| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
६. अरहन्तवेदनावेदियनपञ्हो
6. Arahantavedanāvediyanapañho
६. ‘‘भन्ते नागसेन, तुम्हे भणथ ‘अरहा एकं वेदनं वेदयति कायिकं, न चेतसिक’न्ति। किं नु खो, भन्ते नागसेन, अरहतो चित्तं यं कायं निस्साय पवत्तति, तत्थ अरहा अनिस्सरो अस्सामी अवसवत्ती’’ति ? ‘‘आम, महाराजा’’ति। ‘‘न खो, भन्ते नागसेन, युत्तमेतं, यं सो सकचित्तस्स पवत्तमाने काये अनिस्सरो होति अस्सामी अवसवत्ती; सकुणोपि ताव, भन्ते, यस्मिं कुलावके पटिवसति, तत्थ सो इस्सरो होति सामी वसवत्ती’’ति।
6. ‘‘Bhante nāgasena, tumhe bhaṇatha ‘arahā ekaṃ vedanaṃ vedayati kāyikaṃ, na cetasika’nti. Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, arahato cittaṃ yaṃ kāyaṃ nissāya pavattati, tattha arahā anissaro assāmī avasavattī’’ti ? ‘‘Āma, mahārājā’’ti. ‘‘Na kho, bhante nāgasena, yuttametaṃ, yaṃ so sakacittassa pavattamāne kāye anissaro hoti assāmī avasavattī; sakuṇopi tāva, bhante, yasmiṃ kulāvake paṭivasati, tattha so issaro hoti sāmī vasavattī’’ti.
‘‘दसयिमे, महाराज, कायानुगता धम्मा भवे भवे कायं अनुधावन्ति अनुपरिवत्तन्ति। कतमे दस? सीतं उण्हं जिघच्छा पिपासा उच्चारो पस्सावो मिद्धं जरा ब्याधि मरणं। इमे खो, महाराज, दस कायानुगता धम्मा भवे भवे कायं अनुधावन्ति अनुपरिवत्तन्ति, तत्थ अरहा अनिस्सरो अस्सामी अवसवत्ती’’ति।
‘‘Dasayime, mahārāja, kāyānugatā dhammā bhave bhave kāyaṃ anudhāvanti anuparivattanti. Katame dasa? Sītaṃ uṇhaṃ jighacchā pipāsā uccāro passāvo middhaṃ jarā byādhi maraṇaṃ. Ime kho, mahārāja, dasa kāyānugatā dhammā bhave bhave kāyaṃ anudhāvanti anuparivattanti, tattha arahā anissaro assāmī avasavattī’’ti.
‘‘भन्ते नागसेन, केन कारणेन अरहतो काये आणा नप्पवत्तति इस्सरियं वा, तत्थ मे कारणं ब्रूही’’ति? ‘‘यथा, महाराज, ये केचि पथविनिस्सिता सत्ता, सब्बे ते पथविं निस्साय चरन्ति विहरन्ति वुत्तिं कप्पेन्ति, अपि नु खो, महाराज, तेसं पथविया आणा पवत्तति इस्सरियं वा’’ति? ‘‘न हि, भन्ते’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, अरहतो चित्तं कायं निस्साय पवत्तति, न च अरहतो काये आणा पवत्तति इस्सरियं वा’’ति।
‘‘Bhante nāgasena, kena kāraṇena arahato kāye āṇā nappavattati issariyaṃ vā, tattha me kāraṇaṃ brūhī’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, ye keci pathavinissitā sattā, sabbe te pathaviṃ nissāya caranti viharanti vuttiṃ kappenti, api nu kho, mahārāja, tesaṃ pathaviyā āṇā pavattati issariyaṃ vā’’ti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, arahato cittaṃ kāyaṃ nissāya pavattati, na ca arahato kāye āṇā pavattati issariyaṃ vā’’ti.
‘‘भन्ते नागसेन, केन कारणेन पुथुज्जनो कायिकम्पि चेतसिकम्पि वेदनं वेदयती’’ति? ‘‘अभावितत्ता, महाराज, चित्तस्स पुथुज्जनो कायिकम्पि चेतसिकम्पि वेदनं वेदयति। यथा, महाराज, गोणो छातो परितसितो अबलदुब्बलपरित्तकतिणेसु वा लताय वा उपनिबद्धो अस्स, यदा सो गोणो परिकुपितो होति, तदा सह उपनिबन्धनेन पक्कमति। एवमेव खो, महाराज, अभावितचित्तस्स वेदना उप्पज्जित्वा चित्तं परिकोपेति, चित्तं परिकुपितं कायं आभुजति निब्भुजति सम्परिवत्तकं करोति। अथ खो सो अभावितचित्तो तसति रवति भेरवरावमभिरवति, इदमेत्थ, महाराज, कारणं, येन कारणेन पुथुज्जनो कायिकम्पि चेतसिकम्पि वेदनं वेदयती’’ति।
‘‘Bhante nāgasena, kena kāraṇena puthujjano kāyikampi cetasikampi vedanaṃ vedayatī’’ti? ‘‘Abhāvitattā, mahārāja, cittassa puthujjano kāyikampi cetasikampi vedanaṃ vedayati. Yathā, mahārāja, goṇo chāto paritasito abaladubbalaparittakatiṇesu vā latāya vā upanibaddho assa, yadā so goṇo parikupito hoti, tadā saha upanibandhanena pakkamati. Evameva kho, mahārāja, abhāvitacittassa vedanā uppajjitvā cittaṃ parikopeti, cittaṃ parikupitaṃ kāyaṃ ābhujati nibbhujati samparivattakaṃ karoti. Atha kho so abhāvitacitto tasati ravati bheravarāvamabhiravati, idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena puthujjano kāyikampi cetasikampi vedanaṃ vedayatī’’ti.
‘‘किं पन तं कारणं, येन कारणेन अरहा एकं वेदनं वेदयति कायिकं, न चेतसिक’’न्ति? ‘‘अरहतो, महाराज, चित्तं भावितं होति सुभावितं दन्तं सुदन्तं अस्सवं वचनकरं, सो दुक्खाय वेदनाय फुट्ठो समानो ‘अनिच्च’न्ति दळ्हं गण्हाति, समाधिथम्भे चित्तं उपनिबन्धति, तस्स तं चित्तं समाधिथम्भे उपनिबन्धनं न वेधति न चलति, ठितं होति अविक्खित्तं, तस्स वेदनाविकारविप्फारेन कायो आभुजति निब्भुजति सम्परिवत्तति, इदमेत्थ, महाराज, कारणं, येन कारणेन अरहा एकं वेदनं वेदयति कायिकं, न चेतसिक’’न्ति।
‘‘Kiṃ pana taṃ kāraṇaṃ, yena kāraṇena arahā ekaṃ vedanaṃ vedayati kāyikaṃ, na cetasika’’nti? ‘‘Arahato, mahārāja, cittaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ dantaṃ sudantaṃ assavaṃ vacanakaraṃ, so dukkhāya vedanāya phuṭṭho samāno ‘anicca’nti daḷhaṃ gaṇhāti, samādhithambhe cittaṃ upanibandhati, tassa taṃ cittaṃ samādhithambhe upanibandhanaṃ na vedhati na calati, ṭhitaṃ hoti avikkhittaṃ, tassa vedanāvikāravipphārena kāyo ābhujati nibbhujati samparivattati, idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena arahā ekaṃ vedanaṃ vedayati kāyikaṃ, na cetasika’’nti.
‘‘भन्ते नागसेन, तं नाम लोके अच्छरियं यं काये चलमाने चित्तं न चलति, तत्थ मे कारणं ब्रूही’’ति। ‘‘यथा, महाराज, महतिमहारुक्खे खन्धसाखापलाससम्पन्ने अनिलबलसमाहते साखा चलति, अपि नु तस्स खन्धोपि चलती’’ति? ‘‘न हि, भन्ते’’ति । ‘‘एवमेव खो, महाराज, अरहा दुक्खाय वेदनाय फुट्ठो समानो ‘अनिच्च’न्ति दळ्हं गण्हाति, समाधिथम्भे चित्तं उपनिबन्धति, तस्स तं चित्तं समाधिथम्भे उपनिबन्धनं न वेधति न चलति, ठितं होति अविक्खित्तं, तस्स वेदनाविकारविप्फारेन कायो आभुजति निब्भुजति सम्परिवत्तति, चित्तं पन तस्स न वेधति न चलति खन्धो विय महारुक्खस्सा’’ति। ‘‘अच्छरियं, भन्ते नागसेन, अब्भुतं, भन्ते नागसेन, न मे एवरूपो सब्बकालिको धम्मपदीपो दिट्ठपुब्बो’’ति।
‘‘Bhante nāgasena, taṃ nāma loke acchariyaṃ yaṃ kāye calamāne cittaṃ na calati, tattha me kāraṇaṃ brūhī’’ti. ‘‘Yathā, mahārāja, mahatimahārukkhe khandhasākhāpalāsasampanne anilabalasamāhate sākhā calati, api nu tassa khandhopi calatī’’ti? ‘‘Na hi, bhante’’ti . ‘‘Evameva kho, mahārāja, arahā dukkhāya vedanāya phuṭṭho samāno ‘anicca’nti daḷhaṃ gaṇhāti, samādhithambhe cittaṃ upanibandhati, tassa taṃ cittaṃ samādhithambhe upanibandhanaṃ na vedhati na calati, ṭhitaṃ hoti avikkhittaṃ, tassa vedanāvikāravipphārena kāyo ābhujati nibbhujati samparivattati, cittaṃ pana tassa na vedhati na calati khandho viya mahārukkhassā’’ti. ‘‘Acchariyaṃ, bhante nāgasena, abbhutaṃ, bhante nāgasena, na me evarūpo sabbakāliko dhammapadīpo diṭṭhapubbo’’ti.
अरहन्तवेदनावेदियनपञ्हो छट्ठो।
Arahantavedanāvediyanapañho chaṭṭho.
