| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā |
ආපත්‌තිභෙදවණ්‌ණනා
Āpattibhedavaṇṇanā
122. ‘‘විභඞ්‌ගනයදස්‌සනතො’’ති වුත්‌තත්‌තා තං සම්‌පාදෙතුං ‘‘ඉදානි තත්‌ථ තත්‌ථා’’තිආදි ආරද්‌ධං. තත්‌ථ අඞ්‌ගවත්‌ථුභෙදෙන චාති අවහාරඞ්‌ගජානනභෙදෙන වත්‌ථුස්‌ස හරිතබ්‌බභණ්‌ඩස්‌ස ගරුකලහුකභාවභෙදෙනාති අත්‌ථො. අථ වා අඞ්‌ගඤ්‌ච වත්‌ථුභෙදෙන ආපත්‌තිභෙදඤ්‌ච දස්‌සෙන්‌තොති අත්‌ථො. අතිරෙකමාසකො ඌනපඤ්‌චමාසකොති එත්‌ථ වා-සද්‌දො න වුත්‌තො, තීහිපි එකො එව පරිච්‌ඡෙදො වුත්‌තොති. අනජ්‌ඣාවුට්‌ඨකං නාම අරඤ්‌ඤපාලකාදිනා න කෙනචි මමායිතං. ඡඩ්‌ඩිතං නාම අනත්‌ථිකභාවෙන අතිරෙකමත්‌තාදිනා සාමිකෙන ඡඩ්‌ඩිතං. නට්‌ඨං පරියෙසිත්‌වා ඡින්‌නාලයත්‌තා ඡින්‌නමූලකං. අස්‌සාමිකවත්‌ථූති අච්‌ඡින්‌නමූලකම්‌පි යස්‌ස සාමිකො කොචි නො හොති, නිරපෙක්‌ඛා වා පරිච්‌චජන්‌ති, යං වා පරිච්‌චත්‌තං දෙවතාදීනං, ඉදං සබ්‌බං අස්‌සාමිකවත්‌ථු නාම. දෙවතාදීනං වා බුද්‌ධධම්‌මානං වා පරිච්‌චත්‌තං පරෙහි චෙ ආරක්‌ඛකෙහි පරිග්‌ගහිතං, පරපරිග්‌ගහිතමෙව. තථාරූපෙ හි අදින්‌නාදානෙ රාජානො චොරං ගහෙත්‌වා හනනාදිකං කරෙය්‍යුං, අනාරක්‌ඛකෙ පන ආවාසෙ, අභික්‌ඛුකෙ අනාරාමිකාදිකෙ ච යං බුද්‌ධධම්‌මස්‌ස සන්‌තකං, තං ‘‘ආගතාගතෙහි භික්‌ඛූහි රක්‌ඛිතබ්‌බං ගොපෙතබ්‌බං මමායිතබ්‌බ’’න්‌ති වචනතො අභික්‌ඛුකාවාසසඞ්‌ඝසන්‌තකං විය පරපරිග්‌ගහිතසඞ්‌ඛ්‍යමෙව ගච්‌ඡතීති ඡායා දිස්‌සති. ඉස්‌සරො හි යො කොචි භික්‌ඛු තාදිසෙ පරික්‌ඛාරෙ චොරෙහිපි ගය්‌හමානෙ වාරෙතුං පටිබලො චෙ, බලක්‌කාරෙන අච්‌ඡින්‌දිත්‌වා යථාඨානෙ ඨපෙතුන්‌ති. අපරිග්‌ගහිතෙ පරසන්‌තකසඤ්‌ඤිස්‌ස ඡසු ආකාරෙසු විජ්‌ජමානෙසුපි අනාපත්‌ති විය දිස්‌සති , ‘‘යං පරපරිග්‌ගහිතඤ්‌ච හොතී’’ති අඞ්‌ගභාවො කිඤ්‌චාපි දිස්‌සති, පරසන්‌තකෙ තථා පටිපන්‌නකෙ සන්‌ධාය වුත්‌තන්‌ති ගහෙතබ්‌බං. අත්‌තනො සන්‌තකං චොරෙහි හටං, චොරපරිග්‌ගහිතත්‌තා පරපරිග්‌ගහිතං හොති, තස්‌මා පරො චෙතං ථෙය්‍යචිත්‌තො ගණ්‌හති, පාරාජිකං. සාමිකො එව චෙ ගණ්‌හති, න පාරාජිකං, යස්‌මා චොදෙත්‌වා, අච්‌ඡින්‌දිත්‌වා ච සො ‘‘මම සන්‌තකං ගණ්‌හාමී’’ති ගහෙතුං ලභති. පඨමං ධුරං නික්‌ඛිපිත්‌වා චෙ පච්‌ඡා ථෙය්‍යචිත්‌තො ගණ්‌හති, එස නයො. සාමිකෙන ධුරං නික්‌ඛිත්‌තකාලෙ සො චෙ චොරො කාලං කරොති, අඤ්‌ඤො ථෙය්‍යචිත්‌තෙන ගණ්‌හති, න පාරාජිකො. අනික්‌ඛිත්‌තකාලෙ එව චෙ කාලං කරොති, තං ථෙය්‍යචිත්‌තෙන ගණ්‌හන්‌තස්‌ස භික්‌ඛුනො පාරාජිකං මූලභික්‌ඛුස්‌ස සන්‌තකභාවෙ ඨිතත්‌තා. චොරභික්‌ඛුම්‌හි මතෙ ‘‘මතකපරික්‌ඛාර’’න්‌ති සඞ්‌ඝො විභජිත්‌වා චෙ තං ගණ්‌හති, මූලසාමිකො ‘‘මම සන්‌තකමිද’’න්‌ති ගහෙතුං ලභති.
122. ‘‘Vibhaṅganayadassanato’’ti vuttattā taṃ sampādetuṃ ‘‘idāni tattha tatthā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha aṅgavatthubhedena cāti avahāraṅgajānanabhedena vatthussa haritabbabhaṇḍassa garukalahukabhāvabhedenāti attho. Atha vā aṅgañca vatthubhedena āpattibhedañca dassentoti attho. Atirekamāsako ūnapañcamāsakoti ettha vā-saddo na vutto, tīhipi eko eva paricchedo vuttoti. Anajjhāvuṭṭhakaṃ nāma araññapālakādinā na kenaci mamāyitaṃ. Chaḍḍitaṃ nāma anatthikabhāvena atirekamattādinā sāmikena chaḍḍitaṃ. Naṭṭhaṃ pariyesitvā chinnālayattā chinnamūlakaṃ. Assāmikavatthūti acchinnamūlakampi yassa sāmiko koci no hoti, nirapekkhā vā pariccajanti, yaṃ vā pariccattaṃ devatādīnaṃ, idaṃ sabbaṃ assāmikavatthu nāma. Devatādīnaṃ vā buddhadhammānaṃ vā pariccattaṃ parehi ce ārakkhakehi pariggahitaṃ, parapariggahitameva. Tathārūpe hi adinnādāne rājāno coraṃ gahetvā hananādikaṃ kareyyuṃ, anārakkhake pana āvāse, abhikkhuke anārāmikādike ca yaṃ buddhadhammassa santakaṃ, taṃ ‘‘āgatāgatehi bhikkhūhi rakkhitabbaṃ gopetabbaṃ mamāyitabba’’nti vacanato abhikkhukāvāsasaṅghasantakaṃ viya parapariggahitasaṅkhyameva gacchatīti chāyā dissati. Issaro hi yo koci bhikkhu tādise parikkhāre corehipi gayhamāne vāretuṃ paṭibalo ce, balakkārena acchinditvā yathāṭhāne ṭhapetunti. Apariggahite parasantakasaññissa chasu ākāresu vijjamānesupi anāpatti viya dissati , ‘‘yaṃ parapariggahitañca hotī’’ti aṅgabhāvo kiñcāpi dissati, parasantake tathā paṭipannake sandhāya vuttanti gahetabbaṃ. Attano santakaṃ corehi haṭaṃ, corapariggahitattā parapariggahitaṃ hoti, tasmā paro cetaṃ theyyacitto gaṇhati, pārājikaṃ. Sāmiko eva ce gaṇhati, na pārājikaṃ, yasmā codetvā, acchinditvā ca so ‘‘mama santakaṃ gaṇhāmī’’ti gahetuṃ labhati. Paṭhamaṃ dhuraṃ nikkhipitvā ce pacchā theyyacitto gaṇhati, esa nayo. Sāmikena dhuraṃ nikkhittakāle so ce coro kālaṃ karoti, añño theyyacittena gaṇhati, na pārājiko. Anikkhittakāle eva ce kālaṃ karoti, taṃ theyyacittena gaṇhantassa bhikkhuno pārājikaṃ mūlabhikkhussa santakabhāve ṭhitattā. Corabhikkhumhi mate ‘‘matakaparikkhāra’’nti saṅgho vibhajitvā ce taṃ gaṇhati, mūlasāmiko ‘‘mama santakamida’’nti gahetuṃ labhati.
එත්‌ථාහ – භූමට්‌ඨාදිනිමිත්‌තකම්‌මපරියොසානා එව අවහාරභෙදා, උදාහු අඤ්‌ඤෙපි සන්‌තීති. කිඤ්‌චෙත්‌ථ යදි අඤ්‌ඤෙපි සන්‌ති, තෙපි වත්‌තබ්‌බා. න හි භගවා සාවසෙසං පාරාජිකං පඤ්‌ඤපෙති. නො චෙ සන්‌ති, යෙ ඉමෙ තුලාකූටකංසකූටමානකූටඋක්‌කොටනවඤ්‌චනනිකතිසාචියොගවිපරාමොසආලොපසාහසාකාරා ච සුත්‌තඞ්‌ගෙසු සන්‌දිස්‌සමානා, තෙ ඉධ ආගතෙසු එත්‌ථ සමොධානං ගච්‌ඡන්‌තීති ච ලක්‌ඛණතො වා තෙසං සමොධානගතභාවො වත්‌තබ්‌බොති? වුච්‌චතෙ – ලක්‌ඛණතො සිද්‌ධොව. කථං? ‘‘පඤ්‌චහි ආකාරෙහී’’තිආදිනා නයෙන අඞ්‌ගවත්‌ථුභෙදෙන. ආපත්‌තිභෙදො හි පාළියං (පාරා. 128-130) වුත්‌තො එව, අට්‌ඨකථායඤ්‌ච ‘‘කූටමානකූටකහාපණාදීහි වා වඤ්‌චෙත්‌වා ගණ්‌හති, තස්‌සෙවං ගණ්‌හතො අවහාරො ථෙය්‍යාවහාරො’’ති (පාරා. අට්‌ඨ. 1.138; කඞ්‌ඛා. අට්‌ඨ. දුතියපාරාජිකවණ්‌ණනා) ආගතත්‌තා තුලාකූටගහණාදයො ථෙය්‍යාවහාරෙ සමොධානං ගතාති සිද්‌ධං. විපරාමොසආලොපසාහසාකාරා ච අට්‌ඨකථායාගතෙ පසය්‌හාවහාරෙ සමොධානං ගච්‌ඡන්‌ති. ඉමංයෙව වා පසය්‌හාවහාරං දස්‌සෙතුං ‘‘ගාමට්‌ඨං අරඤ්‌ඤට්‌ඨ’’න්‌ති මාතිකං නික්‌ඛිපිත්‌වා ‘‘ගාමට්‌ඨං නාම භණ්‌ඩං චතූහි ඨානෙහි නික්‌ඛිත්‌තං හොතී’’තිආදිනා නයෙන විභාගො වුත්‌තො. තෙනෙදං වුත්‌තං හොති – ගහණාකාරභෙදසන්‌දස්‌සනත්‌ථං විසුං කතං. න හි භූමිතලාදීහි ගාමාරඤ්‌ඤට්‌ඨං යං කිඤ්‌චීති. තත්‌ථ යං තුලාකූටං, තං රූපකූටඞ්‌ගගහණපටිච්‌ඡන්‌නකූටවසෙන චතුබ්‌බිධම්‌පි වෙහාසට්‌ඨෙ සමොධානං ගච්‌ඡති. හදයභෙදසිඛාභෙදරජ්‌ජුභෙදවසෙන තිවිධෙ මානකූටෙ ‘‘ස්‌වායං හදයභෙදො මරියාදං ඡින්‌දතී’’ති එත්‌ථ සමොධානං ගච්‌ඡති. හදයභෙදො හි සප්‌පිතෙලාදිමිනනකාලෙ ලබ්‌භති. ‘‘ඵන්‌දාපෙති අත්‌තනො භාජනගතං කරොතී’’ති එත්‌ථ සිඛාභෙදොපි ලබ්‌භති. සො ‘‘තිලතණ්‌ඩුලාදිමිනනකාලෙ ලබ්‌භතී’’ති වුත්‌තං. ඛෙත්‌තමිනනකාලෙ රජ්‌ජුභෙදො සමොධානං ගච්‌ඡති. ‘‘ධම්‌මං චරන්‌තො සාමිකං පරාජෙතී’’ති එත්‌ථ උක්‌කොටනං සමොධානං ගච්‌ඡතීති තෙ ච තථා වඤ්‌චනනිකතියොපි.
Etthāha – bhūmaṭṭhādinimittakammapariyosānā eva avahārabhedā, udāhu aññepi santīti. Kiñcettha yadi aññepi santi, tepi vattabbā. Na hi bhagavā sāvasesaṃ pārājikaṃ paññapeti. No ce santi, ye ime tulākūṭakaṃsakūṭamānakūṭaukkoṭanavañcananikatisāciyogaviparāmosaālopasāhasākārā ca suttaṅgesu sandissamānā, te idha āgatesu ettha samodhānaṃ gacchantīti ca lakkhaṇato vā tesaṃ samodhānagatabhāvo vattabboti? Vuccate – lakkhaṇato siddhova. Kathaṃ? ‘‘Pañcahi ākārehī’’tiādinā nayena aṅgavatthubhedena. Āpattibhedo hi pāḷiyaṃ (pārā. 128-130) vutto eva, aṭṭhakathāyañca ‘‘kūṭamānakūṭakahāpaṇādīhi vā vañcetvā gaṇhati, tassevaṃ gaṇhato avahāro theyyāvahāro’’ti (pārā. aṭṭha. 1.138; kaṅkhā. aṭṭha. dutiyapārājikavaṇṇanā) āgatattā tulākūṭagahaṇādayo theyyāvahāre samodhānaṃ gatāti siddhaṃ. Viparāmosaālopasāhasākārā ca aṭṭhakathāyāgate pasayhāvahāre samodhānaṃ gacchanti. Imaṃyeva vā pasayhāvahāraṃ dassetuṃ ‘‘gāmaṭṭhaṃ araññaṭṭha’’nti mātikaṃ nikkhipitvā ‘‘gāmaṭṭhaṃ nāma bhaṇḍaṃ catūhi ṭhānehi nikkhittaṃ hotī’’tiādinā nayena vibhāgo vutto. Tenedaṃ vuttaṃ hoti – gahaṇākārabhedasandassanatthaṃ visuṃ kataṃ. Na hi bhūmitalādīhi gāmāraññaṭṭhaṃ yaṃ kiñcīti. Tattha yaṃ tulākūṭaṃ, taṃ rūpakūṭaṅgagahaṇapaṭicchannakūṭavasena catubbidhampi vehāsaṭṭhe samodhānaṃ gacchati. Hadayabhedasikhābhedarajjubhedavasena tividhe mānakūṭe ‘‘svāyaṃ hadayabhedo mariyādaṃ chindatī’’ti ettha samodhānaṃ gacchati. Hadayabhedo hi sappitelādiminanakāle labbhati. ‘‘Phandāpeti attano bhājanagataṃ karotī’’ti ettha sikhābhedopi labbhati. So ‘‘tilataṇḍulādiminanakāle labbhatī’’ti vuttaṃ. Khettaminanakāle rajjubhedo samodhānaṃ gacchati. ‘‘Dhammaṃ caranto sāmikaṃ parājetī’’ti ettha ukkoṭanaṃ samodhānaṃ gacchatīti te ca tathā vañcananikatiyopi.
ආපත්‌තිභෙදවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Āpattibhedavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග • Mahāvibhaṅga / 2. දුතියපාරාජිකං • 2. Dutiyapārājikaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / 2. දුතියපාරාජිකං • 2. Dutiyapārājikaṃ
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ආපත්‌තිභෙදවණ්‌ණනා • Āpattibhedavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / ආපත්‌තිභෙදවණ්‌ණනා • Āpattibhedavaṇṇanā
