| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / กงฺขาวิตรณี-อภินว-ฎีกา • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
๘. อริฎฺฐสิกฺขาปทวณฺณนา
8. Ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā
ตํตํสมฺปตฺติยา (สารตฺถ. ฎี. ปาจิตฺติย ๓.๔๑๗) วิพนฺธนวเสน สตฺตสนฺตานสฺส อนฺตเร เวมเชฺฌ เอติ อาคจฺฉตีติ อนฺตราโย, ทิฎฺฐธมฺมิกาทิอนโตฺถ, อนติกฺกมนเตฺถน ตสฺมิํ อนฺตราเย นิยุตฺตา, อนฺตรายํ วา ผลํ อรหนฺติ, อนฺตรายสฺส วา กรณสีลาติ อนฺตรายิกาฯ เตนาห ‘‘สคฺคโมกฺขานํ อนฺตรายํ กโรนฺตีติ อนฺตรายิกา’’ติ (ม. นิ. อฎฺฐ. ๑.๒๓๔)ฯ เต กมฺมกิเลสวิปากอุปวาทปญฺญตฺติวีติกฺกมวเสน ปญฺจวิธาติ เอตฺถ จ ปญฺจานนฺตริยกมฺมํ กมฺมนฺตรายิกํ นาม, ตถา ภิกฺขุนิทูสกกมฺมํฯ ตํ ปน โมกฺขเสฺสว อนฺตรายํ กโรติ, น สคฺคสฺสฯ นิยตมิจฺฉาทิฎฺฐิธมฺมา กิเลสนฺตรายิกา นามฯ ปณฺฑกติรจฺฉานคตอุภโตพฺยญฺชนกานํ ปฎิสนฺธิธมฺมา วิปากนฺตรายิกา นามฯ อริยูปวาทา อุปวาทนฺตรายิกา นามฯ เต ปน ยาว อริเย น ขมาเปนฺติ, ตาวเทว, น ตโต ปรํฯ สญฺจิจฺจ อาปนฺนา อาปตฺติโย ปญฺญตฺติวีติกฺกมนฺตรายิกา นามฯ ตาปิ ยาว ภิกฺขุภาวํ วา ปฎิชานาติ, น วุฎฺฐาติ วา น เทเสติ วา, ตาวเทว, น ตโต ปรํฯ
Taṃtaṃsampattiyā (sārattha. ṭī. pācittiya 3.417) vibandhanavasena sattasantānassa antare vemajjhe eti āgacchatīti antarāyo, diṭṭhadhammikādianattho, anatikkamanatthena tasmiṃ antarāye niyuttā, antarāyaṃ vā phalaṃ arahanti, antarāyassa vā karaṇasīlāti antarāyikā. Tenāha ‘‘saggamokkhānaṃ antarāyaṃ karontīti antarāyikā’’ti (ma. ni. aṭṭha. 1.234). Te kammakilesavipākaupavādapaññattivītikkamavasena pañcavidhāti ettha ca pañcānantariyakammaṃ kammantarāyikaṃ nāma, tathā bhikkhunidūsakakammaṃ. Taṃ pana mokkhasseva antarāyaṃ karoti, na saggassa. Niyatamicchādiṭṭhidhammā kilesantarāyikā nāma. Paṇḍakatiracchānagataubhatobyañjanakānaṃ paṭisandhidhammā vipākantarāyikā nāma. Ariyūpavādā upavādantarāyikā nāma. Te pana yāva ariye na khamāpenti, tāvadeva, na tato paraṃ. Sañcicca āpannā āpattiyo paññattivītikkamantarāyikā nāma. Tāpi yāva bhikkhubhāvaṃ vā paṭijānāti, na vuṭṭhāti vā na deseti vā, tāvadeva, na tato paraṃ.
ตตฺรายํ (ม. นิ. อฎฺฐ. ๑.๒๓๔; ปาจิ. อฎฺฐ. ๔๑๗) อริโฎฺฐ ภิกฺขุ พหุสฺสุโต ธมฺมกถิโก เสสนฺตรายิเก ชานาติ, วินเย ปน อโกวิทตฺตา ปณฺณตฺติวีติกฺกมนฺตรายิเก น ชานาติ, ตสฺมา รโหคโต เอวํ จิเนฺตสิ ‘‘อิเม อาคาริกา ปญฺจ กามคุเณ ปริภุญฺชนฺตา โสตาปนฺนาปิ สกทาคามิโนปิ อนาคามิโนปิ โหนฺติ, ภิกฺขูปิ มนาปิกานิ จกฺขุวิเญฺญยฺยานิ รูปานิ ปสฺสนฺติ…เป.… กายวิเญฺญเยฺย โผฎฺฐเพฺพ ผุสนฺติ, มุทุกานิ อตฺถรณปาวุรณาทีนิ ปริภุญฺชนฺติ, เอตํ สพฺพํ วฎฺฎติฯ กสฺมา? อิตฺถิรูปา…เป.… อิตฺถิโผฎฺฐพฺพา เอว น วฎฺฎนฺติ, เอเตปิ วฎฺฎนฺตี’’ติ เอวํ รเสน รสํ สํสนฺทิตฺวา สจฺฉนฺทราคปริโภคญฺจ นิจฺฉนฺทราคปริโภคญฺจ เอกํ กตฺวา ถูลวาเกหิ สทฺธิํ อติสุขุมสุตฺตํ ฆเฎโนฺต วิย, สาสเปน สทฺธิํ สิเนรุํ อุปสํหรโนฺต วิย จ ปาปกํ ทิฎฺฐิคตํ อุปฺปาเทตฺวา ‘‘กิํ ภควตา มหาสมุทฺทํ พนฺธเนฺตน วิย มหตา อุสฺสาเหน ปฐมปาราชิกํ ปญฺญตฺตํ, นตฺถิ เอตฺถ โทโส’’ติ สพฺพญฺญุตญฺญาเณน สทฺธิํ ปฎิวิรุชฺฌโนฺต ภพฺพปุคฺคลานํ อาสํ ฉินฺทโนฺต ชินสฺส อาณาจเกฺก ปหารมทาสิฯ เตนาห ‘‘เตสู’’ติอาทิฯ
Tatrāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.234; pāci. aṭṭha. 417) ariṭṭho bhikkhu bahussuto dhammakathiko sesantarāyike jānāti, vinaye pana akovidattā paṇṇattivītikkamantarāyike na jānāti, tasmā rahogato evaṃ cintesi ‘‘ime āgārikā pañca kāmaguṇe paribhuñjantā sotāpannāpi sakadāgāminopi anāgāminopi honti, bhikkhūpi manāpikāni cakkhuviññeyyāni rūpāni passanti…pe… kāyaviññeyye phoṭṭhabbe phusanti, mudukāni attharaṇapāvuraṇādīni paribhuñjanti, etaṃ sabbaṃ vaṭṭati. Kasmā? Itthirūpā…pe… itthiphoṭṭhabbā eva na vaṭṭanti, etepi vaṭṭantī’’ti evaṃ rasena rasaṃ saṃsanditvā sacchandarāgaparibhogañca nicchandarāgaparibhogañca ekaṃ katvā thūlavākehi saddhiṃ atisukhumasuttaṃ ghaṭento viya, sāsapena saddhiṃ sineruṃ upasaṃharanto viya ca pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppādetvā ‘‘kiṃ bhagavatā mahāsamuddaṃ bandhantena viya mahatā ussāhena paṭhamapārājikaṃ paññattaṃ, natthi ettha doso’’ti sabbaññutaññāṇena saddhiṃ paṭivirujjhanto bhabbapuggalānaṃ āsaṃ chindanto jinassa āṇācakke pahāramadāsi. Tenāha ‘‘tesū’’tiādi.
ตตฺถ เตสูติ ยถาวุเตฺตสุ อนฺตราเยสุฯ อฎฺฐิกงฺกลูปมา กามาติ เอตฺถ อฎฺฐิกงฺกลํ (สารตฺถ. ฎี. ปาจิตฺติย ๓.๔๑๗) นาม อุรฎฺฐิ วา ปิฎฺฐิกณฺฎกํ วา สีสฎฺฐิ วาฯ ตญฺหิ นิมฺมํสตฺตา ‘‘กงฺกล’’นฺติ วุจฺจติฯ วิคตมํสาย หิ อฎฺฐิสงฺขลิกาย เอกฎฺฐิมฺหิ วา กงฺกลสโทฺท นิรุโฬฺห , ตํสทิสา กามา อปฺปสฺสาทเฎฺฐนาติ อโตฺถฯ อาทิสเทฺทน ‘‘มํสเปสูปมา กามา, ติณุกฺกูปมา กามา, องฺคารกาสูปมา กามา, สุปินกูปมา กามา, ยาจิตกูปมา กามา, รุกฺขผลูปมา กามา, อสิสูนูปมา กามา, สตฺติสูลูปมา กามา, สปฺปสิรูปมา กามา’’ติ (ม. นิ. ๑.๒๓๔, ๒๓๖; ๒.๔๓-๔๘; ปาจิ. ๔๑๗; จูฬว. ๖๕) เอเตสํ คหณํฯ
Tattha tesūti yathāvuttesu antarāyesu. Aṭṭhikaṅkalūpamā kāmāti ettha aṭṭhikaṅkalaṃ (sārattha. ṭī. pācittiya 3.417) nāma uraṭṭhi vā piṭṭhikaṇṭakaṃ vā sīsaṭṭhi vā. Tañhi nimmaṃsattā ‘‘kaṅkala’’nti vuccati. Vigatamaṃsāya hi aṭṭhisaṅkhalikāya ekaṭṭhimhi vā kaṅkalasaddo niruḷho , taṃsadisā kāmā appassādaṭṭhenāti attho. Ādisaddena ‘‘maṃsapesūpamā kāmā, tiṇukkūpamā kāmā, aṅgārakāsūpamā kāmā, supinakūpamā kāmā, yācitakūpamā kāmā, rukkhaphalūpamā kāmā, asisūnūpamā kāmā, sattisūlūpamā kāmā, sappasirūpamā kāmā’’ti (ma. ni. 1.234, 236; 2.43-48; pāci. 417; cūḷava. 65) etesaṃ gahaṇaṃ.
ตตฺถ มํสเปสูปมา กามา (ปาจิ. อฎฺฐ. ๔๑๗) พหุสาธารณเฎฺฐนฯ ติณุกฺกูปมา กามา อนุทหนเฎฺฐนฯ องฺคารกาสูปมา กามา มหาภิตาปนเฎฺฐนฯ สุปินกูปมา กามา อิตฺตรปจฺจุปฎฺฐานเฎฺฐนฯ ยาจิตกูปมา กามา ตาวกาลิกเฎฺฐนฯ รุกฺขผลูปมา กามา สพฺพงฺคปจฺจงฺคปลิภญฺชนเฎฺฐนฯ อสิสูนูปมา อธิกุฎฺฎนเฎฺฐนฯ สตฺติสูลูปมา วินิวิชฺฌนเฎฺฐนฯ สปฺปสิรูปมา สาสงฺกสปฺปฎิภยเฎฺฐนฯ
Tattha maṃsapesūpamā kāmā (pāci. aṭṭha. 417) bahusādhāraṇaṭṭhena. Tiṇukkūpamā kāmā anudahanaṭṭhena. Aṅgārakāsūpamā kāmā mahābhitāpanaṭṭhena. Supinakūpamā kāmā ittarapaccupaṭṭhānaṭṭhena. Yācitakūpamā kāmā tāvakālikaṭṭhena. Rukkhaphalūpamā kāmā sabbaṅgapaccaṅgapalibhañjanaṭṭhena. Asisūnūpamā adhikuṭṭanaṭṭhena. Sattisūlūpamā vinivijjhanaṭṭhena. Sappasirūpamā sāsaṅkasappaṭibhayaṭṭhena.
ตเถวาติ ‘‘มา อายสฺมา’’ติอาทีหิฯ อิตเรสนฺติ โส สงฺฆมชฺฌํ อากฑฺฒิตฺวา เยหิ ‘‘มา อายสฺมา’’ติอาทินา วุโตฺต, ตตฺถ เตหิ อเญฺญสํ สุตานํ ภิกฺขูนํฯ ญตฺติจตุเตฺถน กเมฺมนาติ ‘‘สุณาตุ เม, ภเนฺต, สโงฺฆ, อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน เอวรูปํ ปาปกํ ทิฎฺฐิคตํ อุปฺปนฺน’’นฺติอาทินา (ปาจิ. ๔๒๐) ปทภาชนิยํ วุเตฺตน ญตฺติจตุเตฺถน กเมฺมนฯ
Tathevāti ‘‘mā āyasmā’’tiādīhi. Itaresanti so saṅghamajjhaṃ ākaḍḍhitvā yehi ‘‘mā āyasmā’’tiādinā vutto, tattha tehi aññesaṃ sutānaṃ bhikkhūnaṃ. Ñatticatutthena kammenāti ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, itthannāmassa bhikkhuno evarūpaṃ pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppanna’’ntiādinā (pāci. 420) padabhājaniyaṃ vuttena ñatticatutthena kammena.
อริฎฺฐสิกฺขาปทวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
