| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
69. ආසයානුසයඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
69. Āsayānusayañāṇaniddesavaṇṇanā
113. ආසයානුසයඤාණනිද්‌දෙසෙ ඉධ තථාගතොතිආදි පඤ්‌චධා ඨපිතො නිද්‌දෙසො. තත්‌ථ ආසයානුසයා වුත්‌තත්‌ථා එව. චරිතන්‌ති පුබ්‌බෙ කතං කුසලාකුසලං කම්‌මං. අධිමුත්‌තින්‌ති සම්‌පති කුසලෙ අකුසලෙ වා චිත්‌තවොසග්‌ගො. භබ්‌බාභබ්‌බෙති භබ්‌බෙ ච අභබ්‌බෙ ච. අරියාය ජාතියා සම්‌භවන්‌ති ජායන්‌තීති භබ්‌බා. වත්‌තමානසමීපෙ වත්‌තමානවචනං. භවිස්‌සන්‌ති ජායිස්‌සන්‌තීති වා භබ්‌බා, භාජනභූතාති අත්‌ථො. යෙ අරියමග්‌ගපටිවෙධස්‌ස අනුච්‌ඡවිකා උපනිස්‌සයසම්‌පන්‌නා, තෙ භබ්‌බා. වුත්‌තපටිපක්‌ඛා අභබ්‌බා.
113. Āsayānusayañāṇaniddese idha tathāgatotiādi pañcadhā ṭhapito niddeso. Tattha āsayānusayā vuttatthā eva. Caritanti pubbe kataṃ kusalākusalaṃ kammaṃ. Adhimuttinti sampati kusale akusale vā cittavosaggo. Bhabbābhabbeti bhabbe ca abhabbe ca. Ariyāya jātiyā sambhavanti jāyantīti bhabbā. Vattamānasamīpe vattamānavacanaṃ. Bhavissanti jāyissantīti vā bhabbā, bhājanabhūtāti attho. Ye ariyamaggapaṭivedhassa anucchavikā upanissayasampannā, te bhabbā. Vuttapaṭipakkhā abhabbā.
කතමො සත්‌තානං ආසයොතිආදි නිද්‌දෙසස්‌ස පටිනිද්‌දෙසො. තත්‌ථ සස්‌සතොති නිච්‌චො. ලොකොති අත්‌තා. ඉධ සරීරංයෙව නස්‌සති, අත්‌තා පන ඉධ පරත්‌ථ ච සොයෙවාති මඤ්‌ඤන්‌ති. සො හි සයංයෙව ආලොකෙතීති කත්‌වා ‘‘ලොකො’’ති මඤ්‌ඤන්‌ති. අසස්‌සතොති අනිච්‌චො. අත්‌තා සරීරෙනෙව සහ නස්‌සතීති මඤ්‌ඤන්‌ති. අන්‌තවාති පරිත්‌තෙ කසිණෙ ඣානං උප්‌පාදෙත්‌වා තංපරිත්‌තකසිණාරම්‌මණං චිත්‌තං සපරියන්‌තො අත්‌තාති මඤ්‌ඤන්‌ති. අනන්‌තවාති න අන්‌තවා අප්‌පමාණෙ කසිණෙ ඣානං උප්‌පාදෙත්‌වා තංඅප්‌පමාණකසිණාරම්‌මණං චිත්‌තං අපරියන්‌තො අත්‌තාති මඤ්‌ඤන්‌ති. තං ජීවං තං සරීරන්‌ති ජීවො ච සරීරඤ්‌ච තංයෙව. ජීවොති අත්‌තා, ලිඞ්‌ගවිපල්‌ලාසෙන නපුංසකවචනං කතං. සරීරන්‌ති රාසට්‌ඨෙන ඛන්‌ධපඤ්‌චකං. අඤ්‌ඤං ජීවං අඤ්‌ඤං සරීරන්‌ති අඤ්‌ඤො ජීවො අඤ්‌ඤං ඛන්‌ධපඤ්‌චකං. හොති තථාගතො පරං මරණාති ඛන්‌ධා ඉධෙව විනස්‌සන්‌ති, සත්‌තො මරණතො පරං හොති විජ්‌ජති න නස්‌සති. ‘‘තථාගතො’’ති චෙත්‌ථ සත්‌තාධිවචනන්‌ති වදන්‌ති. කෙචි පන ‘‘තථාගතොති අරහා’’ති වදන්‌ති. ඉමෙ ‘‘න හොතී’’ති පක්‌ඛෙ දොසං දිස්‌වා එවං ගණ්‌හන්‌ති. න හොති තථාගතො පරං මරණාති ඛන්‌ධාපි ඉධෙව නස්‌සන්‌ති, තථාගතො ච මරණතො පරං න හොති උච්‌ඡිජ්‌ජති විනස්‌සති. ඉමෙ ‘‘හොතී’’ති පක්‌ඛෙ දොසං දිස්‌වා එවං ගණ්‌හන්‌ති. හොති ච න ච හොතීති ඉමෙ එකෙකපක්‌ඛපරිග්‌ගහෙ දොසං දිස්‌වා උභයපක්‌ඛං ගණ්‌හන්‌ති. නෙව හොති න න හොතීති ඉමෙ උභයපක්‌ඛපරිග්‌ගහෙ උභයදොසාපත්‌තිං දිස්‌වා ‘‘හොතීති ච න හොති, නෙව හොතීති ච න හොතී’’ති අමරාවික්‌ඛෙපපක්‌ඛං ගණ්‌හන්‌ති.
Katamo sattānaṃ āsayotiādi niddesassa paṭiniddeso. Tattha sassatoti nicco. Lokoti attā. Idha sarīraṃyeva nassati, attā pana idha parattha ca soyevāti maññanti. So hi sayaṃyeva āloketīti katvā ‘‘loko’’ti maññanti. Asassatoti anicco. Attā sarīreneva saha nassatīti maññanti. Antavāti paritte kasiṇe jhānaṃ uppādetvā taṃparittakasiṇārammaṇaṃ cittaṃ sapariyanto attāti maññanti. Anantavāti na antavā appamāṇe kasiṇe jhānaṃ uppādetvā taṃappamāṇakasiṇārammaṇaṃ cittaṃ apariyanto attāti maññanti. Taṃ jīvaṃ taṃ sarīranti jīvo ca sarīrañca taṃyeva. Jīvoti attā, liṅgavipallāsena napuṃsakavacanaṃ kataṃ. Sarīranti rāsaṭṭhena khandhapañcakaṃ. Aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīranti añño jīvo aññaṃ khandhapañcakaṃ. Hoti tathāgato paraṃ maraṇāti khandhā idheva vinassanti, satto maraṇato paraṃ hoti vijjati na nassati. ‘‘Tathāgato’’ti cettha sattādhivacananti vadanti. Keci pana ‘‘tathāgatoti arahā’’ti vadanti. Ime ‘‘na hotī’’ti pakkhe dosaṃ disvā evaṃ gaṇhanti. Na hoti tathāgato paraṃ maraṇāti khandhāpi idheva nassanti, tathāgato ca maraṇato paraṃ na hoti ucchijjati vinassati. Ime ‘‘hotī’’ti pakkhe dosaṃ disvā evaṃ gaṇhanti. Hoti ca na ca hotīti ime ekekapakkhapariggahe dosaṃ disvā ubhayapakkhaṃ gaṇhanti. Neva hoti na na hotīti ime ubhayapakkhapariggahe ubhayadosāpattiṃ disvā ‘‘hotīti ca na hoti, neva hotīti ca na hotī’’ti amarāvikkhepapakkhaṃ gaṇhanti.
අයං පනෙත්‌ථ අට්‌ඨකථානයො – ‘‘සස්‌සතො ලොකොති වා’’තිආදීහි දසහාකාරෙහි දිට්‌ඨිපභෙදොව වුත්‌තො. තත්‌ථ සස්‌සතො ලොකොති ච ඛන්‌ධපඤ්‌චකං ලොකොති ගහෙත්‌වා ‘‘අයං ලොකො නිච්‌චො ධුවො සබ්‌බකාලිකො’’ති ගණ්‌හන්‌තස්‌ස සස්‌සතන්‌ති ගහණාකාරප්‌පවත්‌තා දිට්‌ඨි. අසස්‌සතොති තමෙව ලොකං ‘‘උච්‌ඡිජ්‌ජති විනස්‌සතී’’ති ගණ්‌හන්‌තස්‌ස උච්‌ඡෙදග්‌ගහණාකාරප්‌පවත්‌තා දිට්‌ඨි. අන්‌තවාති පරිත්‌තකසිණලාභිනො සුප්‌පමත්‌තෙ වා සරාවමත්‌තෙ වා කසිණෙ සමාපන්‌නස්‌ස අන්‌තොසමාපත්‌තියං පවත්‌තිතරූපාරූපධම්‌මෙ ‘‘ලොකො’’ති ච කසිණපරිච්‌ඡෙදන්‌තෙන ‘‘අන්‌තවා’’ති ච ගණ්‌හන්‌තස්‌ස ‘‘අන්‌තවා ලොකො’’ති ගහණාකාරප්‌පවත්‌තා දිට්‌ඨි. සා සස්‌සතදිට්‌ඨිපි හොති උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨිපි. විපුලකසිණලාභිනො පන තස්‌මිං කසිණෙ සමාපන්‌නස්‌ස අන්‌තොසමාපත්‌තියං පවත්‌තිතරූපාරූපධම්‌මෙ ‘‘ලොකො’’ති ච කසිණපරිච්‌ඡෙදන්‌තෙන ‘‘න අන්‌තවා’’ති ච ගණ්‌හන්‌තස්‌ස ‘‘අනන්‌තවා ලොකො’’ති ගහණාකාරප්‌පවත්‌තා දිට්‌ඨි. සා සස්‌සතදිට්‌ඨිපි හොති උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨිපි. තං ජීවං තං සරීරන්‌ති භෙදනධම්‌මස්‌ස සරීරස්‌සෙව ‘‘ජීව’’න්‌ති ගහිතත්‌තා ‘‘සරීරෙ උච්‌ඡිජ්‌ජමානෙ ජීවම්‌පි උච්‌ඡිජ්‌ජතී’’ති උච්‌ඡෙදග්‌ගහණාකාරප්‌පවත්‌තා දිට්‌ඨි. දුතියපදෙ සරීරතො අඤ්‌ඤස්‌ස ජීවස්‌ස ගහිතත්‌තා ‘‘සරීරෙ උච්‌ඡිජ්‌ජමානෙපි ජීවං න උච්‌ඡිජ්‌ජතී’’ති සස්‌සතග්‌ගහණාකාරප්‌පවත්‌තා දිට්‌ඨි. හොති තථාගතොතිආදීසු ‘‘සත්‌තො තථාගතො නාම, සො පරං මරණා හොතී’’ති ගණ්‌හතො පඨමා සස්‌සතදිට්‌ඨි. ‘‘න හොතී’’ති ගණ්‌හතො දුතියා උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨි. ‘‘හොති ච න ච හොතී’’ති ගණ්‌හතො තතියා එකච්‌චසස්‌සතදිට්‌ඨි. ‘‘නෙව හොති න න හොතී’’ති ගණ්‌හතො චතුත්‌ථා අමරාවික්‌ඛෙපදිට්‌ඨීති.
Ayaṃ panettha aṭṭhakathānayo – ‘‘sassato lokoti vā’’tiādīhi dasahākārehi diṭṭhipabhedova vutto. Tattha sassato lokoti ca khandhapañcakaṃ lokoti gahetvā ‘‘ayaṃ loko nicco dhuvo sabbakāliko’’ti gaṇhantassa sassatanti gahaṇākārappavattā diṭṭhi. Asassatoti tameva lokaṃ ‘‘ucchijjati vinassatī’’ti gaṇhantassa ucchedaggahaṇākārappavattā diṭṭhi. Antavāti parittakasiṇalābhino suppamatte vā sarāvamatte vā kasiṇe samāpannassa antosamāpattiyaṃ pavattitarūpārūpadhamme ‘‘loko’’ti ca kasiṇaparicchedantena ‘‘antavā’’ti ca gaṇhantassa ‘‘antavā loko’’ti gahaṇākārappavattā diṭṭhi. Sā sassatadiṭṭhipi hoti ucchedadiṭṭhipi. Vipulakasiṇalābhino pana tasmiṃ kasiṇe samāpannassa antosamāpattiyaṃ pavattitarūpārūpadhamme ‘‘loko’’ti ca kasiṇaparicchedantena ‘‘na antavā’’ti ca gaṇhantassa ‘‘anantavā loko’’ti gahaṇākārappavattā diṭṭhi. Sā sassatadiṭṭhipi hoti ucchedadiṭṭhipi. Taṃ jīvaṃ taṃ sarīranti bhedanadhammassa sarīrasseva ‘‘jīva’’nti gahitattā ‘‘sarīre ucchijjamāne jīvampi ucchijjatī’’ti ucchedaggahaṇākārappavattā diṭṭhi. Dutiyapade sarīrato aññassa jīvassa gahitattā ‘‘sarīre ucchijjamānepi jīvaṃ na ucchijjatī’’ti sassataggahaṇākārappavattā diṭṭhi. Hoti tathāgatotiādīsu ‘‘satto tathāgato nāma, so paraṃ maraṇā hotī’’ti gaṇhato paṭhamā sassatadiṭṭhi. ‘‘Na hotī’’ti gaṇhato dutiyā ucchedadiṭṭhi. ‘‘Hoti ca na ca hotī’’ti gaṇhato tatiyā ekaccasassatadiṭṭhi. ‘‘Neva hoti na na hotī’’ti gaṇhato catutthā amarāvikkhepadiṭṭhīti.
ඉතීති වුත්‌තප්‌පකාරදිට්‌ඨිනිස්‌සයනිදස්‌සනං. භවදිට්‌ඨිසන්‌නිස්‌සිතා වා සත්‌තා හොන්‌ති විභවදිට්‌ඨිසන්‌නිස්‌සිතා වාති භවො වුච්‌චති සස්‌සතො, සස්‌සතවසෙන උප්‌පජ්‌ජමානදිට්‌ඨි භවදිට්‌ඨි, භවොති දිට්‌ඨීති වුත්‌තං හොති. විභවො වුච්‌චති උච්‌ඡෙදො , උච්‌ඡෙදවසෙන උප්‌පජ්‌ජමානදිට්‌ඨි විභවදිට්‌ඨි, විභවොති දිට්‌ඨීති වුත්‌තං හොති. වුත්‌තප්‌පකාරා දසවිධා දිට්‌ඨි භවදිට්‌ඨි ච විභවදිට්‌ඨි චාති ද්‌විධාව හොති. තාසු ද්‌වීසු එකෙකං සන්‌නිස්‌සිතා අපස්‌සිතා අල්‌ලීනා සත්‌තා හොන්‌ති.
