| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
आसवक्खयञाणकथावण्णना
Āsavakkhayañāṇakathāvaṇṇanā
१४. सो एवं समाहिते चित्तेति किं पुरिमस्मिंयेव, उदाहु अञ्ञस्मिंयेव चतुत्थज्झानचित्ते। अट्ठकथायम्पि यतो वुट्ठाय पुरिमविज्जाद्वयं अधिगतं, तदेव पुन समापज्जनवसेन अभिनवं अभिण्हं कतन्ति दस्सनत्थं ‘‘सो एवं समाहिते चित्तेति इध विपस्सनापादकं चतुत्थज्झानचित्तं वेदितब्ब’’न्ति वुत्तं। एत्थाह – यदि तदेव पुन समापज्जनवसेन अभिनवं कतं, अथ कस्मा पुब्बे विय ‘‘विपस्सनापादकं अभिञ्ञापादकं निरोधपादकं सब्बकिच्चसाधकं सब्बलोकियलोकुत्तरगुणदायकं इध चतुत्थज्झानचित्तं वेदितब्ब’’न्ति अवत्वा ‘‘इध विपस्सनापादकं चतुत्थज्झानचित्तं वेदितब्ब’’न्ति एत्तकमेव वुत्तं , ननु इध तथावचनट्ठानमेव तं अरहत्तमग्गेन सद्धिं सब्बगुणनिप्फादनतो, न पठमविज्जाद्वयमत्तनिप्फादनतोति? वुच्चते – अरियमग्गस्स बोज्झङ्गमग्गङ्गझानङ्गपटिपदाविमोक्खविसेसनियमो पुब्बभागवुट्ठानगामिनीविपस्सनाय सङ्खारुपेक्खासङ्खाताय नियमेन अहोसीति दस्सनत्थं विपस्सनापादकमिध वुत्तन्ति वेदितब्बं। तत्थ परियापन्नत्ता, न तदारम्मणमत्तेन। परियायतोति अञ्ञेनपि पकारेन। ‘‘इमे आसवा’’ति अयं वारो किमत्थं आरद्धो? ‘‘आसवानं खयञाणाया’’ति अधिकारानुलोमनत्थं। मग्गक्खणे हि चित्तं विमुच्चति, फलक्खणे विमुत्तं होतीति इदं एकत्तनयेन वुत्तं। यञ्हि विमुच्चमानं, तदेव अपरभागे विमुत्तं नाम होति। यञ्च विमुत्तं, तदेव पुब्बभागे विमुच्चमानं नाम होति। भुञ्जमानो एव हि भोजनपरियोसाने भुत्तावी नाम। ‘‘इमिना पच्चवेक्खणञाणं दस्सेती’’ति पच्चवेक्खणञाणस्स च पट्ठाने ‘‘मग्गा वुट्ठहित्वा मग्गं पच्चवेक्खति, फलं, निब्बानं, पहीने किलेसे पच्चवेक्खती’’ति अयमुप्पत्तिक्कमो वुत्तो। पवत्तिक्कमो पनेत्थ सरूपतो अत्थतोति द्विधा वुत्तो। तत्थ ‘‘विमुत्तमिति ञाणं अहोसी’’ति सरूपतो चतुब्बिधस्सपि पच्चवेक्खणञाणस्स पवत्तिक्कमनिदस्सनं। ‘‘खीणा जाती’’तिआदि अत्थतो। तेनेव अन्ते ‘‘अब्भञ्ञासि’’न्ति पुग्गलाधिट्ठानं देसनं अकासि पच्चवेक्खणञाणस्स तथा अप्पवत्तितो। अप्पटिसन्धिकं होतीति जानन्तो ‘‘खीणा जाती’’ति जानाति नाम। ‘‘दिब्बचक्खुना पच्चुप्पन्नानागतंसञाण’’न्ति अनागतंसञाणस्स च दिब्बचक्खुसन्निस्सितत्ता वुत्तं।
14.Soevaṃ samāhite citteti kiṃ purimasmiṃyeva, udāhu aññasmiṃyeva catutthajjhānacitte. Aṭṭhakathāyampi yato vuṭṭhāya purimavijjādvayaṃ adhigataṃ, tadeva puna samāpajjanavasena abhinavaṃ abhiṇhaṃ katanti dassanatthaṃ ‘‘so evaṃ samāhite citteti idha vipassanāpādakaṃ catutthajjhānacittaṃ veditabba’’nti vuttaṃ. Etthāha – yadi tadeva puna samāpajjanavasena abhinavaṃ kataṃ, atha kasmā pubbe viya ‘‘vipassanāpādakaṃ abhiññāpādakaṃ nirodhapādakaṃ sabbakiccasādhakaṃ sabbalokiyalokuttaraguṇadāyakaṃ idha catutthajjhānacittaṃ veditabba’’nti avatvā ‘‘idha vipassanāpādakaṃ catutthajjhānacittaṃ veditabba’’nti ettakameva vuttaṃ , nanu idha tathāvacanaṭṭhānameva taṃ arahattamaggena saddhiṃ sabbaguṇanipphādanato, na paṭhamavijjādvayamattanipphādanatoti? Vuccate – ariyamaggassa bojjhaṅgamaggaṅgajhānaṅgapaṭipadāvimokkhavisesaniyamo pubbabhāgavuṭṭhānagāminīvipassanāya saṅkhārupekkhāsaṅkhātāya niyamena ahosīti dassanatthaṃ vipassanāpādakamidha vuttanti veditabbaṃ. Tattha pariyāpannattā, na tadārammaṇamattena. Pariyāyatoti aññenapi pakārena. ‘‘Ime āsavā’’ti ayaṃ vāro kimatthaṃ āraddho? ‘‘Āsavānaṃ khayañāṇāyā’’ti adhikārānulomanatthaṃ. Maggakkhaṇe hi cittaṃ vimuccati, phalakkhaṇe vimuttaṃ hotīti idaṃ ekattanayena vuttaṃ. Yañhi vimuccamānaṃ, tadeva aparabhāge vimuttaṃ nāma hoti. Yañca vimuttaṃ, tadeva pubbabhāge vimuccamānaṃ nāma hoti. Bhuñjamāno eva hi bhojanapariyosāne bhuttāvī nāma. ‘‘Iminā paccavekkhaṇañāṇaṃ dassetī’’ti paccavekkhaṇañāṇassa ca paṭṭhāne ‘‘maggā vuṭṭhahitvā maggaṃ paccavekkhati, phalaṃ, nibbānaṃ, pahīne kilese paccavekkhatī’’ti ayamuppattikkamo vutto. Pavattikkamo panettha sarūpato atthatoti dvidhā vutto. Tattha ‘‘vimuttamiti ñāṇaṃ ahosī’’ti sarūpato catubbidhassapi paccavekkhaṇañāṇassa pavattikkamanidassanaṃ. ‘‘Khīṇā jātī’’tiādi atthato. Teneva ante ‘‘abbhaññāsi’’nti puggalādhiṭṭhānaṃ desanaṃ akāsi paccavekkhaṇañāṇassa tathā appavattito. Appaṭisandhikaṃ hotīti jānanto ‘‘khīṇā jātī’’ti jānāti nāma. ‘‘Dibbacakkhunā paccuppannānāgataṃsañāṇa’’nti anāgataṃsañāṇassa ca dibbacakkhusannissitattā vuttaṃ.
आसवक्खयञाणकथावण्णना निट्ठिता।
Āsavakkhayañāṇakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / वेरञ्जकण्डं • Verañjakaṇḍaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / आसवक्खयञाणकथा • Āsavakkhayañāṇakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / आसवक्खयञाणकथा • Āsavakkhayañāṇakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / आसवक्खयञाणकथावण्णना • Āsavakkhayañāṇakathāvaṇṇanā
