| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
३. आसंससुत्तवण्णना
3. Āsaṃsasuttavaṇṇanā
१३. ततिये सन्तोति एत्थ सन्त-सद्दो ‘‘दीघं सन्तस्स योजन’’न्तिआदीसु (ध॰ प॰ ६०) किलन्तभावे आगतो। ‘‘अयञ्च वितक्को, अयञ्च विचारो सन्तो होन्ति समिता’’तिआदीसु (विभ॰ ५७६) निरुद्धभावे। ‘‘अधिगतो खो म्यायं धम्मो, गम्भीरो दुद्दसो दुरनुबोधो सन्तो पणीतो’’तिआदीसु (दी॰ नि॰ २.६७; म॰ नि॰ १.२८१; सं॰ नि॰ १.१७२; महाव॰ ७-८) सन्तञाणगोचरतायं। ‘‘उपसन्तस्स सदा सतिमतो’’तिआदीसु (उदा॰ २७) किलेसवूपसमे। ‘‘सन्तो हवे सब्भि पवेदयन्ती’’तिआदीसु (ध॰ प॰ १५१) साधूसु। ‘‘पञ्चिमे, भिक्खवे, महाचोरा सन्तो संविज्जमाना’’तिआदीसु (पारा॰ १९५) अत्थिभावे। इधापि अत्थिभावेयेवाति आह ‘‘सन्तोति अत्थि उपलब्भन्ती’’ति। तत्थ अत्थीति लोकसङ्केतवसेन संविज्जन्ति। अत्थिभावो हेत्थ पुग्गलसम्बन्धेन वुत्तत्ता लोकसमञ्ञावसेनेव वेदितब्बो, न परमत्थवसेन। अत्थीति चेतं निपातपदं दट्ठब्बं ‘‘अत्थि इमस्मिं काये केसा’’तिआदीसु (म॰ नि॰ १.११०) विय।
13. Tatiye santoti ettha santa-saddo ‘‘dīghaṃ santassa yojana’’ntiādīsu (dha. pa. 60) kilantabhāve āgato. ‘‘Ayañca vitakko, ayañca vicāro santo honti samitā’’tiādīsu (vibha. 576) niruddhabhāve. ‘‘Adhigato kho myāyaṃ dhammo, gambhīro duddaso duranubodho santo paṇīto’’tiādīsu (dī. ni. 2.67; ma. ni. 1.281; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7-8) santañāṇagocaratāyaṃ. ‘‘Upasantassa sadā satimato’’tiādīsu (udā. 27) kilesavūpasame. ‘‘Santo have sabbhi pavedayantī’’tiādīsu (dha. pa. 151) sādhūsu. ‘‘Pañcime, bhikkhave, mahācorā santo saṃvijjamānā’’tiādīsu (pārā. 195) atthibhāve. Idhāpi atthibhāveyevāti āha ‘‘santoti atthi upalabbhantī’’ti. Tattha atthīti lokasaṅketavasena saṃvijjanti. Atthibhāvo hettha puggalasambandhena vuttattā lokasamaññāvaseneva veditabbo, na paramatthavasena. Atthīti cetaṃ nipātapadaṃ daṭṭhabbaṃ ‘‘atthi imasmiṃ kāye kesā’’tiādīsu (ma. ni. 1.110) viya.
संविज्जमानाति उपलब्भमाना। यञ्हि संविज्जति, तं उपलब्भति। तेनाह ‘‘संविज्जमानाति तस्सेव वेवचन’’न्ति। अनासोति पत्थनारहितो। तेनाह ‘‘अपत्थनो’’ति। आसंसति पत्थेतीति आसंसो। वेणुवेत्तादिविलीवेहि सुप्पादिभाजनकारका विलीवकारका। मिगमच्छादीनं निसादनतो नेसादा, मागविकमच्छबन्धादयो। रथेसु चम्मेन नहनकरणतो रथकारा , धम्मकारा। पुइति करीसस्स नामं, तं कुसेन्ति अपनेन्तीति पुक्कुसा, पुप्फच्छड्डका।
Saṃvijjamānāti upalabbhamānā. Yañhi saṃvijjati, taṃ upalabbhati. Tenāha ‘‘saṃvijjamānāti tasseva vevacana’’nti. Anāsoti patthanārahito. Tenāha ‘‘apatthano’’ti. Āsaṃsati patthetīti āsaṃso. Veṇuvettādivilīvehi suppādibhājanakārakā vilīvakārakā. Migamacchādīnaṃ nisādanato nesādā, māgavikamacchabandhādayo. Rathesu cammena nahanakaraṇato rathakārā, dhammakārā. Puiti karīsassa nāmaṃ, taṃ kusenti apanentīti pukkusā, pupphacchaḍḍakā.
दुब्बण्णोति विरूपो। ओकोटिमकोति आरोहाभावेन हेट्ठिमको, रस्सकायोति अत्थो। तेनाह ‘‘लकुण्डको’’ति। लकु विय घटिका विय डेति पवत्ततीति हि लकुण्डको, रस्सो। कणति निमीलतीति काणो। तं पनस्स निमीलनं एकेन अक्खिना द्वीहिपि चाति आह ‘‘एकक्खिकाणो वा उभयक्खिकाणो वा’’ति। कुणनं कुणो, हत्थवेकल्लं। तं एतस्स अत्थीति कुणी। खञ्जो वुच्चति पादविकलो। हेट्ठिमकायसङ्खातो सरीरस्स पक्खो पदेसो हतो अस्साति पक्खहतो। तेनाह ‘‘पीठसप्पी’’ति। पदीपे पदीपने एतब्बं नेतब्बन्ति पदीपेय्यं, तेलादिउपकरणं।
Dubbaṇṇoti virūpo. Okoṭimakoti ārohābhāvena heṭṭhimako, rassakāyoti attho. Tenāha ‘‘lakuṇḍako’’ti. Laku viya ghaṭikā viya ḍeti pavattatīti hi lakuṇḍako, rasso. Kaṇati nimīlatīti kāṇo. Taṃ panassa nimīlanaṃ ekena akkhinā dvīhipi cāti āha ‘‘ekakkhikāṇo vā ubhayakkhikāṇo vā’’ti. Kuṇanaṃ kuṇo, hatthavekallaṃ. Taṃ etassa atthīti kuṇī. Khañjo vuccati pādavikalo. Heṭṭhimakāyasaṅkhāto sarīrassa pakkho padeso hato assāti pakkhahato. Tenāha ‘‘pīṭhasappī’’ti. Padīpe padīpane etabbaṃ netabbanti padīpeyyaṃ, telādiupakaraṇaṃ.
आसं न करोतीति रज्जाभिसेके कनिट्ठो पत्थनं न करोति जेट्ठे सति कनिट्ठस्स अनधिकारत्ता। अभिसेकं अरहतीति अभिसेकारहो, न अभिसेकारहो काणकुणिआदिदोससमन्नागतो।
Āsaṃ na karotīti rajjābhiseke kaniṭṭho patthanaṃ na karoti jeṭṭhe sati kaniṭṭhassa anadhikārattā. Abhisekaṃ arahatīti abhisekāraho, na abhisekāraho kāṇakuṇiādidosasamannāgato.
सीलस्स दुट्ठु नाम नत्थि, तस्मा अभावत्थो इध दु-सद्दोति आह ‘‘निस्सीलो’’ति। ‘‘पापं पापेन सुकर’’न्तिआदीसु (उदा॰ ४८; चूळव॰ ३४३) विय पाप-सद्दो निहीनपरियायोति आह ‘‘लामकधम्मो’’ति। सीलविपत्तिया वा दुस्सीलो। दिट्ठिविपत्तिया पापधम्मो। कायवाचासंवरभेदेन वा दुस्सीलो, मनोसंवरभेदेन, सतिसंवरादिभेदेन वा पापधम्मो। असुद्धप्पयोगताय दुस्सीलो, असुद्धासयताय पापधम्मो। कुसलसीलविरहेन दुस्सीलो, अकुसलसीलसमन्नागमेन पापधम्मो। असुचीहीति अपरिसुद्धेहि। सङ्काहि सरितब्बसमाचारोति ‘‘इमस्स मञ्ञे इदं कम्म’’न्ति एवं परेहि सङ्काय सरितब्बसमाचारो। तेनाह ‘‘किञ्चिदेवा’’तिआदि। अत्तनायेव वा सङ्काहि सरितब्बसमाचारोति एतेनपि कम्मसाधनतंयेव सङ्कस्सरसद्दस्स दस्सेति। अत्तनो सङ्काय परेसं समाचारकिरियं सरति आसङ्कति विधावतीतिपि सङ्कस्सरसमाचारोति एवमेत्थ कत्तुसाधनतापि दट्ठब्बा। तस्स हि द्वे तयो जने कथेन्ते दिस्वा ‘‘मम दोसं मञ्ञे कथेन्ती’’ति तेसं समाचारं सङ्काय सरति धावति।
Sīlassa duṭṭhu nāma natthi, tasmā abhāvattho idha du-saddoti āha ‘‘nissīlo’’ti. ‘‘Pāpaṃ pāpena sukara’’ntiādīsu (udā. 48; cūḷava. 343) viya pāpa-saddo nihīnapariyāyoti āha ‘‘lāmakadhammo’’ti. Sīlavipattiyā vā dussīlo. Diṭṭhivipattiyā pāpadhammo. Kāyavācāsaṃvarabhedena vā dussīlo, manosaṃvarabhedena, satisaṃvarādibhedena vā pāpadhammo. Asuddhappayogatāya dussīlo, asuddhāsayatāya pāpadhammo. Kusalasīlavirahena dussīlo, akusalasīlasamannāgamena pāpadhammo. Asucīhīti aparisuddhehi. Saṅkāhi saritabbasamācāroti ‘‘imassa maññe idaṃ kamma’’nti evaṃ parehi saṅkāya saritabbasamācāro. Tenāha ‘‘kiñcidevā’’tiādi. Attanāyeva vā saṅkāhi saritabbasamācāroti etenapi kammasādhanataṃyeva saṅkassarasaddassa dasseti. Attano saṅkāya paresaṃ samācārakiriyaṃ sarati āsaṅkati vidhāvatītipi saṅkassarasamācāroti evamettha kattusādhanatāpi daṭṭhabbā. Tassa hi dve tayo jane kathente disvā ‘‘mama dosaṃ maññe kathentī’’ti tesaṃ samācāraṃ saṅkāya sarati dhāvati.
एवंपटिञ्ञोति सलाकग्गहणादीसु ‘‘कित्तका विहारे समणा’’ति गणनाय आरद्धाय ‘‘अहम्पि समणो, अहम्पि समणो’’ति पटिञ्ञं दत्वा सलाकग्गहणादीनि करोतीति समणो अहन्ति एवंसमणप्पटिञ्ञो। सुम्भकपत्तधरेति मत्तिकापत्तधरे। पूतिना कम्मेनाति संकिलिट्ठकम्मेन, निग्गुणताय वा गुणसारविरहितत्ता अन्तोपूति। कसम्बुकचवरो जातो सञ्जातो अस्साति कसम्बुजातोति आह ‘‘सञ्जातरागादिकचवरो’’ति। अथ वा कसम्बु वुच्चति तिन्तकुणपकसटं उदकं, इमस्मिञ्च सासने दुस्सीलो नाम जिगुच्छनीयत्ता तिन्तकुणपउदकसदिसो, तस्मा कसम्बु विय जातोति कसम्बुजातो। लोकुत्तरधम्मउपनिस्सयस्स नत्थितायाति यत्थ पतिट्ठितेन सक्का भवेय्य अरहत्तं लद्धुं, तस्सा पतिट्ठाय भिन्नत्ता वुत्तं। महासीलस्मिं परिपूरकारितायाति यत्थ पतिट्ठितेन सक्का भवेय्य अरहत्तं पापुणितुं, तस्मिं परिपूरकारिताय।
Evaṃpaṭiññoti salākaggahaṇādīsu ‘‘kittakā vihāre samaṇā’’ti gaṇanāya āraddhāya ‘‘ahampi samaṇo, ahampi samaṇo’’ti paṭiññaṃ datvā salākaggahaṇādīni karotīti samaṇo ahanti evaṃsamaṇappaṭiñño. Sumbhakapattadhareti mattikāpattadhare. Pūtinā kammenāti saṃkiliṭṭhakammena, nigguṇatāya vā guṇasāravirahitattā antopūti. Kasambukacavaro jāto sañjāto assāti kasambujātoti āha ‘‘sañjātarāgādikacavaro’’ti. Atha vā kasambu vuccati tintakuṇapakasaṭaṃ udakaṃ, imasmiñca sāsane dussīlo nāma jigucchanīyattā tintakuṇapaudakasadiso, tasmā kasambu viya jātoti kasambujāto. Lokuttaradhammaupanissayassa natthitāyāti yattha patiṭṭhitena sakkā bhaveyya arahattaṃ laddhuṃ, tassā patiṭṭhāya bhinnattā vuttaṃ. Mahāsīlasmiṃ paripūrakāritāyāti yattha patiṭṭhitena sakkā bhaveyya arahattaṃ pāpuṇituṃ, tasmiṃ paripūrakāritāya.
आसंससुत्तवण्णना निट्ठिता।
Āsaṃsasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ३. आसंससुत्तं • 3. Āsaṃsasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ३. आसंससुत्तवण्णना • 3. Āsaṃsasuttavaṇṇanā
