| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ਅਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Arūpāvacarakusalakathāvaṇṇanā
੨੬੫. ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨਾਤਿ ਏવਂ ਰੂਪਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਦਣ੍ਡਾਦਾਨਸਮ੍ਭવਦਸ੍ਸਨਾਦਿਨਾ ਸਬ੍ਬੇਨ ਰੂਪਰੂਪਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਜ੍ਝਾਨੇਸੁ ਦੋਸਦਸ੍ਸਨਾਕਾਰੇਨ, ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਨਿਕਨ੍ਤਿਪ੍ਪਹਾਨਅਨਾવਜ੍ਜਿਤੁਕਾਮਤਾਦਿਨਾ વਾ। વਿਰਾਗਾਤਿ ਜਿਗੁਚ੍ਛਨਾ। ਆਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਚਨਾਦੀਹਿ ਆਨੇਞ੍ਜਤਾ ‘‘ਸਨ੍ਤਾ ਇਮੇ ਚੁਨ੍ਦ ਅਰਿਯਸ੍ਸ વਿਨਯੇ વਿਮੋਕ੍ਖਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਨ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਤਾ ਚ વੁਤ੍ਤਾ। ਦੋਸਦਸ੍ਸਨਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਨਾવਸੇਨ ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਾਨਂ ਸੁਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਮਹਤਾਪਿ ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ ਨ વੁਟ੍ਠਾਤਿ। ਤਥਾ ਪਨ ਨ ਸੁਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਸਿਯਾ, ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਪਨ ਅਪ੍ਪਕਮ੍ਪਿ ਸਦ੍ਦਂ ਨ ਸਹਤੀਤਿ ਤਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦੋ ਕਣ੍ਟਕੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
265. Sabbākārenāti evaṃ rūpanimittaṃ daṇḍādānasambhavadassanādinā sabbena rūparūpanimittesu tadārammaṇajjhānesu dosadassanākārena, rūpādīsu nikantippahānaanāvajjitukāmatādinā vā. Virāgāti jigucchanā. Āneñjābhisaṅkhāravacanādīhi āneñjatā ‘‘santā ime cunda ariyassa vinaye vimokkhā’’tiādinā santavimokkhatā ca vuttā. Dosadassanapaṭipakkhabhāvanāvasena paṭighasaññānaṃ suppahīnattā mahatāpi saddena arūpasamāpattito na vuṭṭhāti. Tathā pana na suppahīnattā sabbarūpasamāpattito vuṭṭhānaṃ siyā, paṭhamajjhānaṃ pana appakampi saddaṃ na sahatīti taṃ samāpannassa saddo kaṇṭakoti vuttaṃ.
ਆਰੁਪ੍ਪਭਾવਨਾਯ ਅਭਾવੇ ਚੁਤਿਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਰਹਾਨਂ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਪਟਿਘਸਞ੍ਞਾਨਂ ਯਾવ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਪਾਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ, ਤਾવ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਤਾਪਾਦਨੇਨ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ ਚ વੁਤ੍ਤੋ। ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਸੁ ਪਨ ਯਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਭવੇ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਾ ਅਨੋਕਾਸਤਾਯ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਨ ਆਰੁਪ੍ਪਭਾવਨਾਯ ਨਿવਾਰਿਤਤ੍ਤਾ। ਅਨਿવਾਰਿਤਤ੍ਤਾ ਚ ਕਾਚਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਸਂ ਅਮਨਸਿਕਾਰੋ ਅਨਾવਜ੍ਜਨਂ ਅਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਂ, ਜવਨਪਟਿਪਾਦਕੇਨ વਾ ਭવਙ੍ਗਮਨਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਰੇ ਅਕਰਣਂ ਅਪ੍ਪવੇਸਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤੇਨ ਚ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਮਨਸਿਕਾਰਹੇਤੂਨਂ ਰੂਪਾਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਥਿਰਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਰੂਪਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾਭਾવੇਨੇવ ਹਿ ਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤੀਸੁ ‘‘ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਨਂ ਅਮਨਸਿਕਾਰਾ’’ਤਿ ਏਕਸ੍ਸ ਅવਚਨਨ੍ਤਿ। ਕੋ ਆਨਿਸਂਸੋ, ਨ ਹਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਾਦવਤ੍ਥੁਰਹਿਤੇ ਆਕਾਸੇ ਪવਤ੍ਤਿਤਸਞ੍ਞਾਯ ਆਨਿਸਂਸੋ ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਸਮਤਿਕ੍ਕਮਨਾਦਿਕਂ વਚਨਂ ਆਨਿਸਂਸਸ੍ਸ ਪਕਾਸਨਂ, ਨ ਅਤ੍ਥੋ।
Āruppabhāvanāya abhāve cutito uddhaṃ uppattirahānaṃ rūpasaññāpaṭighasaññānaṃ yāva attano vipākappavatti, tāva anuppattidhammatāpādanena samatikkamo atthaṅgamo ca vutto. Nānattasaññāsu pana yā tasmiṃ bhave na uppajjanti, tā anokāsatāya na uppajjanti, na āruppabhāvanāya nivāritattā. Anivāritattā ca kāci uppajjanti. Tasmā tāsaṃ amanasikāro anāvajjanaṃ apaccavekkhaṇaṃ, javanapaṭipādakena vā bhavaṅgamanassa antare akaraṇaṃ appavesanaṃ vuttaṃ, tena ca nānattasaññāmanasikārahetūnaṃ rūpānaṃ samatikkamā samādhissa thirabhāvaṃ dasseti. Rūpasamatikkamābhāveneva hi rūpasamāpattīsu ‘‘nānattasaññānaṃ amanasikārā’’ti ekassa avacananti. Ko ānisaṃso, na hi sabbassādavatthurahite ākāse pavattitasaññāya ānisaṃso dissatīti vuttaṃ hoti. Rūpasaññāsamatikkamanādikaṃ vacanaṃ ānisaṃsassa pakāsanaṃ, na attho.
ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਤਿ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਪਰਿਤ੍ਤਕਸਿਣੁਗ੍ਘਾਟਨੇਪਿ ਰੂਪવਿવੇਕਮਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਸ੍ਸ ਅਗ੍ਗਹਣਤੋ ਅਨਨ੍ਤਫਰਣਤਾ ਚ વੁਤ੍ਤਾ, ਇਧ ਪਨ ਅਨਨ੍ਤਫਰਣਤਾਸਬ੍ਭਾવੇਪਿ ਉਗ੍ਘਾਟਿਤਕਸਿਣવਸੇਨ ਪਰਿਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਅਨਨ੍ਤੋ ਆਕਾਸੋ’’ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਸਮਯવવਤ੍ਥਾਪਨਝਾਨવਿਸੇਸਨੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ, ਨ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਤਦવਚਨਂ।
Aññatthāti suttesu. Tattha hi parittakasiṇugghāṭanepi rūpavivekamattaggahaṇena paricchedassa aggahaṇato anantapharaṇatā ca vuttā, idha pana anantapharaṇatāsabbhāvepi ugghāṭitakasiṇavasena parittānantatā hotīti dassanatthaṃ ‘‘ananto ākāso’’ti na vuttanti adhippāyo. Samayavavatthāpanajhānavisesanenevettha attho, na paṭipattiyāti tadavacanaṃ.
੨੬੬. ਪਠਮਾਰੁਪ੍ਪવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਰਣਾਕਾਰੇਨੇવ ਅਨਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਮਨਸਿਕਾਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਨਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਗ੍ਘਾਟਭਾવੋ ਉਗ੍ਘਾਟਿਮਂ।
266. Paṭhamāruppaviññāṇaṃ attano pharaṇākāreneva anantanti manasikātabbattā ‘‘ananta’’nti vuttaṃ. Ugghāṭabhāvo ugghāṭimaṃ.
੨੬੭. ਅਕਿਞ੍ਚਨਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਕਾਰਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ વਿਭਾવਨਂ ਆਹ।
267. Akiñcananti viññāṇassa kiñci pakāraṃ aggahetvā sabbena sabbaṃ vibhāvanaṃ āha.
੨੬੮. ਯਾਯਾਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾવਸੇਸਸਞ੍ਞਾਯ। ਤਂ ਤਾવ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ। ਆવਜ੍ਜਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿਆਦਿਨਾ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਾવਜ੍ਜਨਾਦਿਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਨ ਤਦਤਿਕ੍ਕਮਨਤ੍ਥਾਯ ਆવਜ੍ਜਨਭਾવਨਾਪવਤ੍ਤਿਯਾ। ਨਾਸਞ੍ਞਾਤਿ ਸਞ੍ਞਾਭਾવੋ ਚ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮੂਹਗਹਣવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਕਲਾਪਸਮ੍ਮਸਨਂ। ਫਸ੍ਸਾਦਿਏਕੇਕਧਮ੍ਮਗਹਣવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਅਨੁਪਦਧਮ੍ਮવਿਪਸ੍ਸਨਾ।
268. Yāyāti saṅkhārāvasesasaññāya. Taṃ tāva paṭipattiṃ. Āvajjissāmītiādinā tanninnāvajjanādipavattiyā abhāvaṃ dasseti, na tadatikkamanatthāya āvajjanabhāvanāpavattiyā. Nāsaññāti saññābhāvo ca etissā atthīti attho. Samūhagahaṇavasena pavattaṃ kalāpasammasanaṃ. Phassādiekekadhammagahaṇavasena pavattā anupadadhammavipassanā.
ਆਕਾਸੇ ਪવਤ੍ਤਿਤવਿਞ੍ਞਾਣਾਤਿਕ੍ਕਮਤੋ ਤਤਿਯਾ। ਤਦਤਿਕ੍ਕਮਤੋ ਹਿ ਤਸ੍ਸੇવ વਿਭਾવਨਂ ਹੋਤਿ। ਦੁਤਿਯਾਰੁਪ੍ਪવਿਞ੍ਞਾਣવਿਭਾવਨੇ ਹਿ ਤਦੇવ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਸਿਯਾ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਂ, ਨ ਚਾਰਮ੍ਮਣੇ ਦੋਸਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ વਿਭਾવਨਾਤਿਕ੍ਕਮੋ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਪਾਲ਼ਿਯਞ੍ਚ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਸਤੋ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਤਤੋ વੁਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਤਞ੍ਞੇવ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਾવੇਤੀ’’ਤਿ (ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਉਪਸੀવਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੩੯) ਤ੍ਤਂ, ਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤਞ੍ਞੇવ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਅਭਾવੇਤੀ’’ਤਿ, ‘‘ਤਞ੍ਞੇવ ਅਭਾવੇਤੀ’’ਤਿ વਾ। ‘‘ਅਨਨ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜਾ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੫੦੮) ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਦ੍વਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਞ੍ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਞ੍ਚ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਦ੍વਯੇ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਯਤੋ વਾ વੁਟ੍ਠਿਤੋ, ਤੇਨੇવ ਪਟ੍ਠਾਨਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੇਨ ਤਂਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇ ਆਪਨ੍ਨੇ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਸ੍ਸ ਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ વਿਞ੍ਞਾਣવਚਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਠਮਾਰੁਪ੍ਪવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸੇવ ਅਭਾવਨਾਤਿਕ੍ਕਮੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ ਤੇਨ ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ। ਤਂ ਮਣ੍ਡਪਲਗ੍ਗਂ ਅਨਿਸ੍ਸਾਯ ਤੇਨ વਿਨਾਭੂਤੇ વਿવਿਤ੍ਤੇ ਬਹਿ ਓਕਾਸੇ ਠਾਨਂ વਿਯ ਆਕਾਸਲਗ੍ਗવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਿવੇਕੇ ਤਦਪਗਮੇ ਤਤਿਯਾਰੁਪ੍ਪਸ੍ਸ ਠਾਨਂ।
Ākāse pavattitaviññāṇātikkamato tatiyā. Tadatikkamato hi tasseva vibhāvanaṃ hoti. Dutiyāruppaviññāṇavibhāvane hi tadeva atikkantaṃ siyā, na tassa ārammaṇaṃ, na cārammaṇe dosaṃ disvā anārammaṇassa vibhāvanātikkamo yujjati. Pāḷiyañca ‘‘viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ sato samāpajjitvā tato vuṭṭhahitvā taññeva viññāṇaṃ abhāvetī’’ti (cūḷani. upasīvamāṇavapucchāniddesa 39) ttaṃ, na vuttaṃ ‘‘taññeva viññāṇañcāyatanaṃ abhāvetī’’ti, ‘‘taññeva abhāvetī’’ti vā. ‘‘Anantaṃ viññāṇanti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajjā’’ti (vibha. 508) ettha pana dvayaṃ vuttaṃ ārammaṇañca viññāṇaṃ viññāṇañcāyatanañca. Tasmiṃ dvaye yena kenaci yato vā vuṭṭhito, teneva paṭṭhānaniddiṭṭhena taṃsaddassa sambandhe āpanne viññāṇañcāyatanassa nivattanatthaṃ viññāṇavacanaṃ, tasmā paṭhamāruppaviññāṇasseva abhāvanātikkamo vutto. Tannissitanti tena nissitaṃ. Taṃ maṇḍapalaggaṃ anissāya tena vinābhūte vivitte bahi okāse ṭhānaṃ viya ākāsalaggaviññāṇassa viveke tadapagame tatiyāruppassa ṭhānaṃ.
ਅਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Arūpāvacarakusalakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਅਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਂ • Arūpāvacarakusalaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā
ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਂ • Ākāsānañcāyatanaṃ
વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ • Viññāṇañcāyatanaṃ
ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਂ • Ākiñcaññāyatanaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ਅਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Arūpāvacarakusalakathāvaṇṇanā
