Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā

    १४. असम्पदानवग्गो

    14. Asampadānavaggo

    [१३१] १. असम्पदानजातकवण्णना

    [131] 1. Asampadānajātakavaṇṇanā

    असम्पदानेनितरीतरस्साति इदं सत्था वेळुवने विहरन्तो देवदत्तं आरब्भ कथेसि। तस्मिञ्हि काले भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो देवदत्तो, अकतञ्‍ञू तथागतस्स गुणं न जानाती’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्‍निसिन्‍ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव देवदत्तो अकतञ्‍ञू, पुब्बेपि अकतञ्‍ञूयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।

    Asampadānenitarītarassāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi. Tasmiñhi kāle bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso devadatto, akataññū tathāgatassa guṇaṃ na jānātī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva devadatto akataññū, pubbepi akataññūyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    अतीते मगधरट्ठे राजगहे एकस्मिं मगधरञ्‍ञे रज्‍जं कारेन्ते बोधिसत्तो तस्सेव सेट्ठि अहोसि असीतिकोटिविभवो सङ्खसेट्ठीति नामेन। बाराणसियं पीळियसेट्ठि नाम असीतिकोटिविभवोव अहोसि। ते अञ्‍ञमञ्‍ञं सहायका अहेसुं। तेसु बाराणसियं पीळियसेट्ठिस्स केनचिदेव कारणेन महन्तं भयं उप्पज्‍जि, सब्बं सापतेय्यं परिहायि। सो दलिद्दो अप्पटिसरणो हुत्वा भरियं आदाय सङ्खसेट्ठिं पच्‍चयं कत्वा बाराणसितो निक्खमित्वा पदसाव राजगहं पत्वा सङ्खसेट्ठिस्स निवेसनं अगमासि। सो तं दिस्वाव ‘‘सहायो मे आगतो’’ति परिस्सजित्वा सक्‍कारसम्मानं कत्वा कतिपाहं वीतिनामेत्वा एकदिवसं ‘‘सम्म, केनट्ठेन आगतोसी’’ति पुच्छि। ‘‘भयं मे, सम्म, उप्पन्‍नं, सब्बं धनं परिक्खीणं, उपत्थम्भो मे होही’’ति। ‘‘साधु सम्म, मा भायी’’ति भण्डागारं विवरापेत्वा चत्तालीस हिरञ्‍ञकोटियो दापेत्वा सेसम्पि परिच्छदपरिवारं सब्बं अत्तनो सन्तकं सविञ्‍ञाणकं अविञ्‍ञाणकं मज्झे भिन्दित्वा उपड्ढमेव अदासि। सो तं विभवं आदाय पुन बाराणसिं गन्त्वा निवासं कप्पेसि।

    Atīte magadharaṭṭhe rājagahe ekasmiṃ magadharaññe rajjaṃ kārente bodhisatto tasseva seṭṭhi ahosi asītikoṭivibhavo saṅkhaseṭṭhīti nāmena. Bārāṇasiyaṃ pīḷiyaseṭṭhi nāma asītikoṭivibhavova ahosi. Te aññamaññaṃ sahāyakā ahesuṃ. Tesu bārāṇasiyaṃ pīḷiyaseṭṭhissa kenacideva kāraṇena mahantaṃ bhayaṃ uppajji, sabbaṃ sāpateyyaṃ parihāyi. So daliddo appaṭisaraṇo hutvā bhariyaṃ ādāya saṅkhaseṭṭhiṃ paccayaṃ katvā bārāṇasito nikkhamitvā padasāva rājagahaṃ patvā saṅkhaseṭṭhissa nivesanaṃ agamāsi. So taṃ disvāva ‘‘sahāyo me āgato’’ti parissajitvā sakkārasammānaṃ katvā katipāhaṃ vītināmetvā ekadivasaṃ ‘‘samma, kenaṭṭhena āgatosī’’ti pucchi. ‘‘Bhayaṃ me, samma, uppannaṃ, sabbaṃ dhanaṃ parikkhīṇaṃ, upatthambho me hohī’’ti. ‘‘Sādhu samma, mā bhāyī’’ti bhaṇḍāgāraṃ vivarāpetvā cattālīsa hiraññakoṭiyo dāpetvā sesampi paricchadaparivāraṃ sabbaṃ attano santakaṃ saviññāṇakaṃ aviññāṇakaṃ majjhe bhinditvā upaḍḍhameva adāsi. So taṃ vibhavaṃ ādāya puna bārāṇasiṃ gantvā nivāsaṃ kappesi.

    अपरभागे सङ्खसेट्ठिस्सपि तादिसमेव भयं उप्पज्‍जि। सो अत्तनो पटिसरणं उपधारेन्तो ‘‘सहायस्स मे महाउपकारो कतो, उपड्ढविभवो दिन्‍नो। न सो मं दिस्वा परिच्‍चजिस्सति, तस्स सन्तिकं गमिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा भरियं आदाय पदसाव बाराणसिं गन्त्वा भरियं आह ‘‘भद्दे, तव मया सद्धिं अन्तरवीथिया गमनं नाम न युत्तं, मया पेसितयानमारुय्ह महन्तेन परिवारेन पच्छा आगमिस्ससि। याव यानं पेसेमि, ताव इधेव होही’’ति वत्वा तं सालाय ठपेत्वा सयं नगरं पविसित्वा सेट्ठिस्स घरं गन्त्वा ‘‘राजगहनगरतो तुम्हाकं सहायो सङ्खसेट्ठि नाम आगतो’’ति आरोचापेसि। सो ‘‘आगच्छतू’’ति पक्‍कोसापेत्वा तं दिस्वा नेव आसना वुट्ठासि, न पटिसन्थारं अकासि, केवलं ‘‘किमत्थं आगतोसी’’ति पुच्छि। ‘‘तुम्हाकं दस्सनत्थं आगतोम्ही’’ति। ‘‘निवासो ते कहं गहितो’’ति? ‘‘न ताव निवासट्ठानं अत्थि, सेट्ठिघरणिम्पि सालाय ठपेत्वाव आगतोम्ही’’ति। ‘‘तुम्हाकं इध निवासट्ठानं नत्थि, निवापं गहेत्वा एकस्मिं ठाने पचापेत्वा भुञ्‍जित्वा गच्छथ, पुन अम्हाकं घरं मा पविसथा’’ति वत्वा ‘‘मय्हं सहायस्स दुस्सन्ते बन्धित्वा एकं बहलपलापतुम्बं देही’’ति दासं आणापेसि। तं दिवसं किर सो रत्तसालीनं सकटसहस्समत्तं ओफुनापेत्वा कोट्ठागारं पूरापेसि, चत्तालीसकोटिधनं गहेत्वा आगतो अकतञ्‍ञू महाचोरो सहायकस्स तुम्बमत्ते पलापे दापेसि। दासो पच्छियं एकं पलापतुम्बं पक्खिपित्वा बोधिसत्तस्स सन्तिकं अगमासि।

    Aparabhāge saṅkhaseṭṭhissapi tādisameva bhayaṃ uppajji. So attano paṭisaraṇaṃ upadhārento ‘‘sahāyassa me mahāupakāro kato, upaḍḍhavibhavo dinno. Na so maṃ disvā pariccajissati, tassa santikaṃ gamissāmī’’ti cintetvā bhariyaṃ ādāya padasāva bārāṇasiṃ gantvā bhariyaṃ āha ‘‘bhadde, tava mayā saddhiṃ antaravīthiyā gamanaṃ nāma na yuttaṃ, mayā pesitayānamāruyha mahantena parivārena pacchā āgamissasi. Yāva yānaṃ pesemi, tāva idheva hohī’’ti vatvā taṃ sālāya ṭhapetvā sayaṃ nagaraṃ pavisitvā seṭṭhissa gharaṃ gantvā ‘‘rājagahanagarato tumhākaṃ sahāyo saṅkhaseṭṭhi nāma āgato’’ti ārocāpesi. So ‘‘āgacchatū’’ti pakkosāpetvā taṃ disvā neva āsanā vuṭṭhāsi, na paṭisanthāraṃ akāsi, kevalaṃ ‘‘kimatthaṃ āgatosī’’ti pucchi. ‘‘Tumhākaṃ dassanatthaṃ āgatomhī’’ti. ‘‘Nivāso te kahaṃ gahito’’ti? ‘‘Na tāva nivāsaṭṭhānaṃ atthi, seṭṭhigharaṇimpi sālāya ṭhapetvāva āgatomhī’’ti. ‘‘Tumhākaṃ idha nivāsaṭṭhānaṃ natthi, nivāpaṃ gahetvā ekasmiṃ ṭhāne pacāpetvā bhuñjitvā gacchatha, puna amhākaṃ gharaṃ mā pavisathā’’ti vatvā ‘‘mayhaṃ sahāyassa dussante bandhitvā ekaṃ bahalapalāpatumbaṃ dehī’’ti dāsaṃ āṇāpesi. Taṃ divasaṃ kira so rattasālīnaṃ sakaṭasahassamattaṃ ophunāpetvā koṭṭhāgāraṃ pūrāpesi, cattālīsakoṭidhanaṃ gahetvā āgato akataññū mahācoro sahāyakassa tumbamatte palāpe dāpesi. Dāso pacchiyaṃ ekaṃ palāpatumbaṃ pakkhipitvā bodhisattassa santikaṃ agamāsi.

    बोधिसत्तो चिन्तेसि – ‘‘अयं असप्पुरिसो मम सन्तिका चत्तालीसकोटिधनं लभित्वा इदानि पलापतुम्बं दापेसि, गण्हामि नु खो, न गण्हामी’’ति? अथस्स एतदहोसि ‘‘अयं ताव अकतञ्‍ञू मित्तदुब्भी कतविनासकभावेन मया सद्धिं मित्तभावं भिन्दि। सचाहं एतेन दिन्‍नं पलापतुम्बं लामकत्ता न गण्हिस्सामि, अहम्पि मित्तभावं भिन्दिस्सामि। अन्धबाला परित्तकं लद्धं अग्गण्हन्ता मित्तभावं विनासेन्ति, अहं पन एतेन दिन्‍नं पलापतुम्बं गहेत्वा मम वसेन मित्तभावं पतिट्ठापेस्सामी’’ति। सो पलापतुम्बं दुस्सन्ते बन्धित्वा पासादा ओरुय्ह सालं अगमासि। अथ नं भरिया ‘‘किं ते, अय्य, लद्ध’’न्ति पुच्छि। ‘‘भद्दे अम्हाकं सहायो पीळियसेट्ठि पलापतुम्बं दत्वा अम्हे अज्‍जेव विस्सज्‍जेसी’’ति। सा ‘‘अय्य, किमत्थं अग्गहेसि, किं एतं चत्तालीसकोटिधनस्स अनुच्छविक’’न्ति रोदितुं आरभि। बोधिसत्तोपि ‘‘भद्दे, मा रोदि, अहं तेन सद्धिं मित्तभावभेदनभयेन मम वसेन मित्तभावं पतिट्ठापेतुं गण्हिं, त्वं किंकारणा रोदसी’’ति वत्वा इमं गाथमाह –

    Bodhisatto cintesi – ‘‘ayaṃ asappuriso mama santikā cattālīsakoṭidhanaṃ labhitvā idāni palāpatumbaṃ dāpesi, gaṇhāmi nu kho, na gaṇhāmī’’ti? Athassa etadahosi ‘‘ayaṃ tāva akataññū mittadubbhī katavināsakabhāvena mayā saddhiṃ mittabhāvaṃ bhindi. Sacāhaṃ etena dinnaṃ palāpatumbaṃ lāmakattā na gaṇhissāmi, ahampi mittabhāvaṃ bhindissāmi. Andhabālā parittakaṃ laddhaṃ aggaṇhantā mittabhāvaṃ vināsenti, ahaṃ pana etena dinnaṃ palāpatumbaṃ gahetvā mama vasena mittabhāvaṃ patiṭṭhāpessāmī’’ti. So palāpatumbaṃ dussante bandhitvā pāsādā oruyha sālaṃ agamāsi. Atha naṃ bhariyā ‘‘kiṃ te, ayya, laddha’’nti pucchi. ‘‘Bhadde amhākaṃ sahāyo pīḷiyaseṭṭhi palāpatumbaṃ datvā amhe ajjeva vissajjesī’’ti. Sā ‘‘ayya, kimatthaṃ aggahesi, kiṃ etaṃ cattālīsakoṭidhanassa anucchavika’’nti rodituṃ ārabhi. Bodhisattopi ‘‘bhadde, mā rodi, ahaṃ tena saddhiṃ mittabhāvabhedanabhayena mama vasena mittabhāvaṃ patiṭṭhāpetuṃ gaṇhiṃ, tvaṃ kiṃkāraṇā rodasī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    १३१.

    131.

    ‘‘असम्पदानेनितरीतरस्स, बालस्स मित्तानि कलीभवन्ति।

    ‘‘Asampadānenitarītarassa, bālassa mittāni kalībhavanti;

    तस्मा हरामि भुसं अड्ढमानं, मा मे मित्ति जीयित्थ सस्सताय’’न्ति॥

    Tasmā harāmi bhusaṃ aḍḍhamānaṃ, mā me mitti jīyittha sassatāya’’nti.

    तत्थ असम्पदानेनाति असम्पादानेन। अकारलोपे सन्धि, अग्गहणेनाति अत्थो। इतरीतरस्साति यस्स कस्सचि लामकालामकस्स। बालस्स मित्तानि कलीभवन्तीति दन्धस्स अपञ्‍ञस्स मित्तानि कलीनि काळकण्णिसदिसानि होन्ति, भिज्‍जन्तीति अत्थो। तस्मा हरामि भुसं अड्ढमानन्ति तेन कारणेन अहं सहायेन दिन्‍नं एकपलापतुम्बं हरामि गण्हामीति दस्सेति। ‘‘मान’’न्ति हि अट्ठन्‍नं नाळीनं नामं, चतुन्‍नं अड्ढमानं, चतस्सो च नाळियो तुम्बो नाम। तेन वुत्तं ‘‘पलापतुम्ब’’न्ति। मा मे मित्ति जीयित्थ सस्सतायन्ति मम सहायेन सद्धिं मित्ति मा भिज्‍जित्थ, सस्सताव अयं होतूति अत्थो।

    Tattha asampadānenāti asampādānena. Akāralope sandhi, aggahaṇenāti attho. Itarītarassāti yassa kassaci lāmakālāmakassa. Bālassa mittāni kalībhavantīti dandhassa apaññassa mittāni kalīni kāḷakaṇṇisadisāni honti, bhijjantīti attho. Tasmā harāmi bhusaṃ aḍḍhamānanti tena kāraṇena ahaṃ sahāyena dinnaṃ ekapalāpatumbaṃ harāmi gaṇhāmīti dasseti. ‘‘Māna’’nti hi aṭṭhannaṃ nāḷīnaṃ nāmaṃ, catunnaṃ aḍḍhamānaṃ, catasso ca nāḷiyo tumbo nāma. Tena vuttaṃ ‘‘palāpatumba’’nti. Mā me mitti jīyittha sassatāyanti mama sahāyena saddhiṃ mitti mā bhijjittha, sassatāva ayaṃ hotūti attho.

    एवं वुत्तेपि सेट्ठिभरिया रोदतेव। तस्मिं खणे सङ्खसेट्ठिना पीळियसेट्ठिस्स दिन्‍नो कम्मन्तदासो सालाद्वारेन आगच्छन्तो सेट्ठिभरियाय रोदनसद्दं सुत्वा सालं पविसित्वा अत्तनो सामिके दिस्वा पादेसु निपतित्वा रोदित्वा कन्दित्वा ‘‘किमत्थं इधागतत्थ, सामी’’ति पुच्छि। सेट्ठि सब्बं आरोचेसि। कम्मन्तदासो ‘‘होतु, सामि, मा चिन्तयित्था’’ति उभोपि अस्सासेत्वा अत्तनो गेहं नेत्वा गन्धोदकेन न्हापेत्वा भोजेत्वा ‘‘सामिका, वो आगता’’ति सेसदासे सन्‍निपातेत्वा दस्सेत्वा कतिपाहं वीतिनामेत्वा सब्बे दासे गहेत्वा राजङ्गणं गन्त्वा उपरवं अकासि। राजा पक्‍कोसापेत्वा ‘‘किं एत’’न्ति पुच्छि, ते सब्बं तं पवत्तिं रञ्‍ञो आरोचेसुं।

    Evaṃ vuttepi seṭṭhibhariyā rodateva. Tasmiṃ khaṇe saṅkhaseṭṭhinā pīḷiyaseṭṭhissa dinno kammantadāso sālādvārena āgacchanto seṭṭhibhariyāya rodanasaddaṃ sutvā sālaṃ pavisitvā attano sāmike disvā pādesu nipatitvā roditvā kanditvā ‘‘kimatthaṃ idhāgatattha, sāmī’’ti pucchi. Seṭṭhi sabbaṃ ārocesi. Kammantadāso ‘‘hotu, sāmi, mā cintayitthā’’ti ubhopi assāsetvā attano gehaṃ netvā gandhodakena nhāpetvā bhojetvā ‘‘sāmikā, vo āgatā’’ti sesadāse sannipātetvā dassetvā katipāhaṃ vītināmetvā sabbe dāse gahetvā rājaṅgaṇaṃ gantvā uparavaṃ akāsi. Rājā pakkosāpetvā ‘‘kiṃ eta’’nti pucchi, te sabbaṃ taṃ pavattiṃ rañño ārocesuṃ.

    राजा तेसं वचनं सुत्वा उभोपि सेट्ठी पक्‍कोसापेत्वा सङ्खसेट्ठिं पुच्छि ‘‘सच्‍चं किर तया महासेट्ठि पीळियसेट्ठिस्स चत्तालीसकोटिधनं दिन्‍न’’न्ति? ‘‘आम, महाराज, मम सहायस्स मं तक्‍केत्वा राजगहं आगतस्स न केवलं धनं, सब्बं विभवजातं सविञ्‍ञाणकं अविञ्‍ञाणकं द्वे कोट्ठासे कत्वा समभागे अदासिन्ति। राजा ‘‘सच्‍चमेत’’न्ति पीळियसेट्ठिं पुच्छि। ‘‘आम, देवा’’ति। ‘‘तया पनस्स तञ्‍ञेव तक्‍केत्वा आगतस्स अत्थि कोचि सक्‍कारो वा सम्मानो वा कतो’’ति। सो तुण्ही अहोसि। अपि पन ते एतस्स पलापतुम्बमत्तं दुस्सन्ते पक्खिपापेत्वा दापितं अत्थीति। तम्पि सुत्वा तुण्हीयेव अहोसि। राजा ‘‘किं कातब्ब’’न्ति अमच्‍चेहि सद्धिं मन्तेत्वा तं परिभासित्वा ‘‘गच्छथ, पीळियसेट्ठिस्स घरे सब्बं विभवं सङ्खसेट्ठिस्स देथा’’ति आह। बोधिसत्तो ‘‘महाराज, मय्हं परसन्तकेन अत्थो नत्थि, मया दिन्‍नमत्तमेव पन दापेथा’’ति आह। राजा बोधिसत्तस्स सन्तकं दापेसि। बोधिसत्तो सब्बं अत्तनो दिन्‍नविभवं पटिलभित्वा दासपरिवुतो राजगहमेव गन्त्वा कुटुम्बं सण्ठपेत्वा दानादीनि पुञ्‍ञानि कत्वा यथाकम्मं गतो।

    Rājā tesaṃ vacanaṃ sutvā ubhopi seṭṭhī pakkosāpetvā saṅkhaseṭṭhiṃ pucchi ‘‘saccaṃ kira tayā mahāseṭṭhi pīḷiyaseṭṭhissa cattālīsakoṭidhanaṃ dinna’’nti? ‘‘Āma, mahārāja, mama sahāyassa maṃ takketvā rājagahaṃ āgatassa na kevalaṃ dhanaṃ, sabbaṃ vibhavajātaṃ saviññāṇakaṃ aviññāṇakaṃ dve koṭṭhāse katvā samabhāge adāsinti. Rājā ‘‘saccameta’’nti pīḷiyaseṭṭhiṃ pucchi. ‘‘Āma, devā’’ti. ‘‘Tayā panassa taññeva takketvā āgatassa atthi koci sakkāro vā sammāno vā kato’’ti. So tuṇhī ahosi. Api pana te etassa palāpatumbamattaṃ dussante pakkhipāpetvā dāpitaṃ atthīti. Tampi sutvā tuṇhīyeva ahosi. Rājā ‘‘kiṃ kātabba’’nti amaccehi saddhiṃ mantetvā taṃ paribhāsitvā ‘‘gacchatha, pīḷiyaseṭṭhissa ghare sabbaṃ vibhavaṃ saṅkhaseṭṭhissa dethā’’ti āha. Bodhisatto ‘‘mahārāja, mayhaṃ parasantakena attho natthi, mayā dinnamattameva pana dāpethā’’ti āha. Rājā bodhisattassa santakaṃ dāpesi. Bodhisatto sabbaṃ attano dinnavibhavaṃ paṭilabhitvā dāsaparivuto rājagahameva gantvā kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.

    सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा पीळियसेट्ठि देवदत्तो अहोसि, सङ्खसेट्ठि पन अहमेव अहोसि’’न्ति।

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā pīḷiyaseṭṭhi devadatto ahosi, saṅkhaseṭṭhi pana ahameva ahosi’’nti.

    असम्पदानजातकवण्णना पठमा।

    Asampadānajātakavaṇṇanā paṭhamā.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १३१. असम्पदानजातकं • 131. Asampadānajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact