| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
३. तिकनिपातो
3. Tikanipāto
१. अपरासामाथेरीगाथावण्णना
1. Aparāsāmātherīgāthāvaṇṇanā
तिकनिपाते पण्णवीसतिवस्सानीतिआदिका अपराय सामाय थेरिया गाथा। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारा तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनन्ती विपस्सिस्स भगवतो काले चन्दभागाय नदिया तीरे किन्नरयोनियं निब्बत्ति। सा तत्थ किन्नरेहि सद्धिं कीळापसुता विचरति। अथेकदिवसं सत्था तस्सा कुसलबीजरोपनत्थं तत्थ गन्त्वा नदीतीरे चङ्कमि। सा भगवन्तं दिस्वा हट्ठतुट्ठा सळलपुप्फानि आदाय सत्थु सन्तिकं गन्त्वा वन्दित्वा तेहि पुप्फेहि भगवन्तं पूजेसि। सा तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्ती इमस्मिं बुद्धुप्पादे कोसम्बियं कुलघरे निब्बत्तित्वा वयप्पत्ता सामावतिया सहायिका हुत्वा तस्सा मतकाले संवेगजाता पब्बजित्वा पञ्चवीसति वस्सानि चित्तसमाधानं अलभित्वा महल्लिकाकाले सुगतोवादं लभित्वा विपस्सनं वड्ढेत्वा सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेरी २.२.२२-२९) –
Tikanipāte paṇṇavīsativassānītiādikā aparāya sāmāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī vipassissa bhagavato kāle candabhāgāya nadiyā tīre kinnarayoniyaṃ nibbatti. Sā tattha kinnarehi saddhiṃ kīḷāpasutā vicarati. Athekadivasaṃ satthā tassā kusalabījaropanatthaṃ tattha gantvā nadītīre caṅkami. Sā bhagavantaṃ disvā haṭṭhatuṭṭhā saḷalapupphāni ādāya satthu santikaṃ gantvā vanditvā tehi pupphehi bhagavantaṃ pūjesi. Sā tena puññakammena devamanussesu saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde kosambiyaṃ kulaghare nibbattitvā vayappattā sāmāvatiyā sahāyikā hutvā tassā matakāle saṃvegajātā pabbajitvā pañcavīsati vassāni cittasamādhānaṃ alabhitvā mahallikākāle sugatovādaṃ labhitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.2.22-29) –
‘‘चन्दभागानदीतीरे, अहोसिं किन्नरी तदा।
‘‘Candabhāgānadītīre, ahosiṃ kinnarī tadā;
अद्दसाहं देवदेवं, चङ्कमन्तं नरासभं॥
Addasāhaṃ devadevaṃ, caṅkamantaṃ narāsabhaṃ.
‘‘ओचिनित्वान सळलं, बुद्धसेट्ठस्सदासहं।
‘‘Ocinitvāna saḷalaṃ, buddhaseṭṭhassadāsahaṃ;
उपसिङ्घि महावीरो, सळलं देवगन्धिकं॥
Upasiṅghi mahāvīro, saḷalaṃ devagandhikaṃ.
‘‘पटिग्गहेत्वा सम्बुद्धो, विपस्सी लोकनायको।
‘‘Paṭiggahetvā sambuddho, vipassī lokanāyako;
उपसिङ्घि महावीरो, पेक्खमानाय मे तदा॥
Upasiṅghi mahāvīro, pekkhamānāya me tadā.
‘‘अञ्जलिं पग्गहेत्वान, वन्दित्वा द्विपदुत्तमं।
‘‘Añjaliṃ paggahetvāna, vanditvā dvipaduttamaṃ;
सकं चित्तं पसादेत्वा, ततो पब्बतमारुहिं॥
Sakaṃ cittaṃ pasādetvā, tato pabbatamāruhiṃ.
‘‘एकनवुतितो कप्पे, यं पुप्फमददिं तदा।
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamadadiṃ tadā;
दुग्गतिं नाभिजानामि, बुद्धपूजायिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा अत्तनो पटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा उदानवसेन –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena –
३९.
39.
‘‘पण्णवीसति वस्सानि, यतो पब्बजिताय मे।
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, yato pabbajitāya me;
नाभिजानामि चित्तस्स, समं लद्धं कुदाचनं॥
Nābhijānāmi cittassa, samaṃ laddhaṃ kudācanaṃ.
४०.
40.
‘‘अलद्धा चेतसो सन्तिं, चित्ते अवसवत्तिनी।
‘‘Aladdhā cetaso santiṃ, citte avasavattinī;
ततो संवेगमापादिं, सरित्वा जिनसासनं॥
Tato saṃvegamāpādiṃ, saritvā jinasāsanaṃ.
४१.
41.
‘‘बहूहि दुक्खधम्मेहि, अप्पमादरताय मे।
‘‘Bahūhi dukkhadhammehi, appamādaratāya me;
तण्हक्खयो अनुप्पत्तो, कतं बुद्धस्स सासनं।
Taṇhakkhayo anuppatto, kataṃ buddhassa sāsanaṃ;
अज्ज मे सत्तमी रत्ति, यतो तण्हा विसोसिता’’ति॥ –
Ajja me sattamī ratti, yato taṇhā visositā’’ti. –
इमा गाथा अभासि।
Imā gāthā abhāsi.
तत्थ चित्तस्स समन्ति चित्तस्स वूपसमं, चेतोसमथमग्गफलसमाधीति अत्थो।
Tattha cittassa samanti cittassa vūpasamaṃ, cetosamathamaggaphalasamādhīti attho.
ततोति तस्मा चित्तवसं वत्तेतुं असमत्थभावतो। संवेगमापादिन्ति सत्थरि धरन्तेपि पब्बजितकिच्चं मत्थकं पापेतुं असक्कोन्ती पच्छा कथं पापयिस्सामीति संवेगं ञाणुत्रासं आपज्जिं। सरित्वा जिनसासनन्ति काणकच्छपोपमादिसत्थुओवादं (सं॰ नि॰ ५.१११७; म॰ नि॰ ३.२५२) अनुस्सरित्वा। सेसं वुत्तनयमेव।
Tatoti tasmā cittavasaṃ vattetuṃ asamatthabhāvato. Saṃvegamāpādinti satthari dharantepi pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pāpetuṃ asakkontī pacchā kathaṃ pāpayissāmīti saṃvegaṃ ñāṇutrāsaṃ āpajjiṃ. Saritvā jinasāsananti kāṇakacchapopamādisatthuovādaṃ (saṃ. ni. 5.1117; ma. ni. 3.252) anussaritvā. Sesaṃ vuttanayameva.
अपरासामाथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Aparāsāmātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / १. अपरासामाथेरीगाथा • 1. Aparāsāmātherīgāthā
