| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
अरञ्ञट्ठकथावण्णना
Araññaṭṭhakathāvaṇṇanā
१०७. अरञ्ञट्ठकथायं विनिविज्झित्वाति उजुकमेव विनिविज्झित्वा। लक्खणच्छिन्नस्साति अरञ्ञसामिकानं हत्थतो किणित्वा गण्हन्तेहि कतअक्खरादिसञ्ञाणस्स। छल्लिया परियोनद्धन्ति इमिना सामिकानं निरापेक्खताय चिरछड्डितभावं दीपेति, तेनाह ‘‘गहेतुं वट्टती’’ति। यदि सामिकानं सापेक्खता अत्थि, न वट्टति। तानि कतानि अज्झावुत्थानि च होन्तीति तानि गेहादीनि कतानि परिनिट्ठितानि मनुस्सेहि च अज्झावुत्थानि च होन्ति। दारूनीति गेहादीनं कतत्ता अवसिट्ठदारूनि। गहेतुं वट्टतीति सामिकानं अनालयत्ता वुत्तं, ते च यदि गहणकाले दिस्वा सालया हुत्वा वारेन्ति, गहेतुं न वट्टतियेव। ‘‘देही’’ति वुत्ते दातब्बमेवाति ‘‘देही’’ति वुत्ते ‘‘दस्सामी’’ति आभोगं कत्वा गच्छन्तस्स ‘‘देही’’ति अवुत्ते अदत्वा गमने आपत्ति नत्थि। पच्छापि तेहि चोदिते दातब्बमेव।
107. Araññaṭṭhakathāyaṃ vinivijjhitvāti ujukameva vinivijjhitvā. Lakkhaṇacchinnassāti araññasāmikānaṃ hatthato kiṇitvā gaṇhantehi kataakkharādisaññāṇassa. Challiyā pariyonaddhanti iminā sāmikānaṃ nirāpekkhatāya cirachaḍḍitabhāvaṃ dīpeti, tenāha ‘‘gahetuṃ vaṭṭatī’’ti. Yadi sāmikānaṃ sāpekkhatā atthi, na vaṭṭati. Tāni katāni ajjhāvutthāni ca hontīti tāni gehādīni katāni pariniṭṭhitāni manussehi ca ajjhāvutthāni ca honti. Dārūnīti gehādīnaṃ katattā avasiṭṭhadārūni. Gahetuṃ vaṭṭatīti sāmikānaṃ anālayattā vuttaṃ, te ca yadi gahaṇakāle disvā sālayā hutvā vārenti, gahetuṃ na vaṭṭatiyeva. ‘‘Dehī’’ti vutte dātabbamevāti ‘‘dehī’’ti vutte ‘‘dassāmī’’ti ābhogaṃ katvā gacchantassa ‘‘dehī’’ti avutte adatvā gamane āpatti natthi. Pacchāpi tehi codite dātabbameva.
अदिस्वा गच्छति, भण्डदेय्यन्ति सुद्धचित्तेन गतस्स भण्डदेय्यं। आरक्खट्ठानम्पि सुद्धचित्तेन अतिक्कमित्वा थेय्यचित्ते उप्पन्नेपि अवहारो नत्थि आरक्खट्ठानस्स अतिक्कन्तत्ता। केचि पन ‘‘यत्थ कत्थचि नीतानम्पि दारूनं अरञ्ञसामिकानञ्ञेव सन्तकत्ता पुन थेय्यचित्तं उप्पादेत्वा गच्छति, पाराजिकमेवा’’ति वदन्ति, तं न युत्तं ‘‘आरक्खट्ठानं पत्वा…पे॰… अस्सतिया अतिक्कमती’’ति, सहसा तं ठानं अतिक्कमतीतिआदिना (पारा॰ अट्ठ॰ १.१०७) च आरक्खट्ठानातिक्कमेयेव आपत्तिया वुच्चमानत्ता, आरक्खट्ठानातिक्कममेव सन्धाय ‘‘इदं पन थेय्यचित्तेन परिहरन्तस्स आकासेन गच्छतोपि पाराजिकमेवा’’ति वुत्तं। यञ्च ‘‘यत्थ कत्थचि नीतानम्पि दारूनं अरञ्ञसामिकानञ्ञेव सन्तकत्ता’’ति कारणं वुत्तं, तम्पि आरक्खट्ठानतो बहि पाराजिकापज्जनस्स कारणं न होति भण्डदेय्यभावस्सेव कारणत्ता। तेसं सन्तकत्तेनेव हि बहि कतस्सापि भण्डदेय्यं जातं, इतरथा च भण्डदेय्यम्पि न सिया सुङ्कघातातिक्कमे विय। अद्धिकेहि दिन्नमेव सुङ्किकानं सन्तकं होति, नादिन्नं, तेन तं ठानं यतो कुतोचि पच्चयतो सुद्धचित्तेन अतिक्कन्तस्स भण्डदेय्यम्पि न होति। इध पन अरञ्ञसामिकानं सन्तकत्ता सब्बत्थापि भण्डदेय्यमेव होति, तेनेवेतं अरञ्ञे आरक्खट्ठानं सुङ्कघाततोपि गरुतरं जातं। यदि हि आरक्खट्ठानतो बहिपि थेय्यचित्ते सति अवहारो भवेय्य, आरक्खट्ठानं पत्वातिआदिना ठाननियमो निरत्थको सिया यत्थ कत्थचि थेय्यचित्ते उप्पन्ने पाराजिकन्ति वत्तब्बतो। तस्मा आरक्खट्ठानतो बहि थेय्यचित्तेन गच्छन्तस्स अवहारो न भवति एवाति निट्ठमेत्थ गन्तब्बं। इदं पन थेय्यचित्तेन परिहरन्तस्साति यस्मिं पदेसे अतिक्कन्ते तेसं अरञ्ञं आरक्खट्ठानञ्च अतिक्कन्तो नाम होति, तं पदेसं आकासेनापि अतिक्कमनवसेन गच्छन्तस्सापीति अत्थो।
Adisvā gacchati, bhaṇḍadeyyanti suddhacittena gatassa bhaṇḍadeyyaṃ. Ārakkhaṭṭhānampi suddhacittena atikkamitvā theyyacitte uppannepi avahāro natthi ārakkhaṭṭhānassa atikkantattā. Keci pana ‘‘yattha katthaci nītānampi dārūnaṃ araññasāmikānaññeva santakattā puna theyyacittaṃ uppādetvā gacchati, pārājikamevā’’ti vadanti, taṃ na yuttaṃ ‘‘ārakkhaṭṭhānaṃ patvā…pe… assatiyā atikkamatī’’ti, sahasā taṃ ṭhānaṃ atikkamatītiādinā (pārā. aṭṭha. 1.107) ca ārakkhaṭṭhānātikkameyeva āpattiyā vuccamānattā, ārakkhaṭṭhānātikkamameva sandhāya ‘‘idaṃ pana theyyacittena pariharantassa ākāsena gacchatopi pārājikamevā’’ti vuttaṃ. Yañca ‘‘yattha katthaci nītānampi dārūnaṃ araññasāmikānaññeva santakattā’’ti kāraṇaṃ vuttaṃ, tampi ārakkhaṭṭhānato bahi pārājikāpajjanassa kāraṇaṃ na hoti bhaṇḍadeyyabhāvasseva kāraṇattā. Tesaṃ santakatteneva hi bahi katassāpi bhaṇḍadeyyaṃ jātaṃ, itarathā ca bhaṇḍadeyyampi na siyā suṅkaghātātikkame viya. Addhikehi dinnameva suṅkikānaṃ santakaṃ hoti, nādinnaṃ, tena taṃ ṭhānaṃ yato kutoci paccayato suddhacittena atikkantassa bhaṇḍadeyyampi na hoti. Idha pana araññasāmikānaṃ santakattā sabbatthāpi bhaṇḍadeyyameva hoti, tenevetaṃ araññe ārakkhaṭṭhānaṃ suṅkaghātatopi garutaraṃ jātaṃ. Yadi hi ārakkhaṭṭhānato bahipi theyyacitte sati avahāro bhaveyya, ārakkhaṭṭhānaṃ patvātiādinā ṭhānaniyamo niratthako siyā yattha katthaci theyyacitte uppanne pārājikanti vattabbato. Tasmā ārakkhaṭṭhānato bahi theyyacittena gacchantassa avahāro na bhavati evāti niṭṭhamettha gantabbaṃ. Idaṃ pana theyyacittena pariharantassāti yasmiṃ padese atikkante tesaṃ araññaṃ ārakkhaṭṭhānañca atikkanto nāma hoti, taṃ padesaṃ ākāsenāpi atikkamanavasena gacchantassāpīti attho.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / २. दुतियपाराजिकं • 2. Dutiyapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / २. दुतियपाराजिकं • 2. Dutiyapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / अरञ्ञट्ठकथावण्णना • Araññaṭṭhakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / भूमट्ठकथादिवण्णना • Bhūmaṭṭhakathādivaṇṇanā
