| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
९. अरणविभङ्गसुत्तवण्णना
9. Araṇavibhaṅgasuttavaṇṇanā
३२३. एवं मे सुतन्ति अरणविभङ्गसुत्तं। तत्थ नेवुस्सादेय्य न अपसादेय्याति गेहसितवसेन कञ्चि पुग्गलं नेव उक्खिपेय्य न अवक्खिपेय्य। धम्ममेव देसेय्याति सभावमेव कथेय्य। सुखविनिच्छयन्ति विनिच्छितसुखं। रहो वादन्ति परम्मुखा अवण्णं, पिसुणवाचन्ति अत्थो। सम्मुखा न खीणन्ति सम्मुखापि खीणं आकिण्णं संकिलिट्ठं वाचं न भणेय्य। नाभिनिवेसेय्याति न अधिट्ठहित्वा आदाय वोहरेय्य। समञ्ञन्ति लोकसमञ्ञं लोकपण्णत्तिं। नातिधावेय्याति नातिक्कमेय्य।
323.Evaṃme sutanti araṇavibhaṅgasuttaṃ. Tattha nevussādeyya na apasādeyyāti gehasitavasena kañci puggalaṃ neva ukkhipeyya na avakkhipeyya. Dhammameva deseyyāti sabhāvameva katheyya. Sukhavinicchayanti vinicchitasukhaṃ. Raho vādanti parammukhā avaṇṇaṃ, pisuṇavācanti attho. Sammukhā na khīṇanti sammukhāpi khīṇaṃ ākiṇṇaṃ saṃkiliṭṭhaṃ vācaṃ na bhaṇeyya. Nābhiniveseyyāti na adhiṭṭhahitvā ādāya vohareyya. Samaññanti lokasamaññaṃ lokapaṇṇattiṃ. Nātidhāveyyāti nātikkameyya.
३२४. कामपटिसन्धिसुखिनोति कामपटिसन्धिना कामूपसंहितेन सुखेन सुखितस्स। सदुक्खोति विपाकदुक्खेन संकिलेसदुक्खेनपि सदुक्खो। सउपघातोति विपाकूपघातकिलेसूपघातेहेव सउपघातो। तथा सपरिळाहो। मिच्छापटिपदाति अयाथावपटिपदा अकुसलपटिपदा।
324.Kāmapaṭisandhisukhinoti kāmapaṭisandhinā kāmūpasaṃhitena sukhena sukhitassa. Sadukkhoti vipākadukkhena saṃkilesadukkhenapi sadukkho. Saupaghātoti vipākūpaghātakilesūpaghāteheva saupaghāto. Tathā sapariḷāho. Micchāpaṭipadāti ayāthāvapaṭipadā akusalapaṭipadā.
३२६. इत्थेके अपसादेतीति एवं गेहसितवसेन एकच्चे पुग्गले अपसादेति। उस्सादनेपि एसेव नयो। भवसंयोजनन्ति भवबन्धनं, तण्हायेतं नामं।
326.Ittheke apasādetīti evaṃ gehasitavasena ekacce puggale apasādeti. Ussādanepi eseva nayo. Bhavasaṃyojananti bhavabandhanaṃ, taṇhāyetaṃ nāmaṃ.
सुभूतित्थेरो किर इमं चतुक्कं निस्साय एतदग्गे ठपितो। भगवतो हि धम्मं देसेन्तस्स पुग्गलानं उस्सादनाअपसादना पञ्ञायन्ति, तथा सारिपुत्तत्थेरादीनं। सुभूतित्थेरस्स पन धम्मदेसनाय ‘‘अयं पुग्गलो अप्पटिपन्नको अनाराधको’’ति वा, ‘‘अयं सीलवा गुणवा लज्जिपेसलो आचारसम्पन्नो’’ति वा नत्थि, धम्मदेसनाय पनस्स ‘‘अयं मिच्छापटिपदा, अयं सम्मापटिपदा’’त्वेव पञ्ञायति। तस्मा भगवा ‘‘एतदग्गं, भिक्खवे, मम सावकानं भिक्खूनं अरणविहारीनं यदिदं सुभूती’’ति आह।
Subhūtitthero kira imaṃ catukkaṃ nissāya etadagge ṭhapito. Bhagavato hi dhammaṃ desentassa puggalānaṃ ussādanāapasādanā paññāyanti, tathā sāriputtattherādīnaṃ. Subhūtittherassa pana dhammadesanāya ‘‘ayaṃ puggalo appaṭipannako anārādhako’’ti vā, ‘‘ayaṃ sīlavā guṇavā lajjipesalo ācārasampanno’’ti vā natthi, dhammadesanāya panassa ‘‘ayaṃ micchāpaṭipadā, ayaṃ sammāpaṭipadā’’tveva paññāyati. Tasmā bhagavā ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ araṇavihārīnaṃ yadidaṃ subhūtī’’ti āha.
३२९. कालञ्ञू अस्साति असम्पत्ते च अतिक्कन्ते च काले अकथेत्वा ‘‘इदानि वुच्चमानं महाजनो गण्हिस्सती’’ति युत्तपत्तकालं ञत्वाव परम्मुखा अवण्णं भासेय्य। खीणवादेपि एसेव नयो।
329.Kālaññūassāti asampatte ca atikkante ca kāle akathetvā ‘‘idāni vuccamānaṃ mahājano gaṇhissatī’’ti yuttapattakālaṃ ñatvāva parammukhā avaṇṇaṃ bhāseyya. Khīṇavādepi eseva nayo.
३३०. उपहञ्ञतीति घातियति। सरोपि उपहञ्ञतीति सद्दोपि भिज्जति। आतुरीयतीति आतुरो होति गेलञ्ञप्पत्तो साबाधो। अविस्सट्ठन्ति विस्सट्ठं अपलिबुद्धं न होति।
330.Upahaññatīti ghātiyati. Saropi upahaññatīti saddopi bhijjati. Āturīyatīti āturo hoti gelaññappatto sābādho. Avissaṭṭhanti vissaṭṭhaṃ apalibuddhaṃ na hoti.
३३१. तदेवाति तंयेव भाजनं। अभिनिविस्स वोहरतीति पत्तन्ति सञ्जाननजनपदं गन्त्वा ‘‘पत्तं आहरथ धोवथा’’ति सुत्वा ‘‘अन्धबालपुथुज्जनो, नयिदं पत्तं, पाति नमेसा, एवं वदाही’’ति अभिनिविस्स वोहरति। एवं सब्बपदेहि योजेतब्बं। अतिसारोति अतिधावनं।
331.Tadevāti taṃyeva bhājanaṃ. Abhinivissa voharatīti pattanti sañjānanajanapadaṃ gantvā ‘‘pattaṃ āharatha dhovathā’’ti sutvā ‘‘andhabālaputhujjano, nayidaṃ pattaṃ, pāti namesā, evaṃ vadāhī’’ti abhinivissa voharati. Evaṃ sabbapadehi yojetabbaṃ. Atisāroti atidhāvanaṃ.
३३२. तथा तथा वोहरति अपरामसन्ति अम्हाकं जनपदे भाजनं पातीति वुच्चति, इमे पन नं पत्तन्ति वदन्तीति ततो पट्ठाय जनपदवोहारं मुञ्चित्वा पत्तं पत्तन्तेव अपरामसन्तो वोहरति। सेसपदेसुपि एसेव नयो।
332.Tathā tathā voharati aparāmasanti amhākaṃ janapade bhājanaṃ pātīti vuccati, ime pana naṃ pattanti vadantīti tato paṭṭhāya janapadavohāraṃ muñcitvā pattaṃ pattanteva aparāmasanto voharati. Sesapadesupi eseva nayo.
३३३. इदानि मरियादभाजनीयं करोन्तो तत्र, भिक्खवेतिआदिमाह। तत्थ सरणोति सरजो सकिलेसो। अरणोति अरजो निक्किलेसो। सुभूति च पन, भिक्खवेति अयं थेरो द्वीसु ठानेसु एतदग्गं आरुळ्हो ‘‘अरणविहारीनं यदिदं सुभूति, दक्खिणेय्यानं यदिदं सुभूती’’ति (अ॰ नि॰ १.२०२)।
333. Idāni mariyādabhājanīyaṃ karonto tatra, bhikkhavetiādimāha. Tattha saraṇoti sarajo sakileso. Araṇoti arajo nikkileso. Subhūti ca pana, bhikkhaveti ayaṃ thero dvīsu ṭhānesu etadaggaṃ āruḷho ‘‘araṇavihārīnaṃ yadidaṃ subhūti, dakkhiṇeyyānaṃ yadidaṃ subhūtī’’ti (a. ni. 1.202).
धम्मसेनापति किर वत्थुं सोधेति, सुभूतित्थेरो दक्खिणं सोधेति। तथा हि धम्मसेनापति पिण्डाय चरन्तो गेहद्वारे ठितो याव भिक्खं आहरन्ति, ताव पुब्बभागे परिच्छिन्दित्वा निरोधं समापज्जति, निरोधा वुट्ठाय देय्यधम्मं पटिग्गण्हाति। सुभूतित्थेरो च तथेव मेत्ताझानं समापज्जति, मेत्ताझाना वुट्ठाय देय्यधम्मं पटिग्गण्हाति। एवं पन कातुं सक्काति। आम सक्का, नेव अच्छरियञ्चेतं, यं महाभिञ्ञप्पत्ता सावका एवं करेय्युं। इमस्मिम्पि हि तम्बपण्णिदीपे पोराणकराजकाले पिङ्गलबुद्धरक्खितत्थेरो नाम उत्तरगामं निस्साय विहासि। तत्थ सत्त कुलसतानि होन्ति, एकम्पि तं कुलद्वारं नत्थि, यत्थ थेरो समापत्तिं न समापज्जि। सेसं सब्बत्थ उत्तानमेवाति।
Dhammasenāpati kira vatthuṃ sodheti, subhūtitthero dakkhiṇaṃ sodheti. Tathā hi dhammasenāpati piṇḍāya caranto gehadvāre ṭhito yāva bhikkhaṃ āharanti, tāva pubbabhāge paricchinditvā nirodhaṃ samāpajjati, nirodhā vuṭṭhāya deyyadhammaṃ paṭiggaṇhāti. Subhūtitthero ca tatheva mettājhānaṃ samāpajjati, mettājhānā vuṭṭhāya deyyadhammaṃ paṭiggaṇhāti. Evaṃ pana kātuṃ sakkāti. Āma sakkā, neva acchariyañcetaṃ, yaṃ mahābhiññappattā sāvakā evaṃ kareyyuṃ. Imasmimpi hi tambapaṇṇidīpe porāṇakarājakāle piṅgalabuddharakkhitatthero nāma uttaragāmaṃ nissāya vihāsi. Tattha satta kulasatāni honti, ekampi taṃ kuladvāraṃ natthi, yattha thero samāpattiṃ na samāpajji. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
अरणविभङ्गसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Araṇavibhaṅgasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ९. अरणविभङ्गसुत्तं • 9. Araṇavibhaṅgasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ९. अरणविभङ्गसुत्तवण्णना • 9. Araṇavibhaṅgasuttavaṇṇanā
