| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
८. अरिट्ठसिक्खापदवण्णना
8. Ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā
तंतंसम्पत्तिया (सारत्थ॰ टी॰ पाचित्तिय ३.४१७) विबन्धनवसेन सत्तसन्तानस्स अन्तरे वेमज्झे एति आगच्छतीति अन्तरायो, दिट्ठधम्मिकादिअनत्थो, अनतिक्कमनत्थेन तस्मिं अन्तराये नियुत्ता, अन्तरायं वा फलं अरहन्ति, अन्तरायस्स वा करणसीलाति अन्तरायिका। तेनाह ‘‘सग्गमोक्खानं अन्तरायं करोन्तीति अन्तरायिका’’ति (म॰ नि॰ अट्ठ॰ १.२३४)। ते कम्मकिलेसविपाकउपवादपञ्ञत्तिवीतिक्कमवसेन पञ्चविधाति एत्थ च पञ्चानन्तरियकम्मं कम्मन्तरायिकं नाम, तथा भिक्खुनिदूसककम्मं। तं पन मोक्खस्सेव अन्तरायं करोति, न सग्गस्स। नियतमिच्छादिट्ठिधम्मा किलेसन्तरायिका नाम। पण्डकतिरच्छानगतउभतोब्यञ्जनकानं पटिसन्धिधम्मा विपाकन्तरायिका नाम। अरियूपवादा उपवादन्तरायिका नाम। ते पन याव अरिये न खमापेन्ति, तावदेव, न ततो परं। सञ्चिच्च आपन्ना आपत्तियो पञ्ञत्तिवीतिक्कमन्तरायिका नाम। तापि याव भिक्खुभावं वा पटिजानाति, न वुट्ठाति वा न देसेति वा, तावदेव, न ततो परं।
Taṃtaṃsampattiyā (sārattha. ṭī. pācittiya 3.417) vibandhanavasena sattasantānassa antare vemajjhe eti āgacchatīti antarāyo, diṭṭhadhammikādianattho, anatikkamanatthena tasmiṃ antarāye niyuttā, antarāyaṃ vā phalaṃ arahanti, antarāyassa vā karaṇasīlāti antarāyikā. Tenāha ‘‘saggamokkhānaṃ antarāyaṃ karontīti antarāyikā’’ti (ma. ni. aṭṭha. 1.234). Te kammakilesavipākaupavādapaññattivītikkamavasena pañcavidhāti ettha ca pañcānantariyakammaṃ kammantarāyikaṃ nāma, tathā bhikkhunidūsakakammaṃ. Taṃ pana mokkhasseva antarāyaṃ karoti, na saggassa. Niyatamicchādiṭṭhidhammā kilesantarāyikā nāma. Paṇḍakatiracchānagataubhatobyañjanakānaṃ paṭisandhidhammā vipākantarāyikā nāma. Ariyūpavādā upavādantarāyikā nāma. Te pana yāva ariye na khamāpenti, tāvadeva, na tato paraṃ. Sañcicca āpannā āpattiyo paññattivītikkamantarāyikā nāma. Tāpi yāva bhikkhubhāvaṃ vā paṭijānāti, na vuṭṭhāti vā na deseti vā, tāvadeva, na tato paraṃ.
तत्रायं (म॰ नि॰ अट्ठ॰ १.२३४; पाचि॰ अट्ठ॰ ४१७) अरिट्ठो भिक्खु बहुस्सुतो धम्मकथिको सेसन्तरायिके जानाति, विनये पन अकोविदत्ता पण्णत्तिवीतिक्कमन्तरायिके न जानाति, तस्मा रहोगतो एवं चिन्तेसि ‘‘इमे आगारिका पञ्च कामगुणे परिभुञ्जन्ता सोतापन्नापि सकदागामिनोपि अनागामिनोपि होन्ति, भिक्खूपि मनापिकानि चक्खुविञ्ञेय्यानि रूपानि पस्सन्ति…पे॰… कायविञ्ञेय्ये फोट्ठब्बे फुसन्ति, मुदुकानि अत्थरणपावुरणादीनि परिभुञ्जन्ति, एतं सब्बं वट्टति। कस्मा? इत्थिरूपा…पे॰… इत्थिफोट्ठब्बा एव न वट्टन्ति, एतेपि वट्टन्ती’’ति एवं रसेन रसं संसन्दित्वा सच्छन्दरागपरिभोगञ्च निच्छन्दरागपरिभोगञ्च एकं कत्वा थूलवाकेहि सद्धिं अतिसुखुमसुत्तं घटेन्तो विय, सासपेन सद्धिं सिनेरुं उपसंहरन्तो विय च पापकं दिट्ठिगतं उप्पादेत्वा ‘‘किं भगवता महासमुद्दं बन्धन्तेन विय महता उस्साहेन पठमपाराजिकं पञ्ञत्तं, नत्थि एत्थ दोसो’’ति सब्बञ्ञुतञ्ञाणेन सद्धिं पटिविरुज्झन्तो भब्बपुग्गलानं आसं छिन्दन्तो जिनस्स आणाचक्के पहारमदासि। तेनाह ‘‘तेसू’’तिआदि।
Tatrāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.234; pāci. aṭṭha. 417) ariṭṭho bhikkhu bahussuto dhammakathiko sesantarāyike jānāti, vinaye pana akovidattā paṇṇattivītikkamantarāyike na jānāti, tasmā rahogato evaṃ cintesi ‘‘ime āgārikā pañca kāmaguṇe paribhuñjantā sotāpannāpi sakadāgāminopi anāgāminopi honti, bhikkhūpi manāpikāni cakkhuviññeyyāni rūpāni passanti…pe… kāyaviññeyye phoṭṭhabbe phusanti, mudukāni attharaṇapāvuraṇādīni paribhuñjanti, etaṃ sabbaṃ vaṭṭati. Kasmā? Itthirūpā…pe… itthiphoṭṭhabbā eva na vaṭṭanti, etepi vaṭṭantī’’ti evaṃ rasena rasaṃ saṃsanditvā sacchandarāgaparibhogañca nicchandarāgaparibhogañca ekaṃ katvā thūlavākehi saddhiṃ atisukhumasuttaṃ ghaṭento viya, sāsapena saddhiṃ sineruṃ upasaṃharanto viya ca pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppādetvā ‘‘kiṃ bhagavatā mahāsamuddaṃ bandhantena viya mahatā ussāhena paṭhamapārājikaṃ paññattaṃ, natthi ettha doso’’ti sabbaññutaññāṇena saddhiṃ paṭivirujjhanto bhabbapuggalānaṃ āsaṃ chindanto jinassa āṇācakke pahāramadāsi. Tenāha ‘‘tesū’’tiādi.
तत्थ तेसूति यथावुत्तेसु अन्तरायेसु। अट्ठिकङ्कलूपमा कामाति एत्थ अट्ठिकङ्कलं (सारत्थ॰ टी॰ पाचित्तिय ३.४१७) नाम उरट्ठि वा पिट्ठिकण्टकं वा सीसट्ठि वा। तञ्हि निम्मंसत्ता ‘‘कङ्कल’’न्ति वुच्चति। विगतमंसाय हि अट्ठिसङ्खलिकाय एकट्ठिम्हि वा कङ्कलसद्दो निरुळ्हो , तंसदिसा कामा अप्पस्सादट्ठेनाति अत्थो। आदिसद्देन ‘‘मंसपेसूपमा कामा, तिणुक्कूपमा कामा, अङ्गारकासूपमा कामा, सुपिनकूपमा कामा, याचितकूपमा कामा, रुक्खफलूपमा कामा, असिसूनूपमा कामा, सत्तिसूलूपमा कामा, सप्पसिरूपमा कामा’’ति (म॰ नि॰ १.२३४, २३६; २.४३-४८; पाचि॰ ४१७; चूळव॰ ६५) एतेसं गहणं।
Tattha tesūti yathāvuttesu antarāyesu. Aṭṭhikaṅkalūpamā kāmāti ettha aṭṭhikaṅkalaṃ (sārattha. ṭī. pācittiya 3.417) nāma uraṭṭhi vā piṭṭhikaṇṭakaṃ vā sīsaṭṭhi vā. Tañhi nimmaṃsattā ‘‘kaṅkala’’nti vuccati. Vigatamaṃsāya hi aṭṭhisaṅkhalikāya ekaṭṭhimhi vā kaṅkalasaddo niruḷho , taṃsadisā kāmā appassādaṭṭhenāti attho. Ādisaddena ‘‘maṃsapesūpamā kāmā, tiṇukkūpamā kāmā, aṅgārakāsūpamā kāmā, supinakūpamā kāmā, yācitakūpamā kāmā, rukkhaphalūpamā kāmā, asisūnūpamā kāmā, sattisūlūpamā kāmā, sappasirūpamā kāmā’’ti (ma. ni. 1.234, 236; 2.43-48; pāci. 417; cūḷava. 65) etesaṃ gahaṇaṃ.
तत्थ मंसपेसूपमा कामा (पाचि॰ अट्ठ॰ ४१७) बहुसाधारणट्ठेन। तिणुक्कूपमा कामा अनुदहनट्ठेन। अङ्गारकासूपमा कामा महाभितापनट्ठेन। सुपिनकूपमा कामा इत्तरपच्चुपट्ठानट्ठेन। याचितकूपमा कामा तावकालिकट्ठेन। रुक्खफलूपमा कामा सब्बङ्गपच्चङ्गपलिभञ्जनट्ठेन। असिसूनूपमा अधिकुट्टनट्ठेन। सत्तिसूलूपमा विनिविज्झनट्ठेन। सप्पसिरूपमा सासङ्कसप्पटिभयट्ठेन।
Tattha maṃsapesūpamā kāmā (pāci. aṭṭha. 417) bahusādhāraṇaṭṭhena. Tiṇukkūpamā kāmā anudahanaṭṭhena. Aṅgārakāsūpamā kāmā mahābhitāpanaṭṭhena. Supinakūpamā kāmā ittarapaccupaṭṭhānaṭṭhena. Yācitakūpamā kāmā tāvakālikaṭṭhena. Rukkhaphalūpamā kāmā sabbaṅgapaccaṅgapalibhañjanaṭṭhena. Asisūnūpamā adhikuṭṭanaṭṭhena. Sattisūlūpamā vinivijjhanaṭṭhena. Sappasirūpamā sāsaṅkasappaṭibhayaṭṭhena.
तथेवाति ‘‘मा आयस्मा’’तिआदीहि। इतरेसन्ति सो सङ्घमज्झं आकड्ढित्वा येहि ‘‘मा आयस्मा’’तिआदिना वुत्तो, तत्थ तेहि अञ्ञेसं सुतानं भिक्खूनं। ञत्तिचतुत्थेन कम्मेनाति ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, इत्थन्नामस्स भिक्खुनो एवरूपं पापकं दिट्ठिगतं उप्पन्न’’न्तिआदिना (पाचि॰ ४२०) पदभाजनियं वुत्तेन ञत्तिचतुत्थेन कम्मेन।
Tathevāti ‘‘mā āyasmā’’tiādīhi. Itaresanti so saṅghamajjhaṃ ākaḍḍhitvā yehi ‘‘mā āyasmā’’tiādinā vutto, tattha tehi aññesaṃ sutānaṃ bhikkhūnaṃ. Ñatticatutthena kammenāti ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, itthannāmassa bhikkhuno evarūpaṃ pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppanna’’ntiādinā (pāci. 420) padabhājaniyaṃ vuttena ñatticatutthena kammena.
अरिट्ठसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