Itīti vuttappakāradiṭṭhinissayanidassanaṃ. Bhavadiṭṭhisannissitā vā sattā honti vibhavadiṭṭhisannissitā vāti bhavo vuccati sassato, sassatavasena uppajjamānadiṭṭhi bhavadiṭṭhi, bhavoti diṭṭhīti vuttaṃ hoti. Vibhavo vuccati ucchedo , ucchedavasena uppajjamānadiṭṭhi vibhavadiṭṭhi, vibhavoti diṭṭhīti vuttaṃ hoti. Vuttappakārā dasavidhā diṭṭhi bhavadiṭṭhi ca vibhavadiṭṭhi cāti dvidhāva hoti. Tāsu dvīsu ekekaṃ sannissitā apassitā allīnā sattā honti.
එතෙ වා පන උභො අන්‌තෙ අනුපගම්‌මාති එත්‌ථ ‘‘අග්‌ගිතො වා උදකතො වා මිථුභෙදා වා’’තිආදීසු (දී. නි. 2.152) විය වා-සද්‌දො සමුච්‌චයත්‌ථො. එතෙ වුත්‌තප්‌පකාරෙ සස්‌සතුච්‌ඡෙදවසෙන ද්‌වෙ පක්‌ඛෙ ච න උපගන්‌ත්‌වා අනල්‌ලීයිත්‌වා පහායාති අත්‌ථො. ‘‘අනුලොමිකා වා ඛන්‌තී’’ති විකප්‌පත්‌ථොව. ඉදප්‌පච්‌චයතාපටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නෙසූති ඉමෙසං ජරාමරණාදීනං පච්‌චයා ඉදප්‌පච්‌චයා, ඉදප්‌පච්‌චයා එව ඉදප්‌පච්‌චයතා, ඉදප්‌පච්‌චයානං වා සමූහො ඉදප්‌පච්‌චයතා. ලක්‌ඛණං පනෙත්‌ථ සද්‌දසත්‌ථතො පරියෙසිතබ්‌බං. තෙ තෙ පච්‌චයෙ පටිච්‌ච සහ සම්‌මා ච උප්‌පන්‌නා පටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නා. තස්‌සා ඉදප්‌පච්‌චයතාය ච තෙසු පටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නෙසු ච ධම්‌මෙසු. අනුලොමිකාති ලොකුත්‌තරධම්‌මානං අනුලොමතො අනුලොමිකා. ඛන්‌තීති ඤාණං. ඤාණඤ්‌හි ඛමනතො ඛන්‌ති. පටිලද්‌ධා හොතීති සත්‌තෙහි අධිගතා හොති. ඉදප්‌පච්‌චයතාය ඛන්‌තියා උච්‌ඡෙදත්‌තානුපගමො හොති පච්‌චයුප්‌පන්‌නධම්‌මානං පච්‌චයසාමග්‌ගියං ආයත්‌තවුත්‌තිත්‌තා පච්‌චයානුපරමදස්‌සනෙන ඵලානුපරමදස්‌සනතො. පටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නෙසු ධම්‌මෙසු ඛන්‌තියා සස්‌සතත්‌තානුපගමො හොති පච්‌චයසාමග්‌ගියං නවනවානං පච්‌චයුප්‌පන්‌නධම්‌මානං උප්‌පාදදස්‌සනතො. එවමෙතෙ උභො අන්‌තෙ අනුපගම්‌ම පටිච්‌චසමුප්‌පාදපටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නධම්‌මදස්‌සනෙන න උච්‌ඡෙදො න සස්‌සතොති පවත්‌තං සම්‌මාදස්‌සනං ‘‘අනුලොමිකා ඛන්‌තී’’ති වෙදිතබ්‌බං. එවඤ්‌හි තදුභයදිට්‌ඨිපටිපක්‌ඛභූතා සම්‌මාදිට්‌ඨි වුත්‌තා හොති. යථාභූතං වා ඤාණන්‌ති යථාභූතං යථාසභාවං නෙය්‍යං. තත්‌ථ පවත්‌තඤාණම්‌පි විසයවොහාරෙන ‘‘යථාභූතඤාණ’’න්‌ති වුත්‌තං. තං පන සඞ්‌ඛාරුපෙක්‌ඛාපරියන්‌තං විපස්‌සනාඤාණං ඉධාධිප්‌පෙතං. හෙට්‌ඨා පන ‘‘යථාභූතඤාණදස්‌සන’’න්‌ති භයතූපට්‌ඨානඤාණං වුත්‌තං. යථාභූතං වා ඤාණං සත්‌තෙහි පටිලද්‌ධං හොතීති සම්‌බන්‌ධො.
Ete vā pana ubho ante anupagammāti ettha ‘‘aggito vā udakato vā mithubhedā vā’’tiādīsu (dī. ni. 2.152) viya vā-saddo samuccayattho. Ete vuttappakāre sassatucchedavasena dve pakkhe ca na upagantvā anallīyitvā pahāyāti attho. ‘‘Anulomikā vā khantī’’ti vikappatthova. Idappaccayatāpaṭiccasamuppannesūti imesaṃ jarāmaraṇādīnaṃ paccayā idappaccayā, idappaccayā eva idappaccayatā, idappaccayānaṃ vā samūho idappaccayatā. Lakkhaṇaṃ panettha saddasatthato pariyesitabbaṃ. Te te paccaye paṭicca saha sammā ca uppannā paṭiccasamuppannā. Tassā idappaccayatāya ca tesu paṭiccasamuppannesu ca dhammesu. Anulomikāti lokuttaradhammānaṃ anulomato anulomikā. Khantīti ñāṇaṃ. Ñāṇañhi khamanato khanti. Paṭiladdhā hotīti sattehi adhigatā hoti. Idappaccayatāya khantiyā ucchedattānupagamo hoti paccayuppannadhammānaṃ paccayasāmaggiyaṃ āyattavuttittā paccayānuparamadassanena phalānuparamadassanato. Paṭiccasamuppannesu dhammesu khantiyā sassatattānupagamo hoti paccayasāmaggiyaṃ navanavānaṃ paccayuppannadhammānaṃ uppādadassanato. Evamete ubho ante anupagamma paṭiccasamuppādapaṭiccasamuppannadhammadassanena na ucchedo na sassatoti pavattaṃ sammādassanaṃ ‘‘anulomikā khantī’’ti veditabbaṃ. Evañhi tadubhayadiṭṭhipaṭipakkhabhūtā sammādiṭṭhi vuttā hoti. Yathābhūtaṃ vā ñāṇanti yathābhūtaṃ yathāsabhāvaṃ neyyaṃ. Tattha pavattañāṇampi visayavohārena ‘‘yathābhūtañāṇa’’nti vuttaṃ. Taṃ pana saṅkhārupekkhāpariyantaṃ vipassanāñāṇaṃ idhādhippetaṃ. Heṭṭhā pana ‘‘yathābhūtañāṇadassana’’nti bhayatūpaṭṭhānañāṇaṃ vuttaṃ. Yathābhūtaṃ vā ñāṇaṃ sattehi paṭiladdhaṃ hotīti sambandho.
ඉදානි ‘‘සස්‌සතො ලොකො’’තිආදීහි මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිපරිභාවිතං ‘‘එතෙ වා පනා’’තිආදීහි සම්‌මාදිට්‌ඨිපරිභාවිතං සත්‌තසන්‌තානං දස්‌සෙත්‌වා ‘‘කාමං සෙවන්‌තඤ්‌ඤෙවා’’තිආදීහි සෙසාකුසලෙහි සෙසකුසලෙහි ච පරිභාවිතං සත්‌තසන්‌තානං දස්‌සෙති. තත්‌ථ කාමං සෙවන්‌තංයෙව පුග්‌ගලං තථාගතො ජානාතීති යොජනා කාතබ්‌බා. සෙවන්‌තන්‌ති ච අභිණ්‌හසමුදාචාරවසෙන සෙවමානං. පුබ්‌බෙ ආසෙවිතවසෙන කිලෙසකාමො ගරු අස්‌සාති කාමගරුකො. තථෙව කාමො ආසයෙ සන්‌තානෙ අස්‌සාති කාමාසයො. සන්‌තානවසෙනෙව කාමෙ අධිමුත්‌තො ලග්‌ගොති කාමාධිමුත්‌තො. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. නෙක්‌ඛම්‌මාදීනි වුත්‌තත්‌ථානෙව. කාමාදීහි ච තීහි සෙසාකුසලා, නෙක්‌ඛම්‌මාදීහි තීහි සෙසකුසලා ගහිතාව හොන්‌තීති වෙදිතබ්‌බා. ‘‘අයං සත්‌තානං ආසයො’’ති තිධා වුත්‌තං සන්‌තානමෙව දස්‌සෙති.
Idāni ‘‘sassato loko’’tiādīhi micchādiṭṭhiparibhāvitaṃ ‘‘ete vā panā’’tiādīhi sammādiṭṭhiparibhāvitaṃ sattasantānaṃ dassetvā ‘‘kāmaṃ sevantaññevā’’tiādīhi sesākusalehi sesakusalehi ca paribhāvitaṃ sattasantānaṃ dasseti. Tattha kāmaṃ sevantaṃyeva puggalaṃ tathāgato jānātīti yojanā kātabbā. Sevantanti ca abhiṇhasamudācāravasena sevamānaṃ. Pubbe āsevitavasena kilesakāmo garu assāti kāmagaruko. Tatheva kāmo āsaye santāne assāti kāmāsayo. Santānavaseneva kāme adhimutto laggoti kāmādhimutto. Sesesupi eseva nayo. Nekkhammādīni vuttatthāneva. Kāmādīhi ca tīhi sesākusalā, nekkhammādīhi tīhi sesakusalā gahitāva hontīti veditabbā. ‘‘Ayaṃ sattānaṃ āsayo’’ti tidhā vuttaṃ santānameva dasseti.
අයං පනෙත්‌ථ අට්‌ඨකථානයො – ‘‘ඉති භවදිට්‌ඨිසන්‌නිස්‌සිතා වා’’ති එවං සස්‌සතදිට්‌ඨිං වා සන්‌නිස්‌සිතා. සස්‌සතදිට්‌ඨි හි එත්‌ථ භවදිට්‌ඨීති වුත්‌තා, උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨි ච විභවදිට්‌ඨීති. සබ්‌බදිට්‌ඨීනඤ්‌හි සස්‌සතුච්‌ඡෙදදිට්‌ඨීහි සඞ්‌ගහිතත්‌තා සබ්‌බෙපිමෙ දිට්‌ඨිගතිකා සත්‌තා ඉමාව ද්‌වෙ දිට්‌ඨියො සන්‌නිස්‌සිතා හොන්‌ති. වුත්‌තම්‌පි චෙතං ‘‘ද්‌වයනිස්‌සිතො ඛ්‌වායං, කච්‌චාන, ලොකො යෙභුය්‍යෙන අත්‌ථිතඤ්‌චෙව නත්‌ථිතඤ්‌චා’’ති (සං. නි. 2.15). එත්‌ථ හි අත්‌ථිතාති සස්‌සතං. නත්‌ථිතාති උච්‌ඡෙදො. අයං තාව වට්‌ටනිස්‌සිතානං පුථුජ්‌ජනානං සත්‌තානං ආසයො. ඉදානි විවට්‌ටනිස්‌සිතානං සුද්‌ධසත්‌තානං ආසයං දස්‌සෙතුං ‘‘එතෙ වා පන උභො අන්‌තෙ අනුපගම්‌මා’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ ‘‘එතෙ වා පනා’’ති එතෙයෙව. ‘‘උභො අන්‌තෙ’’ති සස්‌සතුච්‌ඡෙදසඞ්‌ඛාතෙ ද්‌වෙ අන්‌තෙ. ‘‘අනුපගම්‌මා’’ති න අල්‌ලීයිත්‌වා. ‘‘ඉදප්‌පච්‌චයතාපටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නෙසු ධම්‌මෙසූ’’ති ඉදප්‌පච්‌චයතාය චෙව පටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නධම්‌මෙසු ච. ‘‘අනුලොමිකා ඛන්‌තී’’ති විපස්‌සනාඤාණං. ‘‘යථාභූතං ඤාණ’’න්‌ති මග්‌ගඤාණං. ඉදං වුත්‌තං හොති – යා පටිච්‌චසමුප්‌පාදෙ චෙව පටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නධම්‌මෙසු ච එතෙ උභො සස්‌සතුච්‌ඡෙදඅන්‌තෙ අනුපගන්‌ත්‌වා විපස්‌සනා පටිලද්‌ධා, යඤ්‌ච තතො උත්‌තරි මග්‌ගඤාණං, අයං සත්‌තානං ආසයො. අයං වට්‌ටනිස්‌සිතානඤ්‌ච විවට්‌ටනිස්‌සිතානඤ්‌ච සබ්‌බෙසම්‌පි සත්‌තානං ආසයො ඉදං වසනට්‌ඨානන්‌ති. අයං ආචරියානං සමානට්‌ඨකථා.
Ayaṃ panettha aṭṭhakathānayo – ‘‘iti bhavadiṭṭhisannissitā vā’’ti evaṃ sassatadiṭṭhiṃ vā sannissitā. Sassatadiṭṭhi hi ettha bhavadiṭṭhīti vuttā, ucchedadiṭṭhi ca vibhavadiṭṭhīti. Sabbadiṭṭhīnañhi sassatucchedadiṭṭhīhi saṅgahitattā sabbepime diṭṭhigatikā sattā imāva dve diṭṭhiyo sannissitā honti. Vuttampi cetaṃ ‘‘dvayanissito khvāyaṃ, kaccāna, loko yebhuyyena atthitañceva natthitañcā’’ti (saṃ. ni. 2.15). Ettha hi atthitāti sassataṃ. Natthitāti ucchedo. Ayaṃ tāva vaṭṭanissitānaṃ puthujjanānaṃ sattānaṃ āsayo. Idāni vivaṭṭanissitānaṃ suddhasattānaṃ āsayaṃ dassetuṃ ‘‘ete vā pana ubho ante anupagammā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ‘‘ete vā panā’’ti eteyeva. ‘‘Ubho ante’’ti sassatucchedasaṅkhāte dve ante. ‘‘Anupagammā’’ti na allīyitvā. ‘‘Idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesū’’ti idappaccayatāya ceva paṭiccasamuppannadhammesu ca. ‘‘Anulomikā khantī’’ti vipassanāñāṇaṃ. ‘‘Yathābhūtaṃ ñāṇa’’nti maggañāṇaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yā paṭiccasamuppāde ceva paṭiccasamuppannadhammesu ca ete ubho sassatucchedaante anupagantvā vipassanā paṭiladdhā, yañca tato uttari maggañāṇaṃ, ayaṃ sattānaṃ āsayo. Ayaṃ vaṭṭanissitānañca vivaṭṭanissitānañca sabbesampi sattānaṃ āsayo idaṃ vasanaṭṭhānanti. Ayaṃ ācariyānaṃ samānaṭṭhakathā.
විතණ්‌ඩවාදී පනාහ ‘‘මග්‌ගො නාම වාසං විද්‌ධංසෙන්‌තො ගච්‌ඡති, ත්‌වං මග්‌ගො වාසොති වදෙසී’’ති? සො වත්‌තබ්‌බො ‘‘ත්‌වං අරියවාසභාණකො හොසි න හොසී’’ති? සචෙ ‘‘න හොමී’’ති වදති, ‘‘ත්‌වං අභාණකතාය න ජානාසී’’ති වත්‌තබ්‌බො. සචෙ ‘‘භාණකොස්‌මී’’ති වදති, ‘‘සුත්‌තං ආහරා’’ති වත්‌තබ්‌බො. සචෙ ආහරති, ඉච්‌චෙතං කුසලං. නො චෙ ආහරති, සයං ආහරිතබ්‌බං ‘‘දසයිමෙ, භික්‌ඛවෙ, අරියාවාසා, යදරියා ආවසිංසු වා ආවසන්‌ති වා ආවසිස්‌සන්‌ති වා’’ති (අ. නි. 10.19). එතඤ්‌හි සුත්‌තං මග්‌ගස්‌ස වාසභාවං දීපෙති. තස්‌මා සුකථිතමෙවෙතන්‌ති. ඉමං පන භගවා සත්‌තානං ආසයං ජානන්‌තො ඉමෙසඤ්‌ච දිට්‌ඨිගතානං ඉමෙසඤ්‌ච විපස්‌සනාඤාණමග්‌ගඤාණානං අප්‌පවත්‌තික්‌ඛණෙපි ජානාති එව. තස්‌මායෙව ච ‘‘කාමං සෙවන්‌තංයෙව ජානාතී’’තිආදි වුත්‌තන්‌ති.
Vitaṇḍavādī panāha ‘‘maggo nāma vāsaṃ viddhaṃsento gacchati, tvaṃ maggo vāsoti vadesī’’ti? So vattabbo ‘‘tvaṃ ariyavāsabhāṇako hosi na hosī’’ti? Sace ‘‘na homī’’ti vadati, ‘‘tvaṃ abhāṇakatāya na jānāsī’’ti vattabbo. Sace ‘‘bhāṇakosmī’’ti vadati, ‘‘suttaṃ āharā’’ti vattabbo. Sace āharati, iccetaṃ kusalaṃ. No ce āharati, sayaṃ āharitabbaṃ ‘‘dasayime, bhikkhave, ariyāvāsā, yadariyā āvasiṃsu vā āvasanti vā āvasissanti vā’’ti (a. ni. 10.19). Etañhi suttaṃ maggassa vāsabhāvaṃ dīpeti. Tasmā sukathitamevetanti. Imaṃ pana bhagavā sattānaṃ āsayaṃ jānanto imesañca diṭṭhigatānaṃ imesañca vipassanāñāṇamaggañāṇānaṃ appavattikkhaṇepi jānāti eva. Tasmāyeva ca ‘‘kāmaṃ sevantaṃyeva jānātī’’tiādi vuttanti.
අනුසයනිද්‌දෙසෙ අනුසයාති කෙනට්‌ඨෙන අනුසයා? අනුසයනට්‌ඨෙන. කො එස අනුසයනට්‌ඨො නාමාති? අප්‌පහීනට්‌ඨො. එතෙ හි අප්‌පහීනට්‌ඨෙන තස්‌ස තස්‌ස සන්‌තානෙ අනුසෙන්‌ති නාම. තස්‌මා ‘‘අනුසයා’’ති වුච්‌චන්‌ති. අනුසෙන්‌තීති අනුරූපං කාරණං ලභිත්‌වා උප්‌පජ්‌ජන්‌තීති අත්‌ථො. අථාපි සියා – අනුසයනට්‌ඨො නාම අප්‌පහීනාකාරො, සො ච උප්‌පජ්‌ජතීති වත්‌තුං න යුජ්‌ජති, තස්‌මා න අනුසයා උප්‌පජ්‌ජන්‌තීති. තත්‍රිදං පටිවචනං – න අප්‌පහීනාකාරො, අනුසයොති පන අප්‌පහීනට්‌ඨෙන ථාමගතකිලෙසො වුච්‌චති. සො චිත්‌තසම්‌පයුත්‌තො සාරම්‌මණො සප්‌පච්‌චයට්‌ඨෙන සහෙතුකො එකන්‌තාකුසලො අතීතොපි හොති අනාගතොපි පච්‌චුප්‌පන්‌නොපි, තස්‌මා උප්‌පජ්‌ජතීති වත්‌තුං යුජ්‌ජතීති. තත්‍රිදං පමාණං – ඉධෙව තාව අභිසමයකථාය (පටි. ම. 3.21) ‘‘පච්‌චුප්‌පන්‌නෙ කිලෙසෙ පජහතී’’ති පුච්‌ඡං කත්‌වා අනුසයානං පච්‌චුප්‌පන්‌නභාවස්‌ස අත්‌ථිතාය ‘‘ථාමගතො අනුසයං පජහතී’’ති වුත්‌තං. ධම්‌මසඞ්‌ගණියං මොහස්‌ස පදභාජනෙ ‘‘අවිජ්‌ජානුසයො අවිජ්‌ජාපරියුට්‌ඨානං අවිජ්‌ජාලඞ්‌ගී මොහො අකුසලමූලං, අයං තස්‌මිං සමයෙ මොහො හොතී’’ති (ධ. ස. 390) අකුසලචිත්‌තෙන සද්‌ධිං මොහස්‌ස උප්‌පන්‌නභාවො වුත්‌තො . කථාවත්‌ථුස්‌මිං ‘‘අනුසයා අබ්‍යාකතා අනුසයා අහෙතුකා අනුසයා චිත්‌තවිප්‌පයුත්‌තා’’ති සබ්‌බෙ වාදා පටිසෙධිතා. අනුසයයමකෙ සත්‌තන්‌නං මහාවාරානං අඤ්‌ඤතරස්‌මිං උප්‌පජ්‌ජනවාරෙ ‘‘යස්‌ස කාමරාගානුසයො උප්‌පජ්‌ජති, තස්‌ස පටිඝානුසයො උප්‌පජ්‌ජතී’’තිආදි (යම. 2.අනුසයයමක.300) වුත්‌තං. තස්‌මා ‘‘අනුසෙන්‌තීති අනුරූපං කාරණං ලභිත්‌වා උප්‌පජ්‌ජන්‌තී’’ති යං වුත්‌තං, තං ඉමිනා තන්‌තිප්‌පමාණෙන යුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. යම්‌පි ‘‘චිත්‌තසම්‌පයුත්‌තො සාරම්‌මණො’’තිආදි වුත්‌තං, තම්‌පි සුවුත්‌තමෙව. අනුසයො හි නාමෙස පරිනිප්‌ඵන්‌නො චිත්‌තසම්‌පයුත්‌තො අකුසලධම්‌මොති නිට්‌ඨමෙත්‌ථ ගන්‌තබ්‌බං.
Anusayaniddese anusayāti kenaṭṭhena anusayā? Anusayanaṭṭhena. Ko esa anusayanaṭṭho nāmāti? Appahīnaṭṭho. Ete hi appahīnaṭṭhena tassa tassa santāne anusenti nāma. Tasmā ‘‘anusayā’’ti vuccanti. Anusentīti anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantīti attho. Athāpi siyā – anusayanaṭṭho nāma appahīnākāro, so ca uppajjatīti vattuṃ na yujjati, tasmā na anusayā uppajjantīti. Tatridaṃ paṭivacanaṃ – na appahīnākāro, anusayoti pana appahīnaṭṭhena thāmagatakileso vuccati. So cittasampayutto sārammaṇo sappaccayaṭṭhena sahetuko ekantākusalo atītopi hoti anāgatopi paccuppannopi, tasmā uppajjatīti vattuṃ yujjatīti. Tatridaṃ pamāṇaṃ – idheva tāva abhisamayakathāya (paṭi. ma. 3.21) ‘‘paccuppanne kilese pajahatī’’ti pucchaṃ katvā anusayānaṃ paccuppannabhāvassa atthitāya ‘‘thāmagato anusayaṃ pajahatī’’ti vuttaṃ. Dhammasaṅgaṇiyaṃ mohassa padabhājane ‘‘avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānaṃ avijjālaṅgī moho akusalamūlaṃ, ayaṃ tasmiṃ samaye moho hotī’’ti (dha. sa. 390) akusalacittena saddhiṃ mohassa uppannabhāvo vutto . Kathāvatthusmiṃ ‘‘anusayā abyākatā anusayā ahetukā anusayā cittavippayuttā’’ti sabbe vādā paṭisedhitā. Anusayayamake sattannaṃ mahāvārānaṃ aññatarasmiṃ uppajjanavāre ‘‘yassa kāmarāgānusayo uppajjati, tassa paṭighānusayo uppajjatī’’tiādi (yama. 2.anusayayamaka.300) vuttaṃ. Tasmā ‘‘anusentīti anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantī’’ti yaṃ vuttaṃ, taṃ iminā tantippamāṇena yuttanti veditabbaṃ. Yampi ‘‘cittasampayutto sārammaṇo’’tiādi vuttaṃ, tampi suvuttameva. Anusayo hi nāmesa parinipphanno cittasampayutto akusaladhammoti niṭṭhamettha gantabbaṃ.
කාමරාගානුසයොතිආදීසු කාමරාගො ච සො අප්‌පහීනට්‌ඨෙන අනුසයො චාති කාමරාගානුසයො. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. කාමරාගානුසයො චෙත්‌ථ ලොභසහගතචිත්‌තෙසු සහජාතවසෙන ආරම්‌මණවසෙන ච මනාපෙසු අවසෙසකාමාවචරධම්‌මෙසු ආරම්‌මණවසෙනෙව උප්‌පජ්‌ජමානො ලොභො. පටිඝානුසයො ච දොමනස්‌සසහගතචිත්‌තෙසු සහජාතවසෙන ආරම්‌මණවසෙන ච අමනාපෙසු අවසෙසකාමාවචරධම්‌මෙසු ආරම්‌මණවසෙනෙව උප්‌පජ්‌ජමානො දොසො. මානානුසයො දිට්‌ඨිගතවිප්‌පයුත්‌තලොභසහගතචිත්‌තෙසු සහජාතවසෙන ආරම්‌මණවසෙන ච දුක්‌ඛවෙදනාවජ්‌ජෙසු අවසෙසකාමාවචරධම්‌මෙසු රූපාරූපාවචරධම්‌මෙසු ච ආරම්‌මණවසෙනෙව උප්‌පජ්‌ජමානො මානො. දිට්‌ඨානුසයො චතූසු දිට්‌ඨිගතසම්‌පයුත්‌තෙසු. විචිකිච්‌ඡානුසයො විචිකිච්‌ඡාසහගතෙ. අවිජ්‌ජානුසයො ද්‌වාදසසු අකුසලචිත්‌තෙසු සහජාතවසෙන ආරම්‌මණවසෙන ච. තයොපි අවසෙසතෙභූමකධම්‌මෙසු ආරම්‌මණවසෙනෙව උප්‌පජ්‌ජමානා දිට්‌ඨිවිචිකිච්‌ඡාමොහා. භවරාගානුසයො චතූසු දිට්‌ඨිගතවිප්‌පයුත්‌තෙසු උප්‌පජ්‌ජමානොපි සහජාතවසෙන න වුත්‌තො, ආරම්‌මණවසෙනෙව පන රූපාරූපාවචරධම්‌මෙසු උප්‌පජ්‌ජමානො ලොභො වුත්‌තො.
Kāmarāgānusayotiādīsu kāmarāgo ca so appahīnaṭṭhena anusayo cāti kāmarāgānusayo. Sesapadesupi eseva nayo. Kāmarāgānusayo cettha lobhasahagatacittesu sahajātavasena ārammaṇavasena ca manāpesu avasesakāmāvacaradhammesu ārammaṇavaseneva uppajjamāno lobho. Paṭighānusayo ca domanassasahagatacittesu sahajātavasena ārammaṇavasena ca amanāpesu avasesakāmāvacaradhammesu ārammaṇavaseneva uppajjamāno doso. Mānānusayo diṭṭhigatavippayuttalobhasahagatacittesu sahajātavasena ārammaṇavasena ca dukkhavedanāvajjesu avasesakāmāvacaradhammesu rūpārūpāvacaradhammesu ca ārammaṇavaseneva uppajjamāno māno. Diṭṭhānusayo catūsu diṭṭhigatasampayuttesu. Vicikicchānusayo vicikicchāsahagate. Avijjānusayo dvādasasu akusalacittesu sahajātavasena ārammaṇavasena ca. Tayopi avasesatebhūmakadhammesu ārammaṇavaseneva uppajjamānā diṭṭhivicikicchāmohā. Bhavarāgānusayo catūsu diṭṭhigatavippayuttesu uppajjamānopi sahajātavasena na vutto, ārammaṇavaseneva pana rūpārūpāvacaradhammesu uppajjamāno lobho vutto.
114. ඉදානි යථාවුත්‌තානං අනුසයානං අනුසයනට්‌ඨානං දස්‌සෙන්‌තො යං ලොකෙතිආදිමාහ. තත්‌ථ යං ලොකෙ පියරූපන්‌ති යං ඉමස්‌මිං ලොකෙ පියජාතිකං පියසභාවං. සාතරූපන්‌ති සාතජාතිකං අස්‌සාදපදට්‌ඨානං ඉට්‌ඨාරම්‌මණං. එත්‌ථ සත්‌තානං කාමරාගානුසයො අනුසෙතීති එතස්‌මිං ඉට්‌ඨාරම්‌මණෙ සත්‌තානං අප්‌පහීනට්‌ඨෙන කාමරාගානුසයො අනුසෙති. ‘‘පියරූපං සාතරූප’’න්‌ති ච ඉධ කාමාවචරධම්‌මොයෙව අධිප්‌පෙතො. යථා නාම උදකෙ නිමුග්‌ගස්‌ස හෙට්‌ඨා ච උපරි ච සමන්‌තා ච උදකමෙව හොති, එවමෙව ඉට්‌ඨාරම්‌මණෙ රාගුප්‌පත්‌ති නාම සත්‌තානං ආචිණ්‌ණසමාචිණ්‌ණා. තථා අනිට්‌ඨාරම්‌මණෙ පටිඝුප්‌පත්‌ති. ඉති ඉමෙසු ද්‌වීසු ධම්‌මෙසූති එවං ඉමෙසු ද්‌වීසු ඉට්‌ඨානිට්‌ඨාරම්‌මණධම්‌මෙසු. අවිජ්‌ජානුපතිතාති කාමරාගපටිඝසම්‌පයුත්‌තා හුත්‌වා ආරම්‌මණකරණවසෙන අවිජ්‌ජා අනුපතිතා අනුගතා. විච්‌ඡෙදං කත්‌වාපි පාඨො. තදෙකට්‌ඨොති තාය අවිජ්‌ජාය සහජෙකට්‌ඨවසෙන එකතො ඨිතො. මානො ච දිට්‌ඨි ච විචිකිච්‌ඡා චාති නවවිධමානො, ද්‌වාසට්‌ඨිවිධා දිට්‌ඨි, අට්‌ඨවත්‌ථුකා විචිකිච්‌ඡා, තදෙකට්‌ඨො මානො ච තදෙකට්‌ඨා දිට්‌ඨි ච තදෙකට්‌ඨා විචිකිච්‌ඡා චාති යොජනා. දට්‌ඨබ්‌බාති පස්‌සිතබ්‌බා අවගන්‌තබ්‌බා. තයො එකතො කත්‌වා බහුවචනං කතං. භවරාගානුසයො පනෙත්‌ථ කාමරාගානුසයෙනෙව සඞ්‌ගහිතොති වෙදිතබ්‌බො.
114. Idāni yathāvuttānaṃ anusayānaṃ anusayanaṭṭhānaṃ dassento yaṃ loketiādimāha. Tattha yaṃ loke piyarūpanti yaṃ imasmiṃ loke piyajātikaṃ piyasabhāvaṃ. Sātarūpanti sātajātikaṃ assādapadaṭṭhānaṃ iṭṭhārammaṇaṃ. Ettha sattānaṃ kāmarāgānusayo anusetīti etasmiṃ iṭṭhārammaṇe sattānaṃ appahīnaṭṭhena kāmarāgānusayo anuseti. ‘‘Piyarūpaṃ sātarūpa’’nti ca idha kāmāvacaradhammoyeva adhippeto. Yathā nāma udake nimuggassa heṭṭhā ca upari ca samantā ca udakameva hoti, evameva iṭṭhārammaṇe rāguppatti nāma sattānaṃ āciṇṇasamāciṇṇā. Tathā aniṭṭhārammaṇe paṭighuppatti. Iti imesu dvīsu dhammesūti evaṃ imesu dvīsu iṭṭhāniṭṭhārammaṇadhammesu. Avijjānupatitāti kāmarāgapaṭighasampayuttā hutvā ārammaṇakaraṇavasena avijjā anupatitā anugatā. Vicchedaṃ katvāpi pāṭho. Tadekaṭṭhoti tāya avijjāya sahajekaṭṭhavasena ekato ṭhito. Māno ca diṭṭhi ca vicikicchā cāti navavidhamāno, dvāsaṭṭhividhā diṭṭhi, aṭṭhavatthukā vicikicchā, tadekaṭṭho māno ca tadekaṭṭhā diṭṭhi ca tadekaṭṭhā vicikicchā cāti yojanā. Daṭṭhabbāti passitabbā avagantabbā. Tayo ekato katvā bahuvacanaṃ kataṃ. Bhavarāgānusayo panettha kāmarāgānusayeneva saṅgahitoti veditabbo.
චරිතනිද්‌දෙසෙ තෙරස චෙතනා පුඤ්‌ඤාභිසඞ්‌ඛාරො. ද්‌වාදස අපුඤ්‌ඤාභිසඞ්‌ඛාරො. චතස්‌සො ආනෙඤ්‌ජාභිසඞ්‌ඛාරො. තත්‌ථ කාමාවචරො පරිත්‌තභූමකො. ඉතරො මහාභූමකො. තීසුපි වා එතෙසු යො කොචි අප්‌පවිපාකො පරිත්‌තභූමකො, මහාවිපාකො මහාභූමකොති වෙදිතබ්‌බො.
Caritaniddese terasa cetanā puññābhisaṅkhāro. Dvādasa apuññābhisaṅkhāro. Catasso āneñjābhisaṅkhāro. Tattha kāmāvacaro parittabhūmako. Itaro mahābhūmako. Tīsupi vā etesu yo koci appavipāko parittabhūmako, mahāvipāko mahābhūmakoti veditabbo.
115. අධිමුත්‌තිනිද්‌දෙසෙ සන්‌තීති සංවිජ්‌ජන්‌ති. හීනාධිමුත්‌තිකාති ලාමකජ්‌ඣාසයා. පණීතාධිමුත්‌තිකාති කල්‍යාණජ්‌ඣාසයා. සෙවන්‌තීති නිස්‌සයන්‌ති අල්‌ලීයන්‌ති. භජන්‌තීති උපසඞ්‌කමන්‌ති. පයිරුපාසන්‌තීති පුනප්‌පුනං උපසඞ්‌කමන්‌ති. සචෙ හි ආචරියුපජ්‌ඣායා න සීලවන්‌තො හොන්‌ති, අන්‌තෙවාසිකසද්‌ධිවිහාරිකා සීලවන්‌තො, තෙ අත්‌තනො ආචරියුපජ්‌ඣායෙපි න උපසඞ්‌කමන්‌ති, අත්‌තනො සදිසෙ සාරුප්‌පෙ භික්‌ඛූයෙව උපසඞ්‌කමන්‌ති. සචෙපි ආචරියුපජ්‌ඣායා සාරුප්‌පා භික්‌ඛූ, ඉතරෙ අසාරුප්‌පා, තෙපි න ආචරියුපජ්‌ඣායෙ උපසඞ්‌කමන්‌ති, අත්‌තනො සදිසෙ හීනාධිමුත්‌තිකෙයෙව උපසඞ්‌කමන්‌ති. එවං උපසඞ්‌කමනං පන න කෙවලං එතරහියෙව, අතීතානාගතෙපීති දස්‌සෙතුං අතීතම්‌පි අද්‌ධානන්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ අතීතම්‌පි අද්‌ධානන්‌ති අතීතස්‌මිං කාලෙ, අච්‌චන්‌තසංයොගත්‌ථෙ වා උපයොගවචනං. සෙසං උත්‌තානත්‌ථමෙව. ඉදං පන දුස්‌සීලානං දුස්‌සීලසෙවනමෙව, සීලවන්‌තානං සීලවන්‌තසෙවනමෙව, දුප්‌පඤ්‌ඤානං දුප්‌පඤ්‌ඤසෙවනමෙව, පඤ්‌ඤවන්‌තානං පඤ්‌ඤවන්‌තසෙවනමෙව කො නියමෙතීති? අජ්‌ඣාසයධාතු නියමෙතීති.
115. Adhimuttiniddese santīti saṃvijjanti. Hīnādhimuttikāti lāmakajjhāsayā. Paṇītādhimuttikāti kalyāṇajjhāsayā. Sevantīti nissayanti allīyanti. Bhajantīti upasaṅkamanti. Payirupāsantīti punappunaṃ upasaṅkamanti. Sace hi ācariyupajjhāyā na sīlavanto honti, antevāsikasaddhivihārikā sīlavanto, te attano ācariyupajjhāyepi na upasaṅkamanti, attano sadise sāruppe bhikkhūyeva upasaṅkamanti. Sacepi ācariyupajjhāyā sāruppā bhikkhū, itare asāruppā, tepi na ācariyupajjhāye upasaṅkamanti, attano sadise hīnādhimuttikeyeva upasaṅkamanti. Evaṃ upasaṅkamanaṃ pana na kevalaṃ etarahiyeva, atītānāgatepīti dassetuṃ atītampi addhānantiādimāha. Tattha atītampi addhānanti atītasmiṃ kāle, accantasaṃyogatthe vā upayogavacanaṃ. Sesaṃ uttānatthameva. Idaṃ pana dussīlānaṃ dussīlasevanameva, sīlavantānaṃ sīlavantasevanameva, duppaññānaṃ duppaññasevanameva, paññavantānaṃ paññavantasevanameva ko niyametīti? Ajjhāsayadhātu niyametīti.
භබ්‌බාභබ්‌බනිද්‌දෙසෙ ඡඩ්‌ඩෙතබ්‌බෙ පඨමං නිද්‌දිසිත්‌වා ගහෙතබ්‌බෙ පච්‌ඡා නිද්‌දිසිතුං උද්‌දෙසස්‌ස උප්‌පටිපාටියා පඨමං අභබ්‌බා නිද්‌දිට්‌ඨා. උද්‌දෙසෙ පන ද්‌වන්‌දසමාසෙ අච්‌චිතස්‌ස ච මන්‌දක්‌ඛරස්‌ස ච පදස්‌ස පුබ්‌බනිපාතලක්‌ඛණවසෙන භබ්‌බසද්‌දො පුබ්‌බං පයුත්‌තො. කම්‌මාවරණෙනාති පඤ්‌චවිධෙන ආනන්‌තරියකම්‌මෙන. සමන්‌නාගතාති සමඞ්‌ගීභූතා. කිලෙසාවරණෙනාති නියතමිච්‌ඡාදිට්‌ඨියා. ඉමානි ද්‌වෙ සග්‌ගමග්‌ගානං ආවරණතො ආවරණානි. භික්‌ඛුනීදූසකාදීනි කම්‌මානිපි කම්‌මාවරණෙනෙව සඞ්‌ගහිතානි. විපාකාවරණෙනාති අහෙතුකපටිසන්‌ධියා. යස්‌මා පන දුහෙතුකානම්‌පි අරියමග්‌ගපටිවෙධො නත්‌ථි, තස්‌මා දුහෙතුකා පටිසන්‌ධිපි විපාකාවරණමෙවාති වෙදිතබ්‌බා, අස්‌සද්‌ධාති බුද්‌ධාදීසු සද්‌ධාරහිතා. අච්‌ඡන්‌දිකාති කත්‌තුකම්‍යතාකුසලච්‌ඡන්‌දරහිතා. උත්‌තරකුරුකා මනුස්‌සා අච්‌ඡන්‌දිකට්‌ඨානං පවිට්‌ඨා. දුප්‌පඤ්‌ඤාති භවඞ්‌ගපඤ්‌ඤාය පරිහීනා. භවඞ්‌ගපඤ්‌ඤාය පන පරිපුණ්‌ණායපි යස්‌ස භවඞ්‌ගං ලොකුත්‌තරස්‌ස පාදකං න හොති, සොපි දුප්‌පඤ්‌ඤොයෙව නාම. අභබ්‌බා නියාමං ඔක්‌කමිතුං කුසලෙසු ධම්‌මෙසු සම්‌මත්‌තන්‌ති කුසලෙසු ධම්‌මෙසු සම්‌මත්‌තනියාමසඞ්‌ඛාතං අරියමග්‌ගං ඔක්‌කමිතුං අභබ්‌බා. අරියමග්‌ගො හි සම්‌මා සභාවොති සම්‌මත්‌තං, සොයෙව අනන්‌තරඵලදානෙ, සයමෙව වා අචලභාවතො නියාමො, තං ඔක්‌කමිතුං පවිසිතුං අභබ්‌බා. න කම්‌මාවරණෙනාතිආදීනි වුත්‌තවිපරියායෙනෙව වෙදිතබ්‌බානීති.
Bhabbābhabbaniddese chaḍḍetabbe paṭhamaṃ niddisitvā gahetabbe pacchā niddisituṃ uddesassa uppaṭipāṭiyā paṭhamaṃ abhabbā niddiṭṭhā. Uddese pana dvandasamāse accitassa ca mandakkharassa ca padassa pubbanipātalakkhaṇavasena bhabbasaddo pubbaṃ payutto. Kammāvaraṇenāti pañcavidhena ānantariyakammena. Samannāgatāti samaṅgībhūtā. Kilesāvaraṇenāti niyatamicchādiṭṭhiyā. Imāni dve saggamaggānaṃ āvaraṇato āvaraṇāni. Bhikkhunīdūsakādīni kammānipi kammāvaraṇeneva saṅgahitāni. Vipākāvaraṇenāti ahetukapaṭisandhiyā. Yasmā pana duhetukānampi ariyamaggapaṭivedho natthi, tasmā duhetukā paṭisandhipi vipākāvaraṇamevāti veditabbā, assaddhāti buddhādīsu saddhārahitā. Acchandikāti kattukamyatākusalacchandarahitā. Uttarakurukā manussā acchandikaṭṭhānaṃ paviṭṭhā. Duppaññāti bhavaṅgapaññāya parihīnā. Bhavaṅgapaññāya pana paripuṇṇāyapi yassa bhavaṅgaṃ lokuttarassa pādakaṃ na hoti, sopi duppaññoyeva nāma. Abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattanti kusalesu dhammesu sammattaniyāmasaṅkhātaṃ ariyamaggaṃ okkamituṃ abhabbā. Ariyamaggo hi sammā sabhāvoti sammattaṃ, soyeva anantaraphaladāne, sayameva vā acalabhāvato niyāmo, taṃ okkamituṃ pavisituṃ abhabbā. Na kammāvaraṇenātiādīni vuttavipariyāyeneva veditabbānīti.
ආසයානුසයඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Āsayānusayañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 69. ආසයානුසයඤාණනිද්‌දෙසො • 69. Āsayānusayañāṇaniddeso
