| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
१०. अरकसुत्तवण्णना
10. Arakasuttavaṇṇanā
७४. दसमे परित्तन्ति इत्तरं। तेनाह ‘‘अप्पं थोक’’न्ति। पबन्धानुपच्छेदस्स पच्चयभावो इध जीवितस्स रसो किच्चन्ति अधिप्पेतन्ति आह ‘‘सरसपरित्ततायपी’’ति। तदधीनवुत्तितायपि हि ‘‘यो, भिक्खवे, चिरं जीवति, सो वस्ससतं अप्पं वा भिय्यो’’ति वचनतो परित्तं खणपरित्ततायपि। परमत्थतो हि अतिपरित्तो सत्तानं जीवितक्खणो एकचित्तक्खणप्पवत्तिमत्तोयेव। यथा नाम रथचक्कं पवत्तमानम्पि एकेनेव नेमिप्पदेसेन पवत्तति, तिट्ठमानम्पि एकेनेव तिट्ठति, एवमेवं एकचित्तक्खणिकं सत्तानं जीवितं तस्मिं चित्ते निरुद्धमत्ते सत्तो निरुद्धोति वुच्चति। यथाह ‘‘अतीते चित्तक्खणे जीवित्थ न जीवति न जीविस्सति। अनागते चित्तक्खणे न जीवित्थ न जीवति जीविस्सति। पच्चुप्पन्ने चित्तक्खणे न जीवित्थ जीवति न जीविस्सति।
74. Dasame parittanti ittaraṃ. Tenāha ‘‘appaṃ thoka’’nti. Pabandhānupacchedassa paccayabhāvo idha jīvitassa raso kiccanti adhippetanti āha ‘‘sarasaparittatāyapī’’ti. Tadadhīnavuttitāyapi hi ‘‘yo, bhikkhave, ciraṃ jīvati, so vassasataṃ appaṃ vā bhiyyo’’ti vacanato parittaṃ khaṇaparittatāyapi. Paramatthato hi atiparitto sattānaṃ jīvitakkhaṇo ekacittakkhaṇappavattimattoyeva. Yathā nāma rathacakkaṃ pavattamānampi ekeneva nemippadesena pavattati, tiṭṭhamānampi ekeneva tiṭṭhati, evamevaṃ ekacittakkhaṇikaṃ sattānaṃ jīvitaṃ tasmiṃ citte niruddhamatte satto niruddhoti vuccati. Yathāha ‘‘atīte cittakkhaṇe jīvittha na jīvati na jīvissati. Anāgate cittakkhaṇe na jīvittha na jīvati jīvissati. Paccuppanne cittakkhaṇe na jīvittha jīvati na jīvissati.
‘‘जीवितं अत्तभावो च, सुखदुक्खा च केवला।
‘‘Jīvitaṃ attabhāvo ca, sukhadukkhā ca kevalā;
एकचित्तसमायुत्ता, लहुसो वत्तते खणो॥
Ekacittasamāyuttā, lahuso vattate khaṇo.
‘‘ये निरुद्धा मरन्तस्स, तिट्ठमानस्स वा इध।
‘‘Ye niruddhā marantassa, tiṭṭhamānassa vā idha;
सब्बेपि सदिसा खन्धा, गता अप्पटिसन्धिका॥
Sabbepi sadisā khandhā, gatā appaṭisandhikā.
‘‘अनिब्बत्तेन न जातो, पच्चुप्पन्नेन जीवति।
‘‘Anibbattena na jāto, paccuppannena jīvati;
चित्तभङ्गा मतो लोको, पञ्ञत्ति परमत्थिया’’ति॥ (महानि॰ १०)।
Cittabhaṅgā mato loko, paññatti paramatthiyā’’ti. (mahāni. 10);
लहुसन्ति लहुकं। तेनाह ‘‘लहुं उप्पज्जित्वा निरुज्झनतो लहुस’’न्ति। परित्तं लहुसन्ति उभयं पनेतं अप्पकस्स वेवचनं। यञ्हि अप्पकं, तं परित्तञ्चेव लहुकञ्च होति। इध पन आयुनो अधिप्पेतत्ता रस्सन्ति वुत्तं होति। मन्तायन्ति करणत्थे एतं भुम्मवचनन्ति आह ‘‘मन्ताय बोद्धब्बं, पञ्ञाय जानितब्बन्ति अत्थो’’ति। मन्तायन्ति वा मन्तेय्यन्ति वुत्तं होति, मन्तेतब्बं मन्ताय उपपरिक्खितब्बन्ति अत्थो। पञ्ञाय जानितब्बन्ति जानितब्बं जीवितस्स परित्तभावो बहुदुक्खादिभावो। जानित्वा च पन सब्बपलिबोधे छिन्दित्वा कत्तब्बं कुसलं, चरितब्बं ब्रह्मचरियं। यस्मा इत्थि जातस्स अमरणं, अप्पं वा भिय्यो वस्ससततो उपरि अप्पं अञ्ञं वस्ससतं अप्पत्वा वीसं वा तिंसं वा चत्तालीसं वा पण्णासं वा सट्ठि वा वस्सानि जीवति, एवंदीघायुको पन अतिदुल्लभो। ‘‘असुको हि एवं चिरं जीवती’’ति तत्थ तत्थ गन्त्वा दट्ठब्बो होति। तत्थ विसाखा उपासिका वीससतं जीवति, तथा पोक्खरसातिब्राह्मणो, ब्रह्मायुब्राह्मणो, बावरियब्राह्मणो, आनन्दत्थेरो, महाकस्सपत्थेरोति । अनुरुद्धत्थेरो पन वस्ससतञ्चेव पण्णासञ्च वस्सानि। बाकुलत्थेरो वस्ससतञ्चेव सट्ठि च वस्सानि, अयं सब्बदीघायुको, सोपि द्वे वस्ससतानि न जीवि।
Lahusanti lahukaṃ. Tenāha ‘‘lahuṃ uppajjitvā nirujjhanato lahusa’’nti. Parittaṃ lahusanti ubhayaṃ panetaṃ appakassa vevacanaṃ. Yañhi appakaṃ, taṃ parittañceva lahukañca hoti. Idha pana āyuno adhippetattā rassanti vuttaṃ hoti. Mantāyanti karaṇatthe etaṃ bhummavacananti āha ‘‘mantāya boddhabbaṃ, paññāya jānitabbanti attho’’ti. Mantāyanti vā manteyyanti vuttaṃ hoti, mantetabbaṃ mantāya upaparikkhitabbanti attho. Paññāya jānitabbanti jānitabbaṃ jīvitassa parittabhāvo bahudukkhādibhāvo. Jānitvā ca pana sabbapalibodhe chinditvā kattabbaṃ kusalaṃ, caritabbaṃ brahmacariyaṃ. Yasmā itthi jātassa amaraṇaṃ, appaṃ vā bhiyyo vassasatato upari appaṃ aññaṃ vassasataṃ appatvā vīsaṃ vā tiṃsaṃ vā cattālīsaṃ vā paṇṇāsaṃ vā saṭṭhi vā vassāni jīvati, evaṃdīghāyuko pana atidullabho. ‘‘Asuko hi evaṃ ciraṃ jīvatī’’ti tattha tattha gantvā daṭṭhabbo hoti. Tattha visākhā upāsikā vīsasataṃ jīvati, tathā pokkharasātibrāhmaṇo, brahmāyubrāhmaṇo, bāvariyabrāhmaṇo, ānandatthero, mahākassapattheroti . Anuruddhatthero pana vassasatañceva paṇṇāsañca vassāni. Bākulatthero vassasatañceva saṭṭhi ca vassāni, ayaṃ sabbadīghāyuko, sopi dve vassasatāni na jīvi.
अरकसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Arakasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
महावग्गवण्णना निट्ठिता।
Mahāvaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १०. अरकसुत्तं • 10. Arakasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / १०. अरकसुत्तवण्णना • 10. Arakasuttavaṇṇanā
