Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
८. अरिट्ठसिक्खापदवण्णना
8. Ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā
४१७. अट्ठमे – गद्धे बाधयिंसूति गद्धबाधिनो; गद्धबाधिनो पुब्बपुरिसा अस्साति गद्धबाधिपुब्बो, तस्स गद्धबाधिपुब्बस्स गिज्झघातककुलप्पसुतस्साति अत्थो।
417. Aṭṭhame – gaddhe bādhayiṃsūti gaddhabādhino; gaddhabādhino pubbapurisā assāti gaddhabādhipubbo, tassa gaddhabādhipubbassa gijjhaghātakakulappasutassāti attho.
सग्गमोक्खानं अन्तरायं करोन्तीति अन्तरायिका। ते कम्मकिलेसविपाकउपवादआणावीतिक्कमवसेन पञ्चविधा। तत्थ पञ्चानन्तरियकम्मा कम्मन्तरायिका नाम। तथा भिक्खुनीदूसककम्मं, तं पन मोक्खस्सेव अन्तरायं करोति, न सग्गस्स। नियतमिच्छादिट्ठिधम्मा किलेसन्तरायिका नाम। पण्डकतिरच्छानगतउभतोब्यञ्जनकानं पटिसन्धिधम्मा विपाकन्तरायिका नाम। अरियूपवादा उपवादन्तरायिका नाम, ते पन याव अरिये न खमापेन्ति तावदेव, न ततो परं। सञ्चिच्च आपन्ना आपत्तियो आणावीतिक्कमन्तरायिका नाम, तापि याव भिक्खुभावं वा पटिजानाति, न वुट्ठाति वा न देसेति वा तावदेव, न ततो परं।
Saggamokkhānaṃ antarāyaṃ karontīti antarāyikā. Te kammakilesavipākaupavādaāṇāvītikkamavasena pañcavidhā. Tattha pañcānantariyakammā kammantarāyikā nāma. Tathā bhikkhunīdūsakakammaṃ, taṃ pana mokkhasseva antarāyaṃ karoti, na saggassa. Niyatamicchādiṭṭhidhammā kilesantarāyikā nāma. Paṇḍakatiracchānagataubhatobyañjanakānaṃ paṭisandhidhammā vipākantarāyikā nāma. Ariyūpavādā upavādantarāyikā nāma, te pana yāva ariye na khamāpenti tāvadeva, na tato paraṃ. Sañcicca āpannā āpattiyo āṇāvītikkamantarāyikā nāma, tāpi yāva bhikkhubhāvaṃ vā paṭijānāti, na vuṭṭhāti vā na deseti vā tāvadeva, na tato paraṃ.
तत्रायं भिक्खु बहुस्सुतो धम्मकथिको सेसन्तरायिके जानाति, विनये पन अकोविदत्ता पण्णत्तिवीतिक्कमन्तरायिके न जानाति, तस्मा रहोगतो एवं चिन्तेसि – ‘‘इमे आगारिका पञ्च कामगुणे परिभुञ्जन्ता सोतापन्नापि सकदागामिनोपि अनागामिनोपि होन्ति, भिक्खूपि मनापिकानि चक्खुविञ्ञेय्यानि रूपानि पस्सन्ति…पे॰… कायविञ्ञेय्ये फोट्ठब्बे फुसन्ति, मुदुकानि अत्थरणपावुरणादीनि परिभुञ्जन्ति, एतं सब्बं वट्टति। कस्मा इत्थिरूपा…पे॰… इत्थिफोट्ठब्बा एव न वट्टन्ति, एतेपि वट्टन्ती’’ति। एवं रसेन रसं संसन्दित्वा सच्छन्दरागपरिभोगञ्च निच्छन्दरागपरिभोगञ्च एकं कत्वा थूलवाकेहि सद्धिं अतिसुखुमसुत्तं घटेन्तो विय सासपेन सद्धिं सिनेरुं उपसंहरन्तो विय पापकं दिट्ठिगतं उप्पादेत्वा ‘‘किं भगवता महासमुद्दं बन्धन्तेन विय महता उस्साहेन पठमपाराजिकं पञ्ञत्तं, नत्थि एत्थ दोसो’’ति सब्बञ्ञुतञ्ञाणेन सद्धिं पटिविरुज्झन्तो भब्बपुग्गलानं आसं छिन्दन्तो जिनस्स आणाचक्के पहारमदासि। तेनाह – ‘‘तथाहं भगवता धम्मं देसितं आजानामी’’तिआदि।
Tatrāyaṃ bhikkhu bahussuto dhammakathiko sesantarāyike jānāti, vinaye pana akovidattā paṇṇattivītikkamantarāyike na jānāti, tasmā rahogato evaṃ cintesi – ‘‘ime āgārikā pañca kāmaguṇe paribhuñjantā sotāpannāpi sakadāgāminopi anāgāminopi honti, bhikkhūpi manāpikāni cakkhuviññeyyāni rūpāni passanti…pe… kāyaviññeyye phoṭṭhabbe phusanti, mudukāni attharaṇapāvuraṇādīni paribhuñjanti, etaṃ sabbaṃ vaṭṭati. Kasmā itthirūpā…pe… itthiphoṭṭhabbā eva na vaṭṭanti, etepi vaṭṭantī’’ti. Evaṃ rasena rasaṃ saṃsanditvā sacchandarāgaparibhogañca nicchandarāgaparibhogañca ekaṃ katvā thūlavākehi saddhiṃ atisukhumasuttaṃ ghaṭento viya sāsapena saddhiṃ sineruṃ upasaṃharanto viya pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppādetvā ‘‘kiṃ bhagavatā mahāsamuddaṃ bandhantena viya mahatā ussāhena paṭhamapārājikaṃ paññattaṃ, natthi ettha doso’’ti sabbaññutaññāṇena saddhiṃ paṭivirujjhanto bhabbapuggalānaṃ āsaṃ chindanto jinassa āṇācakke pahāramadāsi. Tenāha – ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādi.
अट्ठिकङ्कलूपमातिआदिम्हि अट्ठिकङ्कलूपमा अप्पस्सादट्ठेन। मंसपेसूपमा बहुसाधारणट्ठेन। तिणुक्कूपमा अनुदहनट्ठेन। अङ्गारकासूपमा महाभितापनट्ठेन। सुपिनकूपमा इत्तरपच्चुपट्ठानट्ठेन। याचितकूपमा तावकालिकट्ठेन। रुक्खफलूपमा सब्बङ्गपच्चङ्गपलिभञ्जनट्ठेन। असिसूनूपमा अधिकुट्टनट्ठेन। सत्तिसूलूपमा विनिविज्झनट्ठेन। सप्पसिरूपमा सासङ्कसप्पटिभयट्ठेनाति अयमेत्थ सङ्खेपो। वित्थारो पन पपञ्चसूदनियं मज्झिमट्ठकथायं (म॰ नि॰ १.२३४ आदयो; २.४२ आदयो) गहेतब्बो। एवं ब्याखोति एवं विय खो। सेसमेत्थ पुब्बे वुत्तनयत्ता उत्तानमेव।
Aṭṭhikaṅkalūpamātiādimhi aṭṭhikaṅkalūpamā appassādaṭṭhena. Maṃsapesūpamā bahusādhāraṇaṭṭhena. Tiṇukkūpamā anudahanaṭṭhena. Aṅgārakāsūpamā mahābhitāpanaṭṭhena. Supinakūpamā ittarapaccupaṭṭhānaṭṭhena. Yācitakūpamā tāvakālikaṭṭhena. Rukkhaphalūpamā sabbaṅgapaccaṅgapalibhañjanaṭṭhena. Asisūnūpamā adhikuṭṭanaṭṭhena. Sattisūlūpamā vinivijjhanaṭṭhena. Sappasirūpamā sāsaṅkasappaṭibhayaṭṭhenāti ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana papañcasūdaniyaṃ majjhimaṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. 1.234 ādayo; 2.42 ādayo) gahetabbo. Evaṃ byākhoti evaṃ viya kho. Sesamettha pubbe vuttanayattā uttānameva.
समनुभासनसमुट्ठानं – कायवाचाचित्ततो समुट्ठाति, अकिरियं, सञ्ञाविमोक्खं, सचित्तकं, लोकवज्जं, कायकम्मं, वचीकम्मं, अकुसलचित्तं, दुक्खवेदनन्ति।
Samanubhāsanasamuṭṭhānaṃ – kāyavācācittato samuṭṭhāti, akiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedananti.
अरिट्ठसिक्खापदं अट्ठमं।
Ariṭṭhasikkhāpadaṃ aṭṭhamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ७. सप्पाणकवग्गो • 7. Sappāṇakavaggo
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ८. अरिट्ठसिक्खापदवण्णना • 8. Ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ८. अरिट्ठसिक्खापदवण्णना • 8. Ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ८. अरिट्ठसिक्खापदवण्णना • 8. Ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ८. अरिट्ठसिक्खापदं • 8. Ariṭṭhasikkhāpadaṃ