| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१६९] ९. अरकजातकवण्णना
[169] 9. Arakajātakavaṇṇanā
यो वे मेत्तेन चित्तेनाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो मेत्तसुत्तं आरब्भ कथेसि। एकस्मिञ्हि समये सत्था भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘मेत्ताय, भिक्खवे, चेतोविमुत्तिया आसेविताय भाविताय बहुलीकताय यानीकताय वत्थुकताय अनुट्ठिताय परिचिताय सुसमारद्धाय एकादसानिसंसा पाटिकङ्खा। कतमे एकादस? सुखं सुपति, सुखं पटिबुज्झति, न पापकं सुपिनं पस्सति, मनुस्सानं पियो होति, अमनुस्सानं पियो होति, देवता रक्खन्ति, नास्स अग्गि वा विसं वा सत्थं वा कमति, तुवटं चित्तं समाधियति, मुखवण्णो विप्पसीदति, असम्मूळ्हो कालं करोति, उत्तरि अप्पटिविज्झन्तो ब्रह्मलोकूपगो होति। मेत्ताय, भिक्खवे, चेतोविमुत्तिया आसेविताय…पे॰… सुसमारद्धाय इमे एकादसानिसंसा पाटिकङ्खा’’ति (अ॰ नि॰ ११.१५)। इमे एकादसानिसंसे गहेत्वा ठितं मेत्ताभावनं वण्णेत्वा ‘‘भिक्खवे, भिक्खुना नाम सब्बसत्तेसु ओदिस्सकानोदिस्सकवसेन मेत्ता भावेतब्बा, हितोपि हितेन फरितब्बो, अहितोपि हितेन फरितब्बो, मज्झत्तोपि हितेन फरितब्बो। एवं सब्बसत्तेसु ओदिस्सकानोदिस्सकवसेन मेत्ता भावेतब्बा, करुणा मुदिता उपेक्खा भावेतब्बा, चतूसु ब्रह्मविहारेसु कम्मं कातब्बमेव। एवं करोन्तो हि मग्गं वा फलं वा अलभन्तोपि ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि, पोराणकपण्डितापि सत्त वस्सानि मेत्तं भावेत्वा सत्त संवट्टविवट्टकप्पे ब्रह्मलोकस्मिंयेव वसिंसू’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Yove mettena cittenāti idaṃ satthā jetavane viharanto mettasuttaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiñhi samaye satthā bhikkhū āmantesi – ‘‘mettāya, bhikkhave, cetovimuttiyā āsevitāya bhāvitāya bahulīkatāya yānīkatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya ekādasānisaṃsā pāṭikaṅkhā. Katame ekādasa? Sukhaṃ supati, sukhaṃ paṭibujjhati, na pāpakaṃ supinaṃ passati, manussānaṃ piyo hoti, amanussānaṃ piyo hoti, devatā rakkhanti, nāssa aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā kamati, tuvaṭaṃ cittaṃ samādhiyati, mukhavaṇṇo vippasīdati, asammūḷho kālaṃ karoti, uttari appaṭivijjhanto brahmalokūpago hoti. Mettāya, bhikkhave, cetovimuttiyā āsevitāya…pe… susamāraddhāya ime ekādasānisaṃsā pāṭikaṅkhā’’ti (a. ni. 11.15). Ime ekādasānisaṃse gahetvā ṭhitaṃ mettābhāvanaṃ vaṇṇetvā ‘‘bhikkhave, bhikkhunā nāma sabbasattesu odissakānodissakavasena mettā bhāvetabbā, hitopi hitena pharitabbo, ahitopi hitena pharitabbo, majjhattopi hitena pharitabbo. Evaṃ sabbasattesu odissakānodissakavasena mettā bhāvetabbā, karuṇā muditā upekkhā bhāvetabbā, catūsu brahmavihāresu kammaṃ kātabbameva. Evaṃ karonto hi maggaṃ vā phalaṃ vā alabhantopi brahmalokaparāyaṇo ahosi, porāṇakapaṇḍitāpi satta vassāni mettaṃ bhāvetvā satta saṃvaṭṭavivaṭṭakappe brahmalokasmiṃyeva vasiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते एकस्मिं कप्पे बोधिसत्तो ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो कामे पहाय इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा चतुन्नं ब्रह्मविहारानं लाभी अरको नाम सत्था हुत्वा हिमवन्तपदेसे वासं कप्पेसि, तस्स महा परिवारो अहोसि। सो इसिगणं ओवदन्तो ‘‘पब्बजितेन नाम मेत्ता भावेतब्बा, करुणा मुदिता उपेक्खा भावेतब्बा। मेत्तचित्तञ्हि नामेतं अप्पनाप्पत्तं ब्रह्मलोकपरायणतं साधेती’’ति मेत्ताय आनिसंसं पकासेन्तो इमा गाथा आह –
Atīte ekasmiṃ kappe bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā catunnaṃ brahmavihārānaṃ lābhī arako nāma satthā hutvā himavantapadese vāsaṃ kappesi, tassa mahā parivāro ahosi. So isigaṇaṃ ovadanto ‘‘pabbajitena nāma mettā bhāvetabbā, karuṇā muditā upekkhā bhāvetabbā. Mettacittañhi nāmetaṃ appanāppattaṃ brahmalokaparāyaṇataṃ sādhetī’’ti mettāya ānisaṃsaṃ pakāsento imā gāthā āha –
३७.
37.
‘‘यो वे मेत्तेन चित्तेन, सब्बलोकानुकम्पति।
‘‘Yo ve mettena cittena, sabbalokānukampati;
उद्धं अधो च तिरियं, अप्पमाणेन सब्बसो॥
Uddhaṃ adho ca tiriyaṃ, appamāṇena sabbaso.
३८.
38.
‘‘अप्पमाणं हितं चित्तं, परिपुण्णं सुभावितं।
‘‘Appamāṇaṃ hitaṃ cittaṃ, paripuṇṇaṃ subhāvitaṃ;
यं पमाणकतं कम्मं, न तं तत्रावसिस्सती’’ति॥
Yaṃ pamāṇakataṃ kammaṃ, na taṃ tatrāvasissatī’’ti.
तत्थ यो वे मेत्तेन चित्तेन, सब्बलोकानुकम्पतीति खत्तियादीसु वा समणब्राह्मणेसु वा यो कोचि अप्पमाणेन मेत्तेन चित्तेन सकलं सत्तलोकं अनुकम्पति। उद्धन्ति पथवितो याव नेवसञ्ञानासञ्ञायतनब्रह्मलोका। अधोति पथविया हेट्ठा उस्सदे महानिरये। तिरियन्ति मनुस्सलोके, यत्तकानि चक्कवाळानि च तेसु सब्बेसु एत्तके ठाने निब्बत्ता सब्बे सत्ता अवेरा होन्तु, अब्यापज्झा अनीघा, सुखी अत्तानं परिहरन्तूति एवं भावितेन मेत्तेन चित्तेनाति अत्थो। अप्पमाणेनाति अप्पमाणसत्तानं अप्पमाणारम्मणत्ता अप्पमाणेन। सब्बसोति सब्बाकारेन, उद्धं अधो तिरियन्ति एवं सब्बसुगतिदुग्गतिवसेनाति अत्थो।
Tattha yo ve mettena cittena, sabbalokānukampatīti khattiyādīsu vā samaṇabrāhmaṇesu vā yo koci appamāṇena mettena cittena sakalaṃ sattalokaṃ anukampati. Uddhanti pathavito yāva nevasaññānāsaññāyatanabrahmalokā. Adhoti pathaviyā heṭṭhā ussade mahāniraye. Tiriyanti manussaloke, yattakāni cakkavāḷāni ca tesu sabbesu ettake ṭhāne nibbattā sabbe sattā averā hontu, abyāpajjhā anīghā, sukhī attānaṃ pariharantūti evaṃ bhāvitena mettena cittenāti attho. Appamāṇenāti appamāṇasattānaṃ appamāṇārammaṇattā appamāṇena. Sabbasoti sabbākārena, uddhaṃ adho tiriyanti evaṃ sabbasugatiduggativasenāti attho.
अप्पमाणं हितं चित्तन्ति अप्पमाणं कत्वा भावितं सब्बसत्तेसु हितचित्तं। परिपुण्णन्ति अविकलं। सुभावितन्ति सुवड्ढितं, अप्पनाचित्तस्सेतं नामं। यं पमाणकतं कम्मन्ति यं ‘‘अप्पमाणं अप्पमाणारम्मण’’न्ति एवं आरम्मणत्तिकवसेन च वसीभावप्पत्तिवसेन च अवड्ढित्वा कतं परित्तं कामावचरकम्मं। न तं तत्रावसिस्सतीति तं परित्तं कम्मं यं तं ‘‘अप्पमाणं हितं चित्त’’न्ति सङ्खगतं रूपावचरकम्मं, तत्र न अवसिस्सति। यथा नाम महोघेन अज्झोत्थटं परित्तोदकं ओघस्स अब्भन्तरे तेन असंहीरमानं नावसिस्सति न तिट्ठति, अथ खो महोघोव तं अज्झोत्थरित्वा तिट्ठति, एवमेव तं परित्तकम्मं तस्स महग्गतकम्मस्स अब्भन्तरे तेन महग्गतकम्मेन अच्छिन्दित्वा अग्गहितविपाकोकासं हुत्वा न अवसिस्सति न तिट्ठति, न सक्कोति अत्तनो विपाकं दातुं, अथ खो महग्गतकम्ममेव तं अज्झोत्थरित्वा तिट्ठति विपाकं देतीति।
Appamāṇaṃ hitaṃ cittanti appamāṇaṃ katvā bhāvitaṃ sabbasattesu hitacittaṃ. Paripuṇṇanti avikalaṃ. Subhāvitanti suvaḍḍhitaṃ, appanācittassetaṃ nāmaṃ. Yaṃ pamāṇakataṃ kammanti yaṃ ‘‘appamāṇaṃ appamāṇārammaṇa’’nti evaṃ ārammaṇattikavasena ca vasībhāvappattivasena ca avaḍḍhitvā kataṃ parittaṃ kāmāvacarakammaṃ. Na taṃ tatrāvasissatīti taṃ parittaṃ kammaṃ yaṃ taṃ ‘‘appamāṇaṃ hitaṃ citta’’nti saṅkhagataṃ rūpāvacarakammaṃ, tatra na avasissati. Yathā nāma mahoghena ajjhotthaṭaṃ parittodakaṃ oghassa abbhantare tena asaṃhīramānaṃ nāvasissati na tiṭṭhati, atha kho mahoghova taṃ ajjhottharitvā tiṭṭhati, evameva taṃ parittakammaṃ tassa mahaggatakammassa abbhantare tena mahaggatakammena acchinditvā aggahitavipākokāsaṃ hutvā na avasissati na tiṭṭhati, na sakkoti attano vipākaṃ dātuṃ, atha kho mahaggatakammameva taṃ ajjhottharitvā tiṭṭhati vipākaṃ detīti.
एवं बोधिसत्तो अन्तेवासिकानं मेत्ताभावनाय आनिसंसं कथेत्वा अपरिहीनज्झानो ब्रह्मलोके निब्बत्तित्वा सत्त संवट्टविवट्टकप्पे न इमं लोकं पुन अगमासि।
Evaṃ bodhisatto antevāsikānaṃ mettābhāvanāya ānisaṃsaṃ kathetvā aparihīnajjhāno brahmaloke nibbattitvā satta saṃvaṭṭavivaṭṭakappe na imaṃ lokaṃ puna agamāsi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा इसिगणो बुद्धपरिसा अहोसि, अरको पन सत्था अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā isigaṇo buddhaparisā ahosi, arako pana satthā ahameva ahosi’’nti.
अरकजातकवण्णना नवमा।
Arakajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १६९. अरकजातकं • 169. Arakajātakaṃ
