| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
८. अरिट्ठसिक्खापदं
8. Ariṭṭhasikkhāpadaṃ
४१७. अट्ठमे गन्धेति गिज्झे। ते हि गिधन्ति कुणपं अभिकङ्खन्तीति ‘‘गन्धा’’ति वुच्चन्ति । गद्धेतिपि पाठो, सोपि युज्जति यथा ‘‘युगनन्धो, युगनद्धो’’ति च ‘‘पटिबन्धो पटिबद्धो’’ति च। बाधयिंसूति हनिंसु। अस्साति अरिट्ठस्स।
417. Aṭṭhame gandheti gijjhe. Te hi gidhanti kuṇapaṃ abhikaṅkhantīti ‘‘gandhā’’ti vuccanti . Gaddhetipi pāṭho, sopi yujjati yathā ‘‘yuganandho, yuganaddho’’ti ca ‘‘paṭibandho paṭibaddho’’ti ca. Bādhayiṃsūti haniṃsu. Assāti ariṭṭhassa.
तद्धितेन वुत्तस्स अत्थस्स दस्सेतुमाह ‘‘ते’’तिआदि। तेति अन्तरायिका। तत्थाति पञ्चविधेसु अन्तरायिकेसु। ‘‘तथा’’तिपदेन ‘‘कम्मन्तरायिकं नामा’’ति पदं अतिदिसति। तं पनाति भिक्खुनिदूसककम्मं पन। मोक्खस्सेवाति मग्गनिब्बानस्सेव। मग्गो हि किलेसेहि मुच्चतीति अत्थेन मोक्खो नाम। झानम्पेत्थ सङ्गहितं नीवरणेहि विमुच्चनत्ता। निब्बानं विमुच्चीति अत्थेन मोक्खो नाम। फलम्पेत्थ सङ्गहितं विमुच्चितत्ता। नियतमिच्छादिट्ठिधम्माति नियतभावं पत्ता, नियतवसेन वा पवत्ता मिच्छादिट्ठिसङ्खाता धम्मा। ते पन नत्थिकअहेतुक अकिरियवसेन तिविधा। पण्डकादिगहणस्स निदस्सनमत्तत्ता ‘पटिसन्धिधम्मा’’तिपदेन अहेतुकद्विहेतुकपटिसन्धिधम्मा गहेतब्बा सब्बेसम्पि विपाकन्तरायिकभावतो। तेपि मोक्खस्सेव अन्तरायं करोन्ति, न सग्गस्स। ते पनाति अरियूपवादा पन। तावदेव उपवादन्तरायिका नामाति योजना। तापीति सञ्चिच्च आपन्ना आपत्तियोपि। पाराजिकापत्तिं सन्धाय वुत्तं ‘‘भिक्खुभावं वा पटिजानाती’’ति। सङ्घादिसेसापत्तिं सन्धाय वुत्तं ‘‘न वुट्ठाति वा’’ति। लहुकापत्तिं सन्धाय वुत्तं ‘‘न देसेति वा’’ति।
Taddhitena vuttassa atthassa dassetumāha ‘‘te’’tiādi. Teti antarāyikā. Tatthāti pañcavidhesu antarāyikesu. ‘‘Tathā’’tipadena ‘‘kammantarāyikaṃ nāmā’’ti padaṃ atidisati. Taṃ panāti bhikkhunidūsakakammaṃ pana. Mokkhassevāti magganibbānasseva. Maggo hi kilesehi muccatīti atthena mokkho nāma. Jhānampettha saṅgahitaṃ nīvaraṇehi vimuccanattā. Nibbānaṃ vimuccīti atthena mokkho nāma. Phalampettha saṅgahitaṃ vimuccitattā. Niyatamicchādiṭṭhidhammāti niyatabhāvaṃ pattā, niyatavasena vā pavattā micchādiṭṭhisaṅkhātā dhammā. Te pana natthikaahetuka akiriyavasena tividhā. Paṇḍakādigahaṇassa nidassanamattattā ‘paṭisandhidhammā’’tipadena ahetukadvihetukapaṭisandhidhammā gahetabbā sabbesampi vipākantarāyikabhāvato. Tepi mokkhasseva antarāyaṃ karonti, na saggassa. Te panāti ariyūpavādā pana. Tāvadeva upavādantarāyikā nāmāti yojanā. Tāpīti sañcicca āpannā āpattiyopi. Pārājikāpattiṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘bhikkhubhāvaṃ vā paṭijānātī’’ti. Saṅghādisesāpattiṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘na vuṭṭhāti vā’’ti. Lahukāpattiṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘na deseti vā’’ti.
तत्राति पञ्चविधेसु अन्तरायिकेसु। अयं भिक्खूति अरिट्ठो गन्धबाधिपुब्बो भिक्खु। सेसन्तरायिकेति आणावीतिक्कमन्तरायिकतो सेसे चतुब्बिधे अन्तरायिके। इमे आगारिकाति अगारे वसनसीला इमे मनुस्सा। भिक्खूपि पस्सन्ति फुसन्ति परिभुञ्जन्तीति सम्बन्धो। कस्मा न वट्टन्ति, वट्टन्तियेवाति अधिप्पायो। रसेन रसं संसन्दित्वाति उपादिण्णकरसेन अनुपादिण्णकरसं, अनुपादिण्णकरसेन वा उपादिण्णकरसं समानेत्वा। योनिसो पच्चवेक्खणस्स अभावतो संविज्जति छन्दरागो एत्थाति सच्छन्दरागो, सोयेव परिभोगो सच्छन्दरागपरिभोगो, तं। एकं कत्वाति समानं कत्वा। घटेन्तो विय पापकं दिट्ठिगतं उप्पादेत्वाति योजना। किंसद्दो गरहत्थो, कस्मा भगवता पठमपाराजिकं पञ्ञत्तं, न पञ्ञापेतब्बन्ति अत्थो। महासमुद्दं बन्धन्तो यथा अकत्तब्बं करोति, तथा पठमपाराजिकं पञ्ञपेन्तो भगवा अपञ्ञत्तं पञ्ञपेतीति अधिप्पायो। एत्थाति पठमपाराजिके। आसन्ति भब्बासं। आणाचक्केति आणासङ्खाते चक्के।
Tatrāti pañcavidhesu antarāyikesu. Ayaṃ bhikkhūti ariṭṭho gandhabādhipubbo bhikkhu. Sesantarāyiketi āṇāvītikkamantarāyikato sese catubbidhe antarāyike. Ime āgārikāti agāre vasanasīlā ime manussā. Bhikkhūpi passanti phusanti paribhuñjantīti sambandho. Kasmā na vaṭṭanti, vaṭṭantiyevāti adhippāyo. Rasena rasaṃ saṃsanditvāti upādiṇṇakarasena anupādiṇṇakarasaṃ, anupādiṇṇakarasena vā upādiṇṇakarasaṃ samānetvā. Yoniso paccavekkhaṇassa abhāvato saṃvijjati chandarāgo etthāti sacchandarāgo, soyeva paribhogo sacchandarāgaparibhogo, taṃ. Ekaṃ katvāti samānaṃ katvā. Ghaṭento viya pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppādetvāti yojanā. Kiṃsaddo garahattho, kasmā bhagavatā paṭhamapārājikaṃ paññattaṃ, na paññāpetabbanti attho. Mahāsamuddaṃ bandhanto yathā akattabbaṃ karoti, tathā paṭhamapārājikaṃ paññapento bhagavā apaññattaṃ paññapetīti adhippāyo. Etthāti paṭhamapārājike. Āsanti bhabbāsaṃ. Āṇācakketi āṇāsaṅkhāte cakke.
अट्ठियेव अट्ठिकं कुच्छितत्थेन, कुच्छितत्थे हि को। अट्ठिकमेव खलो नीचट्ठेन लामकट्ठेनाति अट्ठिकङ्खलो निग्गहीतागमं कत्वा। तेन उपमा सदिसाति अट्ठिकङ्खलूपमा। ‘‘अट्ठी’’ति च ‘‘कङ्खल’’न्ति च पदं गहेत्वा वण्णेन्ति आचरिया (सारत्थ॰ टी॰ पाचित्तिय ३.४१७; वि॰ वि॰ टी॰ पाचित्तिय २.४१७; म॰ नि॰ अट्ठ॰ २.४२; म॰ नि॰ टी॰ ३.४२)। अङ्गारकासूपमाति अङ्गाररासिसदिसा, अङ्गारेहि वा परिपुण्णा आवाटसदिसा। असिसूनूपमाति एत्थ असीति खग्गो। सो हि असते खिपते अनेनाति ‘‘असी’’ति वुच्चति। सूनाति अधिकोट्टनं। तञ्हि सुनति सञ्चुण्णभावं गच्छति एत्थाति ‘‘सूना’’ति वुच्चति। असिना सूनाति असिसूना, ताय उपमा सदिसाति असिसूनूपमा। सत्तिसूलूपमाति सत्तिया च सूलेन च सदिसा। एत्थाति इमिस्सं अट्ठकथायं। मज्झिमट्ठकथायं अलगद्दूपमसुत्ते (म॰ नि॰ अट्ठ॰ १.२३४ आदयो) गहेतब्बो। एवंसद्दखोसद्दानमन्तरे वियसद्दस्स ब्यादेसभावं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘एवं विय खो’’ति। अट्ठमं।
Aṭṭhiyeva aṭṭhikaṃ kucchitatthena, kucchitatthe hi ko. Aṭṭhikameva khalo nīcaṭṭhena lāmakaṭṭhenāti aṭṭhikaṅkhalo niggahītāgamaṃ katvā. Tena upamā sadisāti aṭṭhikaṅkhalūpamā. ‘‘Aṭṭhī’’ti ca ‘‘kaṅkhala’’nti ca padaṃ gahetvā vaṇṇenti ācariyā (sārattha. ṭī. pācittiya 3.417; vi. vi. ṭī. pācittiya 2.417; ma. ni. aṭṭha. 2.42; ma. ni. ṭī. 3.42). Aṅgārakāsūpamāti aṅgārarāsisadisā, aṅgārehi vā paripuṇṇā āvāṭasadisā. Asisūnūpamāti ettha asīti khaggo. So hi asate khipate anenāti ‘‘asī’’ti vuccati. Sūnāti adhikoṭṭanaṃ. Tañhi sunati sañcuṇṇabhāvaṃ gacchati etthāti ‘‘sūnā’’ti vuccati. Asinā sūnāti asisūnā, tāya upamā sadisāti asisūnūpamā. Sattisūlūpamāti sattiyā ca sūlena ca sadisā. Etthāti imissaṃ aṭṭhakathāyaṃ. Majjhimaṭṭhakathāyaṃ alagaddūpamasutte (ma. ni. aṭṭha. 1.234 ādayo) gahetabbo. Evaṃsaddakhosaddānamantare viyasaddassa byādesabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘evaṃ viya kho’’ti. Aṭṭhamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ७. सप्पाणकवग्गो • 7. Sappāṇakavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ८. अरिट्ठसिक्खापदवण्णना • 8. Ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ८. अरिट्ठसिक्खापदवण्णना • 8. Ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ८. अरिट्ठसिक्खापदवण्णना • 8. Ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ८. अरिट्ठसिक्खापदवण्णना • 8. Ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā
