| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (ටීකා) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
3. තතියපණ්‌ණාසකං
3. Tatiyapaṇṇāsakaṃ
(11) 1. ආසාදුප්‌පජහවග්‌ගවණ්‌ණනා
(11) 1. Āsāduppajahavaggavaṇṇanā
119. තතියපණ්‌ණාසකස්‌ස පඨමෙ දුක්‌ඛෙන පජහිතබ්‌බාති දුප්‌පජහා. දුච්‌චජාතිආදීසුපි එසෙව නයො. ද්‌වින්‌නං ආසානං දුච්‌චජභාවො කථං ජානිතබ්‌බොති පඨමං තාව ලාභාසාය දුච්‌චජභාවං විභාවෙති ‘‘ලාභාසායා’’තිආදිනා. උභතොබ්‍යූළ්‌හන්‌ති යුද්‌ධත්‌ථාය උභතො සන්‌නිපතිතං. පක්‌ඛන්‌දන්‌තීති අනුප්‌පවිසන්‌ති. ජීවිතාසාය දුප්‌පජහත්‌තාතිආදිනා ජීවිතාසාය දුච්‌චජභාවං විභාවෙති.
119. Tatiyapaṇṇāsakassa paṭhame dukkhena pajahitabbāti duppajahā. Duccajātiādīsupi eseva nayo. Dvinnaṃ āsānaṃ duccajabhāvo kathaṃ jānitabboti paṭhamaṃ tāva lābhāsāya duccajabhāvaṃ vibhāveti ‘‘lābhāsāyā’’tiādinā. Ubhatobyūḷhanti yuddhatthāya ubhato sannipatitaṃ. Pakkhandantīti anuppavisanti. Jīvitāsāya duppajahattātiādinā jīvitāsāya duccajabhāvaṃ vibhāveti.
120. දුතියෙ දුල්‌ලභාති න සුලභා. ඉණං දෙමීති සඤ්‌ඤං කරොතීති එවං සඤ්‌ඤං කරොන්‌තො විය හොතීති අත්‌ථො. එත්‌ථ ච ‘‘පුබ්‌බකාරීති පඨමං උපකාරස්‌ස කාරකො. කතඤ්‌ඤූ කතවෙදීති තෙන කතං ඤත්‌වා පච්‌ඡා කාරකො. තෙසු පුබ්‌බකාරී ‘ඉණං දෙමී’ති සඤ්‌ඤං කරොති, පච්‌ඡා කාරකො ‘ඉණං ජීරාපෙමී’ති සඤ්‌ඤං කරොතී’’ති එත්‌තකමෙව ඉධ වුත්‌තං. පුග්‌ගලපණ්‌ණත්‌තිසංවණ්‌ණනායං (පු. ප. අට්‌ඨ. 83) පන –
120. Dutiye dullabhāti na sulabhā. Iṇaṃ demīti saññaṃ karotīti evaṃ saññaṃ karonto viya hotīti attho. Ettha ca ‘‘pubbakārīti paṭhamaṃ upakārassa kārako. Kataññū katavedīti tena kataṃ ñatvā pacchā kārako. Tesu pubbakārī ‘iṇaṃ demī’ti saññaṃ karoti, pacchā kārako ‘iṇaṃ jīrāpemī’ti saññaṃ karotī’’ti ettakameva idha vuttaṃ. Puggalapaṇṇattisaṃvaṇṇanāyaṃ (pu. pa. aṭṭha. 83) pana –
‘‘පුබ්‌බකාරීති පඨමමෙව කාරකො. කතවෙදීති කතං වෙදෙති, විදිතං පාකටං කරොති. තෙ අගාරියානගාරියෙහි දීපෙතබ්‌බා. අගාරිකෙසු හි මාතාපිතරො පුබ්‌බකාරිනො නාම, පුත්‌තධීතරො පන මාතාපිතරො පටිජග්‌ගන්‌තා අභිවාදනාදීනි තෙසං කුරුමානා කතවෙදිනො නාම. අනගාරියෙසු ආචරියුපජ්‌ඣායා පුබ්‌බකාරිනො නාම, අන්‌තෙවාසිකසද්‌ධිවිහාරිකා ආචරියුපජ්‌ඣායෙ පටිජග්‌ගන්‌තා අභිවාදනාදීනි ච තෙසං කුරුමානා කතවෙදිනො නාම. තෙසං ආවිභාවත්‌ථාය උපජ්‌ඣායපොසකසොණත්‌ථෙරාදීනං වත්‌ථූනි කථෙතබ්‌බානි.
‘‘Pubbakārīti paṭhamameva kārako. Katavedīti kataṃ vedeti, viditaṃ pākaṭaṃ karoti. Te agāriyānagāriyehi dīpetabbā. Agārikesu hi mātāpitaro pubbakārino nāma, puttadhītaro pana mātāpitaro paṭijaggantā abhivādanādīni tesaṃ kurumānā katavedino nāma. Anagāriyesu ācariyupajjhāyā pubbakārino nāma, antevāsikasaddhivihārikā ācariyupajjhāye paṭijaggantā abhivādanādīni ca tesaṃ kurumānā katavedino nāma. Tesaṃ āvibhāvatthāya upajjhāyaposakasoṇattherādīnaṃ vatthūni kathetabbāni.
‘‘අපරො නයො – පරෙන අකතෙයෙව උපකාරෙ අත්‌තනි කතං උපකාරං අනපෙක්‌ඛිත්‌වා කාරකො පුබ්‌බකාරී, සෙය්‍යථාපි මාතාපිතරො චෙව ආචරියුපජ්‌ඣායා ච. සො දුල්‌ලභො සත්‌තානං තණ්‌හාභිභූතත්‌තා. පරෙන කතස්‌ස උපකාරස්‌ස අනුරූපප්‌පවත්‌තිං අත්‌තනි කතං උපකාරං උපකාරතො ජානන්‌තො වෙදියන්‌තො කතඤ්‌ඤුකතවෙදී සෙය්‍යථාපි මාතාපිතුආචරියුපජ්‌ඣායෙසු සම්‌මාපටිපන්‌නො. සොපි දුල්‌ලභො සත්‌තානං අවිජ්‌ජාභිභූතත්‌තා. අපිච අකාරණවච්‌ඡලො පුබ්‌බකාරී, සකාරණවච්‌ඡලො කතඤ්‌ඤුකතවෙදී. ‘කරිස්‌සති මෙ’ති එවමාදිකාරණනිරපෙක්‌ඛකිරියො පුබ්‌බකාරී, ‘කරිස්‌සති මෙ’ති එවමාදිකාරණසාපෙක්‌ඛකිරියො කතඤ්‌ඤුකතවෙදී. තමොජොතිපරායණො පුබ්‌බකාරී, ජොතිජොතිපරායණො කතඤ්‌ඤුකතවෙදී. දෙසෙතා පුබ්‌බකාරී, පටිපජ්‌ජිතා කතඤ්‌ඤුකතවෙදී. සදෙවකෙ ලොකෙ අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො පුබ්‌බකාරී, අරියසාවකො කතඤ්‌ඤුකතවෙදී’’ති වුත්‌තං.
‘‘Aparo nayo – parena akateyeva upakāre attani kataṃ upakāraṃ anapekkhitvā kārako pubbakārī, seyyathāpi mātāpitaro ceva ācariyupajjhāyā ca. So dullabho sattānaṃ taṇhābhibhūtattā. Parena katassa upakārassa anurūpappavattiṃ attani kataṃ upakāraṃ upakārato jānanto vediyanto kataññukatavedī seyyathāpi mātāpituācariyupajjhāyesu sammāpaṭipanno. Sopi dullabho sattānaṃ avijjābhibhūtattā. Apica akāraṇavacchalo pubbakārī, sakāraṇavacchalo kataññukatavedī. ‘Karissati me’ti evamādikāraṇanirapekkhakiriyo pubbakārī, ‘karissati me’ti evamādikāraṇasāpekkhakiriyo kataññukatavedī. Tamojotiparāyaṇo pubbakārī, jotijotiparāyaṇo kataññukatavedī. Desetā pubbakārī, paṭipajjitā kataññukatavedī. Sadevake loke arahaṃ sammāsambuddho pubbakārī, ariyasāvako kataññukatavedī’’ti vuttaṃ.
තත්‌ථ කාරණෙන විනා පවත්‌තහිතචිත්‌තො අකාරණවච්‌ඡලො. අනාගතම්‌හි පයොජනං අපෙක්‌ඛමානො ‘‘කරිස්‌සති මෙ’’තිආදිනා චිත්‌තෙන පඨමං ගහිතං තාදිසං කතං උපාදාය කතඤ්‌ඤූ එව නාම හොති, න පුබ්‌බකාරීති අධිප්‌පායෙන ‘‘කරිස්‌සති මෙති එවමාදිකාරණසාපෙක්‌ඛකිරියො කතඤ්‌ඤුකතවෙදී’’ති වුත්‌තං. තමොජොතිපරායණො පුඤ්‌ඤඵලානි අනුපජීවන්‌තො එව පුඤ්‌ඤානි කරොතීති ‘‘පුබ්‌බකාරී’’ති වුත්‌තො. පුඤ්‌ඤඵලං උපජීවන්‌තො හි කතඤ්‌ඤුපක්‌ඛෙ තිට්‌ඨති.
Tattha kāraṇena vinā pavattahitacitto akāraṇavacchalo. Anāgatamhi payojanaṃ apekkhamāno ‘‘karissati me’’tiādinā cittena paṭhamaṃ gahitaṃ tādisaṃ kataṃ upādāya kataññū eva nāma hoti, na pubbakārīti adhippāyena ‘‘karissati meti evamādikāraṇasāpekkhakiriyo kataññukatavedī’’ti vuttaṃ. Tamojotiparāyaṇo puññaphalāni anupajīvanto eva puññāni karotīti ‘‘pubbakārī’’ti vutto. Puññaphalaṃ upajīvanto hi kataññupakkhe tiṭṭhati.
121. තතියෙ තිත්‌තොති සුහිතො පරියොසිතො නිට්‌ඨිතකිච්‌චතාය නිරුස්‌සුක්‌කො. ගුණපාරිපූරියා හි පරිපුණ්‌ණො යාවදත්‌ථො ඉධ තිත්‌තො වුත්‌තො. තප්‌පෙතාති අඤ්‌ඤෙසම්‌පි තිත්‌තිකරො. පච්‌චෙකබුද්‌ධො ච තථාගතසාවකො ච ඛීණාසවො තිත්‌තොති එත්‌ථ පච්‌චෙකබුද්‌ධො නවලොකුත්‌තරධම්‌මෙහි සයං තිත්‌තො පරිපුණ්‌ණො, අඤ්‌ඤං පන තප්‌පෙතුං න සක්‌කොති. තස්‌ස හි ධම්‌මකථාය අභිසමයො න හොති, සාවකානං පන ධම්‌මකථාය අපරිමාණානං දෙවමනුස්‌සානං අභිසමයො හොති. එවං සන්‌තෙපි යස්‌මා තෙ ධම්‌මං දෙසෙන්‌තා න අත්‌තනො වචනං කත්‌වා කථෙන්‌ති, බුද්‌ධානං වචනං කත්‌වා කථෙන්‌ති, සොතුං නිසින්‌නපරිසාපි – ‘‘අයං භික්‌ඛු න අත්‌තනා පටිවිද්‌ධං ධම්‌මං කථෙතී’’ති චිත්‌තීකාරං කරොති. ඉති සො චිත්‌තීකාරො බුද්‌ධානංයෙව හොති. එවං තත්‌ථ සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධොව තප්‌පෙතා නාම. යථා හි ‘‘අසුකස්‌ස නාම ඉදඤ්‌චිදඤ්‌ච දෙථා’’ති රඤ්‌ඤා ආණත්‌තෙ කිඤ්‌චාපි ආනෙත්‌වා දෙන්‌ති, අථ ඛො රාජාව තත්‌ථ දායකො. යෙහිපි ලද්‌ධං හොති, තෙ ‘‘රඤ්‌ඤා අම්‌හාකං ඨානන්‌තරං දින්‌නං, ඉස්‌සරියවිභවො දින්‌නො’’ත්‌වෙව ගණ්‌හන්‌ති, න ‘‘රාජපුරිසෙහී’’ති එවංසම්‌පදමිදං වෙදිතබ්‌බං.
121. Tatiye tittoti suhito pariyosito niṭṭhitakiccatāya nirussukko. Guṇapāripūriyā hi paripuṇṇo yāvadattho idha titto vutto. Tappetāti aññesampi tittikaro. Paccekabuddho ca tathāgatasāvako ca khīṇāsavo tittoti ettha paccekabuddho navalokuttaradhammehi sayaṃ titto paripuṇṇo, aññaṃ pana tappetuṃ na sakkoti. Tassa hi dhammakathāya abhisamayo na hoti, sāvakānaṃ pana dhammakathāya aparimāṇānaṃ devamanussānaṃ abhisamayo hoti. Evaṃ santepi yasmā te dhammaṃ desentā na attano vacanaṃ katvā kathenti, buddhānaṃ vacanaṃ katvā kathenti, sotuṃ nisinnaparisāpi – ‘‘ayaṃ bhikkhu na attanā paṭividdhaṃ dhammaṃ kathetī’’ti cittīkāraṃ karoti. Iti so cittīkāro buddhānaṃyeva hoti. Evaṃ tattha sammāsambuddhova tappetā nāma. Yathā hi ‘‘asukassa nāma idañcidañca dethā’’ti raññā āṇatte kiñcāpi ānetvā denti, atha kho rājāva tattha dāyako. Yehipi laddhaṃ hoti, te ‘‘raññā amhākaṃ ṭhānantaraṃ dinnaṃ, issariyavibhavo dinno’’tveva gaṇhanti, na ‘‘rājapurisehī’’ti evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ.
122. චතුත්‌ථෙ දුත්‌තප්‌පයාති අතප්‌පයා, න සක්‌කා කෙනචි තප්‌පෙතුං. යො හි උපට්‌ඨාකකුලං වා ඤාතිකුලං වා නිස්‌සාය වසමානො චීවරෙ ජිණ්‌ණෙ තෙහි දින්‌නං චීවරං නික්‌ඛිපති, න පරිභුඤ්‌ජති . පුනප්‌පුනං දින්‌නම්‌පි ගහෙත්‌වා නික්‌ඛිපතෙව. යො ච තෙනෙව නයෙන ලද්‌ධං ලද්‌ධං විස්‌සජ්‌ජෙති, පරස්‌ස දෙති, පුනප්‌පුනං ලද්‌ධම්‌පි තථෙව කරොති. ඉමෙ ද්‌වෙ පුග්‌ගලා සකටෙහිපි පච්‌චයෙ උපනෙන්‌තෙන තප්‌පෙතුං න සක්‌කාති දුත්‌තප්‌පයා.
122. Catutthe duttappayāti atappayā, na sakkā kenaci tappetuṃ. Yo hi upaṭṭhākakulaṃ vā ñātikulaṃ vā nissāya vasamāno cīvare jiṇṇe tehi dinnaṃ cīvaraṃ nikkhipati, na paribhuñjati . Punappunaṃ dinnampi gahetvā nikkhipateva. Yo ca teneva nayena laddhaṃ laddhaṃ vissajjeti, parassa deti, punappunaṃ laddhampi tatheva karoti. Ime dve puggalā sakaṭehipi paccaye upanentena tappetuṃ na sakkāti duttappayā.
123. පඤ්‌චමෙ න විස්‌සජ්‌ජෙතීති අත්‌තනො අකත්‌වා පරස්‌ස න දෙති, අතිරෙකෙ පන සති න නික්‌ඛිපති, පරස්‌ස දෙති. තෙනෙවාහ ‘‘සබ්‌බංයෙව පරෙසං න දෙතී’’තිආදි. ඉදං වුත්‌තං හොති ‘‘යො භික්‌ඛු උපට්‌ඨාකකුලා වා ඤාතිකුලා වා ජිණ්‌ණචීවරො සාටකං ලභිත්‌වා චීවරං කත්‌වා පරිභුඤ්‌ජති න නික්‌ඛිපති, අග්‌ගළං දත්‌වා පාරුපන්‌තොපි පුනපි දිය්‍යමානෙ සහසා නප්‌පටිග්‌ගණ්‌හාති. යො ච ලද්‌ධං ලද්‌ධං අත්‌තනා පරිභුඤ්‌ජති, පරෙසං න දෙති. ඉමෙ ද්‌වෙපි සුඛෙන සක්‌කා තප්‌පෙතුන්‌ති සුතප්‌පයා’’ති.
123. Pañcame na vissajjetīti attano akatvā parassa na deti, atireke pana sati na nikkhipati, parassa deti. Tenevāha ‘‘sabbaṃyeva paresaṃ na detī’’tiādi. Idaṃ vuttaṃ hoti ‘‘yo bhikkhu upaṭṭhākakulā vā ñātikulā vā jiṇṇacīvaro sāṭakaṃ labhitvā cīvaraṃ katvā paribhuñjati na nikkhipati, aggaḷaṃ datvā pārupantopi punapi diyyamāne sahasā nappaṭiggaṇhāti. Yo ca laddhaṃ laddhaṃ attanā paribhuñjati, paresaṃ na deti. Ime dvepi sukhena sakkā tappetunti sutappayā’’ti.
124-127. ඡට්‌ඨසත්‌තමාදීනි උත්‌තානත්‌ථානෙව.
124-127. Chaṭṭhasattamādīni uttānatthāneva.
ආසාදුප්‌පජහවග්‌ගවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Āsāduppajahavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය • Aṅguttaranikāya / (11) 1. ආසාදුප්‌පජහවග්‌ගො • (11) 1. Āsāduppajahavaggo
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / (11) 1. ආසාදුප්‌පජහවග්‌ගවණ්‌ණනා • (11) 1. Āsāduppajahavaggavaṇṇanā
