Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පෙටකොපදෙසපාළි • Peṭakopadesapāḷi |
නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ඛුද්දකනිකායෙ
Khuddakanikāye
පෙටකොපදෙසපාළි
Peṭakopadesapāḷi
1. අරියසච්චප්පකාසනපඨමභූමි
1. Ariyasaccappakāsanapaṭhamabhūmi
නමො සම්මාසම්බුද්ධානං පරමත්ථදස්සීනං
Namo sammāsambuddhānaṃ paramatthadassīnaṃ
සීලාදිගුණපාරමිප්පත්තානං.
Sīlādiguṇapāramippattānaṃ.
1. දුවෙ හෙතූ දුවෙ පච්චයා සාවකස්ස සම්මාදිට්ඨියා උප්පාදාය – පරතො ච ඝොසො සච්චානුසන්ධි, අජ්ඣත්තඤ්ච යොනිසො මනසිකාරො. තත්ථ කතමො පරතො ඝොසො? යා පරතො දෙසනා ඔවාදො අනුසාසනී සච්චකථා සච්චානුලොමො. චත්තාරි සච්චානි – දුක්ඛං සමුදයො නිරොධො මග්ගො. ඉමෙසං චතුන්නං සච්චානං යා දෙසනා සන්දස්සනා විවරණා විභජනා උත්තානීකිරියා 1 පකාසනා – අයං වුච්චති සච්චානුලොමො ඝොසොති.
1. Duve hetū duve paccayā sāvakassa sammādiṭṭhiyā uppādāya – parato ca ghoso saccānusandhi, ajjhattañca yoniso manasikāro. Tattha katamo parato ghoso? Yā parato desanā ovādo anusāsanī saccakathā saccānulomo. Cattāri saccāni – dukkhaṃ samudayo nirodho maggo. Imesaṃ catunnaṃ saccānaṃ yā desanā sandassanā vivaraṇā vibhajanā uttānīkiriyā 2 pakāsanā – ayaṃ vuccati saccānulomo ghosoti.
2. තත්ථ කතමො අජ්ඣත්තං යොනිසො මනසිකාරො?
2. Tattha katamo ajjhattaṃ yoniso manasikāro?
අජ්ඣත්තං යොනිසො මනසිකාරො නාම යො යථාදෙසිතෙ ධම්මෙ බහිද්ධා ආරම්මණං අනභිනීහරිත්වා යොනිසො මනසිකාරො – අයං වුච්චති යොනිසො මනසිකාරො.
Ajjhattaṃ yoniso manasikāro nāma yo yathādesite dhamme bahiddhā ārammaṇaṃ anabhinīharitvā yoniso manasikāro – ayaṃ vuccati yoniso manasikāro.
තංආකාරො යොනිසො ද්වාරො විධි උපායො. යථා පුරිසො සුක්ඛෙ කට්ඨෙ විගතස්නෙහෙ සුක්ඛාය උත්තරාරණියා ථලෙ අභිමන්ථමානං භබ්බො ජොතිස්ස අධිගමාය . තං කිස්ස හෙතු. යොනිසො අග්ගිස්ස අධිගමාය. එවමෙවස්ස යමිදං දුක්ඛසමුදයනිරොධමග්ගානං අවිපරීතධම්මදෙසනං මනසිකරොති – අයං වුච්චති යොනිසො මනසිකාරො.
Taṃākāro yoniso dvāro vidhi upāyo. Yathā puriso sukkhe kaṭṭhe vigatasnehe sukkhāya uttarāraṇiyā thale abhimanthamānaṃ bhabbo jotissa adhigamāya . Taṃ kissa hetu. Yoniso aggissa adhigamāya. Evamevassa yamidaṃ dukkhasamudayanirodhamaggānaṃ aviparītadhammadesanaṃ manasikaroti – ayaṃ vuccati yoniso manasikāro.
යථා තිස්සො උපමා පුබ්බෙ අස්සුතා ච අස්සුතපුබ්බා ච පටිභන්ති. යො හි කොචි කාමෙසු අවීතරාගොති…පෙ.… දුවෙ උපමා අයොනිසො කාතබ්බා පච්ඡිමෙසු වුත්තං. තත්ථ යො ච පරතො ඝොසො යො ච අජ්ඣත්තං යොනිසො මනසිකාරො – ඉමෙ ද්වෙ පච්චයා. පරතො ඝොසෙන යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා – අයං වුච්චති සුතමයී පඤ්ඤා. යා අජ්ඣත්තං යොනිසො මනසිකාරෙන උප්පජ්ජති පඤ්ඤා – අයං වුච්චති චින්තාමයී පඤ්ඤාති. ඉමා ද්වෙ පඤ්ඤා වෙදිතබ්බා. පුරිමකා ච ද්වෙ පච්චයා. ඉමෙ ද්වෙ හෙතූ ද්වෙ පච්චයා සාවකස්ස සම්මාදිට්ඨියා උප්පාදාය.
Yathā tisso upamā pubbe assutā ca assutapubbā ca paṭibhanti. Yo hi koci kāmesu avītarāgoti…pe… duve upamā ayoniso kātabbā pacchimesu vuttaṃ. Tattha yo ca parato ghoso yo ca ajjhattaṃ yoniso manasikāro – ime dve paccayā. Parato ghosena yā uppajjati paññā – ayaṃ vuccati sutamayī paññā. Yā ajjhattaṃ yoniso manasikārena uppajjati paññā – ayaṃ vuccati cintāmayī paññāti. Imā dve paññā veditabbā. Purimakā ca dve paccayā. Ime dve hetū dve paccayā sāvakassa sammādiṭṭhiyā uppādāya.
3. තත්ථ පරතො ඝොසස්ස සච්චානුසන්ධිස්ස දෙසිතස්ස අත්ථං අවිජානන්තො අත්ථප්පටිසංවෙදී භවිස්සතීති නෙතං ඨානං විජ්ජති. න ච අත්ථප්පටිසංවෙදී යොනිසො මනසිකරිස්සතීති නෙතං ඨානං විජ්ජති. පරතො ඝොසස්ස සච්චානුසන්ධිස්ස දෙසිතස්ස අත්ථං විජානන්තො අත්ථප්පටිසංවෙදී භවිස්සතීති ඨානමෙතං විජ්ජති. අත්ථප්පටිසංවෙදී ච යොනිසො මනසිකරිස්සතීති ඨානමෙතං විජ්ජති. එස හෙතු එතං ආරම්මණං එසො උපායො සාවකස්ස නිය්යානස්ස, නත්ථඤ්ඤො. සොයං න ච සුත්තස්ස අත්ථවිජානනාය සහ යුත්තො නාපි ඝොසානුයොගෙන පරතො ඝොසස්ස අත්ථං අවිජානන්තෙන සක්කා උත්තරිමනුස්සධම්මං අලමරියඤාණදස්සනං අධිගන්තුං, තස්මා නිබ්බායිතුකාමෙන සුතමයෙන අත්ථා පරියෙසිතබ්බා. තත්ථ පරියෙසනාය අයං අනුපුබ්බී භවති සොළස හාරා, පඤ්ච නයා, අට්ඨාරස මූලපදානි.
3. Tattha parato ghosassa saccānusandhissa desitassa atthaṃ avijānanto atthappaṭisaṃvedī bhavissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Na ca atthappaṭisaṃvedī yoniso manasikarissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Parato ghosassa saccānusandhissa desitassa atthaṃ vijānanto atthappaṭisaṃvedī bhavissatīti ṭhānametaṃ vijjati. Atthappaṭisaṃvedī ca yoniso manasikarissatīti ṭhānametaṃ vijjati. Esa hetu etaṃ ārammaṇaṃ eso upāyo sāvakassa niyyānassa, natthañño. Soyaṃ na ca suttassa atthavijānanāya saha yutto nāpi ghosānuyogena parato ghosassa atthaṃ avijānantena sakkā uttarimanussadhammaṃ alamariyañāṇadassanaṃ adhigantuṃ, tasmā nibbāyitukāmena sutamayena atthā pariyesitabbā. Tattha pariyesanāya ayaṃ anupubbī bhavati soḷasa hārā, pañca nayā, aṭṭhārasa mūlapadāni.
තත්ථායං උද්දානගාථා
Tatthāyaṃ uddānagāthā
සොළසහාරා නෙත්තී, පඤ්චනයා සාසනස්ස පරියෙට්ඨි;
Soḷasahārā nettī, pañcanayā sāsanassa pariyeṭṭhi;
අට්ඨාරසමූලපදා, කච්චායනගොත්තනිද්දිට්ඨා.
Aṭṭhārasamūlapadā, kaccāyanagottaniddiṭṭhā.
4. තත්ථ කතමෙ සොළසහාරා?
4. Tattha katame soḷasahārā?
දෙසනා විචයො යුත්ති පදට්ඨානං ලක්ඛණං චතුබ්යූහො ආවට්ටො විභත්ති පරිවත්තනො වෙවචනො පඤ්ඤත්ති ඔතරණො සොධනො අධිට්ඨානො පරික්ඛාරො සමාරොපනො – ඉමෙ සොළස හාරා.
Desanā vicayo yutti padaṭṭhānaṃ lakkhaṇaṃ catubyūho āvaṭṭo vibhatti parivattano vevacano paññatti otaraṇo sodhano adhiṭṭhāno parikkhāro samāropano – ime soḷasa hārā.
තත්ථ උද්දානගාථා
Tattha uddānagāthā
චතුබ්යූහො ච ආවට්ටො, විභත්ති පරිවත්තනො.
Catubyūho ca āvaṭṭo, vibhatti parivattano.
වෙවචනො ච පඤ්ඤත්ති, ඔතරණො ච සොධනො;
Vevacano ca paññatti, otaraṇo ca sodhano;
5. තත්ථ කතමෙ පඤ්ච නයා?
5. Tattha katame pañca nayā?
නන්දියාවට්ටො තිපුක්ඛලො සීහවික්කීළිතො දිසාලොචනො අඞ්කුසොති.
Nandiyāvaṭṭo tipukkhalo sīhavikkīḷito disālocano aṅkusoti.
තත්ථ උද්දානගාථා
Tattha uddānagāthā
පඨමො නන්දියාවට්ටො, දුතියො ච තිපුක්ඛලො;
Paṭhamo nandiyāvaṭṭo, dutiyo ca tipukkhalo;
සීහවික්කීළිතො නාම, තතියො හොති සො නයො.
Sīhavikkīḷito nāma, tatiyo hoti so nayo.
දිසාලොචනමාහංසු, චතුත්ථො නයලඤ්ජකො;
Disālocanamāhaṃsu, catuttho nayalañjako;
6. තත්ථ කතමානි අට්ඨාරස මූලපදානි?
6. Tattha katamāni aṭṭhārasa mūlapadāni?
අවිජ්ජා තණ්හා ලොභො දොසො මොහො සුභසඤ්ඤා සුඛසඤ්ඤා නිච්චසඤ්ඤා අත්තසඤ්ඤා සමථො විපස්සනා අලොභො අදොසො අමොහො අසුභසඤ්ඤා දුක්ඛසඤ්ඤා අනිච්චසඤ්ඤා අනත්තසඤ්ඤා, ඉමානි අට්ඨාරස මූලපදානි. තත්ථ නව පදානි අකුසලානි යත්ථ සබ්බං අකුසලං සමොසරති. නව පදානි කුසලානි යත්ථ සබ්බං කුසලං සමොසරති.
Avijjā taṇhā lobho doso moho subhasaññā sukhasaññā niccasaññā attasaññā samatho vipassanā alobho adoso amoho asubhasaññā dukkhasaññā aniccasaññā anattasaññā, imāni aṭṭhārasa mūlapadāni. Tattha nava padāni akusalāni yattha sabbaṃ akusalaṃ samosarati. Nava padāni kusalāni yattha sabbaṃ kusalaṃ samosarati.
කතමානි නව පදානි අකුසලානි යත්ථ සබ්බං අකුසලං සමොසරති?
Katamāni nava padāni akusalāni yattha sabbaṃ akusalaṃ samosarati?
අවිජ්ජා යාව අත්තසඤ්ඤා, ඉමානි නව පදානි අකුසලානි, යත්ථ සබ්බං අකුසලං සමොසරති.
Avijjā yāva attasaññā, imāni nava padāni akusalāni, yattha sabbaṃ akusalaṃ samosarati.
කතමානි නව පදානි කුසලානි යත්ථ සබ්බං කුසලං සමොසරති?
Katamāni nava padāni kusalāni yattha sabbaṃ kusalaṃ samosarati?
සමථො යාව අනත්තසඤ්ඤා, ඉමානි නව පදානි කුසලානි යත්ථ සබ්බං කුසලං සමොසරති. ඉමානි අට්ඨාරස මූලපදානි.
Samatho yāva anattasaññā, imāni nava padāni kusalāni yattha sabbaṃ kusalaṃ samosarati. Imāni aṭṭhārasa mūlapadāni.
තත්ථ ඉමා උද්දානගාථා
Tattha imā uddānagāthā
තණ්හා ච අවිජ්ජා ලොභො, දොසො තථෙව මොහො ච;
Taṇhā ca avijjā lobho, doso tatheva moho ca;
චත්තාරො ච විපල්ලාසා, කිලෙසභූමි නව පදානි.
Cattāro ca vipallāsā, kilesabhūmi nava padāni.
යෙ ච සතිපට්ඨානා සමථො, විපස්සනා කුසලමූලං;
Ye ca satipaṭṭhānā samatho, vipassanā kusalamūlaṃ;
එතං සබ්බං කුසලං, ඉන්ද්රියභූමි නවපදානි.
Etaṃ sabbaṃ kusalaṃ, indriyabhūmi navapadāni.
සබ්බං කුසලං නවහි පදෙහි යුජ්ජති, නවහි චෙව අකුසලං;
Sabbaṃ kusalaṃ navahi padehi yujjati, navahi ceva akusalaṃ;
එකකෙ නව මූලපදානි, උභයතො අට්ඨාරස මූලපදානි.
Ekake nava mūlapadāni, ubhayato aṭṭhārasa mūlapadāni.
ඉමෙසං අට්ඨාරසන්නං මූලපදානං යානි නව පදානි අකුසලානි, අයං දුක්ඛසමුදයො; යානි නව පදානි කුසලානි, අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා. ඉති සමුදයස්ස දුක්ඛං ඵලං, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය නිරොධං ඵලං. ඉමානි චත්තාරි අරියසච්චානි භගවතා බාරාණසියං දෙසිතානි.
Imesaṃ aṭṭhārasannaṃ mūlapadānaṃ yāni nava padāni akusalāni, ayaṃ dukkhasamudayo; yāni nava padāni kusalāni, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā. Iti samudayassa dukkhaṃ phalaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya nirodhaṃ phalaṃ. Imāni cattāri ariyasaccāni bhagavatā bārāṇasiyaṃ desitāni.
7. තත්ථ දුක්ඛස්ස අරියසච්චස්ස අපරිමාණානි අක්ඛරානි පදානි බ්යඤ්ජනානි ආකාරානි නිරුත්තියො නිද්දෙසා දෙසිතා එතස්සෙවත්ථස්ස සඞ්කාසනාය පකාසනාය විවරණාය විභජනාය උත්තානීකම්මතාය පඤ්ඤාපනායාති යා එවං සබ්බෙසං සච්චානං. ඉති එකමෙකං සච්චං අපරිමාණෙහි අක්ඛරපදබ්යඤ්ජනආකාරනිරුත්තිනිද්දෙසෙහි පරියෙසිතබ්බං, තඤ්ච බ්යඤ්ජනං අත්ථපුථුත්තෙන පන අත්ථෙව බ්යඤ්ජනපුථුත්තෙන.
7. Tattha dukkhassa ariyasaccassa aparimāṇāni akkharāni padāni byañjanāni ākārāni niruttiyo niddesā desitā etassevatthassa saṅkāsanāya pakāsanāya vivaraṇāya vibhajanāya uttānīkammatāya paññāpanāyāti yā evaṃ sabbesaṃ saccānaṃ. Iti ekamekaṃ saccaṃ aparimāṇehi akkharapadabyañjanaākāraniruttiniddesehi pariyesitabbaṃ, tañca byañjanaṃ atthaputhuttena pana attheva byañjanaputhuttena.
යො හි කොචි සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවං වදෙය්ය ‘‘අහං ඉදං දුක්ඛං පච්චක්ඛාය අඤ්ඤං දුක්ඛං පඤ්ඤපෙස්සාමී’’ති තස්ස තං වාචාවත්ථුකමෙවස්ස පුච්ඡිතො ච න සම්පායිස්සති. එවං සච්චානි. යඤ්ච රත්තිං භගවා අභිසම්බුද්ධො, යඤ්ච රත්තිං අනුපාදාය පරිනිබ්බුතො, එත්ථන්තරෙ යං කිඤ්චි භගවතා භාසිතං සුත්තං ගෙය්යං වෙය්යාකරණං ගාථා උදානං ඉතිවුත්තකං ජාතකං අබ්භුතධම්මං වෙදල්ලං, සබ්බං තං ධම්මචක්කං පවත්තිතං. න කිඤ්චි බුද්ධානං භගවන්තානං ධම්මදෙසනාය ධම්මචක්කතො බහිද්ධා, තස්ස සබ්බං සුත්තං අරියධම්මෙසු පරියෙසිතබ්බං. තත්ථ පරිග්ගණ්හනාය ආලොකසභානි චත්තාරි අරියසච්චානි ථාවරානි ඉමානි.
Yo hi koci samaṇo vā brāhmaṇo vā evaṃ vadeyya ‘‘ahaṃ idaṃ dukkhaṃ paccakkhāya aññaṃ dukkhaṃ paññapessāmī’’ti tassa taṃ vācāvatthukamevassa pucchito ca na sampāyissati. Evaṃ saccāni. Yañca rattiṃ bhagavā abhisambuddho, yañca rattiṃ anupādāya parinibbuto, etthantare yaṃ kiñci bhagavatā bhāsitaṃ suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallaṃ, sabbaṃ taṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ. Na kiñci buddhānaṃ bhagavantānaṃ dhammadesanāya dhammacakkato bahiddhā, tassa sabbaṃ suttaṃ ariyadhammesu pariyesitabbaṃ. Tattha pariggaṇhanāya ālokasabhāni cattāri ariyasaccāni thāvarāni imāni.
තත්ථ කතමං දුක්ඛං? ජාති ජරා බ්යාධි මරණං සංඛිත්තෙන පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා දුක්ඛා. තත්ථායං ලක්ඛණනිද්දෙසො, පාතුභාවලක්ඛණා ජාති, පරිපාකලක්ඛණා ජරා, දුක්ඛදුක්ඛතාලක්ඛණො බ්යාධි, චුතිලක්ඛණං මරණං, පියවිප්පයොගවිපරිණාමපරිතාපනලක්ඛණො සොකො, ලාලප්පනලක්ඛණො පරිදෙවො, කායසම්පීළනලක්ඛණං දුක්ඛං, චිත්තසම්පීළනලක්ඛණං දොමනස්සං, කිලෙසපරිදහනලක්ඛණො උපායාසො, අමනාපසමොධානලක්ඛණො අප්පියසම්පයොගො, මනාපවිනාභාවලක්ඛණො පියවිප්පයොගො, අධිප්පායවිවත්තනලක්ඛණො අලාභො, අපරිඤ්ඤාලක්ඛණා පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා, පරිපාකචුතිලක්ඛණං ජරාමරණං, පාතුභාවචුතිලක්ඛණං චුතොපපත්ති, පටිසන්ධිනිබ්බත්තනලක්ඛණො සමුදයො, සමුදයපරිජහනලක්ඛණො නිරොධො, අනුසයසමුච්ඡෙදලක්ඛණො මග්ගො. බ්යාධිලක්ඛණං දුක්ඛං, සඤ්ජානනලක්ඛණො සමුදයො, නිය්යානිකලක්ඛණො මග්ගො, සන්තිලක්ඛණො නිරොධො. අප්පටිසන්ධිභාවනිරොධලක්ඛණා අනුපාදිසෙසා නිබ්බානධාතු, දුක්ඛඤ්ච සමුදයො ච, දුක්ඛඤ්ච නිරොධො ච, දුක්ඛඤ්ච මග්ගො ච, සමුදයො ච දුක්ඛඤ්ච, සමුදයො ච නිරොධො ච, සමුදයො ච මග්ගො ච, නිරොධො ච සමුදයො ච, නිරොධො ච දුක්ඛඤ්ච, නිරොධො ච මග්ගො ච, මග්ගො ච නිරොධො ච, මග්ගො ච සමුදයො ච, මග්ගො ච දුක්ඛඤ්ච.
Tattha katamaṃ dukkhaṃ? Jāti jarā byādhi maraṇaṃ saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā. Tatthāyaṃ lakkhaṇaniddeso, pātubhāvalakkhaṇā jāti, paripākalakkhaṇā jarā, dukkhadukkhatālakkhaṇo byādhi, cutilakkhaṇaṃ maraṇaṃ, piyavippayogavipariṇāmaparitāpanalakkhaṇo soko, lālappanalakkhaṇo paridevo, kāyasampīḷanalakkhaṇaṃ dukkhaṃ, cittasampīḷanalakkhaṇaṃ domanassaṃ, kilesaparidahanalakkhaṇo upāyāso, amanāpasamodhānalakkhaṇo appiyasampayogo, manāpavinābhāvalakkhaṇo piyavippayogo, adhippāyavivattanalakkhaṇo alābho, apariññālakkhaṇā pañcupādānakkhandhā, paripākacutilakkhaṇaṃ jarāmaraṇaṃ, pātubhāvacutilakkhaṇaṃ cutopapatti, paṭisandhinibbattanalakkhaṇo samudayo, samudayaparijahanalakkhaṇo nirodho, anusayasamucchedalakkhaṇo maggo. Byādhilakkhaṇaṃ dukkhaṃ, sañjānanalakkhaṇo samudayo, niyyānikalakkhaṇo maggo, santilakkhaṇo nirodho. Appaṭisandhibhāvanirodhalakkhaṇā anupādisesā nibbānadhātu, dukkhañca samudayo ca, dukkhañca nirodho ca, dukkhañca maggo ca, samudayo ca dukkhañca, samudayo ca nirodho ca, samudayo ca maggo ca, nirodho ca samudayo ca, nirodho ca dukkhañca, nirodho ca maggo ca, maggo ca nirodho ca, maggo ca samudayo ca, maggo ca dukkhañca.
8. තත්ථිමානි සුත්තානි.
8. Tatthimāni suttāni.
අබ්භුට්ඨිතොව සො යාති, ස ගච්ඡං න නිවත්තතී’’ති.
Abbhuṭṭhitova so yāti, sa gacchaṃ na nivattatī’’ti.
අට්ඨිමා, ආනන්ද, දානුපපත්තියො එකුත්තරිකෙ සුත්තං – අයං ජාති.
Aṭṭhimā, ānanda, dānupapattiyo ekuttarike suttaṃ – ayaṃ jāti.
තත්ථ කතමා ජරා?
Tattha katamā jarā?
අචරිත්වා 11 බ්රහ්මචරියං, අලද්ධා යොබ්බනෙ ධනං;
Acaritvā 12 brahmacariyaṃ, aladdhā yobbane dhanaṃ;
ජිණ්ණකොඤ්චාව ඣායන්ති, ඛීණමච්ඡෙව පල්ලලෙ.
Jiṇṇakoñcāva jhāyanti, khīṇamaccheva pallale.
පඤ්ච පුබ්බනිමිත්තානි දෙවෙසු – අයං ජරා.
Pañca pubbanimittāni devesu – ayaṃ jarā.
තත්ථ කතමො බ්යාධි?
Tattha katamo byādhi?
සාමං තෙන කුතො රාජ, තුවම්පි ජරායන්ති වෙදෙසි;
Sāmaṃ tena kuto rāja, tuvampi jarāyanti vedesi;
ඛත්තිය කම්මස්ස ඵලො, ලොකො න හි කම්මං පනයති.
Khattiya kammassa phalo, loko na hi kammaṃ panayati.
තයො ගිලානා – අයං බ්යාධි.
Tayo gilānā – ayaṃ byādhi.
තත්ථ කතමං මරණං?
Tattha katamaṃ maraṇaṃ?
ඛුද්දකඤ්ච මහන්තඤ්ච, යං පක්කං යඤ්ච ආමකං;
Khuddakañca mahantañca, yaṃ pakkaṃ yañca āmakaṃ;
සබ්බං භෙදනපරියන්තං, එවං මච්චාන ජීවිතං.
Sabbaṃ bhedanapariyantaṃ, evaṃ maccāna jīvitaṃ.
මමායිතෙ පස්සථ ඵන්දමානෙ 15, මච්ඡෙව අප්පොදකෙ ඛීණසොතෙ;
Mamāyite passatha phandamāne 16, maccheva appodake khīṇasote;
එතම්පි දිස්වා අමමො චරෙය්ය, භවෙසු ආසත්තිමකුබ්බමානො.
Etampi disvā amamo careyya, bhavesu āsattimakubbamāno.
උදකප්පනසුත්තං – ඉදං මරණං.
Udakappanasuttaṃ – idaṃ maraṇaṃ.
තත්ථ කතමො සොකො?
Tattha katamo soko?
ඉධ සොචති පෙච්ච සොචති, පාපකාරී උභයත්ථ සොචති;
Idha socati pecca socati, pāpakārī ubhayattha socati;
සො සොචති සො විහඤ්ඤති, දිස්වා කම්මකිලිට්ඨමත්තනො 17.
So socati so vihaññati, disvā kammakiliṭṭhamattano 18.
තීණි දුච්චරිතානි – අයං සොකො.
Tīṇi duccaritāni – ayaṃ soko.
තත්ථ කතමො පරිදෙවො?
Tattha katamo paridevo?
කාමෙසු 19 ගිද්ධා පසුතා පමූළ්හා, අවදානියා තෙ විසමෙ නිවිට්ඨා;
Kāmesu 20 giddhā pasutā pamūḷhā, avadāniyā te visame niviṭṭhā;
දුක්ඛූපනීතා පරිදෙවයන්ති, කිංසු භවිස්සාම ඉතො චුතාසෙ.
Dukkhūpanītā paridevayanti, kiṃsu bhavissāma ito cutāse.
තිස්සො විපත්තියො – අයං පරිදෙවො.
Tisso vipattiyo – ayaṃ paridevo.
තත්ථ කතමං දුක්ඛං?
Tattha katamaṃ dukkhaṃ?
ජලිතා ජාතවෙදාව, අච්චිසඞ්ඝසමාකුලා.
Jalitā jātavedāva, accisaṅghasamākulā.
මහා වත සො පරිළාහො 23 සංයුත්තකෙ සුත්තං සච්චසංයුත්තෙසු – ඉදං දුක්ඛං.
Mahā vata so pariḷāho 24 saṃyuttake suttaṃ saccasaṃyuttesu – idaṃ dukkhaṃ.
තත්ථ කතමං දොමනස්සං?
Tattha katamaṃ domanassaṃ?
සුත්වා පරෙසං නිග්ඝොසං, මඞ්කු හොති තථාවිධො.
Sutvā paresaṃ nigghosaṃ, maṅku hoti tathāvidho.
ද්වෙමෙ තපනීයා ධම්මා – ඉදං දොමනස්සං.
Dveme tapanīyā dhammā – idaṃ domanassaṃ.
තත්ථ කතමො උපායාසො?
Tattha katamo upāyāso?
කම්මාරානං යථා උක්කා, අන්තො ඩය්හති නො බහි;
Kammārānaṃ yathā ukkā, anto ḍayhati no bahi;
එවං ඩය්හති මෙ හදයං, සුත්වා නිබ්බත්තමම්බුජං.
Evaṃ ḍayhati me hadayaṃ, sutvā nibbattamambujaṃ.
තයො අග්ගී – අයං උපායාසො.
Tayo aggī – ayaṃ upāyāso.
තත්ථ කතමො අප්පියසම්පයොගො?
Tattha katamo appiyasampayogo?
අයසාව 27 මලං සමුට්ඨිතං, තතුට්ඨාය තමෙව ඛාදති;
Ayasāva 28 malaṃ samuṭṭhitaṃ, tatuṭṭhāya tameva khādati;
එවං අතිධොනචාරිනං, සානි කම්මානි නයන්ති දුග්ගතිං.
Evaṃ atidhonacārinaṃ, sāni kammāni nayanti duggatiṃ.
ද්වෙමෙ තථාගතං අබ්භාචික්ඛන්ති, එකුත්තරිකෙ සුත්තං දුකෙසු – අයං අප්පියසම්පයොගො.
Dveme tathāgataṃ abbhācikkhanti, ekuttarike suttaṃ dukesu – ayaṃ appiyasampayogo.
තත්ථ කතමො පියවිප්පයොගො?
Tattha katamo piyavippayogo?
සුපිනෙන යථාපි සඞ්ගතං, පටිබුද්ධො පුරිසො න පස්සති;
Supinena yathāpi saṅgataṃ, paṭibuddho puriso na passati;
තෙ දෙවා චවනධම්මං විදිත්වා තීහි වාචාහි අනුසාසන්ති. අයං පියවිප්පයොගො.
Te devā cavanadhammaṃ viditvā tīhi vācāhi anusāsanti. Ayaṃ piyavippayogo.
යම්පිච්ඡං න ලභති, තිස්සො මාරධීතරො;
Yampicchaṃ na labhati, tisso māradhītaro;
තෙ කාමා පරිහායන්ති, සල්ලවිද්ධොව රුප්පති.
Te kāmā parihāyanti, sallaviddhova ruppati.
සංඛිත්තෙන පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා දුක්ඛා.
Saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā.
චක්ඛු සොතඤ්ච ඝානඤ්ච, ජිව්හා කායො තතො මනං;
Cakkhu sotañca ghānañca, jivhā kāyo tato manaṃ;
එතෙ ලොකාමිසා ඝොරා, යත්ථ සත්තා පුථුජ්ජනා.
Ete lokāmisā ghorā, yattha sattā puthujjanā.
පඤ්චිමෙ භික්ඛවෙ ඛන්ධා – ඉදං දුක්ඛං.
Pañcime bhikkhave khandhā – idaṃ dukkhaṃ.
තත්ථ කතමා ජරා ච මරණඤ්ච?
Tattha katamā jarā ca maraṇañca?
අථ වාපි අකිච්ඡං ජීවිතං, අථ ඛො සො ජරසාපි මීයතෙ.
Atha vāpi akicchaṃ jīvitaṃ, atha kho so jarasāpi mīyate.
සංයුත්තකෙ පසෙනදිසංයුත්තකෙ සුත්තං අය්යිකා මෙ කාලඞ්කතා – අයං ජරා ච මරණඤ්ච.
Saṃyuttake pasenadisaṃyuttake suttaṃ ayyikā me kālaṅkatā – ayaṃ jarā ca maraṇañca.
තත්ථ කතමා චුති ච උපපත්ති ච?
Tattha katamā cuti ca upapatti ca?
‘‘සබ්බෙ සත්තා මරිස්සන්ති, මරණන්තං හි ජීවිතං;
‘‘Sabbe sattā marissanti, maraṇantaṃ hi jīvitaṃ;
යථාකම්මං ගමිස්සන්ති, අත්තකම්මඵලූපගා’’ති 37. –
Yathākammaṃ gamissanti, attakammaphalūpagā’’ti 38. –
අයං චුති ච උපපත්ති ච.
Ayaṃ cuti ca upapatti ca.
ඉමෙහි සුත්තෙහි එකසදිසෙහි ච අඤ්ඤෙහි නවවිධං සුත්තං තං අනුපවිට්ඨෙහි ලක්ඛණතො දුක්ඛං ඤත්වා සාධාරණඤ්ච අසාධාරණඤ්ච දුක්ඛං අරියසච්චං නිද්දිසිතබ්බං. ගාථාහි ගාථා අනුමිනිතබ්බා, බ්යාකරණෙහි වා බ්යාකරණං – ඉදං දුක්ඛං.
Imehi suttehi ekasadisehi ca aññehi navavidhaṃ suttaṃ taṃ anupaviṭṭhehi lakkhaṇato dukkhaṃ ñatvā sādhāraṇañca asādhāraṇañca dukkhaṃ ariyasaccaṃ niddisitabbaṃ. Gāthāhi gāthā anuminitabbā, byākaraṇehi vā byākaraṇaṃ – idaṃ dukkhaṃ.
9. තත්ථ කතමො දුක්ඛසමුදයො?
9. Tattha katamo dukkhasamudayo?
කාමෙසු සත්තා කාමසඞ්ගසත්තා 39, සංයොජනෙ වජ්ජමපස්සමානා;
Kāmesu sattā kāmasaṅgasattā 40, saṃyojane vajjamapassamānā;
න හි ජාතු සංයොජනසඞ්ගසත්තා, ඔඝං තරෙය්යුං විපුලං මහන්තං.
Na hi jātu saṃyojanasaṅgasattā, oghaṃ tareyyuṃ vipulaṃ mahantaṃ.
චත්තාරො ආසවා සුත්තං – අයං දුක්ඛසමුදයො.
Cattāro āsavā suttaṃ – ayaṃ dukkhasamudayo.
තත්ථ කතමො දුක්ඛනිරොධො?
Tattha katamo dukkhanirodho?
යම්හි න මායා වසතී න මානො,
Yamhi na māyā vasatī na māno,
යො වීතලොභො අමමො නිරාසො,
Yo vītalobho amamo nirāso,
සො බ්රාහ්මණො සො සමණො ස භික්ඛු.
So brāhmaṇo so samaṇo sa bhikkhu.
ද්වෙමා විමුත්තියො, රාගවිරාගා ච චෙතොවිමුත්ති; අවිජ්ජාවිරාගා ච පඤ්ඤාවිමුත්ති – අයං නිරොධො.
Dvemā vimuttiyo, rāgavirāgā ca cetovimutti; avijjāvirāgā ca paññāvimutti – ayaṃ nirodho.
තත්ථ කතමො මග්ගො?
Tattha katamo maggo?
එසෙව මග්ගො නත්ථඤ්ඤො, දස්සනස්ස විසුද්ධියා;
Eseva maggo natthañño, dassanassa visuddhiyā;
අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, මාරස්සෙතං පමොහනං.
Ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, mārassetaṃ pamohanaṃ.
සත්තිමෙ, භික්ඛවෙ, බොජ්ඣඞ්ගා – අයං මග්ගො.
Sattime, bhikkhave, bojjhaṅgā – ayaṃ maggo.
තත්ථ කතමානි චත්තාරි අරියසච්චානි?
Tattha katamāni cattāri ariyasaccāni?
‘‘යෙ ධම්මා 43 හෙතුප්පභවා, තෙසං හෙතුං තථාගතො ආහ;
‘‘Ye dhammā 44 hetuppabhavā, tesaṃ hetuṃ tathāgato āha;
තෙසඤ්ච යො නිරොධො, එවංවාදී මහාසමණො’’ති.
Tesañca yo nirodho, evaṃvādī mahāsamaṇo’’ti.
හෙතුප්පභවා ධම්මා දුක්ඛං, හෙතුසමුදයො, යං භගවතො වචනං. අයං ධම්මො යො නිරොධො, යෙ හි කෙචි සංයොජනියෙසු ධම්මෙසු අස්සදානුපස්සිනො විහරන්ති. කිලෙසා තණ්හා පවඩ්ඪති, තණ්හාපච්චයා උපාදානං…පෙ.… එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති. තත්ථ යං සංයොජනං – අයං සමුදයො. යෙ සංයොජනියා ධම්මා යෙ ච සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා සම්භවන්ති – ඉදං දුක්ඛං. යා සංයොජනියෙසු ධම්මෙසු ආදීනවානුපස්සනා – අයං මග්ගො. පරිමුච්චති ජාතියා ජරාය බ්යාධීහි මරණෙහි සොකෙහි පරිදෙවෙහි යාව උපායාසෙහි – ඉදං නිබ්බානං. ඉමානි චත්තාරි සච්චානි.
Hetuppabhavā dhammā dukkhaṃ, hetusamudayo, yaṃ bhagavato vacanaṃ. Ayaṃ dhammo yo nirodho, ye hi keci saṃyojaniyesu dhammesu assadānupassino viharanti. Kilesā taṇhā pavaḍḍhati, taṇhāpaccayā upādānaṃ…pe… evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. Tattha yaṃ saṃyojanaṃ – ayaṃ samudayo. Ye saṃyojaniyā dhammā ye ca sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti – idaṃ dukkhaṃ. Yā saṃyojaniyesu dhammesu ādīnavānupassanā – ayaṃ maggo. Parimuccati jātiyā jarāya byādhīhi maraṇehi sokehi paridevehi yāva upāyāsehi – idaṃ nibbānaṃ. Imāni cattāri saccāni.
තත්ථ කතමා අනුපාදිසෙසා නිබ්බානධාතු?
Tattha katamā anupādisesā nibbānadhātu?
අත්ථඞ්ගතස්ස න පමාණමත්ථි, තං හි වා නත්ථි යෙන නං පඤ්ඤපෙය්ය;
Atthaṅgatassa na pamāṇamatthi, taṃ hi vā natthi yena naṃ paññapeyya;
සබ්බසඞ්ගානං සමූහතත්තා විදූ, සිතා වාදසතස්සු 45 සබ්බෙ.
Sabbasaṅgānaṃ samūhatattā vidū, sitā vādasatassu 46 sabbe.
සංයුත්තකෙ ගොධිකසංයුත්තං.
Saṃyuttake godhikasaṃyuttaṃ.
ඉමානි අසාධාරණානි සුත්තානි. යහිං යහිං සච්චානි නිද්දිට්ඨානි, තහිං තහිං සච්චලක්ඛණතො ඔතාරෙත්වා 47 අපරිමාණෙහි බ්යඤ්ජනෙහි සො අත්ථො පරියෙසිතබ්බො. තත්ථ අත්ථානුපරිවත්ති බ්යඤ්ජනෙන පුන බ්යඤ්ජනානුපරිවත්ති අත්ථෙන තස්ස එකමෙකස්ස අපරිමාණානි බ්යඤ්ජනානි ඉමෙහි සුත්තෙහි යථානික්ඛිත්තෙහි චත්තාරි අරියසච්චානි නිද්දිසිතබ්බානි. පඤ්චනිකායෙ අනුපවිට්ඨාහි ගාථාහි ගාථා අනුමිනිතබ්බා, බ්යාකරණෙන බ්යාකරණං. ඉමානි අසාධාරණානි සුත්තානි.
Imāni asādhāraṇāni suttāni. Yahiṃ yahiṃ saccāni niddiṭṭhāni, tahiṃ tahiṃ saccalakkhaṇato otāretvā 48 aparimāṇehi byañjanehi so attho pariyesitabbo. Tattha atthānuparivatti byañjanena puna byañjanānuparivatti atthena tassa ekamekassa aparimāṇāni byañjanāni imehi suttehi yathānikkhittehi cattāri ariyasaccāni niddisitabbāni. Pañcanikāye anupaviṭṭhāhi gāthāhi gāthā anuminitabbā, byākaraṇena byākaraṇaṃ. Imāni asādhāraṇāni suttāni.
තෙසං ඉමා උද්දානගාථා
Tesaṃ imā uddānagāthā
යමෙකරත්තිං පඨමං, අට්ඨ දානූපපත්තියො;
Yamekarattiṃ paṭhamaṃ, aṭṭha dānūpapattiyo;
පඤ්ච පුබ්බනිමිත්තානි, ඛීණමච්ඡංව පල්ලලං.
Pañca pubbanimittāni, khīṇamacchaṃva pallalaṃ.
සාමං තෙන කුතො රාජ, තයො දෙවා ගිලානකා;
Sāmaṃ tena kuto rāja, tayo devā gilānakā;
යථාපි කුම්භකාරස්ස, යථා නදිදකප්පනං.
Yathāpi kumbhakārassa, yathā nadidakappanaṃ.
ඉධ සොචති පෙච්ච සොචති, තීණි දුච්චරිතානි ච;
Idha socati pecca socati, tīṇi duccaritāni ca;
කාමෙසු ගිද්ධා පසුතා, යාව තිස්සො විපත්තියො.
Kāmesu giddhā pasutā, yāva tisso vipattiyo.
සඞ්කප්පෙහි පරෙතො සො, තත්ථ තපනියෙහි ච.
Saṅkappehi pareto so, tattha tapaniyehi ca.
කම්මාරානං යථා උක්කා, තයො අග්ගී පකාසිතා;
Kammārānaṃ yathā ukkā, tayo aggī pakāsitā;
අයතො මලමුප්පන්නං, අබ්භක්ඛානං තථාගතෙ.
Ayato malamuppannaṃ, abbhakkhānaṃ tathāgate.
තිවිධං දෙවානුසාසන්ති, සුපිනෙන සඞ්ගමො යථා;
Tividhaṃ devānusāsanti, supinena saṅgamo yathā;
තිස්සො චෙව මාරධීතා, සල්ලවිද්ධොව රුප්පති.
Tisso ceva māradhītā, sallaviddhova ruppati.
චක්ඛු සොතඤ්ච ඝානඤ්ච, පඤ්චක්ඛන්ධා පකාසිතා;
Cakkhu sotañca ghānañca, pañcakkhandhā pakāsitā;
අප්පං වත ජීවිතං ඉදං, අය්යිකා මෙ මහල්ලිකා.
Appaṃ vata jīvitaṃ idaṃ, ayyikā me mahallikā.
සබ්බෙ සත්තා මරිස්සන්ති, උපපත්ති චුතිචයං;
Sabbe sattā marissanti, upapatti cuticayaṃ;
කාමෙසු සත්තා පසුතා, ආසවෙහි චතූහි ච.
Kāmesu sattā pasutā, āsavehi catūhi ca.
යම්හි න මායා වසති, ද්වෙමා චෙතොවිමුත්තියො;
Yamhi na māyā vasati, dvemā cetovimuttiyo;
එසෙව මග්ගො නත්ථඤ්ඤො, බොජ්ඣඞ්ගා ච සුදෙසිතා.
Eseva maggo natthañño, bojjhaṅgā ca sudesitā.
අත්ථඞ්ගතස්ස න පමාණමත්ථි, ගොධිකො පරිනිබ්බුතො;
Atthaṅgatassa na pamāṇamatthi, godhiko parinibbuto;
යෙ ධම්මා හෙතුප්පභවා, සංයොජනානුපස්සිනො.
Ye dhammā hetuppabhavā, saṃyojanānupassino.
ඉමා දස තෙසං උද්දානගාථා.
Imā dasa tesaṃ uddānagāthā.
10. තත්ථිමානි සාධාරණානි සුත්තානි යෙසු සුත්තෙසු සාධාරණානි සච්චානි දෙසිතානි අනුලොමම්පි පටිලොමම්පි වොමිස්සකම්පි. තත්ථ අයං ආදි.
10. Tatthimāni sādhāraṇāni suttāni yesu suttesu sādhāraṇāni saccāni desitāni anulomampi paṭilomampi vomissakampi. Tattha ayaṃ ādi.
අවිජ්ජාය නිවුතො ලොකො, [අජිතාති භගවා]
Avijjāya nivuto loko, [ajitāti bhagavā]
විවිච්ඡා පමාදා නප්පකාසති;
Vivicchā pamādā nappakāsati;
තත්ථ යා අවිජ්ජා ච විවිච්ඡා ච, අයං සමුදයො. යං මහබ්භයං, ඉදං දුක්ඛං. ඉමානි ද්වෙ සච්චානි – දුක්ඛඤ්ච සමුදයො ච. ‘‘සංයොජනං සංයොජනියා ච ධම්මා’’ති සංයුත්තකෙ චිත්තසංයුත්තකෙසු බ්යාකරණං. තත්ථ යං සංයොජනං, අයං සමුදයො. යෙ සංයොජනියා ධම්මා, ඉදං දුක්ඛං. ඉමානි ද්වෙ සච්චානි – දුක්ඛඤ්ච සමුදයො ච.
Tattha yā avijjā ca vivicchā ca, ayaṃ samudayo. Yaṃ mahabbhayaṃ, idaṃ dukkhaṃ. Imāni dve saccāni – dukkhañca samudayo ca. ‘‘Saṃyojanaṃ saṃyojaniyā ca dhammā’’ti saṃyuttake cittasaṃyuttakesu byākaraṇaṃ. Tattha yaṃ saṃyojanaṃ, ayaṃ samudayo. Ye saṃyojaniyā dhammā, idaṃ dukkhaṃ. Imāni dve saccāni – dukkhañca samudayo ca.
තත්ථ කතමං දුක්ඛඤ්ච නිරොධො ච?
Tattha katamaṃ dukkhañca nirodho ca?
උච්ඡින්නභවතණ්හස්ස, නෙත්තිච්ඡින්නස්ස 53 භික්ඛුනො;
Ucchinnabhavataṇhassa, netticchinnassa 54 bhikkhuno;
වික්ඛීණො ජාතිසංසාරො, නත්ථි දානි පුනබ්භවො.
Vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavo.
යං චිත්තං, ඉදං දුක්ඛං. යො භවතණ්හාය උපච්ඡෙදො, අයං දුක්ඛනිරොධො. වික්ඛීණො ජාතිසංසාරො, නත්ථි දානි පුනබ්භවොති නිද්දෙසො. ඉමානි ද්වෙ සච්චානි – දුක්ඛඤ්ච නිරොධො ච. ද්වෙමා, භික්ඛවෙ, විමුත්තියො; රාගවිරාගා ච චෙතොවිමුත්ති, අවිජ්ජාවිරාගා ච පඤ්ඤාවිමුත්ති. යං චිත්තං, ඉදං දුක්ඛං. යා විමුත්ති, අයං නිරොධො. ඉමානි ද්වෙ සච්චානි – දුක්ඛඤ්ච නිරොධො ච.
Yaṃ cittaṃ, idaṃ dukkhaṃ. Yo bhavataṇhāya upacchedo, ayaṃ dukkhanirodho. Vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavoti niddeso. Imāni dve saccāni – dukkhañca nirodho ca. Dvemā, bhikkhave, vimuttiyo; rāgavirāgā ca cetovimutti, avijjāvirāgā ca paññāvimutti. Yaṃ cittaṃ, idaṃ dukkhaṃ. Yā vimutti, ayaṃ nirodho. Imāni dve saccāni – dukkhañca nirodho ca.
තත්ථ කතමං දුක්ඛඤ්ච මග්ගො ච?
Tattha katamaṃ dukkhañca maggo ca?
කුම්භූපමං 55 කායමිමං විදිත්වා, නගරූපමං චිත්තමිදං ඨපෙත්වා;
Kumbhūpamaṃ 56 kāyamimaṃ viditvā, nagarūpamaṃ cittamidaṃ ṭhapetvā;
යොධෙථ මාරං පඤ්ඤාවුධෙන, ජිතඤ්ච රක්ඛෙ අනිවෙසනො සියා.
Yodhetha māraṃ paññāvudhena, jitañca rakkhe anivesano siyā.
තත්ථ යඤ්ච කුම්භූපමො කායො යඤ්ච නගරූපමං චිත්තං, ඉදං දුක්ඛං. යං පඤ්ඤාවුධෙන මාරං යොධෙථාති අයං මග්ගො. ඉමානි ද්වෙ සච්චානි. යං, භික්ඛවෙ, න තුම්හාකං, තං පජහිතබ්බං. යා සංයොජනා, අයං මග්ගො. යෙ තෙ ධම්මා අනත්තනියා පහාතබ්බා, රූපං යාව විඤ්ඤාණං, ඉදං දුක්ඛඤ්ච මග්ගො ච.
Tattha yañca kumbhūpamo kāyo yañca nagarūpamaṃ cittaṃ, idaṃ dukkhaṃ. Yaṃ paññāvudhena māraṃ yodhethāti ayaṃ maggo. Imāni dve saccāni. Yaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ, taṃ pajahitabbaṃ. Yā saṃyojanā, ayaṃ maggo. Ye te dhammā anattaniyā pahātabbā, rūpaṃ yāva viññāṇaṃ, idaṃ dukkhañca maggo ca.
තත්ථ කතමං දුක්ඛඤ්ච සමුදයො ච නිරොධො ච?
Tattha katamaṃ dukkhañca samudayo ca nirodho ca?
යෙ කෙචි සොකා පරිදෙවිතා වා, දුක්ඛා ච 57 ලොකස්මිමනෙකරූපා;
Ye keci sokā paridevitā vā, dukkhā ca 58 lokasmimanekarūpā;
පියං පටිච්චප්පභවන්ති එතෙ, පියෙ අසන්තෙ න භවන්ති එතෙ.
Piyaṃ paṭiccappabhavanti ete, piye asante na bhavanti ete.
යෙ සොකපරිදෙවා, යං ච අනෙකරූපං දුක්ඛං, යං පෙමතො භවති, ඉදං දුක්ඛං. යං පෙමං, අයං සමුදයො. යො තත්ථ ඡන්දරාගවිනයො පියස්ස අකිරියා, අයං නිරොධො. ඉමානි තීණි සච්චානි. තිම්බරුකො පරිබ්බාජකො පච්චෙති ‘‘සයංකතං පරංකත’’න්ති. යථෙසා වීමංසා, ඉදං දුක්ඛං. යා එතෙ ද්වෙ අන්තෙ අනුපගම්ම මජ්ඣිමා පටිපදා අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා යාව ජාතිපච්චයා ජරාමරණං, ඉදම්පි දුක්ඛඤ්ච සමුදයො ච. විඤ්ඤාණං නාමරූපං සළායතනං ඵස්සො වෙදනා භවො ජාති ජරාමරණං, ඉදං දුක්ඛං. අවිජ්ජා සඞ්ඛාරා තණ්හා උපාදානං, අයං සමුදයො. ඉති ඉදං සයංකතං වීමංසෙය්යාති 59 යඤ්ච පටිච්චසමුප්පාදෙ දුක්ඛං, ඉදං එසො සමුදයො නිද්දිට්ඨො. අවිජ්ජානිරොධා සඞ්ඛාරනිරොධො ච යාව ච ජරාමරණනිරොධොති අයං නිරොධො. ඉමානි තීණි සච්චානි දුක්ඛඤ්ච සමුදයො ච නිරොධො ච.
Ye sokaparidevā, yaṃ ca anekarūpaṃ dukkhaṃ, yaṃ pemato bhavati, idaṃ dukkhaṃ. Yaṃ pemaṃ, ayaṃ samudayo. Yo tattha chandarāgavinayo piyassa akiriyā, ayaṃ nirodho. Imāni tīṇi saccāni. Timbaruko paribbājako pacceti ‘‘sayaṃkataṃ paraṃkata’’nti. Yathesā vīmaṃsā, idaṃ dukkhaṃ. Yā ete dve ante anupagamma majjhimā paṭipadā avijjāpaccayā saṅkhārā yāva jātipaccayā jarāmaraṇaṃ, idampi dukkhañca samudayo ca. Viññāṇaṃ nāmarūpaṃ saḷāyatanaṃ phasso vedanā bhavo jāti jarāmaraṇaṃ, idaṃ dukkhaṃ. Avijjā saṅkhārā taṇhā upādānaṃ, ayaṃ samudayo. Iti idaṃ sayaṃkataṃ vīmaṃseyyāti 60 yañca paṭiccasamuppāde dukkhaṃ, idaṃ eso samudayo niddiṭṭho. Avijjānirodhā saṅkhāranirodho ca yāva ca jarāmaraṇanirodhoti ayaṃ nirodho. Imāni tīṇi saccāni dukkhañca samudayo ca nirodho ca.
11. තත්ථ කතමං දුක්ඛඤ්ච සමුදයො ච මග්ගො ච?
11. Tattha katamaṃ dukkhañca samudayo ca maggo ca?
‘‘යො දුක්ඛමද්දක්ඛි 61 යතොනිදානං, කාමෙසු සො ජන්තු කථං නමෙය්ය;
‘‘Yo dukkhamaddakkhi 62 yatonidānaṃ, kāmesu so jantu kathaṃ nameyya;
කාමා හි ලොකෙ සඞ්ගාති ඤත්වා, තෙසං සතීමා විනයාය සික්ඛෙ’’ති.
Kāmā hi loke saṅgāti ñatvā, tesaṃ satīmā vinayāya sikkhe’’ti.
යො දුක්ඛමද්දක්ඛි, ඉදං දුක්ඛං. යතො භවති, අයං සමුදයො. සන්දිට්ඨං යතො භවති යාව තස්ස විනයාය සික්ඛා, අයං මග්ගො. ඉමානි තීණි සච්චානි.
Yo dukkhamaddakkhi, idaṃ dukkhaṃ. Yato bhavati, ayaṃ samudayo. Sandiṭṭhaṃ yato bhavati yāva tassa vinayāya sikkhā, ayaṃ maggo. Imāni tīṇi saccāni.
එකාදසඞ්ගුත්තරෙසු ගොපාලකොපමසුත්තං.
Ekādasaṅguttaresu gopālakopamasuttaṃ.
තත්ථ යාව රූපසඤ්ඤුත්තා යඤ්ච සළායතනං යථා වණං පටිච්ඡාදෙති යඤ්ච තිත්ථං යථා ච ලභති ධම්මූපසඤ්හිතං උළාරං පීතිපාමොජ්ජං චතුබ්බිධං ච අත්තභාවතො ච වත්ථු, ඉදං දුක්ඛං. යාව ආසාටිකං හාරෙතා 63 හොති, අයං සමුදයො. රූපසඤ්ඤුත්තා ආසාටකහරණං 64 වණපටිච්ඡාදනං වීථිඤ්ඤුතා ගොචරකුසලඤ්ච, අයං මග්ගො. අවසෙසා ධම්මා අත්ථි හෙතූ අත්ථි පච්චයා අත්ථි නිස්සයා සාවසෙසදොහිතා අනෙකපූජා ච කල්යාණමිත්තතප්පච්චයා ධම්මා වීථිඤ්ඤුතා ච හෙතු, ඉමානි තීණි සච්චානි.
Tattha yāva rūpasaññuttā yañca saḷāyatanaṃ yathā vaṇaṃ paṭicchādeti yañca titthaṃ yathā ca labhati dhammūpasañhitaṃ uḷāraṃ pītipāmojjaṃ catubbidhaṃ ca attabhāvato ca vatthu, idaṃ dukkhaṃ. Yāva āsāṭikaṃ hāretā 65 hoti, ayaṃ samudayo. Rūpasaññuttā āsāṭakaharaṇaṃ 66 vaṇapaṭicchādanaṃ vīthiññutā gocarakusalañca, ayaṃ maggo. Avasesā dhammā atthi hetū atthi paccayā atthi nissayā sāvasesadohitā anekapūjā ca kalyāṇamittatappaccayā dhammā vīthiññutā ca hetu, imāni tīṇi saccāni.
තත්ථ කතමං දුක්ඛඤ්ච මග්ගො ච නිරොධො ච?
Tattha katamaṃ dukkhañca maggo ca nirodho ca?
සති කායගතා උපට්ඨිතා, ඡසු ඵස්සායතනෙසු සංවුතො 67;
Sati kāyagatā upaṭṭhitā, chasu phassāyatanesu saṃvuto 68;
තත්ථ යා ච කායගතා සති යඤ්ච සළායතනං යත්ථ සබ්බඤ්චෙතං දුක්ඛං. යා ච කායගතා සති යො ච සීලසංවරො යො ච සමාධි යත්ථ යා සති, අයං පඤ්ඤාක්ඛන්ධො. සබ්බම්පි සීලක්ඛන්ධො සමාධික්ඛන්ධො, අයං මග්ගො. එවංවිහාරිනා ඤාතබ්බං නිබ්බානං. අයං නිරොධො, ඉමානි තීණි සච්චානි. සීලෙ පතිට්ඨාය ද්වෙ ධම්මා භාවෙතබ්බා සමථො ච විපස්සනා ච. තත්ථ යං චිත්තසහජාතා ධම්මා, ඉදං දුක්ඛං. යො ච සමථො යා ච විපස්සනා, අයං මග්ගො. රාගවිරාගා ච චෙතොවිමුත්ති, අවිජ්ජාවිරාගා ච පඤ්ඤාවිමුත්ති, අයං නිරොධො. ඉමානි තීණි සච්චානි.
Tattha yā ca kāyagatā sati yañca saḷāyatanaṃ yattha sabbañcetaṃ dukkhaṃ. Yā ca kāyagatā sati yo ca sīlasaṃvaro yo ca samādhi yattha yā sati, ayaṃ paññākkhandho. Sabbampi sīlakkhandho samādhikkhandho, ayaṃ maggo. Evaṃvihārinā ñātabbaṃ nibbānaṃ. Ayaṃ nirodho, imāni tīṇi saccāni. Sīle patiṭṭhāya dve dhammā bhāvetabbā samatho ca vipassanā ca. Tattha yaṃ cittasahajātā dhammā, idaṃ dukkhaṃ. Yo ca samatho yā ca vipassanā, ayaṃ maggo. Rāgavirāgā ca cetovimutti, avijjāvirāgā ca paññāvimutti, ayaṃ nirodho. Imāni tīṇi saccāni.
තත්ථ කතමො සමුදයො ච නිරොධො ච?
Tattha katamo samudayo ca nirodho ca?
ආසා ච පීහා අභිනන්දනා ච, අනෙකධාතූසු සරා පතිට්ඨිතා;
Āsā ca pīhā abhinandanā ca, anekadhātūsu sarā patiṭṭhitā;
අඤ්ඤාණමූලප්පභවා පජප්පිතා, සබ්බා මයා බ්යන්තිකතා සමූලිකා.
Aññāṇamūlappabhavā pajappitā, sabbā mayā byantikatā samūlikā.
අඤ්ඤාණමූලප්පභවාති පුරිමකෙහි සමුදයො. සබ්බා මයා බ්යන්තිකතා සමූලිකාති නිරොධො. ඉමානි ද්වෙ සච්චානි. චතුන්නං ධම්මානං අනනුබොධා අප්පටිවෙධා විත්ථාරෙන කාතබ්බං. අරියස්ස සීලස්ස සමාධිනො පඤ්ඤාය විමුත්තියා. තත්ථ යො ඉමෙසං චතුන්නං ධම්මානං අනනුබොධා අප්පටිවෙධා, අයං සමුදයො. පටිවෙධො භවනෙත්තියා, අයං නිරොධො. අයං සමුදයො ච නිරොධො ච.
Aññāṇamūlappabhavāti purimakehi samudayo. Sabbā mayā byantikatā samūlikāti nirodho. Imāni dve saccāni. Catunnaṃ dhammānaṃ ananubodhā appaṭivedhā vitthārena kātabbaṃ. Ariyassa sīlassa samādhino paññāya vimuttiyā. Tattha yo imesaṃ catunnaṃ dhammānaṃ ananubodhā appaṭivedhā, ayaṃ samudayo. Paṭivedho bhavanettiyā, ayaṃ nirodho. Ayaṃ samudayo ca nirodho ca.
තත්ථ කතමො සමුදයො ච මග්ගො ච?
Tattha katamo samudayo ca maggo ca?
සති තෙසං නිවාරණං;
Sati tesaṃ nivāraṇaṃ;
සොතානං සංවරං බ්රූමි, පඤ්ඤායෙතෙ පිධීයරෙ.
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi, paññāyete pidhīyare.
යානි සොතානීති අයං සමුදයො. යා ච පඤ්ඤා යා ච සති නිවාරණං පිධානඤ්ච, අයං මග්ගො. ඉමානි ද්වෙ සච්චානි. සඤ්චෙතනියං සුත්තං දළ්හනෙමියානාකාරො ඡහි මාසෙහි නිද්දිට්ඨො. තත්ථ යං කායං කායකම්මං සවඞ්කං සදොසං සකසාවං යා සවඞ්කතා සදොසතා සකසාවතා, අයං සමුදයො. එවං වචීකම්මං මනොකම්මං අවඞ්කං අදොසං අකසාවං, යා අවඞ්කතා අදොසතා අකසාවතා, අයං මග්ගො. එවං වචීකම්මං මනොකම්මං. ඉමානි ද්වෙ සච්චානි සමුදයො ච මග්ගො ච.
Yāni sotānīti ayaṃ samudayo. Yā ca paññā yā ca sati nivāraṇaṃ pidhānañca, ayaṃ maggo. Imāni dve saccāni. Sañcetaniyaṃ suttaṃ daḷhanemiyānākāro chahi māsehi niddiṭṭho. Tattha yaṃ kāyaṃ kāyakammaṃ savaṅkaṃ sadosaṃ sakasāvaṃ yā savaṅkatā sadosatā sakasāvatā, ayaṃ samudayo. Evaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ avaṅkaṃ adosaṃ akasāvaṃ, yā avaṅkatā adosatā akasāvatā, ayaṃ maggo. Evaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ. Imāni dve saccāni samudayo ca maggo ca.
තත්ථ කතමො සමුදයො ච නිරොධො ච මග්ගො ච?
Tattha katamo samudayo ca nirodho ca maggo ca?
‘‘නිස්සිතස්ස චලිතං, අනිස්සිතස්ස චලිතං නත්ථි, චලිතෙ අසති පස්සද්ධි, පස්සද්ධියා සති නති න හොති, නතියා අසති 73 ආගතිගති න හොති, ආගතිගතියා අසති චුතූපපාතො න හොති, චුතූපපාතෙ අසති නෙවිධ න හුරං න උභයමන්තරෙන. එසෙවන්තො දුක්ඛස්සා’’ති.
‘‘Nissitassa calitaṃ, anissitassa calitaṃ natthi, calite asati passaddhi, passaddhiyā sati nati na hoti, natiyā asati 74 āgatigati na hoti, āgatigatiyā asati cutūpapāto na hoti, cutūpapāte asati nevidha na huraṃ na ubhayamantarena. Esevanto dukkhassā’’ti.
තත්ථ ද්වෙ නිස්සයා, අයං සමුදයො. යො ච අනිස්සයො, යා ච අනති, අයං මග්ගො. යා ආගතිගති න හොති චුතූපපාතො ච යො එසෙවන්තො දුක්ඛස්සාති, අයං නිරොධො. ඉමානි තීණි සච්චානි. අනුපට්ඨිතකායගතා සති…පෙ.… යං විමුත්තිඤාණදස්සනං, අයං සමුදයො. එකාරසඋපනිස්සයා විමුත්තියො යාව උපනිස්සයඋපසම්පදා උපට්ඨිතකායගතාසතිස්ස විහරති. සීලසංවරො සොසානියො හොති, යඤ්ච විමුත්තිඤාණදස්සනං, අයං මග්ගො. යා ච විමුත්ති, අයං නිරොධො. ඉමානි තීණි සච්චානි. සමුදයො ච නිරොධො ච මග්ගො ච.
Tattha dve nissayā, ayaṃ samudayo. Yo ca anissayo, yā ca anati, ayaṃ maggo. Yā āgatigati na hoti cutūpapāto ca yo esevanto dukkhassāti, ayaṃ nirodho. Imāni tīṇi saccāni. Anupaṭṭhitakāyagatā sati…pe… yaṃ vimuttiñāṇadassanaṃ, ayaṃ samudayo. Ekārasaupanissayā vimuttiyo yāva upanissayaupasampadā upaṭṭhitakāyagatāsatissa viharati. Sīlasaṃvaro sosāniyo hoti, yañca vimuttiñāṇadassanaṃ, ayaṃ maggo. Yā ca vimutti, ayaṃ nirodho. Imāni tīṇi saccāni. Samudayo ca nirodho ca maggo ca.
12. තත්ථ කතමො නිරොධො ච මග්ගො ච?
12. Tattha katamo nirodho ca maggo ca?
සයං කතෙන සච්චෙන, තෙන අත්තනා අභිනිබ්බානගතො විතිණ්ණකඞ්ඛො;
Sayaṃ katena saccena, tena attanā abhinibbānagato vitiṇṇakaṅkho;
විභවඤ්ච ඤත්වා ලොකස්මිං, තාව ඛීණපුනබ්භවො ස භික්ඛු.
Vibhavañca ñatvā lokasmiṃ, tāva khīṇapunabbhavo sa bhikkhu.
යං සච්චෙන, අයං මග්ගො. යං ඛීණපුනබ්භවො, අයං නිරොධො. ඉමානි ද්වෙ සච්චානි. පඤ්ච විමුත්තායතනානි සත්ථා වා ධම්මං දෙසෙසි අඤ්ඤතරො වා විඤ්ඤූ සබ්රහ්මචාරීති විත්ථාරෙන කාතබ්බා. තස්ස අත්ථප්පටිසංවෙදිස්ස පාමොජ්ජං ජායති, පමුදිතස්ස පීති ජායති, යාව නිබ්බින්දන්තො විරජ්ජති, අයං මග්ගො. යා විමුත්ති, අයං නිරොධො. එවං පඤ්ච විමුත්තායතනානි විත්ථාරෙන. ඉමානි ද්වෙ සච්චානි නිරොධො ච මග්ගො ච.
Yaṃ saccena, ayaṃ maggo. Yaṃ khīṇapunabbhavo, ayaṃ nirodho. Imāni dve saccāni. Pañca vimuttāyatanāni satthā vā dhammaṃ desesi aññataro vā viññū sabrahmacārīti vitthārena kātabbā. Tassa atthappaṭisaṃvedissa pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, yāva nibbindanto virajjati, ayaṃ maggo. Yā vimutti, ayaṃ nirodho. Evaṃ pañca vimuttāyatanāni vitthārena. Imāni dve saccāni nirodho ca maggo ca.
ඉමානි සාධාරණානි සුත්තානි. ඉමෙහි සාධාරණෙහි සුත්තෙහි යථානික්ඛිත්තෙහි පටිවෙධතො ච ලක්ඛණතො ච ඔතාරෙත්වා අඤ්ඤානි සුත්තානි නිද්දිසිතබ්බානි අපරිහායන්තෙන. ගාථාහි ගාථා අනුමිනිතබ්බා, බ්යාකරණෙහි බ්යාකරණං. ඉමෙ ච සාධාරණා දස පරිවඩ්ඪකා එකො ච චතුක්කො නිද්දෙසො සාධාරණො. අයඤ්ච පකිණ්ණකනිද්දෙසො. එකං පඤ්ච ඡ ච සවෙකදෙසො සබ්බං. ඉමෙ ද්වෙ පරිවජ්ජනා පුරිමකා ච දස. ඉමෙ ද්වාදස පරිවඩ්ඪකා සච්චානි. එත්තාවතා සබ්බං සුත්තං නත්ථි, තං බ්යාකරණං වා ගාථා විය. ඉමෙහි ද්වාදසහි පරිවඩ්ඪකෙහි න ඔතරිතුං අප්පමත්තෙන පරියෙසිත්වා නිද්දිසිතබ්බා.
Imāni sādhāraṇāni suttāni. Imehi sādhāraṇehi suttehi yathānikkhittehi paṭivedhato ca lakkhaṇato ca otāretvā aññāni suttāni niddisitabbāni aparihāyantena. Gāthāhi gāthā anuminitabbā, byākaraṇehi byākaraṇaṃ. Ime ca sādhāraṇā dasa parivaḍḍhakā eko ca catukko niddeso sādhāraṇo. Ayañca pakiṇṇakaniddeso. Ekaṃ pañca cha ca savekadeso sabbaṃ. Ime dve parivajjanā purimakā ca dasa. Ime dvādasa parivaḍḍhakā saccāni. Ettāvatā sabbaṃ suttaṃ natthi, taṃ byākaraṇaṃ vā gāthā viya. Imehi dvādasahi parivaḍḍhakehi na otarituṃ appamattena pariyesitvā niddisitabbā.
තත්ථායං සඞ්ඛෙපො. සබ්බං දුක්ඛං සත්තහි පදෙහි සමොසරණං ගච්ඡති. කතරෙහි සත්තහි? අප්පියසම්පයොගො ච පියවිප්පයොගො ච, ඉමෙහි ද්වීහි පදෙහි සබ්බං දුක්ඛං නිද්දිසිතබ්බං. තස්ස ද්වෙ නිස්සයා – කායො ච චිත්තඤ්ච . තෙන වුච්චති ‘‘කායිකං දුක්ඛං චෙතසිකඤ්චෙ’’ති, නත්ථි තං දුක්ඛං න කායිකං වා න චෙතසිකං, සබ්බං දුක්ඛං ද්වීහි දුක්ඛෙහි නිද්දිසිතබ්බං කායිකෙන ච චෙතසිකෙන ච. තීහි දුක්ඛතාහි සඞ්ගහිතං දුක්ඛදුක්ඛතාය සඞ්ඛාරදුක්ඛතාය විපරිණාමදුක්ඛතාය. ඉති තං සබ්බං දුක්ඛං තීහි දුක්ඛතාහි සඞ්ගහිතං. ඉති ඉදඤ්ච දුක්ඛං තිවිධං. දුවිධං දුක්ඛං කායිකඤ්ච චෙතසිකඤ්ච. දුවිධං අප්පියසම්පයොගො ච පියවිප්පයොගො ච. ඉදං සත්තවිධං දුක්ඛං.
Tatthāyaṃ saṅkhepo. Sabbaṃ dukkhaṃ sattahi padehi samosaraṇaṃ gacchati. Katarehi sattahi? Appiyasampayogo ca piyavippayogo ca, imehi dvīhi padehi sabbaṃ dukkhaṃ niddisitabbaṃ. Tassa dve nissayā – kāyo ca cittañca . Tena vuccati ‘‘kāyikaṃ dukkhaṃ cetasikañce’’ti, natthi taṃ dukkhaṃ na kāyikaṃ vā na cetasikaṃ, sabbaṃ dukkhaṃ dvīhi dukkhehi niddisitabbaṃ kāyikena ca cetasikena ca. Tīhi dukkhatāhi saṅgahitaṃ dukkhadukkhatāya saṅkhāradukkhatāya vipariṇāmadukkhatāya. Iti taṃ sabbaṃ dukkhaṃ tīhi dukkhatāhi saṅgahitaṃ. Iti idañca dukkhaṃ tividhaṃ. Duvidhaṃ dukkhaṃ kāyikañca cetasikañca. Duvidhaṃ appiyasampayogo ca piyavippayogo ca. Idaṃ sattavidhaṃ dukkhaṃ.
තත්ථ තිවිධො සමුදයො අචතුත්ථො අපඤ්චමො. කතමො තිවිධො? තණ්හා ච දිට්ඨි ච කම්මං. තත්ථ තණ්හා ච භවසමුදයො කම්මං. තථා 75 නිබ්බත්තස්ස හීනපණීතතා 76, අයං සමුදයො. ඉති යාපි භවගතීසු හීනතා ච පණීතතා ච, යාපි තීහි දුක්ඛතාහි සඞ්ගහිතා, යොපි ද්වීහි මූලෙහි සමුදානීතො අවිජ්ජාය නිවුතස්ස භවතණ්හාසංයුත්තස්ස සවිඤ්ඤාණකො කායො, සොපි තීහි දුක්ඛතාහි සඞ්ගහිතො.
Tattha tividho samudayo acatuttho apañcamo. Katamo tividho? Taṇhā ca diṭṭhi ca kammaṃ. Tattha taṇhā ca bhavasamudayo kammaṃ. Tathā 77 nibbattassa hīnapaṇītatā 78, ayaṃ samudayo. Iti yāpi bhavagatīsu hīnatā ca paṇītatā ca, yāpi tīhi dukkhatāhi saṅgahitā, yopi dvīhi mūlehi samudānīto avijjāya nivutassa bhavataṇhāsaṃyuttassa saviññāṇako kāyo, sopi tīhi dukkhatāhi saṅgahito.
තථා විපල්ලාසතො දිට්ඨිභවගන්තබ්බා. සා සත්තවිධා නිද්දිසිතබ්බා. එකො විපල්ලාසො තීණි නිද්දිසීයති, චත්තාරි විපල්ලාසවත්ථූනි. තත්ථ කතමො එකො විපල්ලාසො? යො විපරීතග්ගාහො පටික්ඛෙපෙන, ඔතරණං යථා ‘‘අනිච්චෙ නිච්ච’’මිති විපරීතං ගණ්හාති. එවං චත්තාරො විපල්ලාසා. අයමෙකො විපල්ලාසීයති සඤ්ඤා චිත්තං දිට්ඨි. කතමානි චත්තාරි විපල්ලාසවත්ථූනි ? කායො වෙදනා චිත්තං ධම්මා. එවං විපල්ලාසගතස්ස අකුසලඤ්ච පවඩ්ඪෙති. තත්ථ සඤ්ඤාවිපල්ලාසො දොසං අකුසලමූලං පවඩ්ඪෙති. චිත්තවිපල්ලාසො ලොභං අකුසලමූලං පවඩ්ඪෙති. දිට්ඨිවිපල්ලාසො මොහං අකුසලමූලං පවඩ්ඪෙති. තත්ථ දොසස්ස අකුසලමූලස්ස තීණි මිච්ඡත්තානි ඵලං – මිච්ඡාවාචා මිච්ඡාකම්මන්තො මිච්ඡාආජීවො; ලොභස්ස අකුසලමූලස්ස තීණි මිච්ඡත්තානි ඵලං – මිච්ඡාසඞ්කප්පො මිච්ඡාවායාමො මිච්ඡාසමාධි; මොහස්ස අකුසලමූලස්ස ද්වෙ මිච්ඡත්තානි ඵලං – මිච්ඡාදිට්ඨි ච මිච්ඡාසති ච. එවං අකුසලං සහෙතු සප්පච්චයං විපල්ලාසා ච පච්චයො, අකුසලමූලානි සහෙතූ එතෙයෙව පටිපක්ඛෙන අනූනා අනධිකා ද්වීහි පච්චයෙහි නිද්දිසිතබ්බා. නිරොධෙ ච මග්ගෙ ච විපල්ලාසමුපාදාය පරතො 79 පටිපක්ඛෙන චතස්සො.
Tathā vipallāsato diṭṭhibhavagantabbā. Sā sattavidhā niddisitabbā. Eko vipallāso tīṇi niddisīyati, cattāri vipallāsavatthūni. Tattha katamo eko vipallāso? Yo viparītaggāho paṭikkhepena, otaraṇaṃ yathā ‘‘anicce nicca’’miti viparītaṃ gaṇhāti. Evaṃ cattāro vipallāsā. Ayameko vipallāsīyati saññā cittaṃ diṭṭhi. Katamāni cattāri vipallāsavatthūni ? Kāyo vedanā cittaṃ dhammā. Evaṃ vipallāsagatassa akusalañca pavaḍḍheti. Tattha saññāvipallāso dosaṃ akusalamūlaṃ pavaḍḍheti. Cittavipallāso lobhaṃ akusalamūlaṃ pavaḍḍheti. Diṭṭhivipallāso mohaṃ akusalamūlaṃ pavaḍḍheti. Tattha dosassa akusalamūlassa tīṇi micchattāni phalaṃ – micchāvācā micchākammanto micchāājīvo; lobhassa akusalamūlassa tīṇi micchattāni phalaṃ – micchāsaṅkappo micchāvāyāmo micchāsamādhi; mohassa akusalamūlassa dve micchattāni phalaṃ – micchādiṭṭhi ca micchāsati ca. Evaṃ akusalaṃ sahetu sappaccayaṃ vipallāsā ca paccayo, akusalamūlāni sahetū eteyeva paṭipakkhena anūnā anadhikā dvīhi paccayehi niddisitabbā. Nirodhe ca magge ca vipallāsamupādāya parato 80 paṭipakkhena catasso.
තත්ථිමා උද්දානගාථා
Tatthimā uddānagāthā
අවිජ්ජාය නිවුතො ලොකො, චිත්තං සංයොජනම්පි;
Avijjāya nivuto loko, cittaṃ saṃyojanampi;
සා පච්ඡින්නභවතණ්හා, ද්වෙමා චෙව විමුත්තියො.
Sā pacchinnabhavataṇhā, dvemā ceva vimuttiyo.
යෙ කෙචි සොකපරිදෙවා, තිම්බරුකො ච සයංකතං.
Ye keci sokaparidevā, timbaruko ca sayaṃkataṃ.
දුක්ඛං දිට්ඨි ච උප්පන්නං, යඤ්ච ගොපාලකොපමං;
Dukkhaṃ diṭṭhi ca uppannaṃ, yañca gopālakopamaṃ;
සති කායගතා මාහු, සමථො ච විපස්සනා.
Sati kāyagatā māhu, samatho ca vipassanā.
ආසා පිහා ච අභිනන්දනා ච, චතුන්නමනනුබොධනා;
Āsā pihā ca abhinandanā ca, catunnamananubodhanā;
යානි සොතානි ලොකස්මිං, දළ්හං නෙමියානාකාරො.
Yāni sotāni lokasmiṃ, daḷhaṃ nemiyānākāro.
යං නිස්සිතස්ස චලිතං, අනුපට්ඨිතකායගතාසති;
Yaṃ nissitassa calitaṃ, anupaṭṭhitakāyagatāsati;
සයං කතෙන සච්චෙන, විමුත්තායතනෙහි ච.
Sayaṃ katena saccena, vimuttāyatanehi ca.
පෙටකොපදෙසෙ මහාකච්චායනෙන භාසිතෙ පඨමභූමි අරියසච්චප්පකාසනා නාතං ජීවතා භගවතා මාදිසෙන සමුද්දනෙන තථාගතෙනාති.
Peṭakopadese mahākaccāyanena bhāsite paṭhamabhūmi ariyasaccappakāsanā nātaṃ jīvatā bhagavatā mādisena samuddanena tathāgatenāti.
Footnotes: