| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรีคาถา-อฎฺฐกถา • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
๓. ติกนิปาโต
3. Tikanipāto
๑. อปราสามาเถรีคาถาวณฺณนา
1. Aparāsāmātherīgāthāvaṇṇanā
ติกนิปาเต ปณฺณวีสติวสฺสานีติอาทิกา อปราย สามาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล จนฺทภาคาย นทิยา ตีเร กินฺนรโยนิยํ นิพฺพตฺติฯ สา ตตฺถ กินฺนเรหิ สทฺธิํ กีฬาปสุตา วิจรติฯ อเถกทิวสํ สตฺถา ตสฺสา กุสลพีชโรปนตฺถํ ตตฺถ คนฺตฺวา นทีตีเร จงฺกมิฯ สา ภควนฺตํ ทิสฺวา หฎฺฐตุฎฺฐา สฬลปุปฺผานิ อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เตหิ ปุเปฺผหิ ภควนฺตํ ปูเชสิฯ สา เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกสมฺพิยํ กุลฆเร นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา สามาวติยา สหายิกา หุตฺวา ตสฺสา มตกาเล สํเวคชาตา ปพฺพชิตฺวา ปญฺจวีสติ วสฺสานิ จิตฺตสมาธานํ อลภิตฺวา มหลฺลิกากาเล สุคโตวาทํ ลภิตฺวา วิปสฺสนํ วเฑฺฒตฺวา สห ปฎิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี ๒.๒.๒๒-๒๙) –
Tikanipāte paṇṇavīsativassānītiādikā aparāya sāmāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī vipassissa bhagavato kāle candabhāgāya nadiyā tīre kinnarayoniyaṃ nibbatti. Sā tattha kinnarehi saddhiṃ kīḷāpasutā vicarati. Athekadivasaṃ satthā tassā kusalabījaropanatthaṃ tattha gantvā nadītīre caṅkami. Sā bhagavantaṃ disvā haṭṭhatuṭṭhā saḷalapupphāni ādāya satthu santikaṃ gantvā vanditvā tehi pupphehi bhagavantaṃ pūjesi. Sā tena puññakammena devamanussesu saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde kosambiyaṃ kulaghare nibbattitvā vayappattā sāmāvatiyā sahāyikā hutvā tassā matakāle saṃvegajātā pabbajitvā pañcavīsati vassāni cittasamādhānaṃ alabhitvā mahallikākāle sugatovādaṃ labhitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.2.22-29) –
‘‘จนฺทภาคานทีตีเร, อโหสิํ กินฺนรี ตทา;
‘‘Candabhāgānadītīre, ahosiṃ kinnarī tadā;
อทฺทสาหํ เทวเทวํ, จงฺกมนฺตํ นราสภํฯ
Addasāhaṃ devadevaṃ, caṅkamantaṃ narāsabhaṃ.
‘‘โอจินิตฺวาน สฬลํ, พุทฺธเสฎฺฐสฺสทาสหํ;
‘‘Ocinitvāna saḷalaṃ, buddhaseṭṭhassadāsahaṃ;
อุปสิงฺฆิ มหาวีโร, สฬลํ เทวคนฺธิกํฯ
Upasiṅghi mahāvīro, saḷalaṃ devagandhikaṃ.
‘‘ปฎิคฺคเหตฺวา สมฺพุโทฺธ, วิปสฺสี โลกนายโก;
‘‘Paṭiggahetvā sambuddho, vipassī lokanāyako;
อุปสิงฺฆิ มหาวีโร, เปกฺขมานาย เม ตทาฯ
Upasiṅghi mahāvīro, pekkhamānāya me tadā.
‘‘อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวาน, วนฺทิตฺวา ทฺวิปทุตฺตมํ;
‘‘Añjaliṃ paggahetvāna, vanditvā dvipaduttamaṃ;
สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ตโต ปพฺพตมารุหิํฯ
Sakaṃ cittaṃ pasādetvā, tato pabbatamāruhiṃ.
‘‘เอกนวุติโต กเปฺป, ยํ ปุปฺผมททิํ ตทา;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamadadiṃ tadā;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปฎิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena –
๓๙.
39.
‘‘ปณฺณวีสติ วสฺสานิ, ยโต ปพฺพชิตาย เม;
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, yato pabbajitāya me;
นาภิชานามิ จิตฺตสฺส, สมํ ลทฺธํ กุทาจนํฯ
Nābhijānāmi cittassa, samaṃ laddhaṃ kudācanaṃ.
๔๐.
40.
‘‘อลทฺธา เจตโส สนฺติํ, จิเตฺต อวสวตฺตินี;
‘‘Aladdhā cetaso santiṃ, citte avasavattinī;
ตโต สํเวคมาปาทิํ, สริตฺวา ชินสาสนํฯ
Tato saṃvegamāpādiṃ, saritvā jinasāsanaṃ.
๔๑.
41.
‘‘พหูหิ ทุกฺขธเมฺมหิ, อปฺปมาทรตาย เม;
‘‘Bahūhi dukkhadhammehi, appamādaratāya me;
ตณฺหกฺขโย อนุปฺปโตฺต, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;
Taṇhakkhayo anuppatto, kataṃ buddhassa sāsanaṃ;
อชฺช เม สตฺตมี รตฺติ, ยโต ตณฺหา วิโสสิตา’’ติฯ –
Ajja me sattamī ratti, yato taṇhā visositā’’ti. –
อิมา คาถา อภาสิฯ
Imā gāthā abhāsi.
ตตฺถ จิตฺตสฺส สมนฺติ จิตฺตสฺส วูปสมํ, เจโตสมถมคฺคผลสมาธีติ อโตฺถฯ
Tattha cittassa samanti cittassa vūpasamaṃ, cetosamathamaggaphalasamādhīti attho.
ตโตติ ตสฺมา จิตฺตวสํ วเตฺตตุํ อสมตฺถภาวโตฯ สํเวคมาปาทินฺติ สตฺถริ ธรเนฺตปิ ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปาเปตุํ อสโกฺกนฺตี ปจฺฉา กถํ ปาปยิสฺสามีติ สํเวคํ ญาณุตฺราสํ อาปชฺชิํฯ สริตฺวา ชินสาสนนฺติ กาณกจฺฉโปปมาทิสตฺถุโอวาทํ (สํ. นิ. ๕.๑๑๑๗; ม. นิ. ๓.๒๕๒) อนุสฺสริตฺวาฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ
Tatoti tasmā cittavasaṃ vattetuṃ asamatthabhāvato. Saṃvegamāpādinti satthari dharantepi pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pāpetuṃ asakkontī pacchā kathaṃ pāpayissāmīti saṃvegaṃ ñāṇutrāsaṃ āpajjiṃ. Saritvā jinasāsananti kāṇakacchapopamādisatthuovādaṃ (saṃ. ni. 5.1117; ma. ni. 3.252) anussaritvā. Sesaṃ vuttanayameva.
อปราสามาเถรีคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Aparāsāmātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรีคาถาปาฬิ • Therīgāthāpāḷi / ๑. อปราสามาเถรีคาถา • 1. Aparāsāmātherīgāthā
