Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā

    [१२६] ६. असिलक्खणजातकवण्णना

    [126] 6. Asilakkhaṇajātakavaṇṇanā

    तथेवेकस्स कल्याणन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो कोसलरञ्‍ञो असिलक्खणपाठकं ब्राह्मणं आरब्भ कथेसि। सो किर कम्मारेहि रञ्‍ञो असीनं आहटकाले असिं उपसिङ्घित्वा असिलक्खणं उदाहरति। सो येसं हत्थतो लाभं लभति, तेसं असिं ‘‘लक्खणसम्पन्‍नो मङ्गलसंयुत्तो’’ति वदति। येसं हत्थतो लाभं न लभति, तेसं असिं ‘‘अवलक्खणो’’ति गरहति। अथेको कम्मारो असिं कत्वा कोसियं सुखुमं मरिचचुण्णं पक्खिपित्वा रञ्‍ञो असिं आहरि। राजा ब्राह्मणं पक्‍कोसापेत्वा ‘‘असिं वीमंसा’’ति आह। ब्राह्मणस्स असिं आकड्ढित्वा उपसिङ्घन्तस्स मरिचचुण्णानि नासं पविसित्वा खिपितुकामतं उप्पादेसुं। तस्स खिपन्तस्स नासिका असिधाराय पटिहता द्विधा छिज्‍जि। तस्सेवं नासिकाय छिन्‍नभावो भिक्खुसङ्घे पाकटो जातो। अथेकदिवसं धम्मसभायं भिक्खू कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, रञ्‍ञो किर असिलक्खणपाठको असिं उपसिङ्घन्तो नासिकं छिन्दापेसी’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्‍निसिन्‍ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव सो ब्राह्मणो असिं उपसिङ्घन्तो नासिकाछेदं पत्तो, पुब्बेपि पत्तोयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।

    Tathevekassa kalyāṇanti idaṃ satthā jetavane viharanto kosalarañño asilakkhaṇapāṭhakaṃ brāhmaṇaṃ ārabbha kathesi. So kira kammārehi rañño asīnaṃ āhaṭakāle asiṃ upasiṅghitvā asilakkhaṇaṃ udāharati. So yesaṃ hatthato lābhaṃ labhati, tesaṃ asiṃ ‘‘lakkhaṇasampanno maṅgalasaṃyutto’’ti vadati. Yesaṃ hatthato lābhaṃ na labhati, tesaṃ asiṃ ‘‘avalakkhaṇo’’ti garahati. Atheko kammāro asiṃ katvā kosiyaṃ sukhumaṃ maricacuṇṇaṃ pakkhipitvā rañño asiṃ āhari. Rājā brāhmaṇaṃ pakkosāpetvā ‘‘asiṃ vīmaṃsā’’ti āha. Brāhmaṇassa asiṃ ākaḍḍhitvā upasiṅghantassa maricacuṇṇāni nāsaṃ pavisitvā khipitukāmataṃ uppādesuṃ. Tassa khipantassa nāsikā asidhārāya paṭihatā dvidhā chijji. Tassevaṃ nāsikāya chinnabhāvo bhikkhusaṅghe pākaṭo jāto. Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, rañño kira asilakkhaṇapāṭhako asiṃ upasiṅghanto nāsikaṃ chindāpesī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva so brāhmaṇo asiṃ upasiṅghanto nāsikāchedaṃ patto, pubbepi pattoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्‍जं कारेन्ते तस्स असिलक्खणपाठको ब्राह्मणो अहोसीति सब्बं पच्‍चुप्पन्‍नवत्थुसदिसमेव। राजा पन तस्स वेज्‍जे दत्वा नासिकाकोटिं फासुकं कारापेत्वा लाखाय पटिनासिकं कारेत्वा पुन तं उपट्ठाकमेव अकासि। बाराणसिरञ्‍ञो पन पुत्तो नत्थि, एका धीता चेव भागिनेय्यो च अहेसुं। सो उभोपि ते अत्तनो सन्तिकेयेव वड्ढापेसि। ते एकतो वड्ढन्ता अञ्‍ञमञ्‍ञं पटिबद्धचित्ता अहेसुं। राजापि अमच्‍चे पक्‍कोसापेत्वा ‘‘मय्हं भागिनेय्योपि इमस्स रज्‍जस्स सामिकोव, धीतरं एतस्सेव दत्वा अभिसेकमस्स करोमी’’ति वत्वा पुन चिन्तेसि ‘‘मय्हं भागिनेय्यो सब्बथापि ञातकोयेव, एतस्स अञ्‍ञं राजधीतरं आनेत्वा अभिसेकं कत्वा धीतरं अञ्‍ञस्स रञ्‍ञो दस्सामि, एवं नो ञातका बहू भविस्सन्ति, द्विन्‍नम्पि रज्‍जानं मयमेव सामिका भविस्सामा’’ति। सो अमच्‍चेहि सद्धिं सम्मन्तेत्वा ‘‘उभोपेते विसुं कातुं वट्टती’’ति भागिनेय्यं अञ्‍ञस्मिं निवेसने, धीतरं अञ्‍ञस्मिं वासेसि।

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente tassa asilakkhaṇapāṭhako brāhmaṇo ahosīti sabbaṃ paccuppannavatthusadisameva. Rājā pana tassa vejje datvā nāsikākoṭiṃ phāsukaṃ kārāpetvā lākhāya paṭināsikaṃ kāretvā puna taṃ upaṭṭhākameva akāsi. Bārāṇasirañño pana putto natthi, ekā dhītā ceva bhāgineyyo ca ahesuṃ. So ubhopi te attano santikeyeva vaḍḍhāpesi. Te ekato vaḍḍhantā aññamaññaṃ paṭibaddhacittā ahesuṃ. Rājāpi amacce pakkosāpetvā ‘‘mayhaṃ bhāgineyyopi imassa rajjassa sāmikova, dhītaraṃ etasseva datvā abhisekamassa karomī’’ti vatvā puna cintesi ‘‘mayhaṃ bhāgineyyo sabbathāpi ñātakoyeva, etassa aññaṃ rājadhītaraṃ ānetvā abhisekaṃ katvā dhītaraṃ aññassa rañño dassāmi, evaṃ no ñātakā bahū bhavissanti, dvinnampi rajjānaṃ mayameva sāmikā bhavissāmā’’ti. So amaccehi saddhiṃ sammantetvā ‘‘ubhopete visuṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti bhāgineyyaṃ aññasmiṃ nivesane, dhītaraṃ aññasmiṃ vāsesi.

    ते सोळसवस्सुद्देसिकभावं पत्ता अतिविय पटिबद्धचित्ता अहेसुं। राजकुमारो ‘‘केन नु खो उपायेन मातुलधीतरं राजगेहा नीहरापेतुं सक्‍का भवेय्या’’ति चिन्तेन्तो ‘‘अत्थेको उपायो’’ति महाइक्खणिकं पक्‍कोसापेत्वा तस्सा सहस्सभण्डिकं दत्वा ‘‘किं मया कत्तब्ब’’न्ति वुत्ते ‘‘अम्म, तयि करोन्तिया अनिप्फत्ति नाम नत्थि, किञ्‍चिदेव कारणं वत्वा यथा मम मातुलो राजा धीतरं अन्तोगेहा नीहरापेति, तथा करोही’’ति आह। साधु, सामि, अहं राजानं उपसङ्कमित्वा एवं वक्खामि ‘‘देव, राजधीताय उपरि काळकण्णी अत्थि, एत्तकं कालं निवत्तित्वा ओलोकेन्तोपि नत्थि, अहं राजधीतरं असुकदिवसे नाम रथं आरोपेत्वा बहुआवुधहत्थे पुरिसे आदाय महन्तेन परिवारेन सुसानं गन्त्वा मण्डलपीठिकाय हेट्ठामञ्‍चे मतमनुस्सं निपज्‍जापेत्वा उपरिमञ्‍चे राजधीतरं ठपेत्वा गन्धोदकघटानं अट्ठुत्तरसतेन न्हापेत्वा काळकण्णिं पवाहेस्सामी’’ति एवं वत्वा राजधीतरं सुसानं नेस्सामि, त्वं अम्हाकं तत्थ गमनदिवसे अम्हेहि पुरेतरमेव थोकं मरिचचुण्णं आदाय आवुधहत्थेहि अत्तनो मनुस्सेहि परिवुतो रथं अभिरुय्ह सुसानं गन्त्वा रथं सुसानद्वारे एकपदेसे ठपेत्वा आवुधहत्थे मनुस्से सुसानवनं पेसेत्वा सयं सुसाने मण्डलपीठिकं पसारेत्वा मतको विय पटिकुज्‍जो हुत्वा निपज्‍ज। अहं तत्थ आगन्त्वा तव उपरि मञ्‍चकं अत्थरित्वा राजधीतरं उक्खिपित्वा मञ्‍चे सयापेस्सामि, त्वं तस्मिं खणे मरिचचुण्णं नासिकाय पक्खिपित्वा द्वे तयो वारे खिपेय्यासि। तया खिपितकाले मयं राजधीतरं पहाय पलायिस्साम। अथ त्वं राजधीतरं सीसं न्हापेत्वा सयम्पि सीसं न्हायित्वा तं आदाय अत्तनो निवेसनं गच्छेय्यासीति। सो ‘‘साधु सुन्दरो उपायो’’ति सम्पटिच्छि।

    Te soḷasavassuddesikabhāvaṃ pattā ativiya paṭibaddhacittā ahesuṃ. Rājakumāro ‘‘kena nu kho upāyena mātuladhītaraṃ rājagehā nīharāpetuṃ sakkā bhaveyyā’’ti cintento ‘‘attheko upāyo’’ti mahāikkhaṇikaṃ pakkosāpetvā tassā sahassabhaṇḍikaṃ datvā ‘‘kiṃ mayā kattabba’’nti vutte ‘‘amma, tayi karontiyā anipphatti nāma natthi, kiñcideva kāraṇaṃ vatvā yathā mama mātulo rājā dhītaraṃ antogehā nīharāpeti, tathā karohī’’ti āha. Sādhu, sāmi, ahaṃ rājānaṃ upasaṅkamitvā evaṃ vakkhāmi ‘‘deva, rājadhītāya upari kāḷakaṇṇī atthi, ettakaṃ kālaṃ nivattitvā olokentopi natthi, ahaṃ rājadhītaraṃ asukadivase nāma rathaṃ āropetvā bahuāvudhahatthe purise ādāya mahantena parivārena susānaṃ gantvā maṇḍalapīṭhikāya heṭṭhāmañce matamanussaṃ nipajjāpetvā uparimañce rājadhītaraṃ ṭhapetvā gandhodakaghaṭānaṃ aṭṭhuttarasatena nhāpetvā kāḷakaṇṇiṃ pavāhessāmī’’ti evaṃ vatvā rājadhītaraṃ susānaṃ nessāmi, tvaṃ amhākaṃ tattha gamanadivase amhehi puretarameva thokaṃ maricacuṇṇaṃ ādāya āvudhahatthehi attano manussehi parivuto rathaṃ abhiruyha susānaṃ gantvā rathaṃ susānadvāre ekapadese ṭhapetvā āvudhahatthe manusse susānavanaṃ pesetvā sayaṃ susāne maṇḍalapīṭhikaṃ pasāretvā matako viya paṭikujjo hutvā nipajja. Ahaṃ tattha āgantvā tava upari mañcakaṃ attharitvā rājadhītaraṃ ukkhipitvā mañce sayāpessāmi, tvaṃ tasmiṃ khaṇe maricacuṇṇaṃ nāsikāya pakkhipitvā dve tayo vāre khipeyyāsi. Tayā khipitakāle mayaṃ rājadhītaraṃ pahāya palāyissāma. Atha tvaṃ rājadhītaraṃ sīsaṃ nhāpetvā sayampi sīsaṃ nhāyitvā taṃ ādāya attano nivesanaṃ gaccheyyāsīti. So ‘‘sādhu sundaro upāyo’’ti sampaṭicchi.

    सापि गन्त्वा रञ्‍ञो तमत्थं आरोचेसि, राजापि सम्पटिच्छि। राजधीतायपि तं अन्तरं आचिक्खि, सापि सम्पटिच्छि। सा निक्खमनदिवसे कुमारस्स सञ्‍ञं दत्वा महन्तेन परिवारेन सुसानं गच्छन्ती आरक्खमनुस्सानं भयजननत्थं आह – ‘‘मया राजधीताय मञ्‍चे ठपितकाले हेट्ठामञ्‍चे मतपुरिसो खिपिस्सति, खिपित्वा च हेट्ठामञ्‍चा निक्खमित्वा यं पठमं पस्सिस्सति , तमेव गहेस्सति, अप्पमत्ता भवेय्याथा’’ति। राजकुमारो पुरेतरं गन्त्वा वुत्तनयेनेव तत्थ निपज्‍जि। महाइक्खणिका राजधीतरं उक्खिपित्वा मण्डलपीठिकाठानं गच्छन्ती ‘‘मा भायी’’ति सञ्‍ञापेत्वा मञ्‍चे ठपेसि। तस्मिं खणे कुमारो मरिचचुण्णं नासाय पक्खिपित्वा खिपि। तेन खिपितमत्तेयेव महाइक्खणिका राजधीतरं पहाय महारवं रवमाना सब्बपठमं पलायि, तस्सा पलातकालतो पट्ठाय एकोपि ठातुं समत्थो नाम नाहोसि, गहितगहितानि आवुधानि छड्डेत्वा सब्बे पलायिंसु। कुमारो यथासम्मन्तितं सब्बं कत्वा राजधीतरं आदाय अत्तनो निवेसनं अगमासि।

    Sāpi gantvā rañño tamatthaṃ ārocesi, rājāpi sampaṭicchi. Rājadhītāyapi taṃ antaraṃ ācikkhi, sāpi sampaṭicchi. Sā nikkhamanadivase kumārassa saññaṃ datvā mahantena parivārena susānaṃ gacchantī ārakkhamanussānaṃ bhayajananatthaṃ āha – ‘‘mayā rājadhītāya mañce ṭhapitakāle heṭṭhāmañce matapuriso khipissati, khipitvā ca heṭṭhāmañcā nikkhamitvā yaṃ paṭhamaṃ passissati , tameva gahessati, appamattā bhaveyyāthā’’ti. Rājakumāro puretaraṃ gantvā vuttanayeneva tattha nipajji. Mahāikkhaṇikā rājadhītaraṃ ukkhipitvā maṇḍalapīṭhikāṭhānaṃ gacchantī ‘‘mā bhāyī’’ti saññāpetvā mañce ṭhapesi. Tasmiṃ khaṇe kumāro maricacuṇṇaṃ nāsāya pakkhipitvā khipi. Tena khipitamatteyeva mahāikkhaṇikā rājadhītaraṃ pahāya mahāravaṃ ravamānā sabbapaṭhamaṃ palāyi, tassā palātakālato paṭṭhāya ekopi ṭhātuṃ samattho nāma nāhosi, gahitagahitāni āvudhāni chaḍḍetvā sabbe palāyiṃsu. Kumāro yathāsammantitaṃ sabbaṃ katvā rājadhītaraṃ ādāya attano nivesanaṃ agamāsi.

    इक्खणिका गन्त्वा तं कारणं रञ्‍ञो आरोचेसि। राजा ‘‘पकतियापि सा मया तस्सेवत्थाय पुट्ठा, पायासे छड्डितसप्पि विय जात’’न्ति सम्पटिच्छित्वा अपरभागे भागिनेय्यस्स रज्‍जं दत्वा धीतरं महादेविं कारेसि। सो ताय सद्धिं समग्गवासं वसमानो धम्मेन रज्‍जं कारेसि। सोपि असिलक्खणपाठको तस्सेव उपट्ठाको अहोसि। तस्सेकदिवसं राजूपट्ठानं आगन्त्वा पटिसूरियं ठत्वा उपट्ठहन्तस्स लाखा विलीयि, पटिनासिका भूमियं पति। सो लज्‍जाय अधोमुखो अट्ठासि। अथ नं राजा परिहसन्तो ‘‘आचरिय, मा चिन्तयित्थ, खिपितं नाम एकस्स कल्याणं होति, एकस्स पापकं। तुम्हेहि खिपितेन नासिका छिज्‍जीयित्थ, मयं पन खिपन्ता मातुलधीतरं लभित्वा रज्‍जं पापुणिम्हा’’ति वत्वा इमं गाथमाह –

    Ikkhaṇikā gantvā taṃ kāraṇaṃ rañño ārocesi. Rājā ‘‘pakatiyāpi sā mayā tassevatthāya puṭṭhā, pāyāse chaḍḍitasappi viya jāta’’nti sampaṭicchitvā aparabhāge bhāgineyyassa rajjaṃ datvā dhītaraṃ mahādeviṃ kāresi. So tāya saddhiṃ samaggavāsaṃ vasamāno dhammena rajjaṃ kāresi. Sopi asilakkhaṇapāṭhako tasseva upaṭṭhāko ahosi. Tassekadivasaṃ rājūpaṭṭhānaṃ āgantvā paṭisūriyaṃ ṭhatvā upaṭṭhahantassa lākhā vilīyi, paṭināsikā bhūmiyaṃ pati. So lajjāya adhomukho aṭṭhāsi. Atha naṃ rājā parihasanto ‘‘ācariya, mā cintayittha, khipitaṃ nāma ekassa kalyāṇaṃ hoti, ekassa pāpakaṃ. Tumhehi khipitena nāsikā chijjīyittha, mayaṃ pana khipantā mātuladhītaraṃ labhitvā rajjaṃ pāpuṇimhā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    १२६.

    126.

    ‘‘तथेवेकस्स कल्याणं, तथेवेकस्स पापकं।

    ‘‘Tathevekassa kalyāṇaṃ, tathevekassa pāpakaṃ;

    तस्मा सब्बं न कल्याणं, सब्बं वापि न पापक’’न्ति॥

    Tasmā sabbaṃ na kalyāṇaṃ, sabbaṃ vāpi na pāpaka’’nti.

    तत्थ तथेवेकस्साति तदेवेकस्स। अयमेव वा पाठो। दुतियपदेपि एसेव नयो।

    Tattha tathevekassāti tadevekassa. Ayameva vā pāṭho. Dutiyapadepi eseva nayo.

    इति सो इमाय गाथाय तं कारणं आहरित्वा दानादीनि पुञ्‍ञानि कत्वा यथाकम्मं गतो।

    Iti so imāya gāthāya taṃ kāraṇaṃ āharitvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.

    सत्था इमाय देसनाय लोकसम्मतानं कल्याणपापकानं अनेकंसिकभावं पकासेत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा असिलक्खणपाठकोव एतरहि असिलक्खणपाठको, भागिनेय्यराजा पन अहमेव अहोसि’’न्ति।

    Satthā imāya desanāya lokasammatānaṃ kalyāṇapāpakānaṃ anekaṃsikabhāvaṃ pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā asilakkhaṇapāṭhakova etarahi asilakkhaṇapāṭhako, bhāgineyyarājā pana ahameva ahosi’’nti.

    असिलक्खणजातकवण्णना छट्ठा।

    Asilakkhaṇajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १२६. असिलक्खणजातकं • 126. Asilakkhaṇajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact