| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
අරූපාවචරකුසලකථාවණ්‌ණනා
Arūpāvacarakusalakathāvaṇṇanā
265. සබ්‌බාකාරෙනාති එවං රූපනිමිත්‌තං දණ්‌ඩාදානසම්‌භවදස්‌සනාදිනා සබ්‌බෙන රූපරූපනිමිත්‌තෙසු තදාරම්‌මණජ්‌ඣානෙසු දොසදස්‌සනාකාරෙන, රූපාදීසු නිකන්‌තිප්‌පහානඅනාවජ්‌ජිතුකාමතාදිනා වා. විරාගාති ජිගුච්‌ඡනා. ආනෙඤ්‌ජාභිසඞ්‌ඛාරවචනාදීහි ආනෙඤ්‌ජතා ‘‘සන්‌තා ඉමෙ චුන්‌ද අරියස්‌ස විනයෙ විමොක්‌ඛා’’තිආදිනා සන්‌තවිමොක්‌ඛතා ච වුත්‌තා. දොසදස්‌සනපටිපක්‌ඛභාවනාවසෙන පටිඝසඤ්‌ඤානං සුප්‌පහීනත්‌තා මහතාපි සද්‌දෙන අරූපසමාපත්‌තිතො න වුට්‌ඨාති. තථා පන න සුප්‌පහීනත්‌තා සබ්‌බරූපසමාපත්‌තිතො වුට්‌ඨානං සියා, පඨමජ්‌ඣානං පන අප්‌පකම්‌පි සද්‌දං න සහතීති තං සමාපන්‌නස්‌ස සද්‌දො කණ්‌ටකොති වුත්‌තං.
265. Sabbākārenāti evaṃ rūpanimittaṃ daṇḍādānasambhavadassanādinā sabbena rūparūpanimittesu tadārammaṇajjhānesu dosadassanākārena, rūpādīsu nikantippahānaanāvajjitukāmatādinā vā. Virāgāti jigucchanā. Āneñjābhisaṅkhāravacanādīhi āneñjatā ‘‘santā ime cunda ariyassa vinaye vimokkhā’’tiādinā santavimokkhatā ca vuttā. Dosadassanapaṭipakkhabhāvanāvasena paṭighasaññānaṃ suppahīnattā mahatāpi saddena arūpasamāpattito na vuṭṭhāti. Tathā pana na suppahīnattā sabbarūpasamāpattito vuṭṭhānaṃ siyā, paṭhamajjhānaṃ pana appakampi saddaṃ na sahatīti taṃ samāpannassa saddo kaṇṭakoti vuttaṃ.
ආරුප්‌පභාවනාය අභාවෙ චුතිතො උද්‌ධං උප්‌පත්‌තිරහානං රූපසඤ්‌ඤාපටිඝසඤ්‌ඤානං යාව අත්‌තනො විපාකප්‌පවත්‌ති, තාව අනුප්‌පත්‌තිධම්‌මතාපාදනෙන සමතික්‌කමො අත්‌ථඞ්‌ගමො ච වුත්‌තො. නානත්‌තසඤ්‌ඤාසු පන යා තස්‌මිං භවෙ න උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, තා අනොකාසතාය න උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, න ආරුප්‌පභාවනාය නිවාරිතත්‌තා. අනිවාරිතත්‌තා ච කාචි උප්‌පජ්‌ජන්‌ති. තස්‌මා තාසං අමනසිකාරො අනාවජ්‌ජනං අපච්‌චවෙක්‌ඛණං, ජවනපටිපාදකෙන වා භවඞ්‌ගමනස්‌ස අන්‌තරෙ අකරණං අප්‌පවෙසනං වුත්‌තං, තෙන ච නානත්‌තසඤ්‌ඤාමනසිකාරහෙතූනං රූපානං සමතික්‌කමා සමාධිස්‌ස ථිරභාවං දස්‌සෙති. රූපසමතික්‌කමාභාවෙනෙව හි රූපසමාපත්‌තීසු ‘‘නානත්‌තසඤ්‌ඤානං අමනසිකාරා’’ති එකස්‌ස අවචනන්‌ති. කො ආනිසංසො, න හි සබ්‌බස්‌සාදවත්‌ථුරහිතෙ ආකාසෙ පවත්‌තිතසඤ්‌ඤාය ආනිසංසො දිස්‌සතීති වුත්‌තං හොති. රූපසඤ්‌ඤාසමතික්‌කමනාදිකං වචනං ආනිසංසස්‌ස පකාසනං, න අත්‌ථො.
Āruppabhāvanāya abhāve cutito uddhaṃ uppattirahānaṃ rūpasaññāpaṭighasaññānaṃ yāva attano vipākappavatti, tāva anuppattidhammatāpādanena samatikkamo atthaṅgamo ca vutto. Nānattasaññāsu pana yā tasmiṃ bhave na uppajjanti, tā anokāsatāya na uppajjanti, na āruppabhāvanāya nivāritattā. Anivāritattā ca kāci uppajjanti. Tasmā tāsaṃ amanasikāro anāvajjanaṃ apaccavekkhaṇaṃ, javanapaṭipādakena vā bhavaṅgamanassa antare akaraṇaṃ appavesanaṃ vuttaṃ, tena ca nānattasaññāmanasikārahetūnaṃ rūpānaṃ samatikkamā samādhissa thirabhāvaṃ dasseti. Rūpasamatikkamābhāveneva hi rūpasamāpattīsu ‘‘nānattasaññānaṃ amanasikārā’’ti ekassa avacananti. Ko ānisaṃso, na hi sabbassādavatthurahite ākāse pavattitasaññāya ānisaṃso dissatīti vuttaṃ hoti. Rūpasaññāsamatikkamanādikaṃ vacanaṃ ānisaṃsassa pakāsanaṃ, na attho.
අඤ්‌ඤත්‌ථාති සුත්‌තෙසු. තත්‌ථ හි පරිත්‌තකසිණුග්‌ඝාටනෙපි රූපවිවෙකමත්‌තග්‌ගහණෙන පරිච්‌ඡෙදස්‌ස අග්‌ගහණතො අනන්‌තඵරණතා ච වුත්‌තා, ඉධ පන අනන්‌තඵරණතාසබ්‌භාවෙපි උග්‌ඝාටිතකසිණවසෙන පරිත්‌තානන්‌තතා හොතීති දස්‌සනත්‌ථං ‘‘අනන්‌තො ආකාසො’’ති න වුත්‌තන්‌ති අධිප්‌පායො. සමයවවත්‌ථාපනඣානවිසෙසනෙනෙවෙත්‌ථ අත්‌ථො, න පටිපත්‌තියාති තදවචනං.
Aññatthāti suttesu. Tattha hi parittakasiṇugghāṭanepi rūpavivekamattaggahaṇena paricchedassa aggahaṇato anantapharaṇatā ca vuttā, idha pana anantapharaṇatāsabbhāvepi ugghāṭitakasiṇavasena parittānantatā hotīti dassanatthaṃ ‘‘ananto ākāso’’ti na vuttanti adhippāyo. Samayavavatthāpanajhānavisesanenevettha attho, na paṭipattiyāti tadavacanaṃ.
266. පඨමාරුප්‌පවිඤ්‌ඤාණං අත්‌තනො ඵරණාකාරෙනෙව අනන්‌තන්‌ති මනසිකාතබ්‌බත්‌තා ‘‘අනන්‌ත’’න්‌ති වුත්‌තං. උග්‌ඝාටභාවො උග්‌ඝාටිමං.
266. Paṭhamāruppaviññāṇaṃ attano pharaṇākāreneva anantanti manasikātabbattā ‘‘ananta’’nti vuttaṃ. Ugghāṭabhāvo ugghāṭimaṃ.
267. අකිඤ්‌චනන්‌ති විඤ්‌ඤාණස්‌ස කිඤ්‌චි පකාරං අග්‌ගහෙත්‌වා සබ්‌බෙන සබ්‌බං විභාවනං ආහ.
267. Akiñcananti viññāṇassa kiñci pakāraṃ aggahetvā sabbena sabbaṃ vibhāvanaṃ āha.
268. යායාති සඞ්‌ඛාරාවසෙසසඤ්‌ඤාය. තං තාව පටිපත්‌තිං. ආවජ්‌ජිස්‌සාමීතිආදිනා තන්‌නින්‌නාවජ්‌ජනාදිපවත්‌තියා අභාවං දස්‌සෙති, න තදතික්‌කමනත්‌ථාය ආවජ්‌ජනභාවනාපවත්‌තියා. නාසඤ්‌ඤාති සඤ්‌ඤාභාවො ච එතිස්‌සා අත්‌ථීති අත්‌ථො. සමූහගහණවසෙන පවත්‌තං කලාපසම්‌මසනං. ඵස්‌සාදිඑකෙකධම්‌මගහණවසෙන පවත්‌තා අනුපදධම්‌මවිපස්‌සනා.
268. Yāyāti saṅkhārāvasesasaññāya. Taṃ tāva paṭipattiṃ. Āvajjissāmītiādinā tanninnāvajjanādipavattiyā abhāvaṃ dasseti, na tadatikkamanatthāya āvajjanabhāvanāpavattiyā. Nāsaññāti saññābhāvo ca etissā atthīti attho. Samūhagahaṇavasena pavattaṃ kalāpasammasanaṃ. Phassādiekekadhammagahaṇavasena pavattā anupadadhammavipassanā.
ආකාසෙ පවත්‌තිතවිඤ්‌ඤාණාතික්‌කමතො තතියා. තදතික්‌කමතො හි තස්‌සෙව විභාවනං හොති. දුතියාරුප්‌පවිඤ්‌ඤාණවිභාවනෙ හි තදෙව අතික්‌කන්‌තං සියා, න තස්‌ස ආරම්‌මණං, න චාරම්‌මණෙ දොසං දිස්‌වා අනාරම්‌මණස්‌ස විභාවනාතික්‌කමො යුජ්‌ජති. පාළියඤ්‌ච ‘‘විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනසමාපත්‌තිං සතො සමාපජ්‌ජිත්‌වා තතො වුට්‌ඨහිත්‌වා තඤ්‌ඤෙව විඤ්‌ඤාණං අභාවෙතී’’ති (චූළනි. උපසීවමාණවපුච්‌ඡානිද්‌දෙස 39) ත්‌තං, න වුත්‌තං ‘‘තඤ්‌ඤෙව විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනං අභාවෙතී’’ති, ‘‘තඤ්‌ඤෙව අභාවෙතී’’ති වා. ‘‘අනන්‌තං විඤ්‌ඤාණන්‌ති විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනං උපසම්‌පජ්‌ජා’’ති (විභ. 508) එත්‌ථ පන ද්‌වයං වුත්‌තං ආරම්‌මණඤ්‌ච විඤ්‌ඤාණං විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනඤ්‌ච. තස්‌මිං ද්‌වයෙ යෙන කෙනචි යතො වා වුට්‌ඨිතො, තෙනෙව පට්‌ඨානනිද්‌දිට්‌ඨෙන තංසද්‌දස්‌ස සම්‌බන්‌ධෙ ආපන්‌නෙ විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනස්‌ස නිවත්‌තනත්‌ථං විඤ්‌ඤාණවචනං, තස්‌මා පඨමාරුප්‌පවිඤ්‌ඤාණස්‌සෙව අභාවනාතික්‌කමො වුත්‌තො. තන්‌නිස්‌සිතන්‌ති තෙන නිස්‌සිතං. තං මණ්‌ඩපලග්‌ගං අනිස්‌සාය තෙන විනාභූතෙ විවිත්‌තෙ බහි ඔකාසෙ ඨානං විය ආකාසලග්‌ගවිඤ්‌ඤාණස්‌ස විවෙකෙ තදපගමෙ තතියාරුප්‌පස්‌ස ඨානං.
Ākāse pavattitaviññāṇātikkamato tatiyā. Tadatikkamato hi tasseva vibhāvanaṃ hoti. Dutiyāruppaviññāṇavibhāvane hi tadeva atikkantaṃ siyā, na tassa ārammaṇaṃ, na cārammaṇe dosaṃ disvā anārammaṇassa vibhāvanātikkamo yujjati. Pāḷiyañca ‘‘viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ sato samāpajjitvā tato vuṭṭhahitvā taññeva viññāṇaṃ abhāvetī’’ti (cūḷani. upasīvamāṇavapucchāniddesa 39) ttaṃ, na vuttaṃ ‘‘taññeva viññāṇañcāyatanaṃ abhāvetī’’ti, ‘‘taññeva abhāvetī’’ti vā. ‘‘Anantaṃ viññāṇanti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajjā’’ti (vibha. 508) ettha pana dvayaṃ vuttaṃ ārammaṇañca viññāṇaṃ viññāṇañcāyatanañca. Tasmiṃ dvaye yena kenaci yato vā vuṭṭhito, teneva paṭṭhānaniddiṭṭhena taṃsaddassa sambandhe āpanne viññāṇañcāyatanassa nivattanatthaṃ viññāṇavacanaṃ, tasmā paṭhamāruppaviññāṇasseva abhāvanātikkamo vutto. Tannissitanti tena nissitaṃ. Taṃ maṇḍapalaggaṃ anissāya tena vinābhūte vivitte bahi okāse ṭhānaṃ viya ākāsalaggaviññāṇassa viveke tadapagame tatiyāruppassa ṭhānaṃ.
අරූපාවචරකුසලකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Arūpāvacarakusalakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / අරූපාවචරකුසලං • Arūpāvacarakusalaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්‌මපිටක (අට්‌ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā
ආකාසානඤ්‌චායතනං • Ākāsānañcāyatanaṃ
විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනං • Viññāṇañcāyatanaṃ
ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං • Ākiñcaññāyatanaṃ
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / අරූපාවචරකුසලකථාවණ්‌ණනා • Arūpāvacarakusalakathāvaṇṇanā
