| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणी-अनुटीका • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
अरूपावचरकुसलकथावण्णना
Arūpāvacarakusalakathāvaṇṇanā
२६५. रूपनिमित्तन्ति रूपहेतु रूपाधिकरणं। रूपारूपनिमित्तेसूति रूपधम्मेसु च पथवीकसिणादिनिमित्तेसु च। तदारम्मणज्झानेसूति एत्थ तं-सद्देन रूपनिमित्तं पच्चामसति रूपम्पि वा रूपधम्मारम्मणानम्पि रूपावचरज्झानानं सम्भवतो। रूपादीसूति रूपारूपनिमित्ततदारम्मणज्झानेसु रूपपटिबद्धधम्मेसु च। अनावज्जितुकामतादिनाति आदि-सद्देन असमापज्जितुकामतादिं सङ्गण्हाति।
265. Rūpanimittanti rūpahetu rūpādhikaraṇaṃ. Rūpārūpanimittesūti rūpadhammesu ca pathavīkasiṇādinimittesu ca. Tadārammaṇajjhānesūti ettha taṃ-saddena rūpanimittaṃ paccāmasati rūpampi vā rūpadhammārammaṇānampi rūpāvacarajjhānānaṃ sambhavato. Rūpādīsūti rūpārūpanimittatadārammaṇajjhānesu rūpapaṭibaddhadhammesu ca. Anāvajjitukāmatādināti ādi-saddena asamāpajjitukāmatādiṃ saṅgaṇhāti.
चुतितो उद्धं उप्पत्तिरहानं…पे॰… अनुप्पत्तिधम्मतापादनेन समतिक्कमोति एतेन समतिक्कमितब्बत्तेन रूपावचरकुसलानं रूपावचरविपाककिरियेहि विसेसाभावं दस्सेति अनधिगतभावतो। येसञ्हि रूपसञ्ञादीनं अरूपभावनाय समतिक्कमादिको लब्भति, ते दस्सेतुं ‘‘अरूपभावनाय अभावे चुतितो उद्धं उप्पत्तिरहान’’न्ति वुत्तन्ति। याति एकन्तरूपनिस्सिता अवसिट्ठपरित्तविपाकसञ्ञादयो।
Cutito uddhaṃ uppattirahānaṃ…pe… anuppattidhammatāpādanena samatikkamoti etena samatikkamitabbattena rūpāvacarakusalānaṃ rūpāvacaravipākakiriyehi visesābhāvaṃ dasseti anadhigatabhāvato. Yesañhi rūpasaññādīnaṃ arūpabhāvanāya samatikkamādiko labbhati, te dassetuṃ ‘‘arūpabhāvanāya abhāve cutito uddhaṃ uppattirahāna’’nti vuttanti. Yāti ekantarūpanissitā avasiṭṭhaparittavipākasaññādayo.
आनेञ्जसन्तसमापत्तिसुखानुभवनभवविसेसूपपज्जनादयो आरुप्पसमापत्तीनं अत्थाति आह ‘‘रूपसञ्ञा…पे॰… न अत्थो’’ति।
Āneñjasantasamāpattisukhānubhavanabhavavisesūpapajjanādayo āruppasamāpattīnaṃ atthāti āha ‘‘rūpasaññā…pe… na attho’’ti.
इध उग्घाटितकसिणवसेन परित्तानन्तता होति निप्परियायदेसनत्ताति अधिप्पायो। यदि एवं परित्तकसिणुग्घाटिते कथमाकासानञ्चायतनवचनन्ति? तत्थापि अनन्तफरणसब्भावतो। तेनेवाह ‘‘अनन्तफरणतासब्भावे’’ति। यदि सब्बत्थ अनन्तफरणता अत्थि, अथ कस्मा ‘‘अनन्तो आकासो’’ति न वुत्तन्ति आह ‘‘समयववत्थापना’’तिआदि। तत्थ पटिपत्तीति झानभावनाकारमाह।
Idha ugghāṭitakasiṇavasena parittānantatā hoti nippariyāyadesanattāti adhippāyo. Yadi evaṃ parittakasiṇugghāṭite kathamākāsānañcāyatanavacananti? Tatthāpi anantapharaṇasabbhāvato. Tenevāha ‘‘anantapharaṇatāsabbhāve’’ti. Yadi sabbattha anantapharaṇatā atthi, atha kasmā ‘‘ananto ākāso’’ti na vuttanti āha ‘‘samayavavatthāpanā’’tiādi. Tattha paṭipattīti jhānabhāvanākāramāha.
२६६. उग्घाटभावो उग्घाटिमं। यथा पाकिमं।
266. Ugghāṭabhāvo ugghāṭimaṃ. Yathā pākimaṃ.
२६८. आकासे पवत्तितविञ्ञाणातिक्कमतो ततियाति पदुद्धारं कत्वा युत्तितो आगमतो च तदत्थं विभावेतुं ‘‘तदतिक्कमतो ही’’तिआदिमाह। आरुप्पसमापत्तीनं आरम्मणातिक्कमेन पत्तब्बत्ता विसेसतो आरम्मणे दोसदस्सनं तदेव अतिक्कमितब्बन्ति अयं युत्ति, आरम्मणे पन अतिक्कन्ते तदारम्मणं झानम्पि अतिक्कन्तमेव होति। भावनाय आरम्मणस्स विगमनं अपनयनं विभावना। पाळियन्ति विभङ्गे। ननु च पाळियं ‘‘तञ्ञेव विञ्ञाण’’न्ति अविसेसेन वुत्तं ‘‘न आकासानञ्चायतनविञ्ञाण’’न्ति। ‘‘न तञ्ञेवविञ्ञाणन्ति विसेसवचनेन अयमत्थो सिद्धो’’ति दस्सेन्तो ‘‘विञ्ञाणञ्चायतन’’न्तिआदिमाह।
268. Ākāse pavattitaviññāṇātikkamato tatiyāti paduddhāraṃ katvā yuttito āgamato ca tadatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘tadatikkamato hī’’tiādimāha. Āruppasamāpattīnaṃ ārammaṇātikkamena pattabbattā visesato ārammaṇe dosadassanaṃ tadeva atikkamitabbanti ayaṃ yutti, ārammaṇe pana atikkante tadārammaṇaṃ jhānampi atikkantameva hoti. Bhāvanāya ārammaṇassa vigamanaṃ apanayanaṃ vibhāvanā. Pāḷiyanti vibhaṅge. Nanu ca pāḷiyaṃ ‘‘taññeva viññāṇa’’nti avisesena vuttaṃ ‘‘na ākāsānañcāyatanaviññāṇa’’nti. ‘‘Na taññevaviññāṇanti visesavacanena ayamattho siddho’’ti dassento ‘‘viññāṇañcāyatana’’ntiādimāha.
अरूपावचरकुसलकथावण्णना निट्ठिता।
Arūpāvacarakusalakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धम्मसङ्गणीपाळि • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / अरूपावचरकुसलं • Arūpāvacarakusalaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / धम्मसङ्गणि-अट्ठकथा • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā
आकासानञ्चायतनं • Ākāsānañcāyatanaṃ
विञ्ञाणञ्चायतनं • Viññāṇañcāyatanaṃ
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / अरूपावचरकुसलकथावण्णना • Arūpāvacarakusalakathāvaṇṇanā
