| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
២. អារម្មណបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា
2. Ārammaṇapaccayaniddesavaṇṇanā
២. ឧប្បជ្ជនក្ខណេយេវាតិ ឯតេន វត្តមានក្ខណេកទេសេន សព្ពំ វត្តមានក្ខណំ គយ្ហតីតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ន ហិ ឧប្បជ្ជនក្ខណេយេវ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ រូបាទីនិ អារម្មណបច្ចយោ, អថ ខោ សព្ពស្មិំ វត្តមានក្ខណេតិ។ តេន អាលម្ពិយមានានម្បិ រូបាទីនំ ចក្ខុវិញ្ញាណាទិវត្តមានតាយ បុរេ បច្ឆា ច វិជ្ជមានានំ អារម្មណបច្ចយត្តាភាវំ ទស្សេតិ, កោ បន វាទោ អនាលម្ពិយមានានំ។ ន ឯកតោ ហោន្តីតិ នីលាទីនិ សព្ពរូបានិ សហ ន ហោន្តិ, តថា សទ្ទាទយោបីតិ អត្ថោ។ ‘‘យំ យ’’ន្តិ ហិ វចនំ រូបាទីនិ ភិន្ទតីតិ។ តត្ថ បុរិមេនត្ថេន ‘‘ឧប្បជ្ជន្តី’’តិ វចនេន អារម្មណបច្ចយភាវលក្ខណទីបនត្ថំ ‘‘យំ យំ ធម្ម’’ន្តិអាទិ វុត្តន្តិ ទស្សេតិ, បច្ឆិមេន ‘‘យំ យ’’ន្តិ វចនេន រូបាទិភេទទីបនត្ថន្តិ។ ‘‘យំ យំ វា បនារព្ភា’’តិ ឯតស្ស វណ្ណនាយំ ទស្សិតសព្ពារម្មណាទិវសេន វា ឥធាបិ អត្ថោ គហេតព្ពោតិ។
2. Uppajjanakkhaṇeyevāti etena vattamānakkhaṇekadesena sabbaṃ vattamānakkhaṇaṃ gayhatīti daṭṭhabbaṃ. Na hi uppajjanakkhaṇeyeva cakkhuviññāṇādīnaṃ rūpādīni ārammaṇapaccayo, atha kho sabbasmiṃ vattamānakkhaṇeti. Tena ālambiyamānānampi rūpādīnaṃ cakkhuviññāṇādivattamānatāya pure pacchā ca vijjamānānaṃ ārammaṇapaccayattābhāvaṃ dasseti, ko pana vādo anālambiyamānānaṃ. Na ekato hontīti nīlādīni sabbarūpāni saha na honti, tathā saddādayopīti attho. ‘‘Yaṃ ya’’nti hi vacanaṃ rūpādīni bhindatīti. Tattha purimenatthena ‘‘uppajjantī’’ti vacanena ārammaṇapaccayabhāvalakkhaṇadīpanatthaṃ ‘‘yaṃ yaṃ dhamma’’ntiādi vuttanti dasseti, pacchimena ‘‘yaṃ ya’’nti vacanena rūpādibhedadīpanatthanti. ‘‘Yaṃ yaṃ vā panārabbhā’’ti etassa vaṇṇanāyaṃ dassitasabbārammaṇādivasena vā idhāpi attho gahetabboti.
ឯវំ វុត្តន្តិ យថា នទីបព្ពតានំ សន្ទនំ ឋានញ្ច បវត្តំ អវិរតំ អវិច្ឆិន្នន្តិ សន្ទន្តិ តិដ្ឋន្តីតិ វត្តមានវចនំ វុត្តំ, ឯវំ ‘‘យេ យេ ធម្មា’’តិ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នានំ សព្ពសង្គហសមុទាយវសេន គហិតត្តា តេសំ ឧប្បជ្ជនំ បវត្តនំ អវិរតន្តិ ឧប្បជ្ជន្តីតិ វត្តមានវចនំ វុត្តន្តិ អធិប្បាយោ។ ឥមេ បន ន ហេតាទិបច្ចយា សព្ពេបិ អតីតានាគតានំ ហោន្តិ។ ន ហិ អតីតោ ច អនាគតោ ច អត្ថិ, យស្សេតេ បច្ចយា សិយុំ។ ឯវញ្ច កត្វា អតីតត្តិកេ អតីតានាគតានំ ន កោចិ បច្ចយោ វុត្តោ, តស្មា ឥធាបិ ‘‘ឧប្បជ្ជន្តី’’តិ វចនេន យេសំ រូបាទយោ អារម្មណធម្មា អារម្មណបច្ចយា ហោន្តិ, តេ បច្ចុប្បន្នាវ ទស្សិតាតិ ទដ្ឋព្ពា។ តេសុ ហិ ទស្សិតេសុ អតីតានាគតេសុ តំតំបច្ចយា អហេសុំ ភវិស្សន្តិ ចាតិ អយមត្ថោ ទស្សិតោ ហោតិ, ន បន តំតំបច្ចយវន្តតា។ បច្ចយវន្តោ ហិ បច្ចុប្បន្នាយេវាតិ។
Evaṃ vuttanti yathā nadīpabbatānaṃ sandanaṃ ṭhānañca pavattaṃ avirataṃ avicchinnanti sandanti tiṭṭhantīti vattamānavacanaṃ vuttaṃ, evaṃ ‘‘ye ye dhammā’’ti atītānāgatapaccuppannānaṃ sabbasaṅgahasamudāyavasena gahitattā tesaṃ uppajjanaṃ pavattanaṃ aviratanti uppajjantīti vattamānavacanaṃ vuttanti adhippāyo. Ime pana na hetādipaccayā sabbepi atītānāgatānaṃ honti. Na hi atīto ca anāgato ca atthi, yassete paccayā siyuṃ. Evañca katvā atītattike atītānāgatānaṃ na koci paccayo vutto, tasmā idhāpi ‘‘uppajjantī’’ti vacanena yesaṃ rūpādayo ārammaṇadhammā ārammaṇapaccayā honti, te paccuppannāva dassitāti daṭṭhabbā. Tesu hi dassitesu atītānāgatesu taṃtaṃpaccayā ahesuṃ bhavissanti cāti ayamattho dassito hoti, na pana taṃtaṃpaccayavantatā. Paccayavanto hi paccuppannāyevāti.
ឯត្ថ ច ‘‘យំ យំ ធម្មំ អារព្ភា’’តិ ឯកវចននិទ្ទេសំ កត្វា បុន ‘‘តេ តេ ធម្មា’’តិ ពហុវចននិទ្ទេសោ ‘‘យំ យ’’ន្តិ វុត្តស្ស អារម្មណធម្មស្ស អនេកភាវោបិ អត្ថីតិ ទស្សនត្ថោ។ ចត្តារោ ហិ ខន្ធា សហេវ អារម្មណបច្ចយា ហោន្តិ, តេ សព្ពេបិ អារព្ភ ឧប្បជ្ជមានម្បិ តេសុ ឯកេកំ អារព្ភ ឧប្បជ្ជមានំ ន ន ហោតិ, តស្មា វេទនាទីសុ ផស្សាទីសុ ច ឯកេកស្សបិ អារម្មណបច្ចយភាវទស្សនត្ថំ ‘‘យំ យ’’ន្តិ វុត្តំ, សព្ពេសំ ឯកចិត្តុប្បាទបរិយាបន្នានំ អារម្មណបច្ចយភាវទស្សនត្ថំ ‘‘តេ តេ’’តិ។ តត្ថ យោ ច រូបាទិកោ ឯកេកោវ យំយំ-សទ្ទេន វុត្តោ, យេ ច អនេកេ ផស្សាទយោ ឯកេកវសេន យំយំ-សទ្ទេន វុត្តា, តេ សព្ពេ គហេត្វា ‘‘តេ តេ’’តិ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ អថ វា យស្មិំ កាលេ អារព្ភ ឧប្បជ្ជន្តិ, តស្មិំ កាលេ នីលាទីសុ ចិត្តុប្បាទេសុ ច ឯកេកមេវ អារព្ភ ឧប្បជ្ជន្តីតិ ទស្សនត្ថំ ‘‘យំ យ’’ន្តិ វុត្តំ, តេ បន អាលម្ពិយមានា រូបារម្មណធម្មា ច អនេកេ, តថា សទ្ទាទិអារម្មណធម្មា ចាតិ ទស្សនត្ថំ ‘‘តេ តេ’’តិ។
Ettha ca ‘‘yaṃ yaṃ dhammaṃ ārabbhā’’ti ekavacananiddesaṃ katvā puna ‘‘te te dhammā’’ti bahuvacananiddeso ‘‘yaṃ ya’’nti vuttassa ārammaṇadhammassa anekabhāvopi atthīti dassanattho. Cattāro hi khandhā saheva ārammaṇapaccayā honti, te sabbepi ārabbha uppajjamānampi tesu ekekaṃ ārabbha uppajjamānaṃ na na hoti, tasmā vedanādīsu phassādīsu ca ekekassapi ārammaṇapaccayabhāvadassanatthaṃ ‘‘yaṃ ya’’nti vuttaṃ, sabbesaṃ ekacittuppādapariyāpannānaṃ ārammaṇapaccayabhāvadassanatthaṃ ‘‘te te’’ti. Tattha yo ca rūpādiko ekekova yaṃyaṃ-saddena vutto, ye ca aneke phassādayo ekekavasena yaṃyaṃ-saddena vuttā, te sabbe gahetvā ‘‘te te’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Atha vā yasmiṃ kāle ārabbha uppajjanti, tasmiṃ kāle nīlādīsu cittuppādesu ca ekekameva ārabbha uppajjantīti dassanatthaṃ ‘‘yaṃ ya’’nti vuttaṃ, te pana ālambiyamānā rūpārammaṇadhammā ca aneke, tathā saddādiārammaṇadhammā cāti dassanatthaṃ ‘‘te te’’ti.
និព្ពានារម្មណំ កាមាវចររូបាវចរកុសលស្ស អបរិយាបន្នតោ កុសលវិបាកស្ស កាមាវចររូបាវចរកិរិយស្ស ចាតិ ឥមេសំ ឆន្នំ រាសីនំ អារម្មណបច្ចយោ ហោតីតិ ឥទំ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណេន ខន្ធបដិពទ្ធានុស្សរណកាលេ និព្ពានម្បិ រូបាវចរកុសលកិរិយានំ អារម្មណំ ហោតីតិ ឥមិនា អធិប្បាយេន វុត្តំ។ ឯវំ សតិ យថា ‘‘អប្បមាណា ខន្ធា បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណស្ស អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ (បដ្ឋា. ២.១២.៥៨) វុត្តំ, ឯវំ ‘‘និព្ពាន’’ន្តិ ច វត្តព្ពំ សិយា, ន ច តំ វុត្តំ។ ន ហិ និព្ពានំ បុព្ពេ និវុដ្ឋំ អសង្ខតត្តា, ន ច បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណេន បុព្ពេ និវុដ្ឋេសុ អប្បមាណក្ខន្ធេសុ ញាតេសុ និព្ពានជាននេ ន តេន បយោជនំ អត្ថិ។ យថា ហិ ចេតោបរិយញាណំ ចិត្តំ វិភាវេន្តមេវ ចិត្តារម្មណជាននស្ស កាមាវចរស្ស បច្ចយោ ហោតិ, ឯវមិទម្បិ អប្បមាណក្ខន្ធេ វិភាវេន្តមេវ តទារម្មណជាននស្ស កាមាវចរស្ស បច្ចយោ ហោតីតិ។ ទិដ្ឋនិព្ពានោយេវ ច បុព្ពេ និវុដ្ឋេ អប្បមាណក្ខន្ធេ អនុស្សរតិ, តេន យថាទិដ្ឋមេវ និព្ពានំ តេសំ ខន្ធានំ អារម្មណន្តិ ទដ្ឋព្ពំ, ន បន បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណេន តទារម្មណវិភាវនំ កាតព្ពំ។ វិភូតមេវ ហិ តំ តស្សាតិ។ ឯវំ អនាគតំសញាណេបិ យថារហំ យោជេតព្ពំ, តស្មា និព្ពានំ ន កស្សចិ រូបាវចរស្ស អារម្មណន្តិ ‘‘ចតុន្នំ រាសីន’’ន្តិ វត្តុំ យុត្តំ។
Nibbānārammaṇaṃ kāmāvacararūpāvacarakusalassa apariyāpannato kusalavipākassa kāmāvacararūpāvacarakiriyassa cāti imesaṃ channaṃ rāsīnaṃ ārammaṇapaccayo hotīti idaṃ pubbenivāsānussatiñāṇena khandhapaṭibaddhānussaraṇakāle nibbānampi rūpāvacarakusalakiriyānaṃ ārammaṇaṃ hotīti iminā adhippāyena vuttaṃ. Evaṃ sati yathā ‘‘appamāṇā khandhā pubbenivāsānussatiñāṇassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 2.12.58) vuttaṃ, evaṃ ‘‘nibbāna’’nti ca vattabbaṃ siyā, na ca taṃ vuttaṃ. Na hi nibbānaṃ pubbe nivuṭṭhaṃ asaṅkhatattā, na ca pubbenivāsānussatiñāṇena pubbe nivuṭṭhesu appamāṇakkhandhesu ñātesu nibbānajānane na tena payojanaṃ atthi. Yathā hi cetopariyañāṇaṃ cittaṃ vibhāventameva cittārammaṇajānanassa kāmāvacarassa paccayo hoti, evamidampi appamāṇakkhandhe vibhāventameva tadārammaṇajānanassa kāmāvacarassa paccayo hotīti. Diṭṭhanibbānoyeva ca pubbe nivuṭṭhe appamāṇakkhandhe anussarati, tena yathādiṭṭhameva nibbānaṃ tesaṃ khandhānaṃ ārammaṇanti daṭṭhabbaṃ, na pana pubbenivāsānussatiñāṇena tadārammaṇavibhāvanaṃ kātabbaṃ. Vibhūtameva hi taṃ tassāti. Evaṃ anāgataṃsañāṇepi yathārahaṃ yojetabbaṃ, tasmā nibbānaṃ na kassaci rūpāvacarassa ārammaṇanti ‘‘catunnaṃ rāsīna’’nti vattuṃ yuttaṃ.
អារម្មណបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Ārammaṇapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បដ្ឋានបាឡិ • Paṭṭhānapāḷi / (២) បច្ចយនិទ្ទេសោ • (2) Paccayaniddeso
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ២. អារម្មណបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា • 2. Ārammaṇapaccayaniddesavaṇṇanā
