| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
੫੫. ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
55. Āsavakkhayañāṇaniddesavaṇṇanā
੧੦੭. ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅਨਞ੍ਞਾਤਞ੍ਞਸ੍ਸਾਮੀਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾਨਿ। ਕਤਿ ਠਾਨਾਨਿ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਨਿਯਮਨਤ੍ਥਂ ਪੁਚ੍ਛਾ। ਏਕਂ ਠਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਓਕਾਸਟ੍ਠਾਨਞ੍ਹਿ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਠਾਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਛ ਠਾਨਾਨੀਤਿ ਛ ਮਗ੍ਗਫਲਕ੍ਖਣੇ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਅਨਞ੍ਞਾਤਞ੍ਞਸ੍ਸਾਮੀਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਸੁ ਤੀਸੁ ਏਕੇਕਮੇવ ਅਧਿਕਂ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਪਰਿવਾਰਂ ਹੋਤੀਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ‘‘ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਟ੍ਠੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੨) ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਾਦਯੋ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਂ ਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ‘‘ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਪਰਿવਾਰਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਤ੍ਥੇਨ ਪਰਿવਾਰਂ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਪਰਿવਾਰਨ੍ਤਿ ਚ ਲਿਙ੍ਗવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਕਤੋ। ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਨਞ੍ਞਾਤਞ੍ਞਸ੍ਸਾਮੀਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਮੇવ ਪਜਾਨਨਸਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વਿਸੁਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਭਿਧਮ੍ਮੇਪਿ (વਿਭ॰ ੨੧੯) ਹਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਕਿਚ੍ਚવਿਸੇਸਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਚ ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਚ ਏਕਾવ ਪਞ੍ਞਾ ਅਟ੍ਠਧਾ વਿਭਤ੍ਤਾ। ਅਭਿਸਨ੍ਦਨਪਰਿવਾਰਨ੍ਤਿ ਨ੍ਹਾਨਿਯਚੁਣ੍ਣਾਨਂ ਉਦਕਂ વਿਯ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਸਿਨੇਹਨਕਿਚ੍ਚੇਨ ਪਰਿવਾਰਂ ਹੋਤਿ। ਇਦਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਮਗ੍ਗવਸੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇ ਪਨ ਸੋਮਨਸ੍ਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਟ੍ਠਾਨੇ ਉਪੇਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਂ ਪਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਨਾਤਿਉਪਬ੍ਰੂਹਨਪਰਿવਾਰਨ੍ਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਪવਤ੍ਤਸਨ੍ਤਤਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਪਰਿવਾਰਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਾ ਸਨ੍ਤਤਿ ਪવਤ੍ਤਸਨ੍ਤਤਿ, વਤ੍ਤਮਾਨਸਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਧਿਪਤਿਭਾવੋ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਂ, ਪવਤ੍ਤਸਨ੍ਤਤਿਯਾ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਂ ਪવਤ੍ਤਸਨ੍ਤਤਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਂ। વਤ੍ਤਮਾਨਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਉਪਰਿਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਸਨ੍ਤਤਿਯਾ ਅਧਿਪਤਿਭਾવੇਨ ਅਨਞ੍ਞਾਤਞ੍ਞਸ੍ਸਾਮੀਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਪਰਿવਾਰਂ ਹੋਤਿ।
107. Āsavakkhayañāṇaniddese anaññātaññassāmītindriyādīni vuttatthāni. Kati ṭhānāni gacchatīti ekekassa uppattiṭṭhānaniyamanatthaṃ pucchā. Ekaṃ ṭhānaṃ gacchatīti ekasmiṃ ṭhāne uppajjatīti vuttaṃ hoti. Uppattiokāsaṭṭhānañhi tiṭṭhati etthāti ṭhānanti vuccati. Cha ṭhānānīti cha maggaphalakkhaṇe. Indriyānaṃ anaññātaññassāmītindriyādīsu tīsu ekekameva adhikaṃ hotīti dassanatthaṃ saddhindriyaṃ adhimokkhaparivāraṃ hotītiādi vuttaṃ. Yathā ‘‘saddhindriyassa adhimokkhaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.12) adhimokkhādayo saddhindriyādīnaṃ kiccavasena vuttā, evamidhāpi ‘‘adhimokkhaparivāraṃ hotī’’ti saddhindriyaṃ adhimokkhatthena parivāraṃ hotīti vuttaṃ hoti. Esa nayo sesesupi. Parivāranti ca liṅgavipallāso kato. Paññindriyanti anaññātaññassāmītindriyameva pajānanasabhāvadassanatthaṃ visuṃ katvā vuttaṃ. Abhidhammepi (vibha. 219) hi paññāya kiccavisesadassanatthaṃ maggakkhaṇe ca phalakkhaṇe ca ekāva paññā aṭṭhadhā vibhattā. Abhisandanaparivāranti nhāniyacuṇṇānaṃ udakaṃ viya cittacetasikānaṃ sinehanakiccena parivāraṃ hoti. Idaṃ somanassasampayuttamaggavaseneva vuttaṃ. Upekkhāsampayuttamagge pana somanassindriyaṭṭhāne upekkhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Taṃ pana sampayuttānaṃ nātiupabrūhanaparivāranti gahetabbaṃ. Pavattasantatādhipateyyaparivāranti pavattā santati pavattasantati, vattamānasantānanti attho. Adhipatibhāvo ādhipateyyaṃ, pavattasantatiyā ādhipateyyaṃ pavattasantatādhipateyyaṃ. Vattamānajīvitindriyassa uparipavattiyā ca paccayattā pubbāparavasena pavattasantatiyā adhipatibhāvena anaññātaññassāmītindriyassa parivāraṃ hoti.
ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਜਾਤਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿਆਦਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾਨਂ વਣ੍ਣਭਣਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਜਾਤਾਤਿ ਮਗ੍ਗਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾ ਏવ, ਨ ਅਞ੍ਞੇ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਮਗ੍ਗਸਮੁਟ੍ਠਿਤਮ੍ਪਿ ਰੂਪਂ ਕੁਸਲਾਦਿਨਾਮਂ ਨ ਲਭਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਅਪਨੇਨ੍ਤੋ ਠਪੇਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਸਬ੍ਬੇવ ਹਿ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਚ੍ਛਿਤਾਨਂ ਸਲਨਾਦੀਹਿ ਅਤ੍ਥੇਹਿ ਕੁਸਲਾ। ਤੇ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤੇਸਂ ਆਸવਾਤਿ ਅਨਾਸવਾ। વਟ੍ਟਮੂਲਂ ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ વਟ੍ਟਤੋ ਨਿਯ੍ਯਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾ। ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਸਙ੍ਖਾਤਾ ਚਯਾ ਅਪੇਤਤ੍ਤਾ ਅਪਚਯਸਙ੍ਖਾਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਅਪਚਯਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਅਪਚਯਗਾਮਿਨੋ, ਪવਤ੍ਤਂ ਅਪਚਿਨਨ੍ਤਾ વਿਦ੍ਧਂਸੇਨ੍ਤਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿਪਿ ਅਪਚਯਗਾਮਿਨੋ। ਲੋਕੇ ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਲੋਕਤੋ ਉਤ੍ਤਰਾ ਉਤ੍ਤਿਣ੍ਣਾਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾ।
Sotāpattimaggakkhaṇejātā dhammātiādi sabbesaṃ maggasampayuttakānaṃ vaṇṇabhaṇanatthaṃ vuttaṃ. Tattha maggakkhaṇe jātāti maggasamuṭṭhitā eva, na aññe. Yasmā pana maggasamuṭṭhitampi rūpaṃ kusalādināmaṃ na labhati, tasmā taṃ apanento ṭhapetvā cittasamuṭṭhānaṃ rūpanti āha. Sabbeva hi te dhammā kucchitānaṃ salanādīhi atthehi kusalā. Te ārammaṇaṃ katvā pavattamānā natthi etesaṃ āsavāti anāsavā. Vaṭṭamūlaṃ chindantā nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā vaṭṭato niyyantīti niyyānikā. Kusalākusalasaṅkhātā cayā apetattā apacayasaṅkhātaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattanato apacayaṃ gacchantīti apacayagāmino, pavattaṃ apacinantā viddhaṃsentā gacchantītipi apacayagāmino. Loke apariyāpannabhāvena lokato uttarā uttiṇṇāti lokuttarā. Nibbānaṃ ārammaṇaṃ etesanti nibbānārammaṇā.
ਇਮਾਨਿ ਅਟ੍ਠਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨੀਤਿਆਦਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਪਰਿવਾਰਭਾવਸ੍ਸ ਚ ਤੇਨ ਸਹਗਤਾਦਿਭਾવਸ੍ਸ ਚ ਆਦਿવੁਤ੍ਤਆਕਾਰਾਨਞ੍ਚ ਦੀਪਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨੀਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨ ਸਹ ਅਟ੍ਠ। ਸਹਜਾਤਪਰਿવਾਰਾਤਿ ਅਟ੍ਠਸੁ ਏਕੇਕੇਨ ਸਹ ਇਤਰੇ ਇਤਰੇ ਸਤ੍ਤ ਸਹਜਾਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਸਹਜਾਤਪਰਿવਾਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਥੇવ ਅਞ੍ਞਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸਾਤਿ ਏવਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਰਿવਾਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਥੇવ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਨਿਸ੍ਸਯਪਰਿવਾਰਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਰਿવਾਰਾ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸਹਗਤਾਤਿ ਤੇਨ ਅਨਞ੍ਞਾਤਞ੍ਞਸ੍ਸਾਮੀਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨ ਸਹ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਭਾવਂ ਗਤਾ। ਸਹਜਾਤਾਤਿ ਤੇਨੇવ ਸਹ ਜਾਤਾ। ਸਂਸਟ੍ਠਾਤਿ ਤੇਨੇવ ਸਹ ਮਿਸ੍ਸਿਤਾ। ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਤੇਨੇવ ਸਮਂ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਪਕਾਰੇਹਿ ਯੁਤ੍ਤਾ। ਤੇવਾਤਿ ਤੇ ਏવ ਅਟ੍ਠ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਧਮ੍ਮਾ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨਞ੍ਞਾਤਞ੍ਞਸ੍ਸਾਮੀਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ। ਆਕਾਰਾਤਿ ਪਰਿવਾਰਕੋਟ੍ਠਾਸਾ।
Imāni aṭṭhindriyānītiādi pubbe vuttaparivārabhāvassa ca tena sahagatādibhāvassa ca ādivuttaākārānañca dīpanatthaṃ vuttaṃ. Tattha aṭṭhindriyānīti pubbe vuttanayena paññindriyena saha aṭṭha. Sahajātaparivārāti aṭṭhasu ekekena saha itare itare satta sahajātā hutvā tassa sahajātaparivārā honti. Tatheva aññaṃ aññassa aññaṃ aññassāti evaṃ aññamaññaparivārā honti. Tatheva aññamaññaṃ nissayaparivārā sampayuttaparivārā ca honti. Sahagatāti tena anaññātaññassāmītindriyena saha ekuppādādibhāvaṃ gatā. Sahajātāti teneva saha jātā. Saṃsaṭṭhāti teneva saha missitā. Sampayuttāti teneva samaṃ ekuppādādipakārehi yuttā. Tevāti te eva aṭṭha indriyadhammā. Tassāti anaññātaññassāmītindriyassa. Ākārāti parivārakoṭṭhāsā.
ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਜਾਤਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬੇવ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸਪਿ ਅਬ੍ਯਾਕਤਤ੍ਤਾ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪੇਨ ਸਹ વੁਤ੍ਤਾ। ਮਗ੍ਗਸ੍ਸੇવ ਕੁਸਲਤ੍ਤਾ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਤ੍ਤਾ ਅਪਚਯਗਾਮਿਤ੍ਤਾ ਚ ਫਲਕ੍ਖਣੇ ‘‘ਕੁਸਲਾ’’ਤਿ ਚ ‘‘ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾ’’ਤਿ ਚ ‘‘ਅਪਚਯਗਾਮਿਨੋ’’ਤਿ ਚ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਤੀਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਨਿਗਮਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠਟ੍ਠਕਾਨੀਤਿ ਅਟ੍ਠਸੁ ਮਗ੍ਗਫਲੇਸੁ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਕਸ੍ਸ વਸੇਨ ਅਟ੍ਠ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਅਟ੍ਠਕਾਨਿ। ਚਤੁਸਟ੍ਠਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਚਤੁਸਟ੍ਠਿ ਆਕਾਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਆਸવਾਤਿਆਦਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ । ਇਧ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗવਜ੍ਝੇਯੇવ ਆਸવੇ ਅવਤ੍વਾ ਸੇਸਮਗ੍ਗਤ੍ਤਯવਜ੍ਝਾਨਮ੍ਪਿ વਚਨਂ ਆਸવਕ੍ਖਯવਚਨਸਾਮਞ੍ਞਮਤ੍ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣਮੇવ ਹਿ ਕੇਚਿ ਆਸવੇ ਅਸੇਸੇਤ੍વਾ ਆਸવਾਨਂ ਖੇਪਨਤੋ ‘‘ਖਯੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਸ੍ਮਾਯੇવ ਚ ਅਰਹਾਯੇવ ਖੀਣਾਸવੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ।
Phalakkhaṇe jātā dhammā sabbeva abyākatā hontīti rūpassapi abyākatattā cittasamuṭṭhānarūpena saha vuttā. Maggasseva kusalattā niyyānikattā apacayagāmittā ca phalakkhaṇe ‘‘kusalā’’ti ca ‘‘niyyānikā’’ti ca ‘‘apacayagāmino’’ti ca na vuttaṃ. Itītiādi vuttappakāranigamanaṃ. Tattha aṭṭhaṭṭhakānīti aṭṭhasu maggaphalesu ekekassa aṭṭhakassa vasena aṭṭha indriyaaṭṭhakāni. Catusaṭṭhi hontīti catusaṭṭhi ākārā honti. Āsavātiādi heṭṭhā vuttatthameva . Idha arahattamaggavajjheyeva āsave avatvā sesamaggattayavajjhānampi vacanaṃ āsavakkhayavacanasāmaññamattena vuttanti veditabbaṃ. Arahattamaggañāṇameva hi keci āsave asesetvā āsavānaṃ khepanato ‘‘khaye ñāṇa’’nti vuccati. Tasmāyeva ca arahāyeva khīṇāsavoti vuccatīti.
ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Āsavakkhayañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੫੫. ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 55. Āsavakkhayañāṇaniddeso
