| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२३४] ४. असिताभूजातकवण्णना
[234] 4. Asitābhūjātakavaṇṇanā
त्वमेव दानिमकराति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अञ्ञतरं कुमारिकं आरब्भ कथेसि। सावत्थियं किरेकस्मिं द्विन्नं अग्गसावकानं उपट्ठाककुले एका कुमारिका अभिरूपा सोभग्गप्पत्ता, सा वयप्पत्ता समानजातिकं कुलं अगमासि। सामिको तं किस्मिञ्चि अमञ्ञमानो अञ्ञत्थ चित्तवसेन चरति। सा तस्स तं अत्तनि अनादरतं अगणेत्वा द्वे अग्गसावके निमन्तेत्वा दानं दत्वा धम्मं सुणन्ती सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। सा ततो पट्ठाय मग्गफलसुखेन वीतिनामयमाना ‘‘सामिकोपि मं न इच्छति, घरावासेन मे कम्मं नत्थि, पब्बजिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा मातापितूनं आचिक्खित्वा पब्बजित्वा अरहत्तं पापुणि। तस्सा सा किरिया भिक्खूसु पाकटा जाता। अथेकदिवसं भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, असुककुलस्स धीता अत्थगवेसिका सामिकस्स अनिच्छभावं ञत्वा अग्गसावकानं धम्मं सुत्वा सोतापत्तिफले पतिट्ठाय पुन मातापितरो आपुच्छित्वा पब्बजित्वा अरहत्तं पत्ता, एवं अत्थगवेसिका, आवुसो सा कुमारिका’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेवेसा कुलधीता अत्थगवेसिका, पुब्बेपि अत्थगवेसिकायेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Tvamevadānimakarāti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ kumārikaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kirekasmiṃ dvinnaṃ aggasāvakānaṃ upaṭṭhākakule ekā kumārikā abhirūpā sobhaggappattā, sā vayappattā samānajātikaṃ kulaṃ agamāsi. Sāmiko taṃ kismiñci amaññamāno aññattha cittavasena carati. Sā tassa taṃ attani anādarataṃ agaṇetvā dve aggasāvake nimantetvā dānaṃ datvā dhammaṃ suṇantī sotāpattiphale patiṭṭhahi. Sā tato paṭṭhāya maggaphalasukhena vītināmayamānā ‘‘sāmikopi maṃ na icchati, gharāvāsena me kammaṃ natthi, pabbajissāmī’’ti cintetvā mātāpitūnaṃ ācikkhitvā pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇi. Tassā sā kiriyā bhikkhūsu pākaṭā jātā. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, asukakulassa dhītā atthagavesikā sāmikassa anicchabhāvaṃ ñatvā aggasāvakānaṃ dhammaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāya puna mātāpitaro āpucchitvā pabbajitvā arahattaṃ pattā, evaṃ atthagavesikā, āvuso sā kumārikā’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevesā kuladhītā atthagavesikā, pubbepi atthagavesikāyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा अभिञ्ञा च समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा हिमवन्तपदेसे वासं कप्पेसि। तदा बाराणसिराजा अत्तनो पुत्तस्स ब्रह्मदत्तकुमारस्स परिवारसम्पत्तिं दिस्वा उप्पन्नासङ्को पुत्तं रट्ठा पब्बाजेसि। सो असिताभुं नाम अत्तनो देविं आदाय हिमवन्तं पविसित्वा मच्छमंसफलाफलानि खादन्तो पण्णसालाय निवासं कप्पेसि। सो एकं किन्नरिं दिस्वा पटिबद्धचित्तो ‘‘इमं पजापतिं करिस्सामी’’ति असिताभुं अगणेत्वा तस्सा अनुपदं अगमासि। सा तं किन्नरिं अनुबन्धमानं दिस्वा ‘‘अयं मं अगणेत्वा किन्नरिं अनुबन्धति, किं मे इमिना’’ति विरत्तचित्ता हुत्वा बोधिसत्तं उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा अत्तनो कसिणपरिकम्मं कथापेत्वा कसिणं ओलोकेन्ती अभिञ्ञा च समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा बोधिसत्तं वन्दित्वा आगन्त्वा अत्तनो पण्णसालाय द्वारे अट्ठासि। ब्रह्मदत्तोपि किन्नरिं अनुबन्धन्तो विचरित्वा तस्सा गतमग्गम्पि अदिस्वा छिन्नासो हुत्वा पण्णसालाभिमुखोव आगतो। असिताभू तं आगच्छन्तं दिस्वा वेहासं अब्भुग्गन्त्वा मणिवण्णे गगनतले ठिता ‘‘अय्यपुत्त, तं निस्साय मया इदं झानसुखं लद्ध’’न्ति वत्वा इमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā himavantapadese vāsaṃ kappesi. Tadā bārāṇasirājā attano puttassa brahmadattakumārassa parivārasampattiṃ disvā uppannāsaṅko puttaṃ raṭṭhā pabbājesi. So asitābhuṃ nāma attano deviṃ ādāya himavantaṃ pavisitvā macchamaṃsaphalāphalāni khādanto paṇṇasālāya nivāsaṃ kappesi. So ekaṃ kinnariṃ disvā paṭibaddhacitto ‘‘imaṃ pajāpatiṃ karissāmī’’ti asitābhuṃ agaṇetvā tassā anupadaṃ agamāsi. Sā taṃ kinnariṃ anubandhamānaṃ disvā ‘‘ayaṃ maṃ agaṇetvā kinnariṃ anubandhati, kiṃ me iminā’’ti virattacittā hutvā bodhisattaṃ upasaṅkamitvā vanditvā attano kasiṇaparikammaṃ kathāpetvā kasiṇaṃ olokentī abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā bodhisattaṃ vanditvā āgantvā attano paṇṇasālāya dvāre aṭṭhāsi. Brahmadattopi kinnariṃ anubandhanto vicaritvā tassā gatamaggampi adisvā chinnāso hutvā paṇṇasālābhimukhova āgato. Asitābhū taṃ āgacchantaṃ disvā vehāsaṃ abbhuggantvā maṇivaṇṇe gaganatale ṭhitā ‘‘ayyaputta, taṃ nissāya mayā idaṃ jhānasukhaṃ laddha’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
१६७.
167.
‘‘त्वमेव दानिमकर, यं कामो ब्यगमा तयि।
‘‘Tvameva dānimakara, yaṃ kāmo byagamā tayi;
सोयं अप्पटिसन्धिको, खरछिन्नंव रेनुक’’न्ति॥
Soyaṃ appaṭisandhiko, kharachinnaṃva renuka’’nti.
तत्थ त्वमेव दानिमकराति, अय्यपुत्त, मं पहाय किन्नरिं अनुबन्धन्तो त्वञ्ञेव इदानि इदं अकर। यं कामो ब्यगमा तयीति यं मम तयि कामो विगतो विक्खम्भनप्पहानेन पहीनो, यस्स पहीनत्ता अहं इमं विसेसं पत्ताति दीपेति। सोयं अप्पटिसन्धिकोति सो पन कामो इदानि अप्पटिसन्धिको जातो, न सक्का पटिसन्धितुं। खरछिन्नंव रेनुकन्ति खरो वुच्चति ककचो, रेनुकं वुच्चति हत्थिदन्तो। यथा ककचेन छिन्नो हत्थिदन्तो अप्पटिसन्धिको होति, न पुन पुरिमनयेन अल्लीयति, एवं पुन मय्हं तया सद्धिं चित्तस्स घटनं नाम नत्थीति वत्वा तस्स पस्सन्तस्सेव उप्पतित्वा अञ्ञत्थ अगमासि।
Tattha tvameva dānimakarāti, ayyaputta, maṃ pahāya kinnariṃ anubandhanto tvaññeva idāni idaṃ akara. Yaṃ kāmo byagamā tayīti yaṃ mama tayi kāmo vigato vikkhambhanappahānena pahīno, yassa pahīnattā ahaṃ imaṃ visesaṃ pattāti dīpeti. Soyaṃ appaṭisandhikoti so pana kāmo idāni appaṭisandhiko jāto, na sakkā paṭisandhituṃ. Kharachinnaṃva renukanti kharo vuccati kakaco, renukaṃ vuccati hatthidanto. Yathā kakacena chinno hatthidanto appaṭisandhiko hoti, na puna purimanayena allīyati, evaṃ puna mayhaṃ tayā saddhiṃ cittassa ghaṭanaṃ nāma natthīti vatvā tassa passantasseva uppatitvā aññattha agamāsi.
सो तस्सा गतकाले परिदेवमानो दुतियं गाथमाह –
So tassā gatakāle paridevamāno dutiyaṃ gāthamāha –
१६८.
168.
‘‘अत्रिच्छं अतिलोभेन , अतिलोभमदेन च।
‘‘Atricchaṃ atilobhena , atilobhamadena ca;
एवं हायति अत्थम्हा, अहंव असिताभुया’’ति॥
Evaṃ hāyati atthamhā, ahaṃva asitābhuyā’’ti.
तत्थ अत्रिच्छं अतिलोभेनाति अत्रिच्छा वुच्चति अत्र अत्र इच्छासङ्खाता अपरियन्ततण्हा, अतिलोभो वुच्चति अतिक्कमित्वा पवत्तलोभो। अतिलोभमदेन चाति पुरिसमदं उप्पादनतो अतिलोभमदो नाम जायति। इदं वुत्तं होति – अत्रिच्छावसेन अत्रिच्छमानो पुग्गलो अतिलोभेन च अतिलोभमदेन च यथा अहं असिताभुया राजधीताय परिहीनो, एवं अत्था हायतीति।
Tattha atricchaṃ atilobhenāti atricchā vuccati atra atra icchāsaṅkhātā apariyantataṇhā, atilobho vuccati atikkamitvā pavattalobho. Atilobhamadena cāti purisamadaṃ uppādanato atilobhamado nāma jāyati. Idaṃ vuttaṃ hoti – atricchāvasena atricchamāno puggalo atilobhena ca atilobhamadena ca yathā ahaṃ asitābhuyā rājadhītāya parihīno, evaṃ atthā hāyatīti.
इति सो इमाय गाथाय परिदेवित्वा अरञ्ञे एककोव वसित्वा पितु अच्चयेन गन्त्वा रज्जं गण्हि।
Iti so imāya gāthāya paridevitvā araññe ekakova vasitvā pitu accayena gantvā rajjaṃ gaṇhi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा राजपुत्तो च राजधीता च इमे द्वे जना अहेसुं, तापसो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā rājaputto ca rājadhītā ca ime dve janā ahesuṃ, tāpaso pana ahameva ahosi’’nti.
असिताभूजातकवण्णना चतुत्था।
Asitābhūjātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २३४. असिताभूजातकं • 234. Asitābhūjātakaṃ
