| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
३. ततियपण्णासकं
3. Tatiyapaṇṇāsakaṃ
(११) १. आसादुप्पजहवग्गवण्णना
(11) 1. Āsāduppajahavaggavaṇṇanā
११९. ततियपण्णासकस्स पठमे दुक्खेन पजहितब्बाति दुप्पजहा। दुच्चजातिआदीसुपि एसेव नयो। द्विन्नं आसानं दुच्चजभावो कथं जानितब्बोति पठमं ताव लाभासाय दुच्चजभावं विभावेति ‘‘लाभासाया’’तिआदिना। उभतोब्यूळ्हन्ति युद्धत्थाय उभतो सन्निपतितं। पक्खन्दन्तीति अनुप्पविसन्ति। जीवितासाय दुप्पजहत्तातिआदिना जीवितासाय दुच्चजभावं विभावेति।
119. Tatiyapaṇṇāsakassa paṭhame dukkhena pajahitabbāti duppajahā. Duccajātiādīsupi eseva nayo. Dvinnaṃ āsānaṃ duccajabhāvo kathaṃ jānitabboti paṭhamaṃ tāva lābhāsāya duccajabhāvaṃ vibhāveti ‘‘lābhāsāyā’’tiādinā. Ubhatobyūḷhanti yuddhatthāya ubhato sannipatitaṃ. Pakkhandantīti anuppavisanti. Jīvitāsāya duppajahattātiādinā jīvitāsāya duccajabhāvaṃ vibhāveti.
१२०. दुतिये दुल्लभाति न सुलभा। इणं देमीति सञ्ञं करोतीति एवं सञ्ञं करोन्तो विय होतीति अत्थो। एत्थ च ‘‘पुब्बकारीति पठमं उपकारस्स कारको। कतञ्ञू कतवेदीति तेन कतं ञत्वा पच्छा कारको। तेसु पुब्बकारी ‘इणं देमी’ति सञ्ञं करोति, पच्छा कारको ‘इणं जीरापेमी’ति सञ्ञं करोती’’ति एत्तकमेव इध वुत्तं। पुग्गलपण्णत्तिसंवण्णनायं (पु॰ प॰ अट्ठ॰ ८३) पन –
120. Dutiye dullabhāti na sulabhā. Iṇaṃ demīti saññaṃ karotīti evaṃ saññaṃ karonto viya hotīti attho. Ettha ca ‘‘pubbakārīti paṭhamaṃ upakārassa kārako. Kataññū katavedīti tena kataṃ ñatvā pacchā kārako. Tesu pubbakārī ‘iṇaṃ demī’ti saññaṃ karoti, pacchā kārako ‘iṇaṃ jīrāpemī’ti saññaṃ karotī’’ti ettakameva idha vuttaṃ. Puggalapaṇṇattisaṃvaṇṇanāyaṃ (pu. pa. aṭṭha. 83) pana –
‘‘पुब्बकारीति पठममेव कारको। कतवेदीति कतं वेदेति, विदितं पाकटं करोति। ते अगारियानगारियेहि दीपेतब्बा। अगारिकेसु हि मातापितरो पुब्बकारिनो नाम, पुत्तधीतरो पन मातापितरो पटिजग्गन्ता अभिवादनादीनि तेसं कुरुमाना कतवेदिनो नाम। अनगारियेसु आचरियुपज्झाया पुब्बकारिनो नाम, अन्तेवासिकसद्धिविहारिका आचरियुपज्झाये पटिजग्गन्ता अभिवादनादीनि च तेसं कुरुमाना कतवेदिनो नाम। तेसं आविभावत्थाय उपज्झायपोसकसोणत्थेरादीनं वत्थूनि कथेतब्बानि।
‘‘Pubbakārīti paṭhamameva kārako. Katavedīti kataṃ vedeti, viditaṃ pākaṭaṃ karoti. Te agāriyānagāriyehi dīpetabbā. Agārikesu hi mātāpitaro pubbakārino nāma, puttadhītaro pana mātāpitaro paṭijaggantā abhivādanādīni tesaṃ kurumānā katavedino nāma. Anagāriyesu ācariyupajjhāyā pubbakārino nāma, antevāsikasaddhivihārikā ācariyupajjhāye paṭijaggantā abhivādanādīni ca tesaṃ kurumānā katavedino nāma. Tesaṃ āvibhāvatthāya upajjhāyaposakasoṇattherādīnaṃ vatthūni kathetabbāni.
‘‘अपरो नयो – परेन अकतेयेव उपकारे अत्तनि कतं उपकारं अनपेक्खित्वा कारको पुब्बकारी, सेय्यथापि मातापितरो चेव आचरियुपज्झाया च। सो दुल्लभो सत्तानं तण्हाभिभूतत्ता। परेन कतस्स उपकारस्स अनुरूपप्पवत्तिं अत्तनि कतं उपकारं उपकारतो जानन्तो वेदियन्तो कतञ्ञुकतवेदी सेय्यथापि मातापितुआचरियुपज्झायेसु सम्मापटिपन्नो। सोपि दुल्लभो सत्तानं अविज्जाभिभूतत्ता। अपिच अकारणवच्छलो पुब्बकारी, सकारणवच्छलो कतञ्ञुकतवेदी। ‘करिस्सति मे’ति एवमादिकारणनिरपेक्खकिरियो पुब्बकारी, ‘करिस्सति मे’ति एवमादिकारणसापेक्खकिरियो कतञ्ञुकतवेदी। तमोजोतिपरायणो पुब्बकारी, जोतिजोतिपरायणो कतञ्ञुकतवेदी। देसेता पुब्बकारी, पटिपज्जिता कतञ्ञुकतवेदी। सदेवके लोके अरहं सम्मासम्बुद्धो पुब्बकारी, अरियसावको कतञ्ञुकतवेदी’’ति वुत्तं।
‘‘Aparo nayo – parena akateyeva upakāre attani kataṃ upakāraṃ anapekkhitvā kārako pubbakārī, seyyathāpi mātāpitaro ceva ācariyupajjhāyā ca. So dullabho sattānaṃ taṇhābhibhūtattā. Parena katassa upakārassa anurūpappavattiṃ attani kataṃ upakāraṃ upakārato jānanto vediyanto kataññukatavedī seyyathāpi mātāpituācariyupajjhāyesu sammāpaṭipanno. Sopi dullabho sattānaṃ avijjābhibhūtattā. Apica akāraṇavacchalo pubbakārī, sakāraṇavacchalo kataññukatavedī. ‘Karissati me’ti evamādikāraṇanirapekkhakiriyo pubbakārī, ‘karissati me’ti evamādikāraṇasāpekkhakiriyo kataññukatavedī. Tamojotiparāyaṇo pubbakārī, jotijotiparāyaṇo kataññukatavedī. Desetā pubbakārī, paṭipajjitā kataññukatavedī. Sadevake loke arahaṃ sammāsambuddho pubbakārī, ariyasāvako kataññukatavedī’’ti vuttaṃ.
तत्थ कारणेन विना पवत्तहितचित्तो अकारणवच्छलो। अनागतम्हि पयोजनं अपेक्खमानो ‘‘करिस्सति मे’’तिआदिना चित्तेन पठमं गहितं तादिसं कतं उपादाय कतञ्ञू एव नाम होति, न पुब्बकारीति अधिप्पायेन ‘‘करिस्सति मेति एवमादिकारणसापेक्खकिरियो कतञ्ञुकतवेदी’’ति वुत्तं। तमोजोतिपरायणो पुञ्ञफलानि अनुपजीवन्तो एव पुञ्ञानि करोतीति ‘‘पुब्बकारी’’ति वुत्तो। पुञ्ञफलं उपजीवन्तो हि कतञ्ञुपक्खे तिट्ठति।
Tattha kāraṇena vinā pavattahitacitto akāraṇavacchalo. Anāgatamhi payojanaṃ apekkhamāno ‘‘karissati me’’tiādinā cittena paṭhamaṃ gahitaṃ tādisaṃ kataṃ upādāya kataññū eva nāma hoti, na pubbakārīti adhippāyena ‘‘karissati meti evamādikāraṇasāpekkhakiriyo kataññukatavedī’’ti vuttaṃ. Tamojotiparāyaṇo puññaphalāni anupajīvanto eva puññāni karotīti ‘‘pubbakārī’’ti vutto. Puññaphalaṃ upajīvanto hi kataññupakkhe tiṭṭhati.
१२१. ततिये तित्तोति सुहितो परियोसितो निट्ठितकिच्चताय निरुस्सुक्को। गुणपारिपूरिया हि परिपुण्णो यावदत्थो इध तित्तो वुत्तो। तप्पेताति अञ्ञेसम्पि तित्तिकरो। पच्चेकबुद्धो च तथागतसावको च खीणासवो तित्तोति एत्थ पच्चेकबुद्धो नवलोकुत्तरधम्मेहि सयं तित्तो परिपुण्णो, अञ्ञं पन तप्पेतुं न सक्कोति। तस्स हि धम्मकथाय अभिसमयो न होति, सावकानं पन धम्मकथाय अपरिमाणानं देवमनुस्सानं अभिसमयो होति। एवं सन्तेपि यस्मा ते धम्मं देसेन्ता न अत्तनो वचनं कत्वा कथेन्ति, बुद्धानं वचनं कत्वा कथेन्ति, सोतुं निसिन्नपरिसापि – ‘‘अयं भिक्खु न अत्तना पटिविद्धं धम्मं कथेती’’ति चित्तीकारं करोति। इति सो चित्तीकारो बुद्धानंयेव होति। एवं तत्थ सम्मासम्बुद्धोव तप्पेता नाम। यथा हि ‘‘असुकस्स नाम इदञ्चिदञ्च देथा’’ति रञ्ञा आणत्ते किञ्चापि आनेत्वा देन्ति, अथ खो राजाव तत्थ दायको। येहिपि लद्धं होति, ते ‘‘रञ्ञा अम्हाकं ठानन्तरं दिन्नं, इस्सरियविभवो दिन्नो’’त्वेव गण्हन्ति, न ‘‘राजपुरिसेही’’ति एवंसम्पदमिदं वेदितब्बं।
121. Tatiye tittoti suhito pariyosito niṭṭhitakiccatāya nirussukko. Guṇapāripūriyā hi paripuṇṇo yāvadattho idha titto vutto. Tappetāti aññesampi tittikaro. Paccekabuddho ca tathāgatasāvako ca khīṇāsavo tittoti ettha paccekabuddho navalokuttaradhammehi sayaṃ titto paripuṇṇo, aññaṃ pana tappetuṃ na sakkoti. Tassa hi dhammakathāya abhisamayo na hoti, sāvakānaṃ pana dhammakathāya aparimāṇānaṃ devamanussānaṃ abhisamayo hoti. Evaṃ santepi yasmā te dhammaṃ desentā na attano vacanaṃ katvā kathenti, buddhānaṃ vacanaṃ katvā kathenti, sotuṃ nisinnaparisāpi – ‘‘ayaṃ bhikkhu na attanā paṭividdhaṃ dhammaṃ kathetī’’ti cittīkāraṃ karoti. Iti so cittīkāro buddhānaṃyeva hoti. Evaṃ tattha sammāsambuddhova tappetā nāma. Yathā hi ‘‘asukassa nāma idañcidañca dethā’’ti raññā āṇatte kiñcāpi ānetvā denti, atha kho rājāva tattha dāyako. Yehipi laddhaṃ hoti, te ‘‘raññā amhākaṃ ṭhānantaraṃ dinnaṃ, issariyavibhavo dinno’’tveva gaṇhanti, na ‘‘rājapurisehī’’ti evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ.
१२२. चतुत्थे दुत्तप्पयाति अतप्पया, न सक्का केनचि तप्पेतुं। यो हि उपट्ठाककुलं वा ञातिकुलं वा निस्साय वसमानो चीवरे जिण्णे तेहि दिन्नं चीवरं निक्खिपति, न परिभुञ्जति । पुनप्पुनं दिन्नम्पि गहेत्वा निक्खिपतेव। यो च तेनेव नयेन लद्धं लद्धं विस्सज्जेति, परस्स देति, पुनप्पुनं लद्धम्पि तथेव करोति। इमे द्वे पुग्गला सकटेहिपि पच्चये उपनेन्तेन तप्पेतुं न सक्काति दुत्तप्पया।
122. Catutthe duttappayāti atappayā, na sakkā kenaci tappetuṃ. Yo hi upaṭṭhākakulaṃ vā ñātikulaṃ vā nissāya vasamāno cīvare jiṇṇe tehi dinnaṃ cīvaraṃ nikkhipati, na paribhuñjati . Punappunaṃ dinnampi gahetvā nikkhipateva. Yo ca teneva nayena laddhaṃ laddhaṃ vissajjeti, parassa deti, punappunaṃ laddhampi tatheva karoti. Ime dve puggalā sakaṭehipi paccaye upanentena tappetuṃ na sakkāti duttappayā.
१२३. पञ्चमे न विस्सज्जेतीति अत्तनो अकत्वा परस्स न देति, अतिरेके पन सति न निक्खिपति, परस्स देति। तेनेवाह ‘‘सब्बंयेव परेसं न देती’’तिआदि। इदं वुत्तं होति ‘‘यो भिक्खु उपट्ठाककुला वा ञातिकुला वा जिण्णचीवरो साटकं लभित्वा चीवरं कत्वा परिभुञ्जति न निक्खिपति, अग्गळं दत्वा पारुपन्तोपि पुनपि दिय्यमाने सहसा नप्पटिग्गण्हाति। यो च लद्धं लद्धं अत्तना परिभुञ्जति, परेसं न देति। इमे द्वेपि सुखेन सक्का तप्पेतुन्ति सुतप्पया’’ति।
123. Pañcame na vissajjetīti attano akatvā parassa na deti, atireke pana sati na nikkhipati, parassa deti. Tenevāha ‘‘sabbaṃyeva paresaṃ na detī’’tiādi. Idaṃ vuttaṃ hoti ‘‘yo bhikkhu upaṭṭhākakulā vā ñātikulā vā jiṇṇacīvaro sāṭakaṃ labhitvā cīvaraṃ katvā paribhuñjati na nikkhipati, aggaḷaṃ datvā pārupantopi punapi diyyamāne sahasā nappaṭiggaṇhāti. Yo ca laddhaṃ laddhaṃ attanā paribhuñjati, paresaṃ na deti. Ime dvepi sukhena sakkā tappetunti sutappayā’’ti.
१२४-१२७. छट्ठसत्तमादीनि उत्तानत्थानेव।
124-127. Chaṭṭhasattamādīni uttānatthāneva.
आसादुप्पजहवग्गवण्णना निट्ठिता।
Āsāduppajahavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / (११) १. आसादुप्पजहवग्गो • (11) 1. Āsāduppajahavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / (११) १. आसादुप्पजहवग्गवण्णना • (11) 1. Āsāduppajahavaggavaṇṇanā
