhāyatanabhāvanā nāma tikkhapaññasseva sambhavati, na itarassāti āha – ‘‘ñāṇuttariko puggalo’’ti. Abhibhavitvā samāpajjatīti ettha abhibhavanaṃ samāpajjanañca upacārajjhānādhigamanasamanantarameva appanājhānuppādananti āha – ‘‘saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetī’’ti. Saha nimittuppādenāti ca appanāparivāsābhāvassa lakkhaṇavacanametaṃ. Yo khippābhiññoti vuccati, tatopi ñāṇuttarasseva abhibhāyatanabhāvanā. Etthāti etasmiṃ nimitte. Appanaṃ pāpetīti bhāvanāappanaṃ neti.

    ಏತ್ಥ ಚ ಕೇಚಿ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನೇ ತಂ ಆರಬ್ಭ ಯೇ ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತೇನ ದ್ವೇ ತಯೋ ಜವನವಾರಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತೇ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಪಕ್ಖಿಕಾ ಏವ, ತದನನ್ತರಂ ಭವಙ್ಗಪರಿವಾಸೇನ ಉಪಚಾರಸೇವನಾಯ ಚ ವಿನಾ ಅಪ್ಪನಾ ಹೋತಿ, ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನೇವ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಪಾರಿವಾಸಿಕಪರಿಕಮ್ಮೇನ ಅಪ್ಪನಾವಾರೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ನಾಪಿ ಮಹಗ್ಗತಪ್ಪಮಾಣಜ್ಝಾನೇಸು ವಿಯ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನೇ ಏಕನ್ತತೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ। ತಸ್ಮಾ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮತೋ ಪರಂ ಕತಿಪಯಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಾವಸಾನೇ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ‘‘ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನೇವೇತ್ಥ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನಾತಿ ಚ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಿಕಮಿದಂ ವಚನಂ, ನ ನೀತತ್ಥಂ, ತತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ತದಾ ತಥಾರೂಪಸ್ಸ ಆಭೋಗಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಆಭೋಗೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾವಸೇನ ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಂ ಅಭಿಭವನಾಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಇಮಿನಾಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಾಭೋಗೋ ಕಥಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ತದಾ ತಥಾ ಆಭೋಗಾಭಾವೇ ಕಸ್ಮಾ ಝಾನಸಞ್ಞಾಯಪೀತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಅಭಿಭವಸಞ್ಞಾ ಹಿಸ್ಸ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ।

    Ettha ca keci ‘‘uppanne upacārajjhāne taṃ ārabbha ye heṭṭhimantena dve tayo javanavārā pavattanti, te upacārajjhānapakkhikā eva, tadanantaraṃ bhavaṅgaparivāsena upacārasevanāya ca vinā appanā hoti, saha nimittuppādeneva appanaṃ pāpetī’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ. Na hi pārivāsikaparikammena appanāvāro icchito, nāpi mahaggatappamāṇajjhānesu viya upacārajjhāne ekantato paccavekkhaṇā icchitabbā. Tasmā upacārajjhānādhigamato paraṃ katipayabhavaṅgacittāvasāne appanaṃ pāpuṇanto ‘‘saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetī’’ti vutto. Saha nimittuppādenāti ca adhippāyikamidaṃ vacanaṃ, na nītatthaṃ, tattha adhippāyo vuttanayeneva veditabbo. Na antosamāpattiyaṃ tadā tathārūpassa ābhogassa asambhavato. Samāpattito vuṭṭhitassa ābhogo pubbabhāgabhāvanāvasena jhānakkhaṇe pavattaṃ abhibhavanākāraṃ gahetvā pavattoti daṭṭhabbaṃ. Abhidhammaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘imināssa pubbābhogo kathito’’ti vuttaṃ. Antosamāpattiyaṃ tadā tathā ābhogābhāve kasmā jhānasaññāyapīti vuttanti āha – ‘‘abhibhavasaññā hissa antosamāpattiyampi atthī’’ti.

    ವಡ್ಢಿತಪ್ಪಮಾಣಾನೀತಿ ವಿಪುಲಪ್ಪಮಾಣಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ನ ಏಕಙ್ಗುಲದ್ವಙ್ಗುಲಾದಿವಡ್ಢಿಂ ಪಾಪಿತಾನಿ ತಥಾ ವಡ್ಢನಸ್ಸೇವೇತ್ಥ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಮಹನ್ತಾನೀ’’ತಿ। ಭತ್ತವಡ್ಢಿತಕನ್ತಿ ಭುಞ್ಜನಭಾಜನೇ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ದಿನ್ನಂ ಭತ್ತಂ, ಏಕಾಸನೇ ಪುರಿಸೇನ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಭತ್ತತೋ ಉಪಡ್ಢಭತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Vaḍḍhitappamāṇānīti vipulappamāṇānīti attho, na ekaṅguladvaṅgulādivaḍḍhiṃ pāpitāni tathā vaḍḍhanassevettha asambhavato. Tenāha – ‘‘mahantānī’’ti. Bhattavaḍḍhitakanti bhuñjanabhājane vaḍḍhetvā dinnaṃ bhattaṃ, ekāsane purisena bhuñjitabbabhattato upaḍḍhabhattanti attho.

    ರೂಪೇ ಸಞ್ಞಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾ, ಸಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ರೂಪಸಞ್ಞೀ, ನ ರೂಪಸಞ್ಞೀ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ। ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ಝಾನಂ ವದತಿ। ರೂಪಸಞ್ಞಾಯ ಅನುಪ್ಪಾದನಮೇವೇತ್ಥ ಅಲಾಭಿತಾ। ಬಹಿದ್ಧಾವ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಬಹಿದ್ಧಾವತ್ಥುಸ್ಮಿಂಯೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಂ। ಏತ್ಥ ಚ –

    Rūpe saññā rūpasaññā, sā assa atthīti rūpasaññī, na rūpasaññī arūpasaññī. Saññāsīsena jhānaṃ vadati. Rūpasaññāya anuppādanamevettha alābhitā. Bahiddhāva uppannanti bahiddhāvatthusmiṃyeva uppannaṃ. Ettha ca –

    ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಪರಿತ್ತಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ। ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ । ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಪರಿತ್ತಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ। ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೩೮, ೩೫೮; ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೬೫; ೧೦.೨೯) –

    ‘‘Ajjhattaṃ rūpasaññī bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni. Ajjhattaṃ rūpasaññī bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni . Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni. Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti (dī. ni. 3.338, 358; a. ni. 8.65; 10.29) –

    ಏವಮಿಧ ಚತ್ತಾರಿ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ಆಗತಾನಿ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಧ॰ ಸ॰ ೨೪೪-೨೪೫) ಪನ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಪರಿತ್ತಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ, ಅಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ ಏವಮಾಗತಾನಿ। ತತ್ಥ ಚ ಕಾರಣಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಮೇವ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೦೪) –

    Evamidha cattāri abhibhāyatanāni āgatāni. Abhidhamme (dha. sa. 244-245) pana ‘‘ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti evamāgatāni. Tattha ca kāraṇaṃ abhidhammaṭṭhakathāyaṃ vuttameva. Tathā hi vuttaṃ aṭṭhasāliniyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 204) –

    ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಯಥಾ ಸುತ್ತನ್ತೇ ‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ ಏಕೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಪರಿತ್ತಾನೀ’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಅವತ್ವಾ ಇಧ ಚತೂಸುಪಿ ಅಭಿಭಾಯತನೇಸು ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞಿತಾವ ವುತ್ತಾತಿ। ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಾನಂ ಅನಭಿಭವನೀಯತೋ। ತತ್ಥ ವಾ ಹಿ ಇಧ ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನೇವ ಅಭಿಭವಿತಬ್ಬಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ನಿಯಮತೋ ವತ್ತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ।

    ‘‘Kasmā pana yathā suttante ‘ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittānī’tiādi vuttaṃ, evaṃ avatvā idha catūsupi abhibhāyatanesu ajjhattaṃ arūpasaññitāva vuttāti. Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato. Tattha vā hi idha vā bahiddhā rūpāneva abhibhavitabbāni, tasmā tāni niyamato vattabbānī’’ti.

    ತತ್ರಾಪಿ ಇಧಪಿ ವುತ್ತಾನಿ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀತಿ ಇದಂ ಪನ ಸತ್ಥು ದೇಸನಾವಿಲಾಸಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಇಧ ವಣ್ಣಾಭೋಗರಹಿತಾನಿ ಸಹಿತಾನಿ ಚ ಸಬ್ಬಾನಿ ಪರಿತ್ತಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯಾತಿ। ಪರಿಯಾಯಕಥಾ ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾತಿ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸನತ್ತಾ ವಣ್ಣಾಭೋಗರಹಿತಾನಿ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಾನಿ, ತಥಾ ಸಹಿತಾನಿ। ಅತ್ಥಿ ಹಿ ಉಭಯತ್ಥ ಅಭಿಭವನವಿಸೇಸೋತಿ। ತಥಾ ಇಧ ಪರಿಯಾಯದೇಸನತ್ತಾ ವಿಮೋಕ್ಖಾನಮ್ಪಿ ಅಭಿಭವನಪರಿಯಾಯೋ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಠಮದುತಿಯಅಭಿಭಾಯತನೇಸು ಪಠಮವಿಮೋಕ್ಖೋ, ತತಿಯಚತುತ್ಥಅಭಿಭಾಯತನೇಸು ದುತಿಯವಿಮೋಕ್ಖೋ, ವಣ್ಣಾಭಿಭಾಯತನೇಸು ತತಿಯವಿಮೋಕ್ಖೋ ಚ ಅಭಿಭವನಪತ್ತಿತೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸನತ್ತಾ ವಿಮೋಕ್ಖಾಭಿಭಾಯತನಾನಿ ಅಸಙ್ಕರತೋ ದೇಸೇತುಂ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ। ಸಬ್ಬಾನಿ ಚ ವಿಮೋಕ್ಖಕಿಚ್ಚಾನಿ ಝಾನಾನಿ ವಿಮೋಕ್ಖದೇಸನಾಯಂ ವುತ್ತಾನಿ। ತದೇತಂ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ಆಗತಸ್ಸ ಅಭಿಭಾಯತನದ್ವಯಸ್ಸ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಭಾಯತನೇಸು ಅವಚನತೋ ‘‘ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀನಞ್ಚ ಸಬ್ಬವಿಮೋಕ್ಖಕಿಚ್ಚಸಾಧಾರಣವಚನಭಾವತೋ ವವತ್ಥಾನಂ ಕತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ।

    Tatrāpi idhapi vuttāni ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī ajjhattaṃ arūpasaññīti idaṃ pana satthu desanāvilāsamattamevā’’ti. Ayaṃ panettha adhippāyo – idha vaṇṇābhogarahitāni sahitāni ca sabbāni parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni abhibhuyyāti. Pariyāyakathā hi suttantadesanāti. Abhidhamme pana nippariyāyadesanattā vaṇṇābhogarahitāni visuṃ vuttāni, tathā sahitāni. Atthi hi ubhayattha abhibhavanavisesoti. Tathā idha pariyāyadesanattā vimokkhānampi abhibhavanapariyāyo atthīti ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’tiādinā paṭhamadutiyaabhibhāyatanesu paṭhamavimokkho, tatiyacatutthaabhibhāyatanesu dutiyavimokkho, vaṇṇābhibhāyatanesu tatiyavimokkho ca abhibhavanapattito saṅgahito. Abhidhamme pana nippariyāyadesanattā vimokkhābhibhāyatanāni asaṅkarato desetuṃ vimokkhe vajjetvā abhibhāyatanāni kathitāni. Sabbāni ca vimokkhakiccāni jhānāni vimokkhadesanāyaṃ vuttāni. Tadetaṃ ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’ti āgatassa abhibhāyatanadvayassa abhidhamme abhibhāyatanesu avacanato ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnañca sabbavimokkhakiccasādhāraṇavacanabhāvato vavatthānaṃ katanti viññāyati.

    ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಾನಂ ಅನಭಿಭವನೀಯತೋತಿ ಇದಂ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ। ತೇನ ಯಂ ಅಞ್ಞಹೇತುಕಂ ಸುತ್ತನ್ತೇ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವಚನಂ, ತಂ ತೇನ ಹೇತುನಾ ವುತ್ತಂ। ಯಂ ಪನ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಹೇತುಕಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞಿತಾಯ ಏವ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವಚನಂ, ನ ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಂ ಕಾರಣಂ ಮಗ್ಗಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಾನಂ ಅನಭಿಭವನೀಯತಾ ಚ ತೇಸಂ ಬಹಿದ್ಧಾರೂಪಾನಂ ವಿಯ ಅವಿಭೂತತ್ತಾ। ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ ಚ ಯಥಾವುತ್ತವವತ್ಥಾನವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಪರಿಯಾಯಕಥನಭಾವತೋ। ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ ಹಿ ನಾಮ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಚ ಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ವಿಭಾವನಂ, ನ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇಧ ಪರಿಯಾಯದೇಸನತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ವವತ್ಥಾನಂ ದೇಸನಾವಿಲಾಸನಿಬನ್ಧನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Ajjhattarūpānaṃanabhibhavanīyatoti idaṃ abhidhamme katthacipi ‘‘ajjhattarūpāni passatī’’ti avatvā sabbattha yaṃ vuttaṃ – ‘‘bahiddhā rūpāni passatī’’ti, tassa kāraṇavacanaṃ. Tena yaṃ aññahetukaṃ suttante ‘‘bahiddhā rūpāni passatī’’ti vacanaṃ, taṃ tena hetunā vuttaṃ. Yaṃ pana desanāvilāsahetukaṃ ajjhattaṃ arūpasaññitāya eva abhidhamme vacanaṃ, na tassa aññaṃ kāraṇaṃ maggitabbanti dasseti. Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyatā ca tesaṃ bahiddhārūpānaṃ viya avibhūtattā. Desanāvilāso ca yathāvuttavavatthānavasena veditabbo veneyyajjhāsayavasena vijjamānapariyāyakathanabhāvato. Desanāvilāso hi nāma veneyyajjhāsayānurūpaṃ vijjamānassa ca pariyāyassa vibhāvanaṃ, na yassa kassaci, tasmā ‘‘idha pariyāyadesanattā’’tiādinā vuttappakāraṃ vavatthānaṃ desanāvilāsanibandhananti daṭṭhabbaṃ.

    ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀತಿ ಏತೇನೇವ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ನ ನೀಲಾದಿಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನೀತಿ ಚೇ? ನ ನೀಲಾದೀಸು ಕತಾಧಿಕಾರಾನಂ ನೀಲಾದಿಭಾವಸ್ಸೇವ ಅಭಿಭವನಕಾರಣತ್ತಾ। ನ ಹಿ ತೇಸಂ ಪರಿಸುದ್ಧಾಪರಿಸುದ್ಧವಣ್ಣಾನಂ ಪರಿತ್ತತಾ ಅಪ್ಪಮಾಣತಾ ವಾ ಅಭಿಭವನಕಾರಣಂ, ಅಥ ಖೋ ನೀಲಾದಿಭಾವೋ ಏವಾತಿ। ಏತೇಸು ಚ ಪರಿತ್ತಾದಿಕಸಿಣರೂಪೇಸು ಯಂಯಂಚರಿತಸ್ಸ ಇಮಾನಿ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ಇಜ್ಝನ್ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಇಮೇಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Suvaṇṇadubbaṇṇānīti eteneva siddhattā na nīlādiabhibhāyatanāni vattabbānīti ce? Na nīlādīsu katādhikārānaṃ nīlādibhāvasseva abhibhavanakāraṇattā. Na hi tesaṃ parisuddhāparisuddhavaṇṇānaṃ parittatā appamāṇatā vā abhibhavanakāraṇaṃ, atha kho nīlādibhāvo evāti. Etesu ca parittādikasiṇarūpesu yaṃyaṃcaritassa imāni abhibhāyatanāni ijjhanti, taṃ dassetuṃ – ‘‘imesu panā’’tiādi vuttaṃ.

    ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕವಸೇನಾತಿ ನೀಲವಣ್ಣನೀಲನಿದಸ್ಸನನೀಲನಿಭಾಸಾನಂ ಸಾಧಾರಣವಸೇನ। ವಣ್ಣವಸೇನಾತಿ ಸಭಾವವಣ್ಣವಸೇನ। ನಿದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬತಾವಸೇನ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಗಹೇತಬ್ಬತಾವಸೇನ । ಓಭಾಸವಸೇನಾತಿ ಸಪ್ಪಭಾಸತಾಯ ಅವಭಾಸನವಸೇನ। ವಣ್ಣಧಾತುಯಾ ವಾತಿ ಅಞ್ಜನರಜತವತ್ಥಾದಿವಣ್ಣಧಾತುಯಾ। ಲೋಕಿಯಾನೇವ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಭಾವತೋ।

    Sabbasaṅgāhikavasenāti nīlavaṇṇanīlanidassananīlanibhāsānaṃ sādhāraṇavasena. Vaṇṇavasenāti sabhāvavaṇṇavasena. Nidassanavasenāti passitabbatāvasena, cakkhuviññāṇavīthiyā gahetabbatāvasena . Obhāsavasenāti sappabhāsatāya avabhāsanavasena. Vaṇṇadhātuyā vāti añjanarajatavatthādivaṇṇadhātuyā. Lokiyāneva rūpāvacarajjhānabhāvato.

    ೪೩೫. ರೂಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಯೇನಾಯಂ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನೇನ ರೂಪೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ತಂ ಯಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೇನ ವಿಸಿಟ್ಠರೂಪಂ ಹೋತಿ। ಯೇನ ವಿಸಿಟ್ಠೇನ ರೂಪೀತಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ತದೇವ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನರೂಪನಿಮಿತ್ತಂ ಝಾನಂ। ಇಧ ಪನ ಪರಮತ್ಥತೋ ರೂಪಿಭಾವಸಾಧಕನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಕೇಸಾದೀಸೂ’’ತಿಆದಿ। ರೂಪಜ್ಝಾನಂ ರೂಪನ್ತಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ರೂಪೂಪಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧೬೦-೧೬೧, ೧೮೫-೧೯೦ ಆದಯೋ, ೨೪೪-೨೪೫ ಆದಯೋ; ವಿಭ॰ ೬೨೫) ವಿಯ।

    435.Rūpīti ettha yenāyaṃ sasantatipariyāpannena rūpena samannāgato, taṃ yassa jhānassa hetubhāvena visiṭṭharūpaṃ hoti. Yena visiṭṭhena rūpīti vucceyya, tadeva sasantatipariyāpannarūpanimittaṃ jhānaṃ. Idha pana paramatthato rūpibhāvasādhakanti āha – ‘‘ajjhattaṃ kesādīsū’’tiādi. Rūpajjhānaṃ rūpanti uttarapadalopena vuttaṃ – ‘‘rūpūpapattiyā’’tiādīsu (dha. sa. 160-161, 185-190 ādayo, 244-245 ādayo; vibha. 625) viya.

    ಸುಭನ್ತ್ವೇವ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಂ ತತಿಯವಿಮೋಕ್ಖೋ। ಇಧ ಸುಪರಿಸುದ್ಧನೀಲಾದಿವಣ್ಣಕಸಿಣಜ್ಝಾನವಸೇನ ವುತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಾಳಿಯಂ ತಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಜ್ಝಾನವಸೇನ ಆಗತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಇಧ ಪನ ಉಪರಿಪಾಳಿಯಂಯೇವ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾನಂ ಆಗತತ್ತಾ ತಂ ನಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪರಿಸುದ್ಧನೀಲಾದಿವಣ್ಣಕಸಿಣವಸೇನೇವ ಸುಭವಿಮೋಕ್ಖೋ ಅನುಞ್ಞಾತೋ।

    Subhantvevaadhimutto hotīti ayaṃ tatiyavimokkho. Idha suparisuddhanīlādivaṇṇakasiṇajjhānavasena vuttoti dassetvā idāni paṭisambhidāpāḷiyaṃ tassa brahmavihārajjhānavasena āgatabhāvaṃ dassetuṃ – ‘‘paṭisambhidāmagge panā’’tiādi āraddhaṃ. Idha pana uparipāḷiyaṃyeva brahmavihārānaṃ āgatattā taṃ nayaṃ paṭikkhipitvā parisuddhanīlādivaṇṇakasiṇavaseneva subhavimokkho anuññāto.

    ೪೪೩. ಪರಿಕಮ್ಮಪಥವಿಯಾಪೀತಿ ಅಕತಾಯ ವಾ ಕತಾಯ ವಾ ದಳ್ಹಮಣ್ಡಲಾದಿಸಙ್ಖಾತಪರಿಕಮ್ಮಪಥವಿಯಾಪಿ। ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ ಪಥವೀಕಸಿಣನ್ತಿ ನಾಮಂ ನಿಸ್ಸಿತೇ ನಿಸ್ಸಯವೋಹಾರವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಯಥಾ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ।

    443.Parikammapathaviyāpīti akatāya vā katāya vā daḷhamaṇḍalādisaṅkhātaparikammapathaviyāpi. Uggahanimittādīnaṃ pathavīkasiṇanti nāmaṃ nissite nissayavohāravasena vuttanti daṭṭhabbaṃ, yathā ‘‘mañcā ukkuṭṭhiṃ karontī’’ti.

    ಸೀಲಾನೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸೀಲಾನಿ। ಸೋಧೇತ್ವಾತಿ ಅನಾಪಜ್ಜನೇನ ಆಪನ್ನವುಟ್ಠಾಪನೇನ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಪೀಳನೇನ ಚ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ। ತಿವಿಧಞ್ಹಿ ಸೀಲಸ್ಸ ವಿಸೋಧನಂ ನಾಮ – ಅನಾಪಜ್ಜನಂ ಆಪನ್ನವುಟ್ಠಾಪನಂ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚ ಅಪ್ಪಟಿಪೀಳನನ್ತಿ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವನಂ ಪರಿಬುನ್ಧೇತಿ ಉಪರೋಧೇತಿ ಪವತ್ತಿತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಪಲಿಬೋಧೋ ರಕಾರಸ್ಸ ಲಕಾರಂ ಕತ್ವಾ, ಪರಿಬನ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಸಮಾಪನ್ನೇನ ಸಙ್ಗಾಹಣೇನ ವಾ ಉಪರುನ್ಧಿತ್ವಾ, ಅಪಲಿಬೋಧಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ –

    Sīlānīti pātimokkhasaṃvarādīni cattāri sīlāni. Sodhetvāti anāpajjanena āpannavuṭṭhāpanena kilesehi appaṭipīḷanena ca visodhetvā. Tividhañhi sīlassa visodhanaṃ nāma – anāpajjanaṃ āpannavuṭṭhāpanaṃ kilesehi ca appaṭipīḷananti. Kammaṭṭhānabhāvanaṃ paribundheti uparodheti pavattituṃ na detīti palibodho rakārassa lakāraṃ katvā, paribandhoti attho. Upacchinditvāti samāpannena saṅgāhaṇena vā uparundhitvā, apalibodhaṃ katvāti attho. Kalyāṇamittaṃ upasaṅkamitvāti –

    ‘‘ಪಿಯೋ ಗರು ಭಾವನೀಯೋ, ವತ್ತಾ ಚ ವಚನಕ್ಖಮೋ।

    ‘‘Piyo garu bhāvanīyo, vattā ca vacanakkhamo;

    ಗಮ್ಭೀರಞ್ಚ ಕಥಂ ಕತ್ತಾ, ನೋ ಚಟ್ಠಾನೇ ನಿಯೋಜಕೋ’’ತಿ॥ (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೩೭) –

    Gambhīrañca kathaṃ kattā, no caṭṭhāne niyojako’’ti. (a. ni. 7.37) –

    ಏವಮಾದಿಗುಣಸಮನ್ನಾಗತಂ ಏಕನ್ತಹಿತೇಸಿಂ ವುದ್ಧಿಪಕ್ಖೇ ಠಿತಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ।

    Evamādiguṇasamannāgataṃ ekantahitesiṃ vuddhipakkhe ṭhitaṃ kalyāṇamittaṃ upasaṅkamitvā.

    ಅನನುರೂಪಂ ವಿಹಾರನ್ತಿ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ದೋಸಾನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು –

    Ananurūpaṃvihāranti aṭṭhārasannaṃ dosānaṃ aññatarena samannāgataṃ. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāsu –

    ‘‘ಮಹಾವಾಸಂ ನವಾವಾಸಂ, ಜರಾವಾಸಞ್ಚ ಪನ್ಥನಿಂ।

    ‘‘Mahāvāsaṃ navāvāsaṃ, jarāvāsañca panthaniṃ;

    ಸೋಣ್ಡಿಂ ಪಣ್ಣಞ್ಚ ಪುಪ್ಫಞ್ಚ, ಫಲಂ ಪತ್ಥಿತಮೇವ ಚ॥

    Soṇḍiṃ paṇṇañca pupphañca, phalaṃ patthitameva ca.

    ‘‘ನಗರಂ ದಾರುನಾ ಖೇತ್ತಂ, ವಿಸಭಾಗೇನ ಪಟ್ಟನಂ।

    ‘‘Nagaraṃ dārunā khettaṃ, visabhāgena paṭṭanaṃ;

    ಪಚ್ಚನ್ತಸೀಮಾ ಸಪ್ಪಾಯಂ, ಯತ್ಥ ಮಿತ್ತೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ॥

    Paccantasīmā sappāyaṃ, yattha mitto na labbhati.

    ‘‘ಅಟ್ಠಾರಸೇತಾನಿ ಠಾನಾನಿ, ಇತಿ ವಿಞ್ಞಾಯ ಪಣ್ಡಿತೋ।

    ‘‘Aṭṭhārasetāni ṭhānāni, iti viññāya paṇḍito;

    ಆರಕಾ ಪರಿವಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಮಗ್ಗಂ ಸಪ್ಪಟಿಭಯಂ ಯಥಾ’’ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೫೨)।

    Ārakā parivajjeyya, maggaṃ sappaṭibhayaṃ yathā’’ti. (visuddhi. 1.52);

    ಅನುರೂಪೇತಿ ಗೋಚರಗಾಮತೋ ನಾತಿದೂರನಚ್ಚಾಸನ್ನತಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೇ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

    Anurūpeti gocaragāmato nātidūranaccāsannatādīhi pañcahi aṅgehi samannāgate. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ಕಥಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಹೋತಿ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೇನಾಸನಂ ನಾತಿದೂರಂ ಹೋತಿ ನಚ್ಚಾಸನ್ನಂ ಗಮನಾಗಮನಸಮ್ಪನ್ನಂ ದಿವಾ ಅಪ್ಪಾಕಿಣ್ಣಂ ರತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪಸದ್ದಂ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸಂ ಅಪ್ಪಡಂಸಮಕಸವಾತಾತಪಸರೀಸಪಸಮ್ಫಸ್ಸಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸೇನಾಸನೇ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾ। ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸೇನಾಸನೇ ಥೇರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಹರನ್ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ಆಗತಾಗಮಾ ಧಮ್ಮಧರಾ ವಿನಯಧರಾ ಮಾತಿಕಾಧರಾ। ತೇ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪರಿಪುಚ್ಛತಿ ಪರಿಪಞ್ಹತಿ ‘ಇದಂ, ಭನ್ತೇ, ಕಥಂ ಇಮಸ್ಸ ಕೋ ಅತ್ಥೋ’ತಿ। ತಸ್ಸ ತೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಅವಿವಟಞ್ಚೇವ ವಿವರನ್ತಿ, ಅನುತ್ತಾನೀಕತಞ್ಚ ಉತ್ತಾನಿಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಅನೇಕವಿಹಿತೇಸು ಚ ಕಙ್ಖಾಠಾನಿಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೋದೇನ್ತಿ। ಏವಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೧೧)।

    ‘‘Kathañca, bhikkhave, senāsanaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ hoti? Idha, bhikkhave, senāsanaṃ nātidūraṃ hoti naccāsannaṃ gamanāgamanasampannaṃ divā appākiṇṇaṃ rattiṃ appasaddaṃ appanigghosaṃ appaḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassaṃ. Tasmiṃ kho pana senāsane viharantassa appakasirena uppajjanti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārā. Tasmiṃ kho pana senāsane therā bhikkhū viharanti bahussutā āgatāgamā dhammadharā vinayadharā mātikādharā. Te kālena kālaṃ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhati ‘idaṃ, bhante, kathaṃ imassa ko attho’ti. Tassa te āyasmanto avivaṭañceva vivaranti, anuttānīkatañca uttāniṃ karonti, anekavihitesu ca kaṅkhāṭhāniyesu dhammesu kaṅkhaṃ paṭivinodenti. Evaṃ kho, bhikkhave, senāsanaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ hotī’’ti (a. ni. 10.11).

    ಏತ್ಥ ಚ ನಾತಿದೂರಂ ನಚ್ಚಾಸನ್ನಂ ಗಮನಾಗಮನಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಏಕಂ ಅಙ್ಗಂ, ದಿವಾ ಅಪ್ಪಾಕಿಣ್ಣಂ ರತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪಸದ್ದಂ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸನ್ತಿ ಏಕಂ, ಅಪ್ಪಡಂಸಮಕಸವಾತಾತಪಸರೀಸಪಸಮ್ಫಸ್ಸನ್ತಿ ಏಕಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸೇನಾಸನೇ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಪರಿಕ್ಖಾರಾತಿ ಏಕಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸೇನಾಸನೇ ಥೇರಾ…ಪೇ॰… ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೋದೇನ್ತೀತಿ ಏಕನ್ತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।

    Ettha ca nātidūraṃ naccāsannaṃ gamanāgamanasampannanti ekaṃ aṅgaṃ, divā appākiṇṇaṃ rattiṃ appasaddaṃ appanigghosanti ekaṃ, appaḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassanti ekaṃ, tasmiṃ kho pana senāsane viharantassa…pe… parikkhārāti ekaṃ, tasmiṃ kho pana senāsane therā…pe… kaṅkhaṃ paṭivinodentīti ekanti evaṃ pañcaṅgāni veditabbāni.

    ಖುದ್ದಕಪಲಿಬೋಧಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ದೀಘಕೇಸನಖಲೋಮಾನಂ ಛೇದನೇನ ಚೀವರಕಮ್ಮಚೀವರರಜನಪತ್ತಪಚನಮಞ್ಚಪೀಠಾದಿಸೋಧನವಸೇನ ಖುದ್ದಕಪಲಿಬೋಧಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ।

    Khuddakapalibodhaṃupacchinditvāti dīghakesanakhalomānaṃ chedanena cīvarakammacīvararajanapattapacanamañcapīṭhādisodhanavasena khuddakapalibodhaṃ upacchinditvā.

    ೪೫೩. ಉದ್ಧುಮಾತಕಾದೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವಿನೀಲಕವಿಪುಬ್ಬಕವಿಚ್ಛಿದ್ದಕವಿಕ್ಖಾಯಿತಕಹತವಿಕ್ಖಿತ್ತಕಲೋಹಿತಕಪುಳವಕಅಟ್ಠಿಕಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಭಸ್ತಾ ವಿಯ ವಾಯುನಾ ಉದ್ಧಂ ಜೀವಿತಪರಿಯಾದಾನಾ ಯಥಾನುಕ್ಕಮಂ ಸಮುಗ್ಗತೇನ ಸೂನಭಾವೇನ ಧುಮಾತತ್ತಾ ಉದ್ಧುಮಾತಂ, ಉದ್ಧುಮಾತಮೇವ ಉದ್ಧುಮಾತಕಂ, ಪಟಿಕೂಲತ್ತಾ ವಾ ಕುಚ್ಛಿತಂ ಉದ್ಧುಮಾತನ್ತಿ ಉದ್ಧುಮಾತಕಂ, ತಥಾರೂಪಸ್ಸ ಛವಸರೀರಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ವಿನೀಲಂ ವುಚ್ಚತಿ ವಿಪರಿಭಿನ್ನನೀಲವಣ್ಣಂ, ವಿನೀಲಮೇವ ವಿನೀಲಕಂ, ಪಟಿಕೂಲತ್ತಾ ವಾ ಕುಚ್ಛಿತಂ ವಿನೀಲನ್ತಿ ವಿನೀಲಕಂ, ಮಂಸುಸ್ಸದಟ್ಠಾನೇಸು ರತ್ತವಣ್ಣಸ್ಸ , ಪುಬ್ಬಸನ್ನಿಚಯಟ್ಠಾನೇಸು ಸೇತವಣ್ಣಸ್ಸ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಚ ನೀಲವಣ್ಣಸ್ಸ ನಿಲಟ್ಠಾನೇ ನೀಲಸಾಟಕಪಾರುತಸ್ಸೇವ ಛವಸರೀರಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಪರಿಭಿನ್ನಟ್ಠಾನೇಸು ವಿಸ್ಸನ್ದಮಾನಪುಬ್ಬಂ ವಿಪುಬ್ಬಂ, ವಿಪುಬ್ಬಮೇವ ವಿಪುಬ್ಬಕಂ, ಪಟಿಕೂಲತ್ತಾ ವಾ ಕುಚ್ಛಿತಂ ವಿಪುಬ್ಬನ್ತಿ ವಿಪುಬ್ಬಕಂ, ತಥಾರೂಪಸ್ಸ ಛವಸರೀರಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ವಿಚ್ಛಿದ್ದಂ ವುಚ್ಚತಿ ದ್ವಿಧಾ ಛಿನ್ದನೇನ ಅಪಧಾರಿತಂ, ವಿಚ್ಛಿದ್ದಮೇವ ವಿಚ್ಛಿದ್ದಕಂ, ಪಟಿಕೂಲತ್ತಾ ವಾ ಕುಚ್ಛಿತಂ ವಿಚ್ಛಿದ್ದನ್ತಿ ವಿಚ್ಛಿದ್ದಕಂ, ವೇಮಜ್ಝೇ ಛಿನ್ನಸ್ಸ ಛವಸರೀರಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಇತೋ ಚ ಏತ್ತೋ ಚ ವಿವಿಧಾಕಾರೇನ ಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾದೀಹಿ ಖಾಯಿತಂ ವಿಕ್ಖಾಯಿತಂ, ವಿಕ್ಖಾಯಿತಮೇವ ವಿಕ್ಖಾಯಿತಕಂ, ಪಟಿಕೂಲತ್ತಾ ವಾ ಕುಚ್ಛಿತಂ ವಿಕ್ಖಾಯಿತನ್ತಿ ವಿಕ್ಖಾಯಿತಕಂ, ತಥಾರೂಪಸ್ಸ ಛವಸರೀರಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ।

    453.Uddhumātakādīsūti ettha ādi-saddena vinīlakavipubbakavicchiddakavikkhāyitakahatavikkhittakalohitakapuḷavakaaṭṭhikānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tattha bhastā viya vāyunā uddhaṃ jīvitapariyādānā yathānukkamaṃ samuggatena sūnabhāvena dhumātattā uddhumātaṃ, uddhumātameva uddhumātakaṃ, paṭikūlattā vā kucchitaṃ uddhumātanti uddhumātakaṃ, tathārūpassa chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. Vinīlaṃ vuccati viparibhinnanīlavaṇṇaṃ, vinīlameva vinīlakaṃ, paṭikūlattā vā kucchitaṃ vinīlanti vinīlakaṃ, maṃsussadaṭṭhānesu rattavaṇṇassa , pubbasannicayaṭṭhānesu setavaṇṇassa, yebhuyyena ca nīlavaṇṇassa nilaṭṭhāne nīlasāṭakapārutasseva chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. Paribhinnaṭṭhānesu vissandamānapubbaṃ vipubbaṃ, vipubbameva vipubbakaṃ, paṭikūlattā vā kucchitaṃ vipubbanti vipubbakaṃ, tathārūpassa chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. Vicchiddaṃ vuccati dvidhā chindanena apadhāritaṃ, vicchiddameva vicchiddakaṃ, paṭikūlattā vā kucchitaṃ vicchiddanti vicchiddakaṃ, vemajjhe chinnassa chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. Ito ca etto ca vividhākārena soṇasiṅgālādīhi khāyitaṃ vikkhāyitaṃ, vikkhāyitameva vikkhāyitakaṃ, paṭikūlattā vā kucchitaṃ vikkhāyitanti vikkhāyitakaṃ, tathārūpassa chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ.

    ವಿವಿಧಾ ಖಿತ್ತಂ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ವಿಕ್ಖಿತ್ತಮೇವ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಕಂ, ಪಟಿಕೂಲತ್ತಾ ವಾ ಕುಚ್ಛಿತಂ ವಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಕಂ, ಅಞ್ಞೇನ ಹತ್ಥಂ, ಅಞ್ಞೇನ ಪಾದಂ, ಅಞ್ಞೇನ ಸೀಸನ್ತಿ ಏವಂ ತತೋ ತತೋ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಛವಸರೀರಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಹತಞ್ಚ ತಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಕಞ್ಚಾತಿ ಹತವಿಕ್ಖಿತ್ತಕಂ, ಕಾಕಪದಾಕಾರೇನ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೇಸು ಸತ್ಥೇನ ಹನಿತ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಛವಸರೀರಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಲೋಹಿತಂ ಕಿರತಿ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪಗ್ಘರತೀತಿ ಲೋಹಿತಕಂ, ಪಗ್ಘರಿತಲೋಹಿತಮಕ್ಖಿತಸ್ಸ ಛವಸರೀರಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಪುಳವಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಕಿಮಯೋ, ಪುಳವೇ ಕಿರತೀತಿ ಪುಳವಕಂ, ಕಿಮಿಪರಿಪುಣ್ಣಸ್ಸ ಛವಸರೀರಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಅಟ್ಠಿಯೇವ ಅಟ್ಠಿಕಂ, ಪಟಿಕೂಲತ್ತಾ ವಾ ಕುಚ್ಛಿತಂ ಅಟ್ಠೀತಿ ಅಟ್ಠಿಕಂ, ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಖಲಿಕಾಯಪಿ ಏಕಟ್ಠಿಕಸ್ಸಪಿ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಇಮೇಸು ದಸಸು ಅಸುಭೇಸು ಪಠಮಜ್ಝಾನಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ದುತಿಯಾದೀನಿ। ತೇನಾಹ – ಇಧ ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಹಗತಾ ಸಞ್ಞಾ’’ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಅಪರಿಸಣ್ಠಿತಜಲಾಯ ಸೀಘಸೋತಾಯ ನದಿಯಾ ಅರಿತ್ತಬಲೇನೇವ ನಾವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ವಿನಾ ಅರಿತ್ತೇನ ನ ಸಕ್ಕಾ ಠಪೇತುಂ। ಏವಮೇವಂ ದುಬ್ಬಲತ್ತಾ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕಬಲೇನೇವ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ವಿನಾ ವಿತಕ್ಕೇನ ನ ಸಕ್ಕಾ ಠಪೇತುಂ । ತಸ್ಮಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಮೇವೇತ್ಥ ಹೋತಿ, ನ ದುತಿಯಾದೀನಿ। ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ದುಬ್ಬಲತಾ ಚೇತ್ಥ ಪಟಿಕೂಲಭಾವೇನ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾ।

    Vividhā khittaṃ vikkhittaṃ, vikkhittameva vikkhittakaṃ, paṭikūlattā vā kucchitaṃ vikkhittanti vikkhittakaṃ, aññena hatthaṃ, aññena pādaṃ, aññena sīsanti evaṃ tato tato vikkhittassa chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. Hatañca taṃ purimanayeneva vikkhittakañcāti hatavikkhittakaṃ, kākapadākārena aṅgapaccaṅgesu satthena hanitvā vuttanayeneva vikkhittassa chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. Lohitaṃ kirati vikkhipati ito cito ca paggharatīti lohitakaṃ, paggharitalohitamakkhitassa chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. Puḷavā vuccanti kimayo, puḷave kiratīti puḷavakaṃ, kimiparipuṇṇassa chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. Aṭṭhiyeva aṭṭhikaṃ, paṭikūlattā vā kucchitaṃ aṭṭhīti aṭṭhikaṃ, aṭṭhisaṅkhalikāyapi ekaṭṭhikassapi etaṃ adhivacanaṃ. Imesu dasasu asubhesu paṭhamajjhānameva uppajjati, na dutiyādīni. Tenāha – idha ‘‘paṭhamajjhānasahagatā saññā’’ti. Tathā hi aparisaṇṭhitajalāya sīghasotāya nadiyā arittabaleneva nāvā tiṭṭhati, vinā arittena na sakkā ṭhapetuṃ. Evamevaṃ dubbalattā ārammaṇassa vitakkabaleneva cittaṃ ekaggaṃ hutvā tiṭṭhati, vinā vitakkena na sakkā ṭhapetuṃ . Tasmā paṭhamajjhānamevettha hoti, na dutiyādīni. Ārammaṇassa dubbalatā cettha paṭikūlabhāvena cittaṃ ṭhapetuṃ asamatthatā.

    ‘‘ರುಕ್ಖೋ ಮತೋ, ಲೋಹಂ ಮತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಯಂ ಖನ್ಧಪ್ಪಬನ್ಧಂ ಉಪಾದಾಯ ರುಕ್ಖಾದಿಸಮಞ್ಞಾ, ತಸ್ಮಿಂ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನೇಪಿ ಅಲ್ಲತಾದಿವಿಗಮನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮತವೋಹಾರೋ ಸಮ್ಮುತಿಮರಣಂ। ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಖಣಭಙ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ಖಣಿಕಮರಣಂ। ಸಮುಚ್ಛೇದಮರಣನ್ತಿ ಅರಹತೋ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಉಚ್ಛೇದಭೂತಂ ಮರಣಂ। ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾವಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಮರಣಾನುಸ್ಸತಿಭಾವನಾಯಂ ಪನ ತಿವಿಧಮ್ಪೇತಂ ನಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ಅಸಂವೇಗವತ್ಥುತೋ ಅನುಪಟ್ಠಹನತೋ ಅಬಾಹುಲ್ಲತೋ ಚ। ಮರಣಾನುಸ್ಸತಿಯಞ್ಹಿ ಏಕೇನ ಭವೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಸ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪ್ಪಬನ್ಧಸ್ಸ ವಿಚ್ಛೇದೋ ಮರಣನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಸಂವೇಗವತ್ಥುತೋ ಉಪಟ್ಠಹನತೋ ಬಾಹುಲ್ಲತೋ ಚ। ಇದಾನಿ ಇಮಮೇವ ಮರಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವಿಕಪ್ಪನ್ತರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ‘‘ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    ‘‘Rukkho mato, lohaṃ mata’’ntiādīsu yaṃ khandhappabandhaṃ upādāya rukkhādisamaññā, tasmiṃ anupacchinnepi allatādivigamanaṃ nissāya matavohāro sammutimaraṇaṃ. Saṅkhārānaṃ khaṇabhaṅgasaṅkhātaṃ khaṇikamaraṇaṃ. Samucchedamaraṇanti arahato santānassa sabbaso ucchedabhūtaṃ maraṇaṃ. Vipassanābhāvanāvasena cetaṃ vuttaṃ. Maraṇānussatibhāvanāyaṃ pana tividhampetaṃ nādhippetaṃ asaṃvegavatthuto anupaṭṭhahanato abāhullato ca. Maraṇānussatiyañhi ekena bhavena paricchinnassa jīvitindriyappabandhassa vicchedo maraṇanti adhippeto saṃvegavatthuto upaṭṭhahanato bāhullato ca. Idāni imameva maraṇaṃ sandhāya vikappantaraṃ dassento, ‘‘heṭṭhā vuttalakkhaṇā vā’’tiādimāha.

    ಅಸಿತಪೀತಾದಿಭೇದೇತಿ ಅಸಿತಪೀತಖಾಯಿತಸಾಯಿತಪ್ಪಭೇದೇ, ಅಸಿತಬ್ಬಖಾದಿತಬ್ಬಸಾಯಿತಬ್ಬವಿಭಾಗೇತಿ ಅತ್ಥೋ ಕಾಲಭೇದವಚನಿಚ್ಛಾಯ ಅಭಾವತೋ ಯಥಾ ‘‘ದುದ್ಧ’’ನ್ತಿ। ಕಬಳಂ ಕರೀಯತೀತಿ ಕಬಳೀಕಾರೋ, ಆಹರೀಯತೀತಿ ಆಹಾರೋ, ಕಬಳೀಕಾರೋ ಚ ಸೋ ಆಹಾರೋ ಚಾತಿ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೋ। ವತ್ಥುವಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಸವತ್ಥುಕೋ ಏವ ಹಿ ಆಹಾರೋ ಇಧ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಓಜಾಲಕ್ಖಣೋ ಪನ ಆಹಾರೋ ಓಜಟ್ಠಮಕಂ ರೂಪಂ ಆಹರತೀತಿ ಆಹಾರೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೋ ಇಧ ನಾಧಿಪ್ಪೇತೋ ಪಟಿಕೂಲಾಕಾರಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ನವ ಪಟಿಕೂಲಾನೀತಿ ಗಮನಪರಿಯೇಸನಪರಿಭೋಗಾಸಯನಿದಾನಅಪರಿಪಕ್ಕಪರಿಪಕ್ಕಫಲನಿಸ್ಸನ್ದಪ್ಪಟಿಕೂಲವಸೇನ ನವ ಪಟಿಕೂಲಾನಿ। ಸಮಕ್ಖನಪ್ಪಟಿಕೂಲಂ ಪನ ಪರಿಭೋಗಾದೀಸು ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ಇಧ ವಿಸುಂ ನ ಗಹಿತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ದಸ ಪಟಿಕೂಲಾನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೩೦೩-೩೦೪) ಪನ ಸಮಕ್ಖನಂ ಪರಿಭೋಗಾದೀಸು ಲಬ್ಭಮಾನಮ್ಪಿ ನಿಸ್ಸನ್ದವಸೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಪಟಿಕೂಲನ್ತಿ ವಿಸುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸಹಾಕಾರೇಹಿ ಪಟಿಕೂಲತಾ ವುತ್ತಾ।

    Asitapītādibhedeti asitapītakhāyitasāyitappabhede, asitabbakhāditabbasāyitabbavibhāgeti attho kālabhedavacanicchāya abhāvato yathā ‘‘duddha’’nti. Kabaḷaṃ karīyatīti kabaḷīkāro, āharīyatīti āhāro, kabaḷīkāro ca so āhāro cāti kabaḷīkārāhāro. Vatthuvasena cetaṃ vuttaṃ. Savatthuko eva hi āhāro idha kammaṭṭhānabhāvena adhippeto. Ojālakkhaṇo pana āhāro ojaṭṭhamakaṃ rūpaṃ āharatīti āhāroti vuccati. So idha nādhippeto paṭikūlākāraggahaṇassa asambhavato. Nava paṭikūlānīti gamanapariyesanaparibhogāsayanidānaaparipakkaparipakkaphalanissandappaṭikūlavasena nava paṭikūlāni. Samakkhanappaṭikūlaṃ pana paribhogādīsu labbhamānattā idha visuṃ na gahitaṃ, aññathā tena saddhiṃ ‘‘dasa paṭikūlānī’’ti vattabbaṃ. Visuddhimagge (visuddhi. 1.303-304) pana samakkhanaṃ paribhogādīsu labbhamānampi nissandavasena visesato paṭikūlanti visuṃ gahetvā dasahākārehi paṭikūlatā vuttā.

    ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಞ್ಞನ್ತಿ ಪಟಿಕೂಲಾಕಾರಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಞ್ಞಂ। ಸಞ್ಞಾಸದ್ದೋ ಚಾಯಂ ‘‘ರೂಪಸಞ್ಞಾ ಸದ್ದಸಞ್ಞಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೫೭) ಸಞ್ಜಾನನಲಕ್ಖಣೇ ಧಮ್ಮೇ ಆಗತೋ, ‘‘ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾ ದುಕ್ಖಸಞ್ಞಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆಗತೋ, ‘‘ಉದ್ಧುಮಾತಕಸಞ್ಞಾತಿ ವಾ ಸೋಪಾಕರೂಪಸಞ್ಞಾತಿ ವಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಏಕಟ್ಠಾ, ಉದಾಹು ನಾನಟ್ಠಾ’’ತಿಆದೀಸು ಸಮಥೇ ಆಗತೋ। ಇಧ ಪನ ಸಮಥಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಆಹಾರೇಹಿ ಪಟಿಕೂಲಾಕಾರಗ್ಗಹಣಂ, ತಪ್ಪಭಾವಿತಂ ವಾ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಂ ಇಧ ‘‘ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ।

    Uppajjanakasaññanti paṭikūlākāraggahaṇavasena uppajjanakasaññaṃ. Saññāsaddo cāyaṃ ‘‘rūpasaññā saddasaññā’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.57) sañjānanalakkhaṇe dhamme āgato, ‘‘aniccasaññā dukkhasaññā’’tiādīsu vipassanāya āgato, ‘‘uddhumātakasaññāti vā sopākarūpasaññāti vā ime dhammā ekaṭṭhā, udāhu nānaṭṭhā’’tiādīsu samathe āgato. Idha pana samathassa parikamme daṭṭhabbo. Āhārehi paṭikūlākāraggahaṇaṃ, tappabhāvitaṃ vā upacārajjhānaṃ idha ‘‘āhāre paṭikūlasaññā’’ti adhippetaṃ.

    ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಸಞ್ಞನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನಾಕಾರೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಞ್ಞಂ। ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಉಪ್ಪಾದವಯಞ್ಞಥತ್ತಭಾವತೋ, ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವತೋ ವಾ, ತಸ್ಮಿಂ ಅನಿಚ್ಚೇ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕೇ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸಞ್ಞಾ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಉದಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ, ವಯೋ ವಿಪರಿಣಾಮಲಕ್ಖಣಂ, ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಜರಾ। ಉದಯಬ್ಬಯಞ್ಞಥತ್ತಗ್ಗಹಣೇನ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಉಪ್ಪಾದವಯಞ್ಞಥತ್ತಭಾವತೋ ಹಿ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಸ್ಸ ಚ ಸಭಾವೇನ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ। ತೇನ ಹಿ ತಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ಉದಯಬ್ಬಯಾನಂ ಅಮನಸಿಕಾರಾ ಸನ್ತತಿಯಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನತ್ತಾ ನ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಉದಯಬ್ಬಯಂ ಪನ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸನ್ತತಿಯಾ ವಿಕೋಪಿತಾಯ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ ಯಾಥಾವಸರಸತೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ನ ಹಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಉದಯಬ್ಬಯಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಾಪರಿಯೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಞ್ಞೋಞ್ಞಭಾವಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣೇನ ಸನ್ತತಿಯಾ ಉಗ್ಘಾಟಿತಾಯ ಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಭಾವೇನ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ಅಯೋಸಲಾಕಾ ವಿಯ ಅಸಮ್ಬನ್ಧಭಾವೇನಾತಿ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ।

    Ukkaṇṭhitasaññanti nibbindanākārena uppajjanakasaññaṃ. Aniccasaññanti ettha aniccaṃ khandhapañcakaṃ uppādavayaññathattabhāvato, hutvā abhāvato vā, tasmiṃ anicce khandhapañcake aniccanti uppajjamānā aniccalakkhaṇapariggāhikā saññā aniccasaññā. Tenāha – ‘‘pañcannaṃ upādānakkhandhāna’’ntiādi. Tattha udayo nibbattilakkhaṇaṃ, vayo vipariṇāmalakkhaṇaṃ, aññathattaṃ jarā. Udayabbayaññathattaggahaṇena aniccalakkhaṇaṃ dasseti. Uppādavayaññathattabhāvato hi khandhapañcakaṃ aniccanti vuccati. Yassa ca sabhāvena khandhapañcakaṃ aniccanti vuccati, taṃ aniccalakkhaṇaṃ. Tena hi taṃ aniccanti lakkhīyati, aniccalakkhaṇañca udayabbayānaṃ amanasikārā santatiyā paṭicchannattā na upaṭṭhāti, udayabbayaṃ pana pariggahetvā santatiyā vikopitāya aniccalakkhaṇaṃ yāthāvasarasato upaṭṭhāti. Na hi sammadeva udayabbayaṃ sallakkhentassa pubbāpariyena pavattamānānaṃ dhammānaṃ aññoññabhāvaṃ sallakkhaṇena santatiyā ugghāṭitāya dhammā sambandhabhāvena upaṭṭhahanti, atha kho ayosalākā viya asambandhabhāvenāti suṭṭhutaraṃ aniccalakkhaṇaṃ pākaṭaṃ hoti.

    ‘‘ಯದನಿಚ್ಚಂ, ತಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೧೫, ೪೫, ೪೬, ೭೬, ೭೭, ೮೫; ೨.೪.೧, ೪) ವಚನತೋ ತದೇವ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಅಭಿಣ್ಹಪ್ಪಟಿಪೀಳನತೋ ದುಕ್ಖಂ, ಅಭಿಣ್ಹಪ್ಪಟಿಪೀಳನಾಕಾರೋ ಪನ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಅನಿಚ್ಚೇ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕೇ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಪಟಿಪೀಳನಂ ನಾಮ ಯಥಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಉದಯವಯವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನಿರನ್ತರಂ ಪಟಿಪೀಳಿಯಮಾನತಾ ವಿಬಾಧಿಯಮಾನತಾ। ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ಅಭಿಣ್ಹಸಮ್ಪಟಿಪೀಳನಸ್ಸ ಅಮನಸಿಕಾರಾ ಇರಿಯಾಪಥೇಹಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನತ್ತಾ ನ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಅಭಿಣ್ಹಸಮ್ಪಟಿಪೀಳನಂ ಪನ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಲಬ್ಭಮಾನದುಕ್ಖಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಭಾವೇ ಉಗ್ಘಾಟಿತೇ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ ಯಾಥಾವಸರಸತೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಇರಿಯಾಪಥೇಹಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನತ್ತಾ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ ನ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತೇ ಚ ಇರಿಯಾಪಥಾ ಅಭಿಣ್ಹಸಮ್ಪಟಿಪೀಳನಾಮನಸಿಕಾರೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಾ ಜಾತಾ। ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ವಿನೋದಕಂ ಇರಿಯಾಪಥನ್ತರಂ ತಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸೇಸಾಪಿ। ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ಪನ ತಂತಂದುಕ್ಖಪತಿತಾಕಾರಭಾವೇ ಯಾಥಾವತೋ ಞಾತೇ ತೇಸಂ ದುಕ್ಖಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಭಾವೋ ಉಗ್ಘಾಟಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನಿರನ್ತರಂ ದುಕ್ಖಾಭಿತುನ್ನತಾಯ ಪಾಕಟಭಾವತೋ। ತಸ್ಮಾ ಅಭಿಣ್ಹಸಮ್ಪಟಿಪೀಳನಂ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಲಬ್ಭಮಾನದುಕ್ಖಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಭಾವೇ ಉಗ್ಘಾಟಿತೇ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ ಯಾಥಾವಸರಸತೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿ।

    ‘‘Yadaniccaṃ, taṃ dukkha’’nti (saṃ. ni. 3.15, 45, 46, 76, 77, 85; 2.4.1, 4) vacanato tadeva khandhapañcakaṃ abhiṇhappaṭipīḷanato dukkhaṃ, abhiṇhappaṭipīḷanākāro pana dukkhalakkhaṇaṃ. Tenevāha – ‘‘anicce khandhapañcake…pe… saññaṃ bhāvetī’’ti. Tattha paṭipīḷanaṃ nāma yathāpariggahitaṃ udayavayavasena saṅkhārānaṃ nirantaraṃ paṭipīḷiyamānatā vibādhiyamānatā. Dukkhalakkhaṇañca abhiṇhasampaṭipīḷanassa amanasikārā iriyāpathehi paṭicchannattā na upaṭṭhāti, abhiṇhasampaṭipīḷanaṃ pana manasi karitvā iriyāpathe labbhamānadukkhappaṭicchādakabhāve ugghāṭite dukkhalakkhaṇaṃ yāthāvasarasato upaṭṭhāti. Tathā hi iriyāpathehi paṭicchannattā dukkhalakkhaṇaṃ na upaṭṭhāti, te ca iriyāpathā abhiṇhasampaṭipīḷanāmanasikārena paṭicchādakā jātā. Ekasmiñhi iriyāpathe uppannassa dukkhassa vinodakaṃ iriyāpathantaraṃ tassa paṭicchādakaṃ viya hoti, evaṃ sesāpi. Iriyāpathānaṃ pana taṃtaṃdukkhapatitākārabhāve yāthāvato ñāte tesaṃ dukkhappaṭicchādakabhāvo ugghāṭito nāma hoti saṅkhārānaṃ nirantaraṃ dukkhābhitunnatāya pākaṭabhāvato. Tasmā abhiṇhasampaṭipīḷanaṃ manasi karitvā iriyāpathe labbhamānadukkhappaṭicchādakabhāve ugghāṭite dukkhalakkhaṇaṃ yāthāvasarasato upaṭṭhāti.

    ‘‘ಯಂ ದುಕ್ಖಂ, ತದನತ್ತಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ತದೇವ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಅವಸವತ್ತನತೋ ಅನತ್ತಾ, ಅವಸವತ್ತನಾಕಾರೋ ಪನ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಪಟಿಪೀಳನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿಆದಿ । ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ನಾನಾಧಾತುವಿನಿಬ್ಭೋಗಸ್ಸ ಅಮನಸಿಕಾರಾ ಘನೇನ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನತ್ತಾ ನ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ನಾನಾಧಾತುಯೋ ಪನ ವಿನಿಬ್ಭುಜ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಾ ಪಥವೀಧಾತು, ಅಞ್ಞಾ ಆಪೋಧಾತೂ’’ತಿಆದಿನಾ, ‘‘ಅಞ್ಞೋ ಫಸ್ಸೋ, ಅಞ್ಞಾ ವೇದನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗೇ ಕತೇ ಸಮೂಹಘನೇ ಕಿಚ್ಚಾರಮ್ಮಣಘನೇ ಚ ಭೇದಿತೇ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ಯಾಥಾವಸರಸತೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಯಾ ಹೇಸಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪತ್ಥಮ್ಭೇಸು ಸಮುದಿತೇಸು ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ಏಕತ್ತಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನ ಅಪರಿಮದ್ದಿತಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಮಮಾಯಮಾನಾ ಸಮೂಹಘನತಾ, ತಥಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕಿಚ್ಚಭೇದಸ್ಸ ಸತಿಪಿ ಪಟಿನಿಯತಭಾವೇ ಏಕತೋ ಗಯ್ಹಮಾನಾ ಕಿಚ್ಚಘನತಾ, ತಥಾ ಸಾರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾನಂ ಸತಿಪಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಭೇದೇ ಏಕತೋ ಗಯ್ಹಮಾನಾ ಆರಮ್ಮಣಘನತಾ। ಸಾ ಚತೂಸು ಧಾತೂಸು ಞಾಣೇನ ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ದಿಸ್ಸಮಾನಾಸು ಹತ್ಥೇನ ಪರಿಮದ್ದಿಯಮಾನೋ ಫೇಣಪಿಣ್ಡೋ ವಿಯ ವಿಲೀನಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಸುಞ್ಞಾ ಏತೇ ಧಮ್ಮಮತ್ತಾತಿ ಅವಸವತ್ತನಾಕಾರಸಙ್ಖಾತಂ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ಪಾಕಟತರಂ ಹೋತಿ।

    ‘‘Yaṃ dukkhaṃ, tadanattā’’ti vacanato tadeva khandhapañcakaṃ avasavattanato anattā, avasavattanākāro pana anattalakkhaṇaṃ. Tenāha – ‘‘paṭipīḷanaṭṭhenā’’tiādi . Anattalakkhaṇañca nānādhātuvinibbhogassa amanasikārā ghanena paṭicchannattā na upaṭṭhāti, nānādhātuyo pana vinibbhujjitvā ‘‘aññā pathavīdhātu, aññā āpodhātū’’tiādinā, ‘‘añño phasso, aññā vedanā’’tiādinā ca visuṃ visuṃ katvā ghanavinibbhoge kate samūhaghane kiccārammaṇaghane ca bhedite anattalakkhaṇaṃ yāthāvasarasato upaṭṭhāti. Yā hesā aññamaññūpatthambhesu samuditesu rūpārūpadhammesu ekattābhinivesavasena aparimadditasaṅkhārehi mamāyamānā samūhaghanatā, tathā tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ kiccabhedassa satipi paṭiniyatabhāve ekato gayhamānā kiccaghanatā, tathā sārammaṇadhammānaṃ satipi ārammaṇakaraṇabhede ekato gayhamānā ārammaṇaghanatā. Sā catūsu dhātūsu ñāṇena vinibbhujitvā dissamānāsu hatthena parimaddiyamāno pheṇapiṇḍo viya vilīnaṃ āgacchati, yathāpaccayaṃ pavattamānā suññā ete dhammamattāti avasavattanākārasaṅkhātaṃ anattalakkhaṇaṃ pākaṭataraṃ hoti.

    ಅಪರಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Aparaaccharāsaṅghātavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ೧೯. ಕಾಯಗತಾಸತಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ • 19. Kāyagatāsativaggavaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ • Aṅguttaranikāya / ೧೮. ಅಪರಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತವಗ್ಗೋ • 18. Aparaaccharāsaṅghātavaggo

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ೧೮. ಅಪರಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ • 18. Aparaaccharāsaṅghātavaggavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact