| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२६८] ८. आरामदूसकजातकवण्णना
[268] 8. Ārāmadūsakajātakavaṇṇanā
यो वे सब्बसमेतानन्ति इदं सत्था दक्खिणागिरिजनपदे अञ्ञतरं उय्यानपालपुत्तं आरब्भ कथेसि। सत्था किर वुत्थवस्सो जेतवना निक्खमित्वा दक्खिणागिरिजनपदे चारिकं चरि। अथेको उपासको बुद्धप्पमुखं भिक्खुसङ्घं निमन्तेत्वा उय्याने निसीदापेत्वा यागुखज्जकेहि सन्तप्पेत्वा ‘‘अय्या, उय्यानचारिकं चरितुकामा इमिना उय्यानपालेन सद्धिं चरन्तू’’ति वत्वा ‘‘अय्यानं फलाफलानि ददेय्यासी’’ति उय्यानपालं आणापेसि। भिक्खू चरमाना एकं छिद्दट्ठानं दिस्वा ‘‘इदं ठानं छिद्दं विरळरुक्खं, किं नु खो कारण’’न्ति पुच्छिंसु। अथ नेसं उय्यानपालो आचिक्खि – ‘‘एको किर उय्यानपालपुत्तो उपरोपकेसु उदकं आसिञ्चन्तो ‘मूलप्पमाणेन आसिञ्चिस्सामी’ति उप्पाटेत्वा मूलप्पमाणेन उदकं आसिञ्चि, तेन तं ठानं छिद्दं जात’’न्ति। भिक्खू सत्थु सन्तिकं गन्त्वा तमत्थं आरोचेसुं। सत्था ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव पुब्बेपि सो कुमारको आरामदूसकोयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Yo ve sabbasametānanti idaṃ satthā dakkhiṇāgirijanapade aññataraṃ uyyānapālaputtaṃ ārabbha kathesi. Satthā kira vutthavasso jetavanā nikkhamitvā dakkhiṇāgirijanapade cārikaṃ cari. Atheko upāsako buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā uyyāne nisīdāpetvā yāgukhajjakehi santappetvā ‘‘ayyā, uyyānacārikaṃ caritukāmā iminā uyyānapālena saddhiṃ carantū’’ti vatvā ‘‘ayyānaṃ phalāphalāni dadeyyāsī’’ti uyyānapālaṃ āṇāpesi. Bhikkhū caramānā ekaṃ chiddaṭṭhānaṃ disvā ‘‘idaṃ ṭhānaṃ chiddaṃ viraḷarukkhaṃ, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti pucchiṃsu. Atha nesaṃ uyyānapālo ācikkhi – ‘‘eko kira uyyānapālaputto uparopakesu udakaṃ āsiñcanto ‘mūlappamāṇena āsiñcissāmī’ti uppāṭetvā mūlappamāṇena udakaṃ āsiñci, tena taṃ ṭhānaṃ chiddaṃ jāta’’nti. Bhikkhū satthu santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesuṃ. Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva pubbepi so kumārako ārāmadūsakoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं विस्ससेने नाम रञ्ञे रज्जं कारेन्ते उस्सवे घुट्ठे उय्यानपालो ‘‘उस्सवं कीळिस्सामी’’ति उय्यानवासिनो मक्कटे आह – ‘‘इदं उय्यानं तुम्हाकं बहूपकारं , अहं सत्ताहं उस्सवं कीळिस्सामि, तुम्हे सत्त दिवसे उपरोपकेसु उदकं आसिञ्चथा’’ति। ते ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छिंसु। सो तेसं चम्मघटके दत्वा पक्कामि। मक्कटा उदकं आसिञ्चन्ता उपरोपकेसु आसिञ्चिंसु। अथ ने मक्कटजेट्ठको आह – ‘‘आगमेथ ताव, उदकं नाम सब्बकालं दुल्लभं, तं रक्खितब्बं, उपरोपके उप्पाटेत्वा मूलप्पमाणं ञत्वा दीघमूलकेसु बहुं, रस्समूलकेसु अप्पं उदकं सिञ्चितुं वट्टती’’ति। ते ‘‘साधू’’ति वत्वा एकच्चे उपरोपके उप्पाटेत्वा गच्छन्ति, एकच्चे ते रोपेत्वा उदकं सिञ्चन्ति।
Atīte bārāṇasiyaṃ vissasene nāma raññe rajjaṃ kārente ussave ghuṭṭhe uyyānapālo ‘‘ussavaṃ kīḷissāmī’’ti uyyānavāsino makkaṭe āha – ‘‘idaṃ uyyānaṃ tumhākaṃ bahūpakāraṃ , ahaṃ sattāhaṃ ussavaṃ kīḷissāmi, tumhe satta divase uparopakesu udakaṃ āsiñcathā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchiṃsu. So tesaṃ cammaghaṭake datvā pakkāmi. Makkaṭā udakaṃ āsiñcantā uparopakesu āsiñciṃsu. Atha ne makkaṭajeṭṭhako āha – ‘‘āgametha tāva, udakaṃ nāma sabbakālaṃ dullabhaṃ, taṃ rakkhitabbaṃ, uparopake uppāṭetvā mūlappamāṇaṃ ñatvā dīghamūlakesu bahuṃ, rassamūlakesu appaṃ udakaṃ siñcituṃ vaṭṭatī’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti vatvā ekacce uparopake uppāṭetvā gacchanti, ekacce te ropetvā udakaṃ siñcanti.
तस्मिं काले बोधिसत्तो बाराणसियं एकस्स कुलस्स पुत्तो अहोसि, सो केनचिदेव करणीयेन उय्यानं गन्त्वा ते मक्कटे तथा करोन्ते दिस्वा ‘‘को तुम्हे एवं कारेती’’ति पुच्छित्वा ‘‘वानरजेट्ठको’’ति वुत्ते ‘‘जेट्ठकस्स ताव वो अयं पञ्ञा, तुम्हाकं पन कीदिसी भविस्सती’’ति तमत्थं पकासेन्तो इमं पठमं गाथमाह –
Tasmiṃ kāle bodhisatto bārāṇasiyaṃ ekassa kulassa putto ahosi, so kenacideva karaṇīyena uyyānaṃ gantvā te makkaṭe tathā karonte disvā ‘‘ko tumhe evaṃ kāretī’’ti pucchitvā ‘‘vānarajeṭṭhako’’ti vutte ‘‘jeṭṭhakassa tāva vo ayaṃ paññā, tumhākaṃ pana kīdisī bhavissatī’’ti tamatthaṃ pakāsento imaṃ paṭhamaṃ gāthamāha –
५२.
52.
‘‘यो वे सब्बसमेतानं, अहुवा सेट्ठसम्मतो।
‘‘Yo ve sabbasametānaṃ, ahuvā seṭṭhasammato;
तस्सायं एदिसी पञ्ञा, किमेव इतरा पजा’’ति॥
Tassāyaṃ edisī paññā, kimeva itarā pajā’’ti.
तत्थ सब्बसमेतानन्ति इमेसं सब्बेसं समानजातीनं। अहुवाति अहोसि। किमेव इतरा पजाति या इतरा एतेसु लामिका पजा, कीदिसा नु खो तस्सा पञ्ञाति।
Tattha sabbasametānanti imesaṃ sabbesaṃ samānajātīnaṃ. Ahuvāti ahosi. Kimeva itarā pajāti yā itarā etesu lāmikā pajā, kīdisā nu kho tassā paññāti.
तस्स कथं सुत्वा वानरा दुतियं गाथमाहंसु –
Tassa kathaṃ sutvā vānarā dutiyaṃ gāthamāhaṃsu –
५३.
53.
‘‘एवमेव तुवं ब्रह्मे, अनञ्ञाय विनिन्दसि।
‘‘Evameva tuvaṃ brahme, anaññāya vinindasi;
कथं मूलं अदिस्वान, रुक्खं जञ्ञा पतिट्ठित’’न्ति॥
Kathaṃ mūlaṃ adisvāna, rukkhaṃ jaññā patiṭṭhita’’nti.
तत्थ ब्रह्मेति आलपनमत्तं। अयं पनेत्थ सङ्खेपत्थो – त्वं, भो पुरिस, कारणाकारणं अजानित्वा एवमेव अम्हे विनिन्दसि, रुक्खं नाम ‘‘गम्भीरे पतिट्ठितो वा एस, न वा’’ति मूलं अनुप्पाटेत्वा कथं ञातुं सक्का, तेन मयं उप्पाटेत्वा मूलप्पमाणेन उदकं आसिञ्चामाति।
Tattha brahmeti ālapanamattaṃ. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – tvaṃ, bho purisa, kāraṇākāraṇaṃ ajānitvā evameva amhe vinindasi, rukkhaṃ nāma ‘‘gambhīre patiṭṭhito vā esa, na vā’’ti mūlaṃ anuppāṭetvā kathaṃ ñātuṃ sakkā, tena mayaṃ uppāṭetvā mūlappamāṇena udakaṃ āsiñcāmāti.
तं सुत्वा बोधिसत्तो ततियं गाथमाह –
Taṃ sutvā bodhisatto tatiyaṃ gāthamāha –
५४.
54.
‘‘नाहं तुम्हे विनिन्दामि, ये चञ्ञे वानरा वने।
‘‘Nāhaṃ tumhe vinindāmi, ye caññe vānarā vane;
विस्ससेनोव गारय्हो, यस्सत्था रुक्खरोपका’’ति॥
Vissasenova gārayho, yassatthā rukkharopakā’’ti.
तत्थ विस्ससेनोव गारय्होति बाराणसिराजा विस्ससेनोयेव एत्थ गरहितब्बो। यस्सत्था रुक्खरोपकाति यस्सत्थाय तुम्हादिसा रुक्खरोपका जाताति।
Tattha vissasenova gārayhoti bārāṇasirājā vissasenoyeva ettha garahitabbo. Yassatthā rukkharopakāti yassatthāya tumhādisā rukkharopakā jātāti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा वानरजेट्ठको आरामदूसककुमारो अहोसि, पण्डितपुरिसो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā vānarajeṭṭhako ārāmadūsakakumāro ahosi, paṇḍitapuriso pana ahameva ahosi’’nti.
आरामदूसकजातकवण्णना अट्ठमा।
Ārāmadūsakajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २६८. आरामदूसकजातकं • 268. Ārāmadūsakajātakaṃ
