| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
१२. आसेवनपच्चयनिद्देसवण्णना
12. Āsevanapaccayaniddesavaṇṇanā
१२. आसेवनपच्चयनिद्देसे पुरिमा पुरिमाति सब्बनयेसु समनन्तरातीताव दट्ठब्बा। कस्मा पनेत्थ अनन्तरपच्चये विय ‘‘पुरिमा पुरिमा कुसला धम्मा पच्छिमानं पच्छिमानं अब्याकतानं धम्मान’’न्तिआदिना नयेन भिन्नजातिकेहि सद्धिं निद्देसो न कतोति? अत्तनो गतिं गाहापेतुं असमत्थताय। भिन्नजातिका हि भिन्नजातिकानं अरूपधम्मानं आसेवनगुणेन पगुणबलवभावं साधयमाना अत्तनो कुसलादिभावसङ्खातं गतिं गाहापेतुं न सक्कोन्ति। तस्मा तेहि सद्धिं निद्देसं अकत्वा ये येसं वासनासङ्खातेन आसेवनेन पगुणतरबलवतरभावविसिट्ठं अत्तनो कुसलादिभावसङ्खातं गतिं गाहापेतुं सक्कोन्ति, तेसं तेहि समानजातिकेहेव सद्धिं निद्देसो कतोति वेदितब्बो। अथ विपाकाब्याकतं कस्मा न गहितन्ति? आसेवनाभावेन। विपाकञ्हि कम्मवसेन विपाकभावप्पत्तं कम्मपरिणामितं हुत्वा वत्तति निरुस्साहं दुब्बलन्ति तं आसेवनगुणेन अत्तनो सभावं गाहापेत्वा परिभावेत्वा नेव अञ्ञं विपाकं उप्पादेतुं सक्कोति, न पुरिमविपाकानुभावं गहेत्वा उप्पज्जितुन्ति। कम्मवेगक्खित्तं पन पतितं विय हुत्वा उप्पज्जतीति सब्बथापि विपाके आसेवनं नत्थीति आसेवनाभावेन विपाकं न गहितं। कुसलाकुसलकिरियानन्तरं उप्पज्जमानम्पि चेतं कम्मपटिबद्धवुत्तिताय आसेवनगुणं न गण्हातीति कुसलादयोपिस्स आसेवनपच्चया न होन्ति। अपिच नानाजातिकत्तापेते न होन्तियेव। भूमितो पन आरम्मणतो वा नानाजातिकत्तं नाम नत्थि। तस्मा कामावचरकुसलकिरियामहग्गतकुसलकिरियानम्पि, सङ्खारारम्मणञ्च अनुलोमकुसलं निब्बानारम्मणस्स गोत्रभुकुसलस्स आसेवनपच्चयो होतियेवाति अयं तावेत्थ पाळिवण्णना। अयं पन आसेवनपच्चयो जातितो ताव कुसलो अकुसलो किरियाब्याकतोति तिधा ठितो। तत्थ कुसलो भूमितो कामावचरो रूपावचरो अरूपावचरोति तिविधो होति, अकुसलो कामावचरोव किरियाब्याकतो कामावचरो रूपावचरो अरूपावचरोति तिविधोव, लोकुत्तरो आसेवनपच्चयो नाम नत्थीति एवमेत्थ नानप्पकारभेदतो विञ्ञातब्बो विनिच्छयो।
12. Āsevanapaccayaniddese purimā purimāti sabbanayesu samanantarātītāva daṭṭhabbā. Kasmā panettha anantarapaccaye viya ‘‘purimā purimā kusalā dhammā pacchimānaṃ pacchimānaṃ abyākatānaṃ dhammāna’’ntiādinā nayena bhinnajātikehi saddhiṃ niddeso na katoti? Attano gatiṃ gāhāpetuṃ asamatthatāya. Bhinnajātikā hi bhinnajātikānaṃ arūpadhammānaṃ āsevanaguṇena paguṇabalavabhāvaṃ sādhayamānā attano kusalādibhāvasaṅkhātaṃ gatiṃ gāhāpetuṃ na sakkonti. Tasmā tehi saddhiṃ niddesaṃ akatvā ye yesaṃ vāsanāsaṅkhātena āsevanena paguṇatarabalavatarabhāvavisiṭṭhaṃ attano kusalādibhāvasaṅkhātaṃ gatiṃ gāhāpetuṃ sakkonti, tesaṃ tehi samānajātikeheva saddhiṃ niddeso katoti veditabbo. Atha vipākābyākataṃ kasmā na gahitanti? Āsevanābhāvena. Vipākañhi kammavasena vipākabhāvappattaṃ kammapariṇāmitaṃ hutvā vattati nirussāhaṃ dubbalanti taṃ āsevanaguṇena attano sabhāvaṃ gāhāpetvā paribhāvetvā neva aññaṃ vipākaṃ uppādetuṃ sakkoti, na purimavipākānubhāvaṃ gahetvā uppajjitunti. Kammavegakkhittaṃ pana patitaṃ viya hutvā uppajjatīti sabbathāpi vipāke āsevanaṃ natthīti āsevanābhāvena vipākaṃ na gahitaṃ. Kusalākusalakiriyānantaraṃ uppajjamānampi cetaṃ kammapaṭibaddhavuttitāya āsevanaguṇaṃ na gaṇhātīti kusalādayopissa āsevanapaccayā na honti. Apica nānājātikattāpete na hontiyeva. Bhūmito pana ārammaṇato vā nānājātikattaṃ nāma natthi. Tasmā kāmāvacarakusalakiriyāmahaggatakusalakiriyānampi, saṅkhārārammaṇañca anulomakusalaṃ nibbānārammaṇassa gotrabhukusalassa āsevanapaccayo hotiyevāti ayaṃ tāvettha pāḷivaṇṇanā. Ayaṃ pana āsevanapaccayo jātito tāva kusalo akusalo kiriyābyākatoti tidhā ṭhito. Tattha kusalo bhūmito kāmāvacaro rūpāvacaro arūpāvacaroti tividho hoti, akusalo kāmāvacarova kiriyābyākato kāmāvacaro rūpāvacaro arūpāvacaroti tividhova, lokuttaro āsevanapaccayo nāma natthīti evamettha nānappakārabhedato viññātabbo vinicchayo.
एवं भिन्ने पनेत्थ कामावचरकुसलं अत्तनो अनन्तरस्स कामावचरकुसलस्सेव। यं पनेत्थ ञाणसम्पयुत्तं, तं अत्तना सदिसवेदनस्स रूपावचरकुसलस्स अरूपावचरकुसलस्स लोकुत्तरकुसलस्साति इमेसं रासीनं आसेवनपच्चयो होति। रूपावचरकुसलं पन रूपावचरकुसलस्सेव। अरूपावचरकुसलं अरूपावचरकुसलस्सेव। अकुसलं पन अकुसलस्सेव आसेवनपच्चयो होति। किरियतो पन कामावचरकिरियसङ्खातो ताव कामावचरकिरियस्सेव। यो पनेत्थ ञाणसम्पयुत्तो, सो अत्तना सदिसवेदनस्स रूपावचरकिरियस्स अरूपावचरकिरियस्साति इमेसं रासीनं आसेवनपच्चयो होति। रूपावचरकिरियसङ्खातो पन रूपावचरकिरियस्सेव, अरूपावचरकिरियसङ्खातो अरूपावचरकिरियस्सेव आसेवनपच्चयो होति। विपाको पन एकधम्मस्सापि एकधम्मोपि वा कोचि विपाकस्स आसेवनपच्चयो नत्थीति एवमेत्थ पच्चयुप्पन्नतोपि विञ्ञातब्बो विनिच्छयोति।
Evaṃ bhinne panettha kāmāvacarakusalaṃ attano anantarassa kāmāvacarakusalasseva. Yaṃ panettha ñāṇasampayuttaṃ, taṃ attanā sadisavedanassa rūpāvacarakusalassa arūpāvacarakusalassa lokuttarakusalassāti imesaṃ rāsīnaṃ āsevanapaccayo hoti. Rūpāvacarakusalaṃ pana rūpāvacarakusalasseva. Arūpāvacarakusalaṃ arūpāvacarakusalasseva. Akusalaṃ pana akusalasseva āsevanapaccayo hoti. Kiriyato pana kāmāvacarakiriyasaṅkhāto tāva kāmāvacarakiriyasseva. Yo panettha ñāṇasampayutto, so attanā sadisavedanassa rūpāvacarakiriyassa arūpāvacarakiriyassāti imesaṃ rāsīnaṃ āsevanapaccayo hoti. Rūpāvacarakiriyasaṅkhāto pana rūpāvacarakiriyasseva, arūpāvacarakiriyasaṅkhāto arūpāvacarakiriyasseva āsevanapaccayo hoti. Vipāko pana ekadhammassāpi ekadhammopi vā koci vipākassa āsevanapaccayo natthīti evamettha paccayuppannatopi viññātabbo vinicchayoti.
आसेवनपच्चयनिद्देसवण्णना।
Āsevanapaccayaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / पट्ठानपाळि • Paṭṭhānapāḷi / (२) पच्चयनिद्देसो • (2) Paccayaniddeso
