| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā |
อรญฺญฎฺฐกถาวณฺณนา
Araññaṭṭhakathāvaṇṇanā
๑๐๗. อรญฺญฎฺฐกถายํ วินิวิชฺฌิตฺวาติ อุชุกเมว วินิวิชฺฌิตฺวาฯ ลกฺขณจฺฉินฺนสฺสาติ อรญฺญสามิกานํ หตฺถโต กิณิตฺวา คณฺหเนฺตหิ กตอกฺขราทิสญฺญาณสฺสฯ ฉลฺลิยา ปริโยนทฺธนฺติ อิมินา สามิกานํ นิราเปกฺขตาย จิรฉฑฺฑิตภาวํ ทีเปติ, เตนาห ‘‘คเหตุํ วฎฺฎตี’’ติฯ ยทิ สามิกานํ สาเปกฺขตา อตฺถิ, น วฎฺฎติฯ ตานิ กตานิ อชฺฌาวุตฺถานิ จ โหนฺตีติ ตานิ เคหาทีนิ กตานิ ปรินิฎฺฐิตานิ มนุเสฺสหิ จ อชฺฌาวุตฺถานิ จ โหนฺติฯ ทารูนีติ เคหาทีนํ กตตฺตา อวสิฎฺฐทารูนิฯ คเหตุํ วฎฺฎตีติ สามิกานํ อนาลยตฺตา วุตฺตํ, เต จ ยทิ คหณกาเล ทิสฺวา สาลยา หุตฺวา วาเรนฺติ, คเหตุํ น วฎฺฎติเยวฯ ‘‘เทหี’’ติ วุเตฺต ทาตพฺพเมวาติ ‘‘เทหี’’ติ วุเตฺต ‘‘ทสฺสามี’’ติ อาโภคํ กตฺวา คจฺฉนฺตสฺส ‘‘เทหี’’ติ อวุเตฺต อทตฺวา คมเน อาปตฺติ นตฺถิฯ ปจฺฉาปิ เตหิ โจทิเต ทาตพฺพเมวฯ
107. Araññaṭṭhakathāyaṃ vinivijjhitvāti ujukameva vinivijjhitvā. Lakkhaṇacchinnassāti araññasāmikānaṃ hatthato kiṇitvā gaṇhantehi kataakkharādisaññāṇassa. Challiyā pariyonaddhanti iminā sāmikānaṃ nirāpekkhatāya cirachaḍḍitabhāvaṃ dīpeti, tenāha ‘‘gahetuṃ vaṭṭatī’’ti. Yadi sāmikānaṃ sāpekkhatā atthi, na vaṭṭati. Tāni katāni ajjhāvutthāni ca hontīti tāni gehādīni katāni pariniṭṭhitāni manussehi ca ajjhāvutthāni ca honti. Dārūnīti gehādīnaṃ katattā avasiṭṭhadārūni. Gahetuṃ vaṭṭatīti sāmikānaṃ anālayattā vuttaṃ, te ca yadi gahaṇakāle disvā sālayā hutvā vārenti, gahetuṃ na vaṭṭatiyeva. ‘‘Dehī’’ti vutte dātabbamevāti ‘‘dehī’’ti vutte ‘‘dassāmī’’ti ābhogaṃ katvā gacchantassa ‘‘dehī’’ti avutte adatvā gamane āpatti natthi. Pacchāpi tehi codite dātabbameva.
อทิสฺวา คจฺฉติ, ภณฺฑเทยฺยนฺติ สุทฺธจิเตฺตน คตสฺส ภณฺฑเทยฺยํฯ อารกฺขฎฺฐานมฺปิ สุทฺธจิเตฺตน อติกฺกมิตฺวา เถยฺยจิเตฺต อุปฺปเนฺนปิ อวหาโร นตฺถิ อารกฺขฎฺฐานสฺส อติกฺกนฺตตฺตาฯ เกจิ ปน ‘‘ยตฺถ กตฺถจิ นีตานมฺปิ ทารูนํ อรญฺญสามิกานเญฺญว สนฺตกตฺตา ปุน เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา คจฺฉติ, ปาราชิกเมวา’’ติ วทนฺติ, ตํ น ยุตฺตํ ‘‘อารกฺขฎฺฐานํ ปตฺวา…เป.… อสฺสติยา อติกฺกมตี’’ติ, สหสา ตํ ฐานํ อติกฺกมตีติอาทินา (ปารา. อฎฺฐ. ๑.๑๐๗) จ อารกฺขฎฺฐานาติกฺกเมเยว อาปตฺติยา วุจฺจมานตฺตา, อารกฺขฎฺฐานาติกฺกมเมว สนฺธาย ‘‘อิทํ ปน เถยฺยจิเตฺตน ปริหรนฺตสฺส อากาเสน คจฺฉโตปิ ปาราชิกเมวา’’ติ วุตฺตํฯ ยญฺจ ‘‘ยตฺถ กตฺถจิ นีตานมฺปิ ทารูนํ อรญฺญสามิกานเญฺญว สนฺตกตฺตา’’ติ การณํ วุตฺตํ, ตมฺปิ อารกฺขฎฺฐานโต พหิ ปาราชิกาปชฺชนสฺส การณํ น โหติ ภณฺฑเทยฺยภาวเสฺสว การณตฺตาฯ เตสํ สนฺตกเตฺตเนว หิ พหิ กตสฺสาปิ ภณฺฑเทยฺยํ ชาตํ, อิตรถา จ ภณฺฑเทยฺยมฺปิ น สิยา สุงฺกฆาตาติกฺกเม วิยฯ อทฺธิเกหิ ทินฺนเมว สุงฺกิกานํ สนฺตกํ โหติ, นาทินฺนํ, เตน ตํ ฐานํ ยโต กุโตจิ ปจฺจยโต สุทฺธจิเตฺตน อติกฺกนฺตสฺส ภณฺฑเทยฺยมฺปิ น โหติฯ อิธ ปน อรญฺญสามิกานํ สนฺตกตฺตา สพฺพตฺถาปิ ภณฺฑเทยฺยเมว โหติ, เตเนเวตํ อรเญฺญ อารกฺขฎฺฐานํ สุงฺกฆาตโตปิ ครุตรํ ชาตํฯ ยทิ หิ อารกฺขฎฺฐานโต พหิปิ เถยฺยจิเตฺต สติ อวหาโร ภเวยฺย, อารกฺขฎฺฐานํ ปตฺวาติอาทินา ฐานนิยโม นิรตฺถโก สิยา ยตฺถ กตฺถจิ เถยฺยจิเตฺต อุปฺปเนฺน ปาราชิกนฺติ วตฺตพฺพโตฯ ตสฺมา อารกฺขฎฺฐานโต พหิ เถยฺยจิเตฺตน คจฺฉนฺตสฺส อวหาโร น ภวติ เอวาติ นิฎฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํฯ อิทํ ปน เถยฺยจิเตฺตน ปริหรนฺตสฺสาติ ยสฺมิํ ปเทเส อติกฺกเนฺต เตสํ อรญฺญํ อารกฺขฎฺฐานญฺจ อติกฺกโนฺต นาม โหติ, ตํ ปเทสํ อากาเสนาปิ อติกฺกมนวเสน คจฺฉนฺตสฺสาปีติ อโตฺถฯ
Adisvā gacchati, bhaṇḍadeyyanti suddhacittena gatassa bhaṇḍadeyyaṃ. Ārakkhaṭṭhānampi suddhacittena atikkamitvā theyyacitte uppannepi avahāro natthi ārakkhaṭṭhānassa atikkantattā. Keci pana ‘‘yattha katthaci nītānampi dārūnaṃ araññasāmikānaññeva santakattā puna theyyacittaṃ uppādetvā gacchati, pārājikamevā’’ti vadanti, taṃ na yuttaṃ ‘‘ārakkhaṭṭhānaṃ patvā…pe… assatiyā atikkamatī’’ti, sahasā taṃ ṭhānaṃ atikkamatītiādinā (pārā. aṭṭha. 1.107) ca ārakkhaṭṭhānātikkameyeva āpattiyā vuccamānattā, ārakkhaṭṭhānātikkamameva sandhāya ‘‘idaṃ pana theyyacittena pariharantassa ākāsena gacchatopi pārājikamevā’’ti vuttaṃ. Yañca ‘‘yattha katthaci nītānampi dārūnaṃ araññasāmikānaññeva santakattā’’ti kāraṇaṃ vuttaṃ, tampi ārakkhaṭṭhānato bahi pārājikāpajjanassa kāraṇaṃ na hoti bhaṇḍadeyyabhāvasseva kāraṇattā. Tesaṃ santakatteneva hi bahi katassāpi bhaṇḍadeyyaṃ jātaṃ, itarathā ca bhaṇḍadeyyampi na siyā suṅkaghātātikkame viya. Addhikehi dinnameva suṅkikānaṃ santakaṃ hoti, nādinnaṃ, tena taṃ ṭhānaṃ yato kutoci paccayato suddhacittena atikkantassa bhaṇḍadeyyampi na hoti. Idha pana araññasāmikānaṃ santakattā sabbatthāpi bhaṇḍadeyyameva hoti, tenevetaṃ araññe ārakkhaṭṭhānaṃ suṅkaghātatopi garutaraṃ jātaṃ. Yadi hi ārakkhaṭṭhānato bahipi theyyacitte sati avahāro bhaveyya, ārakkhaṭṭhānaṃ patvātiādinā ṭhānaniyamo niratthako siyā yattha katthaci theyyacitte uppanne pārājikanti vattabbato. Tasmā ārakkhaṭṭhānato bahi theyyacittena gacchantassa avahāro na bhavati evāti niṭṭhamettha gantabbaṃ. Idaṃ pana theyyacittena pariharantassāti yasmiṃ padese atikkante tesaṃ araññaṃ ārakkhaṭṭhānañca atikkanto nāma hoti, taṃ padesaṃ ākāsenāpi atikkamanavasena gacchantassāpīti attho.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๒. ทุติยปาราชิกํ • 2. Dutiyapārājikaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๒. ทุติยปาราชิกํ • 2. Dutiyapārājikaṃ
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / อรญฺญฎฺฐกถาวณฺณนา • Araññaṭṭhakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ภูมฎฺฐกถาทิวณฺณนา • Bhūmaṭṭhakathādivaṇṇanā
