| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๘. อริฎฺฐสิกฺขาปทํ
8. Ariṭṭhasikkhāpadaṃ
๔๑๗. อฎฺฐเม คเนฺธติ คิเชฺฌฯ เต หิ คิธนฺติ กุณปํ อภิกงฺขนฺตีติ ‘‘คนฺธา’’ติ วุจฺจนฺติ ฯ คเทฺธติปิ ปาโฐ, โสปิ ยุชฺชติ ยถา ‘‘ยุคนโนฺธ, ยุคนโทฺธ’’ติ จ ‘‘ปฎิพโนฺธ ปฎิพโทฺธ’’ติ จฯ พาธยิํสูติ หนิํสุฯ อสฺสาติ อริฎฺฐสฺสฯ
417. Aṭṭhame gandheti gijjhe. Te hi gidhanti kuṇapaṃ abhikaṅkhantīti ‘‘gandhā’’ti vuccanti . Gaddhetipi pāṭho, sopi yujjati yathā ‘‘yuganandho, yuganaddho’’ti ca ‘‘paṭibandho paṭibaddho’’ti ca. Bādhayiṃsūti haniṃsu. Assāti ariṭṭhassa.
ตทฺธิเตน วุตฺตสฺส อตฺถสฺส ทเสฺสตุมาห ‘‘เต’’ติอาทิฯ เตติ อนฺตรายิกาฯ ตตฺถาติ ปญฺจวิเธสุ อนฺตรายิเกสุฯ ‘‘ตถา’’ติปเทน ‘‘กมฺมนฺตรายิกํ นามา’’ติ ปทํ อติทิสติฯ ตํ ปนาติ ภิกฺขุนิทูสกกมฺมํ ปนฯ โมกฺขเสฺสวาติ มคฺคนิพฺพานเสฺสวฯ มโคฺค หิ กิเลเสหิ มุจฺจตีติ อเตฺถน โมโกฺข นามฯ ฌานเมฺปตฺถ สงฺคหิตํ นีวรเณหิ วิมุจฺจนตฺตาฯ นิพฺพานํ วิมุจฺจีติ อเตฺถน โมโกฺข นามฯ ผลเมฺปตฺถ สงฺคหิตํ วิมุจฺจิตตฺตาฯ นิยตมิจฺฉาทิฎฺฐิธมฺมาติ นิยตภาวํ ปตฺตา, นิยตวเสน วา ปวตฺตา มิจฺฉาทิฎฺฐิสงฺขาตา ธมฺมาฯ เต ปน นตฺถิกอเหตุก อกิริยวเสน ติวิธาฯ ปณฺฑกาทิคหณสฺส นิทสฺสนมตฺตตฺตา ‘ปฎิสนฺธิธมฺมา’’ติปเทน อเหตุกทฺวิเหตุกปฎิสนฺธิธมฺมา คเหตพฺพา สเพฺพสมฺปิ วิปากนฺตรายิกภาวโตฯ เตปิ โมกฺขเสฺสว อนฺตรายํ กโรนฺติ, น สคฺคสฺสฯ เต ปนาติ อริยูปวาทา ปนฯ ตาวเทว อุปวาทนฺตรายิกา นามาติ โยชนาฯ ตาปีติ สญฺจิจฺจ อาปนฺนา อาปตฺติโยปิฯ ปาราชิกาปตฺติํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘ภิกฺขุภาวํ วา ปฎิชานาตี’’ติฯ สงฺฆาทิเสสาปตฺติํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘น วุฎฺฐาติ วา’’ติฯ ลหุกาปตฺติํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘น เทเสติ วา’’ติฯ
Taddhitena vuttassa atthassa dassetumāha ‘‘te’’tiādi. Teti antarāyikā. Tatthāti pañcavidhesu antarāyikesu. ‘‘Tathā’’tipadena ‘‘kammantarāyikaṃ nāmā’’ti padaṃ atidisati. Taṃ panāti bhikkhunidūsakakammaṃ pana. Mokkhassevāti magganibbānasseva. Maggo hi kilesehi muccatīti atthena mokkho nāma. Jhānampettha saṅgahitaṃ nīvaraṇehi vimuccanattā. Nibbānaṃ vimuccīti atthena mokkho nāma. Phalampettha saṅgahitaṃ vimuccitattā. Niyatamicchādiṭṭhidhammāti niyatabhāvaṃ pattā, niyatavasena vā pavattā micchādiṭṭhisaṅkhātā dhammā. Te pana natthikaahetuka akiriyavasena tividhā. Paṇḍakādigahaṇassa nidassanamattattā ‘paṭisandhidhammā’’tipadena ahetukadvihetukapaṭisandhidhammā gahetabbā sabbesampi vipākantarāyikabhāvato. Tepi mokkhasseva antarāyaṃ karonti, na saggassa. Te panāti ariyūpavādā pana. Tāvadeva upavādantarāyikā nāmāti yojanā. Tāpīti sañcicca āpannā āpattiyopi. Pārājikāpattiṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘bhikkhubhāvaṃ vā paṭijānātī’’ti. Saṅghādisesāpattiṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘na vuṭṭhāti vā’’ti. Lahukāpattiṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘na deseti vā’’ti.
ตตฺราติ ปญฺจวิเธสุ อนฺตรายิเกสุฯ อยํ ภิกฺขูติ อริโฎฺฐ คนฺธพาธิปุโพฺพ ภิกฺขุฯ เสสนฺตรายิเกติ อาณาวีติกฺกมนฺตรายิกโต เสเส จตุพฺพิเธ อนฺตรายิเกฯ อิเม อาคาริกาติ อคาเร วสนสีลา อิเม มนุสฺสาฯ ภิกฺขูปิ ปสฺสนฺติ ผุสนฺติ ปริภุญฺชนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ กสฺมา น วฎฺฎนฺติ, วฎฺฎนฺติเยวาติ อธิปฺปาโยฯ รเสน รสํ สํสนฺทิตฺวาติ อุปาทิณฺณกรเสน อนุปาทิณฺณกรสํ, อนุปาทิณฺณกรเสน วา อุปาทิณฺณกรสํ สมาเนตฺวาฯ โยนิโส ปจฺจเวกฺขณสฺส อภาวโต สํวิชฺชติ ฉนฺทราโค เอตฺถาติ สจฺฉนฺทราโค, โสเยว ปริโภโค สจฺฉนฺทราคปริโภโค, ตํฯ เอกํ กตฺวาติ สมานํ กตฺวาฯ ฆเฎโนฺต วิย ปาปกํ ทิฎฺฐิคตํ อุปฺปาเทตฺวาติ โยชนาฯ กิํสโทฺท ครหโตฺถ, กสฺมา ภควตา ปฐมปาราชิกํ ปญฺญตฺตํ, น ปญฺญาเปตพฺพนฺติ อโตฺถฯ มหาสมุทฺทํ พนฺธโนฺต ยถา อกตฺตพฺพํ กโรติ, ตถา ปฐมปาราชิกํ ปญฺญเปโนฺต ภควา อปญฺญตฺตํ ปญฺญเปตีติ อธิปฺปาโยฯ เอตฺถาติ ปฐมปาราชิเกฯ อาสนฺติ ภพฺพาสํฯ อาณาจเกฺกติ อาณาสงฺขาเต จเกฺกฯ
Tatrāti pañcavidhesu antarāyikesu. Ayaṃ bhikkhūti ariṭṭho gandhabādhipubbo bhikkhu. Sesantarāyiketi āṇāvītikkamantarāyikato sese catubbidhe antarāyike. Ime āgārikāti agāre vasanasīlā ime manussā. Bhikkhūpi passanti phusanti paribhuñjantīti sambandho. Kasmā na vaṭṭanti, vaṭṭantiyevāti adhippāyo. Rasena rasaṃ saṃsanditvāti upādiṇṇakarasena anupādiṇṇakarasaṃ, anupādiṇṇakarasena vā upādiṇṇakarasaṃ samānetvā. Yoniso paccavekkhaṇassa abhāvato saṃvijjati chandarāgo etthāti sacchandarāgo, soyeva paribhogo sacchandarāgaparibhogo, taṃ. Ekaṃ katvāti samānaṃ katvā. Ghaṭento viya pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppādetvāti yojanā. Kiṃsaddo garahattho, kasmā bhagavatā paṭhamapārājikaṃ paññattaṃ, na paññāpetabbanti attho. Mahāsamuddaṃ bandhanto yathā akattabbaṃ karoti, tathā paṭhamapārājikaṃ paññapento bhagavā apaññattaṃ paññapetīti adhippāyo. Etthāti paṭhamapārājike. Āsanti bhabbāsaṃ. Āṇācakketi āṇāsaṅkhāte cakke.
อฎฺฐิเยว อฎฺฐิกํ กุจฺฉิตเตฺถน, กุจฺฉิตเตฺถ หิ โกฯ อฎฺฐิกเมว ขโล นีจเฎฺฐน ลามกเฎฺฐนาติ อฎฺฐิกงฺขโล นิคฺคหีตาคมํ กตฺวาฯ เตน อุปมา สทิสาติ อฎฺฐิกงฺขลูปมาฯ ‘‘อฎฺฐี’’ติ จ ‘‘กงฺขล’’นฺติ จ ปทํ คเหตฺวา วเณฺณนฺติ อาจริยา (สารตฺถ. ฎี. ปาจิตฺติย ๓.๔๑๗; วิ. วิ. ฎี. ปาจิตฺติย ๒.๔๑๗; ม. นิ. อฎฺฐ. ๒.๔๒; ม. นิ. ฎี. ๓.๔๒)ฯ องฺคารกาสูปมาติ องฺคารราสิสทิสา, องฺคาเรหิ วา ปริปุณฺณา อาวาฎสทิสาฯ อสิสูนูปมาติ เอตฺถ อสีติ ขโคฺคฯ โส หิ อสเต ขิปเต อเนนาติ ‘‘อสี’’ติ วุจฺจติฯ สูนาติ อธิโกฎฺฎนํฯ ตญฺหิ สุนติ สญฺจุณฺณภาวํ คจฺฉติ เอตฺถาติ ‘‘สูนา’’ติ วุจฺจติฯ อสินา สูนาติ อสิสูนา, ตาย อุปมา สทิสาติ อสิสูนูปมาฯ สตฺติสูลูปมาติ สตฺติยา จ สูเลน จ สทิสาฯ เอตฺถาติ อิมิสฺสํ อฎฺฐกถายํฯ มชฺฌิมฎฺฐกถายํ อลคทฺทูปมสุเตฺต (ม. นิ. อฎฺฐ. ๑.๒๓๔ อาทโย) คเหตโพฺพฯ เอวํสทฺทโขสทฺทานมนฺตเร วิยสทฺทสฺส พฺยาเทสภาวํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘เอวํ วิย โข’’ติฯ อฎฺฐมํฯ
Aṭṭhiyeva aṭṭhikaṃ kucchitatthena, kucchitatthe hi ko. Aṭṭhikameva khalo nīcaṭṭhena lāmakaṭṭhenāti aṭṭhikaṅkhalo niggahītāgamaṃ katvā. Tena upamā sadisāti aṭṭhikaṅkhalūpamā. ‘‘Aṭṭhī’’ti ca ‘‘kaṅkhala’’nti ca padaṃ gahetvā vaṇṇenti ācariyā (sārattha. ṭī. pācittiya 3.417; vi. vi. ṭī. pācittiya 2.417; ma. ni. aṭṭha. 2.42; ma. ni. ṭī. 3.42). Aṅgārakāsūpamāti aṅgārarāsisadisā, aṅgārehi vā paripuṇṇā āvāṭasadisā. Asisūnūpamāti ettha asīti khaggo. So hi asate khipate anenāti ‘‘asī’’ti vuccati. Sūnāti adhikoṭṭanaṃ. Tañhi sunati sañcuṇṇabhāvaṃ gacchati etthāti ‘‘sūnā’’ti vuccati. Asinā sūnāti asisūnā, tāya upamā sadisāti asisūnūpamā. Sattisūlūpamāti sattiyā ca sūlena ca sadisā. Etthāti imissaṃ aṭṭhakathāyaṃ. Majjhimaṭṭhakathāyaṃ alagaddūpamasutte (ma. ni. aṭṭha. 1.234 ādayo) gahetabbo. Evaṃsaddakhosaddānamantare viyasaddassa byādesabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘evaṃ viya kho’’ti. Aṭṭhamaṃ.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๗. สปฺปาณกวโคฺค • 7. Sappāṇakavaggo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๘. อริฎฺฐสิกฺขาปทวณฺณนา • 8. Ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ๘. อริฎฺฐสิกฺขาปทวณฺณนา • 8. Ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ๘. อริฎฺฐสิกฺขาปทวณฺณนา • 8. Ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๘. อริฎฺฐสิกฺขาปทวณฺณนา • 8. Ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā
