| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
५. अपरलकुण्डकभद्दियसुत्तवण्णना
5. Aparalakuṇḍakabhaddiyasuttavaṇṇanā
६५. पञ्चमे सम्बहुलानं भिक्खूनं पिट्ठितो पिट्ठितोति आयस्मा लकुण्डकभद्दियो एकदिवसं सम्बहुलेहि भिक्खूहि सद्धिं गामन्तरेन पिण्डाय चरित्वा कतभत्तकिच्चो पत्तं वोदकं कत्वा थविकाय पक्खिपित्वा अंसे लग्गेत्वा चीवरं सङ्घरित्वा तम्पि वामंसे ठपेत्वा पासादिकेन अभिक्कन्तेन पटिक्कन्तेन आलोकितेन विलोकितेन समिञ्जितेन पसारितेन ओक्खित्तचक्खु इरियापथसम्पन्नो अत्तनो सतिपञ्ञावेपुल्लं पकासेन्तो विय सतिसम्पजञ्ञं सूपट्ठितं कत्वा समाहितेन चित्तेन पदे पदं निक्खिपन्तो गच्छति, गच्छन्तो च भिक्खूनं पच्छतो पच्छतो गच्छति तेहि भिक्खूहि असंमिस्सो। कस्मा? असंसट्ठविहारिताय। अपिच तस्सायस्मतो रूपं परिभूतं परिभवट्ठानीयं पुथुज्जना ओहीळेन्ति। थेरो तं जानित्वा पिट्ठितो पिट्ठितो गच्छति ‘‘मा इमे मं निस्साय अपुञ्ञं पसविंसू’’ति। एवं ते भिक्खू च थेरो च सावत्थिं पत्वा विहारं पविसित्वा येन भगवा तेनुपसङ्कमन्ति। तेन वुत्तं – ‘‘तेन खो पन समयेन आयस्मा लकुण्डकभद्दियो’’तिआदि।
65. Pañcame sambahulānaṃ bhikkhūnaṃ piṭṭhito piṭṭhitoti āyasmā lakuṇḍakabhaddiyo ekadivasaṃ sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ gāmantarena piṇḍāya caritvā katabhattakicco pattaṃ vodakaṃ katvā thavikāya pakkhipitvā aṃse laggetvā cīvaraṃ saṅgharitvā tampi vāmaṃse ṭhapetvā pāsādikena abhikkantena paṭikkantena ālokitena vilokitena samiñjitena pasāritena okkhittacakkhu iriyāpathasampanno attano satipaññāvepullaṃ pakāsento viya satisampajaññaṃ sūpaṭṭhitaṃ katvā samāhitena cittena pade padaṃ nikkhipanto gacchati, gacchanto ca bhikkhūnaṃ pacchato pacchato gacchati tehi bhikkhūhi asaṃmisso. Kasmā? Asaṃsaṭṭhavihāritāya. Apica tassāyasmato rūpaṃ paribhūtaṃ paribhavaṭṭhānīyaṃ puthujjanā ohīḷenti. Thero taṃ jānitvā piṭṭhito piṭṭhito gacchati ‘‘mā ime maṃ nissāya apuññaṃ pasaviṃsū’’ti. Evaṃ te bhikkhū ca thero ca sāvatthiṃ patvā vihāraṃ pavisitvā yena bhagavā tenupasaṅkamanti. Tena vuttaṃ – ‘‘tena kho pana samayena āyasmā lakuṇḍakabhaddiyo’’tiādi.
तत्थ दुब्बण्णन्ति विरूपं। तेनस्स वण्णसम्पत्तिया सण्ठानसम्पत्तिया च अभावं दस्सेति। दुद्दसिकन्ति अपासादिकदस्सनं। तेनस्स अनुब्यञ्जनसम्पत्तिया आकारसम्पत्तिया च अभावं दस्सेति। ओकोटिमकन्ति रस्सं। इमिना आरोहसम्पत्तिया अभावं दस्सेति। येभुय्येन भिक्खूनं परिभूतरूपन्ति पुथुज्जनभिक्खूहि ओहीळितरूपं। पुथुज्जना एकच्चे छब्बग्गियादयो तस्सायस्मतो गुणं अजानन्ता हत्थकण्णचूळिकादीसु गण्हन्ता परामसन्ता कीळन्ता परिभवन्ति, न अरिया, कल्याणपुथुज्जना वा।
Tattha dubbaṇṇanti virūpaṃ. Tenassa vaṇṇasampattiyā saṇṭhānasampattiyā ca abhāvaṃ dasseti. Duddasikanti apāsādikadassanaṃ. Tenassa anubyañjanasampattiyā ākārasampattiyā ca abhāvaṃ dasseti. Okoṭimakanti rassaṃ. Iminā ārohasampattiyā abhāvaṃ dasseti. Yebhuyyenabhikkhūnaṃ paribhūtarūpanti puthujjanabhikkhūhi ohīḷitarūpaṃ. Puthujjanā ekacce chabbaggiyādayo tassāyasmato guṇaṃ ajānantā hatthakaṇṇacūḷikādīsu gaṇhantā parāmasantā kīḷantā paribhavanti, na ariyā, kalyāṇaputhujjanā vā.
भिक्खू आमन्तेसीति कस्मा आमन्तेसि? थेरस्स गुणं पकासेतुं। एवं किर भगवतो अहोसि ‘‘इमे भिक्खू मम पुत्तस्स महानुभावतं न जानन्ति, तेन तं परिभवन्ति, तं नेसं दीघरत्तं अहिताय दुक्खाय भविस्सति, हन्दाहं इमस्स गुणे भिक्खूनं पकासेत्वा परिभवतो नं मोचेस्सामी’’ति।
Bhikkhū āmantesīti kasmā āmantesi? Therassa guṇaṃ pakāsetuṃ. Evaṃ kira bhagavato ahosi ‘‘ime bhikkhū mama puttassa mahānubhāvataṃ na jānanti, tena taṃ paribhavanti, taṃ nesaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya bhavissati, handāhaṃ imassa guṇe bhikkhūnaṃ pakāsetvā paribhavato naṃ mocessāmī’’ti.
पस्सथ नोति पस्सथ नु। न च सा समापत्ति सुलभरूपा, या तेन भिक्खुना असमापन्नपुब्बाति रूपसमापत्ति अरूपसमापत्ति ब्रह्मविहारसमापत्ति निरोधसमापत्ति फलसमापत्तीति एवं पभेदा सावकसाधारणा या काचि समापत्तियो नाम, तासु एकापि समापत्ति न सुलभरूपा, दुल्लभा, नत्थियेव सा तेन लकुण्डकभद्दियेन भिक्खुना असमापन्नपुब्बा। एतेनस्स यं वुत्तं। ‘‘महिद्धिको महानुभावो’’ति, तत्थ महिद्धिकतं पकासेत्वा इदानि महानुभावतं दस्सेतुं ‘‘यस्स चत्थाया’’तिआदिमाह। तं हेट्ठा वुत्तनयमेव। एत्थ च भगवा ‘‘एसो, भिक्खवे, भिक्खू’’तिआदिना, ‘‘भिक्खवे, अयं भिक्खु न यो वा सो वा दुब्बण्णो दुद्दसिको ओकोटिमकोति भिक्खूनं पिट्ठितो पिट्ठितो आगच्छतीति च एत्तकेन न ओञ्ञातब्बो, अथ खो महिद्धिको महानुभावो, यंकिञ्चि सावकेन पत्तब्बं, सब्बं तं तेन अनुप्पत्तं, तस्मा तं पासाणच्छत्तं विय गरुं कत्वा ओलोकेथ, तं वो दीघरत्तं हिताय सुखाय भविस्सती’’ति दस्सेति।
Passatha noti passatha nu. Na ca sā samāpatti sulabharūpā, yā tena bhikkhunā asamāpannapubbāti rūpasamāpatti arūpasamāpatti brahmavihārasamāpatti nirodhasamāpatti phalasamāpattīti evaṃ pabhedā sāvakasādhāraṇā yā kāci samāpattiyo nāma, tāsu ekāpi samāpatti na sulabharūpā, dullabhā, natthiyeva sā tena lakuṇḍakabhaddiyena bhikkhunā asamāpannapubbā. Etenassa yaṃ vuttaṃ. ‘‘Mahiddhiko mahānubhāvo’’ti, tattha mahiddhikataṃ pakāsetvā idāni mahānubhāvataṃ dassetuṃ ‘‘yassa catthāyā’’tiādimāha. Taṃ heṭṭhā vuttanayameva. Ettha ca bhagavā ‘‘eso, bhikkhave, bhikkhū’’tiādinā, ‘‘bhikkhave, ayaṃ bhikkhu na yo vā so vā dubbaṇṇo duddasiko okoṭimakoti bhikkhūnaṃ piṭṭhito piṭṭhito āgacchatīti ca ettakena na oññātabbo, atha kho mahiddhiko mahānubhāvo, yaṃkiñci sāvakena pattabbaṃ, sabbaṃ taṃ tena anuppattaṃ, tasmā taṃ pāsāṇacchattaṃ viya garuṃ katvā oloketha, taṃ vo dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatī’’ti dasseti.
एतमत्थं विदित्वाति एतं आयस्मतो लकुण्डकभद्दियस्स महिद्धिकतामहानुभावतादिभेदं गुणरासिं सब्बाकारतो जानित्वा तदत्थदीपनं इमं उदानं उदानेसि।
Etamatthaṃ viditvāti etaṃ āyasmato lakuṇḍakabhaddiyassa mahiddhikatāmahānubhāvatādibhedaṃ guṇarāsiṃ sabbākārato jānitvā tadatthadīpanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
तत्थ नेलङ्गोति एलं वुच्चति दोसो, नास्स एलन्ति नेलं । किं पन तं? सुपरिसुद्धसीलं। तञ्हि निद्दोसट्ठेन इध ‘‘नेल’’न्ति अधिप्पेतं। तं नेलं पधानभूतं अङ्गं एतस्साति नेलङ्गो। सो यं ‘‘रथो’’ति वक्खति, तेन सम्बन्धो, तस्मा सुपरिसुद्धसीलङ्गोति अत्थो। अरहत्तफलसीलञ्हि इधाधिप्पेतं। सेतो पच्छादो एतस्साति सेतपच्छादो। पच्छादोति रथस्स उपरि अत्थरितब्बकम्बलादि। सो पन सुपरिसुद्धधवलभावेन सेतो वा होति रत्तनीलादीसु वा अञ्ञतरो। इध पन अरहत्तफलविमुत्तिया अधिप्पेतत्ता सुपरिसुद्धभावं उपादाय ‘‘सेतपच्छादो’’ति वुत्तं यथा अञ्ञत्रापि ‘‘रथो सीलपरिक्खारो’’ति। एको सतिसङ्खातो अरो एतस्साति एकारो। वत्ततीति पवत्तति। रथोति थेरस्स अत्तभावं सन्धाय वदति।
Tattha nelaṅgoti elaṃ vuccati doso, nāssa elanti nelaṃ . Kiṃ pana taṃ? Suparisuddhasīlaṃ. Tañhi niddosaṭṭhena idha ‘‘nela’’nti adhippetaṃ. Taṃ nelaṃ padhānabhūtaṃ aṅgaṃ etassāti nelaṅgo. So yaṃ ‘‘ratho’’ti vakkhati, tena sambandho, tasmā suparisuddhasīlaṅgoti attho. Arahattaphalasīlañhi idhādhippetaṃ. Seto pacchādo etassāti setapacchādo. Pacchādoti rathassa upari attharitabbakambalādi. So pana suparisuddhadhavalabhāvena seto vā hoti rattanīlādīsu vā aññataro. Idha pana arahattaphalavimuttiyā adhippetattā suparisuddhabhāvaṃ upādāya ‘‘setapacchādo’’ti vuttaṃ yathā aññatrāpi ‘‘ratho sīlaparikkhāro’’ti. Eko satisaṅkhāto aro etassāti ekāro. Vattatīti pavattati. Rathoti therassa attabhāvaṃ sandhāya vadati.
अनीघन्ति निद्दुक्खं, खोभविरहितं यानं विय किलेसपरिखोभविरहितन्ति अत्थो। आयन्तन्ति सम्बहुलानं भिक्खूनं पिट्ठितो पिट्ठितो आगच्छन्तं। छिन्नसोतन्ति पच्छिन्नसोतं। पकतिरथस्स हि सुखपवत्तनत्थं अक्खसीसेसु नाभियञ्च उपलित्तानं सप्पितेलादीनं सोतो सवनं सन्दनं होति, तेन सो अच्छिन्नसोतो नाम होति। अयं पन छत्तिंसतिया सोतानं अनवसेसतो पहीनत्ता छिन्नसोतो नाम होति, तं छिन्नसोतं। नत्थि एतस्स बन्धनन्ति अबन्धनो। रथूपत्थरस्स हि अक्खेन सद्धिं निच्चलभावकरणत्थं बहूनि बन्धनानि होन्ति, तेन सो सबन्धनो। अयं पन सब्बसंयोजनबन्धनानं अनवसेसतो परिक्खीणत्ता अबन्धनो, तं अबन्धनं। पस्साति भगवा थेरस्स गुणेहि सोमनस्सप्पत्तो हुत्वा अत्तानं वदति।
Anīghanti niddukkhaṃ, khobhavirahitaṃ yānaṃ viya kilesaparikhobhavirahitanti attho. Āyantanti sambahulānaṃ bhikkhūnaṃ piṭṭhito piṭṭhito āgacchantaṃ. Chinnasotanti pacchinnasotaṃ. Pakatirathassa hi sukhapavattanatthaṃ akkhasīsesu nābhiyañca upalittānaṃ sappitelādīnaṃ soto savanaṃ sandanaṃ hoti, tena so acchinnasoto nāma hoti. Ayaṃ pana chattiṃsatiyā sotānaṃ anavasesato pahīnattā chinnasoto nāma hoti, taṃ chinnasotaṃ. Natthi etassa bandhananti abandhano. Rathūpattharassa hi akkhena saddhiṃ niccalabhāvakaraṇatthaṃ bahūni bandhanāni honti, tena so sabandhano. Ayaṃ pana sabbasaṃyojanabandhanānaṃ anavasesato parikkhīṇattā abandhano, taṃ abandhanaṃ. Passāti bhagavā therassa guṇehi somanassappatto hutvā attānaṃ vadati.
इति सत्था आयस्मन्तं लकुण्डकभद्दियं अरहत्तफलसीसेन सुचक्कं, अरहत्तफलविमुत्तिया सुउत्तरच्छदं, सूपट्ठिताय सतिया स्वारं, किलेसपरिखोभाभावेन अपरिखोभं, तण्हूपलेपाभावेन अनुपलेपं, संयोजनादीनं अभावेन अबन्धनं सुपरिक्खित्तं सुयुत्तं आजञ्ञरथं कत्वा दस्सेति।
Iti satthā āyasmantaṃ lakuṇḍakabhaddiyaṃ arahattaphalasīsena sucakkaṃ, arahattaphalavimuttiyā suuttaracchadaṃ, sūpaṭṭhitāya satiyā svāraṃ, kilesaparikhobhābhāvena aparikhobhaṃ, taṇhūpalepābhāvena anupalepaṃ, saṃyojanādīnaṃ abhāvena abandhanaṃ suparikkhittaṃ suyuttaṃ ājaññarathaṃ katvā dasseti.
पञ्चमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Pañcamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / ५. अपरलकुण्डकभद्दियसुत्तं • 5. Aparalakuṇḍakabhaddiyasuttaṃ
