| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
१९. आसीविसवग्गो
19. Āsīvisavaggo
१. आसीविसोपमसुत्तवण्णना
1. Āsīvisopamasuttavaṇṇanā
२३८. ये भिक्खू तदा भगवन्तं परिवारेत्वा निसिन्ना, तेसु केचि एकविहारिनो, केचि अत्तदुतिया, केचि अत्तततिया, केचि अत्तचतुत्था, केचि अत्तपञ्चमा हुत्वा अरञ्ञायतनेसु विहरन्तीति वुत्तं – ‘‘एकचारिक…पे॰… पञ्चचारिके’’ति। समानज्झासयता सभागवुत्तिनो। कम्मट्ठानानुयुञ्जनस्स कारके। ततो एव तत्थ युत्तपयुत्ते। पुग्गलज्झासयेन कारणभूतेन। पच्चयभूतन्ति अपस्सयभूतं। ‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे’’ति आरभित्वा याव ‘‘तिण्णो पारङ्गतो थले तिट्ठति ब्राह्मणो’’ति अयं मातिकानिक्खेपो। तेसं मातिकाय वित्थारभाजनं। वासना भविस्सतीति वासनावहं भविस्सति। सिनेरुं उक्खिपन्तो वियातिआदि इमिस्सा देसनाय अनञ्ञसाधारणताय सुदुक्करभावदस्सनं।
238. Ye bhikkhū tadā bhagavantaṃ parivāretvā nisinnā, tesu keci ekavihārino, keci attadutiyā, keci attatatiyā, keci attacatutthā, keci attapañcamā hutvā araññāyatanesu viharantīti vuttaṃ – ‘‘ekacārika…pe… pañcacārike’’ti. Samānajjhāsayatā sabhāgavuttino. Kammaṭṭhānānuyuñjanassa kārake. Tato eva tattha yuttapayutte. Puggalajjhāsayena kāraṇabhūtena. Paccayabhūtanti apassayabhūtaṃ. ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave’’ti ārabhitvā yāva ‘‘tiṇṇo pāraṅgato thale tiṭṭhati brāhmaṇo’’ti ayaṃ mātikānikkhepo. Tesaṃ mātikāya vitthārabhājanaṃ. Vāsanā bhavissatīti vāsanāvahaṃ bhavissati. Sineruṃ ukkhipanto viyātiādi imissā desanāya anaññasādhāraṇatāya sudukkarabhāvadassanaṃ.
मञ्चट्ठेसु मञ्चसमञ्ञा विय मुखट्ठं विसं ‘‘मुख’’न्ति अधिप्पेतं। सुक्खकट्ठसदिसभावापादनतो ‘‘कट्ठ’’न्ति वुच्चतीति कट्ठं मुखं एतस्साति कट्ठमुखो, दंसनादिना कट्ठसदिसभावकरो सप्पो। अथ वा कट्ठसदिसभावापादनतो कट्ठं विसं वा मुखे एतस्साति कट्ठमुखो। इमिना नयेन सेसपदेसुपि अत्थो वेदितब्बो। इमे चत्तारोति इमे विसकिच्चभेदेन चत्तारो। इदानि तं नेसं विसकिच्चभेदं दस्सेतुं ‘‘तेसू’’तिआदि वुत्तं। अयसूलसमप्पितं वियाति अब्भन्तरे अयसूलं अनुप्पवेसितं विय। पक्कपूतिपनसं वियाति पच्चित्वा कालातिक्कमे कुथितपनसफलं विय। चङ्गवारेति रजकानं खारपरिस्सावने सुरापरिस्सावने वा। अनवसेसं छिज्जनेन असनिपातट्ठानं विय। महानिखादनेनाति महन्तेन निखादनेन।
Mañcaṭṭhesu mañcasamaññā viya mukhaṭṭhaṃ visaṃ ‘‘mukha’’nti adhippetaṃ. Sukkhakaṭṭhasadisabhāvāpādanato ‘‘kaṭṭha’’nti vuccatīti kaṭṭhaṃ mukhaṃ etassāti kaṭṭhamukho, daṃsanādinā kaṭṭhasadisabhāvakaro sappo. Atha vā kaṭṭhasadisabhāvāpādanato kaṭṭhaṃ visaṃ vā mukhe etassāti kaṭṭhamukho. Iminā nayena sesapadesupi attho veditabbo. Ime cattāroti ime visakiccabhedena cattāro. Idāni taṃ nesaṃ visakiccabhedaṃ dassetuṃ ‘‘tesū’’tiādi vuttaṃ. Ayasūlasamappitaṃ viyāti abbhantare ayasūlaṃ anuppavesitaṃ viya. Pakkapūtipanasaṃ viyāti paccitvā kālātikkame kuthitapanasaphalaṃ viya. Caṅgavāreti rajakānaṃ khāraparissāvane surāparissāvane vā. Anavasesaṃ chijjanena asanipātaṭṭhānaṃ viya. Mahānikhādanenāti mahantena nikhādanena.
विसवेगविकारेनाति विसवेगगतेन विकारेन। वातेनाति तस्स सप्पस्स सरीरं फुसित्वा उग्गतवातेन। नासवाते पन वत्तब्बमेव नत्थि। पुग्गलपण्णत्तिवसेनाति तेसंयेव सोळसन्नं सप्पानं आगतविसोतिआदिपुग्गलनामस्स वसेन चतुसट्ठि होन्ति पच्चेकं चतुब्बिधभावतो। आगतविसोति आगच्छविसो, सीघतरं अभिरुहनविसोति अत्थो। घोरविसोति कक्खळविसो, दुत्तिकिच्छविसो। अयं सीतउदकं विय होति गाळ्हदुब्बिनिम्मोचयभावेन। उदकसप्पो हि घोरविसो होति येवाति वुत्तं – ‘‘उदकसप्पादीनं विसं विया’’ति। पञ्ञायतीति गण्डपिळकादिवसेन पञ्ञायति। अनेळकसप्पो नाम महाआसीविसो। नीलसप्पो नाम साखवण्णो रुक्खग्गादीसु विचरणकसप्पो। इमिना उपायेनाति योयं कट्ठमुखेसु दट्ठविसानंयेव ‘‘आगतविसो नो घोरविसो’’तिआदिना चतुब्बिधभावो वुत्तो, इमिना उपायेन। कट्ठमुखे दट्ठविसादयोति कट्ठमुखेसु दट्ठविसो, फुट्ठविसो, वातविभोति तयो, पूतिमुखादीसु च दट्ठविसादयो चत्तारो चत्तारो वेदितब्बो।
Visavegavikārenāti visavegagatena vikārena. Vātenāti tassa sappassa sarīraṃ phusitvā uggatavātena. Nāsavāte pana vattabbameva natthi. Puggalapaṇṇattivasenāti tesaṃyeva soḷasannaṃ sappānaṃ āgatavisotiādipuggalanāmassa vasena catusaṭṭhi honti paccekaṃ catubbidhabhāvato. Āgatavisoti āgacchaviso, sīghataraṃ abhiruhanavisoti attho. Ghoravisoti kakkhaḷaviso, duttikicchaviso. Ayaṃ sītaudakaṃ viya hoti gāḷhadubbinimmocayabhāvena. Udakasappo hi ghoraviso hoti yevāti vuttaṃ – ‘‘udakasappādīnaṃ visaṃ viyā’’ti. Paññāyatīti gaṇḍapiḷakādivasena paññāyati. Aneḷakasappo nāma mahāāsīviso. Nīlasappo nāma sākhavaṇṇo rukkhaggādīsu vicaraṇakasappo. Iminā upāyenāti yoyaṃ kaṭṭhamukhesu daṭṭhavisānaṃyeva ‘‘āgataviso no ghoraviso’’tiādinā catubbidhabhāvo vutto, iminā upāyena. Kaṭṭhamukhe daṭṭhavisādayoti kaṭṭhamukhesu daṭṭhaviso, phuṭṭhaviso, vātavibhoti tayo, pūtimukhādīsu ca daṭṭhavisādayo cattāro cattāro veditabbo.
एकेकन्ति चतुसट्ठियो एकेकं। चतुधाति अण्डजादिविभागेन चतुधा विभजित्वा। छपण्णासानीति छपण्णासाधिकानि। गतमग्गस्साति यथावुत्तसङ्ख्यागतमग्गस्स पटिलोमतो संखिप्पमाना अनुक्कमेन चत्तारोव होन्ति। कुलवसेनाति कट्ठमुखादिजातिवसेन।
Ekekanti catusaṭṭhiyo ekekaṃ. Catudhāti aṇḍajādivibhāgena catudhā vibhajitvā. Chapaṇṇāsānīti chapaṇṇāsādhikāni. Gatamaggassāti yathāvuttasaṅkhyāgatamaggassa paṭilomato saṃkhippamānā anukkamena cattārova honti. Kulavasenāti kaṭṭhamukhādijātivasena.
सकलकाये आसिञ्चित्वा विय ठपितविसाति हि तेसं फुट्ठविसता, वातविसता वुच्चति। एवन्ति ‘‘आसित्तविसा’’तिआदिना। एत्थाति आसीविससद्दे वचनत्थो निरुत्तिनयेन वेदितब्बो। उग्गततेजाति उदग्गतेजा, अत्तनो विसतेजेन नेसं कुरूरदब्बता वा। दुन्निम्मद्दनविसाति मन्तागदेहि अनिम्मद्दनीयविसा। चत्तारो आसीविसाति एत्थ इति-सद्दो आदिअत्थो। तेनेत्थ अवसेसपाळिं सङ्गण्हाति।
Sakalakāye āsiñcitvā viya ṭhapitavisāti hi tesaṃ phuṭṭhavisatā, vātavisatā vuccati. Evanti ‘‘āsittavisā’’tiādinā. Etthāti āsīvisasadde vacanattho niruttinayena veditabbo. Uggatatejāti udaggatejā, attano visatejena nesaṃ kurūradabbatā vā. Dunnimmaddanavisāti mantāgadehi animmaddanīyavisā. Cattāro āsīvisāti ettha iti-saddo ādiattho. Tenettha avasesapāḷiṃ saṅgaṇhāti.
आसीविसेसूति इमे आसीविसा दट्ठविसा एवाति वेदितब्बा। सरीरट्ठकेसुयेवाति तेन पुरिसेन तेसं कस्सचि अनिट्ठस्स अकतत्ता आयुसेसस्स च विज्जमानत्ता नं न दंसिंसूति दट्ठब्बं। पुच्छि यथाभूतं पवेदेतुकामो। दुरुपट्ठाहाति दुरुपट्ठाना। सोत्थिमग्गोति सोत्थिभावस्स उपायो।
Āsīvisesūti ime āsīvisā daṭṭhavisā evāti veditabbā. Sarīraṭṭhakesuyevāti tena purisena tesaṃ kassaci aniṭṭhassa akatattā āyusesassa ca vijjamānattā naṃ na daṃsiṃsūti daṭṭhabbaṃ. Pucchi yathābhūtaṃ pavedetukāmo. Durupaṭṭhāhāti durupaṭṭhānā. Sotthimaggoti sotthibhāvassa upāyo.
अन्तरचरोति अन्तरं चरो सुखसत्तु विस्सासघाती। तेनाह ‘‘वधको’’ति। इदानि तासं पेसने कारणं दस्सेतुं ‘‘पठम’’न्तिआदि वुत्तं। अभिमुखगतं विय अभिमुखगतं। ईदिसीपि हि वचोयुत्ति लोके निरूपीयति सन्तियं पुरिसं ठपेतीति विय। तस्मा अभिमुखगतन्ति अभिमुखं तेन सम्पत्तन्ति अत्थो। वङ्कसण्ठानं फलकं रुक्खमूले आगतागतानं निसीदनत्थाय अत्थतं।
Antaracaroti antaraṃ caro sukhasattu vissāsaghātī. Tenāha ‘‘vadhako’’ti. Idāni tāsaṃ pesane kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘paṭhama’’ntiādi vuttaṃ. Abhimukhagataṃ viya abhimukhagataṃ. Īdisīpi hi vacoyutti loke nirūpīyati santiyaṃ purisaṃ ṭhapetīti viya. Tasmā abhimukhagatanti abhimukhaṃ tena sampattanti attho. Vaṅkasaṇṭhānaṃ phalakaṃ rukkhamūle āgatāgatānaṃ nisīdanatthāya atthataṃ.
अरित्तहत्थो पुरिसो सन्तारेति एतायाति सन्तारणी। ओरिमतीरतो उत्तरणाय सेतु उत्तरसेतु। एकेन द्वीहि वा गन्तब्बो रुक्खमयो सेतु रुक्खसेतु। जङ्घसत्थेन गमनयोग्गो सेतु जङ्घसेतु। सकटेन गन्तुं सक्कुणेय्यो सकटसेतु। न खो एस ब्राह्मणो परमत्थतो। तदत्थो पन एकदेसेन सम्भवतीति तथा वुत्तन्ति दस्सेन्तो ‘‘एत्तकानं पच्चत्थिकानं बाहितत्ता’’ति आह। देसनन्ति उद्देसदेसनं। विनिवत्तेन्तोति पटिसंहरन्तो। न लद्धो वतासीति न लद्धो वत आसि।
Arittahattho puriso santāreti etāyāti santāraṇī. Orimatīrato uttaraṇāya setu uttarasetu. Ekena dvīhi vā gantabbo rukkhamayo setu rukkhasetu. Jaṅghasatthena gamanayoggo setu jaṅghasetu. Sakaṭena gantuṃ sakkuṇeyyo sakaṭasetu. Na kho esa brāhmaṇo paramatthato. Tadattho pana ekadesena sambhavatīti tathā vuttanti dassento ‘‘ettakānaṃ paccatthikānaṃ bāhitattā’’ti āha. Desananti uddesadesanaṃ. Vinivattentoti paṭisaṃharanto. Na laddho vatāsīti na laddho vata āsi.
राजा विय कम्मं सत्तेसु इस्सरियस्स वत्तापनतो। राजा…पे॰… पुथुज्जनो वट्टदुक्खसङ्खातापराधताय। ञाणपलायनेनाति महाभूतेहि निब्बिन्दित्वा विरज्जित्वा विमुच्चितुकामतावसेन उप्पन्नञाणपलायने मग्गाधिगमसिद्धेनेव ञाणपलायनेन। एवञ्हेत्थ उपमासंसन्दनं मत्थकं पापितमेव होति।
Rājā viya kammaṃ sattesu issariyassa vattāpanato. Rājā…pe… puthujjano vaṭṭadukkhasaṅkhātāparādhatāya. Ñāṇapalāyanenāti mahābhūtehi nibbinditvā virajjitvā vimuccitukāmatāvasena uppannañāṇapalāyane maggādhigamasiddheneva ñāṇapalāyanena. Evañhettha upamāsaṃsandanaṃ matthakaṃ pāpitameva hoti.
यथेव हीतिआदिना एकदेसनासमुदायस्स निदस्सनं आरद्धं। यथावुत्तवचनं अट्ठकथाचरियानं वचनेन समत्थेति ‘‘पत्थद्धो भवती’’तिआदिना। तत्थ कट्ठमुखेन वाति वा-सद्दो उपमत्थो। यथा कट्ठमुखेन सप्पेन दट्ठो पत्थद्धो होति, एवं पथवीधातुप्पकोपेन सो कायो कट्ठमुखेव होति, कट्ठमुखगतो विय पत्थद्धो होतीति अत्थो। अथ वा वा-सद्दो अवधारणत्थो। सो ‘‘पथवीधातुपकोपेन वा’’ति एवं आनेत्वा सम्बन्धितब्बो। अयञ्हेत्थ अत्थो – कट्ठमुखेन दट्ठोपि कायो पथवीधातुप्पकोपेनेव पत्थद्धो होति, तस्मा पथवीधातुया अवियुत्तो सो कायो सब्बदा कट्ठमुखगतो विय होतीति। वा-सद्दो वा अनियमत्थो। तत्रायमत्थो – कट्ठमुखेन दट्ठो कायो पत्थद्धो होति वा, न वा मन्तागदवसेन। पथवीधातुप्पकोपेन पन मन्तागदरहितो सो कायो कट्ठमुखगतो विय होति एकन्तपत्थद्धोति। तत्थ कायोति पकतिकायो। पूतिकोति कुथितो। सन्तत्तोति सब्बसो तत्तो महादाहप्पत्तो। सञ्छिन्नोति सब्बसो छिन्नो चुण्णविचुण्णभूतो। यदा कायो पत्थद्धादिभावप्पत्तो होति, तदा पुरिसो कट्ठमुखादिसप्पस्स मुखे वत्तमानो विय होतीति अत्थो।
Yatheva hītiādinā ekadesanāsamudāyassa nidassanaṃ āraddhaṃ. Yathāvuttavacanaṃ aṭṭhakathācariyānaṃ vacanena samattheti ‘‘patthaddho bhavatī’’tiādinā. Tattha kaṭṭhamukhena vāti vā-saddo upamattho. Yathā kaṭṭhamukhena sappena daṭṭho patthaddho hoti, evaṃ pathavīdhātuppakopena so kāyo kaṭṭhamukheva hoti, kaṭṭhamukhagato viya patthaddho hotīti attho. Atha vā vā-saddo avadhāraṇattho. So ‘‘pathavīdhātupakopena vā’’ti evaṃ ānetvā sambandhitabbo. Ayañhettha attho – kaṭṭhamukhena daṭṭhopi kāyo pathavīdhātuppakopeneva patthaddho hoti, tasmā pathavīdhātuyā aviyutto so kāyo sabbadā kaṭṭhamukhagato viya hotīti. Vā-saddo vā aniyamattho. Tatrāyamattho – kaṭṭhamukhena daṭṭho kāyo patthaddho hoti vā, na vā mantāgadavasena. Pathavīdhātuppakopena pana mantāgadarahito so kāyo kaṭṭhamukhagato viya hoti ekantapatthaddhoti. Tattha kāyoti pakatikāyo. Pūtikoti kuthito. Santattoti sabbaso tatto mahādāhappatto. Sañchinnoti sabbaso chinno cuṇṇavicuṇṇabhūto. Yadā kāyo patthaddhādibhāvappatto hoti, tadā puriso kaṭṭhamukhādisappassa mukhe vattamāno viya hotīti attho.
विसेसतोति कट्ठमुखादिविसेसतो च पथवीआदिविसेसतो च। अनत्थग्गहणतोतिआदि अचेतनेसुपि भूतेसु सचेतनेसु विय अनत्थादीनं पच्चक्खताय निब्बेदजननत्थं आरद्धं। तत्थ आसयतोति पवत्तिट्ठानतो। एतेसन्ति महाभूतानं। सदिसताति वम्मिकासयसुसिरगहनसङ्कारट्ठानासयताय च सदिसता।
Visesatoti kaṭṭhamukhādivisesato ca pathavīādivisesato ca. Anatthaggahaṇatotiādi acetanesupi bhūtesu sacetanesu viya anatthādīnaṃ paccakkhatāya nibbedajananatthaṃ āraddhaṃ. Tattha āsayatoti pavattiṭṭhānato. Etesanti mahābhūtānaṃ. Sadisatāti vammikāsayasusiragahanasaṅkāraṭṭhānāsayatāya ca sadisatā.
पच्चत्तलक्खणवसेनाति विसुं विसुं लक्खणवसेन। पथवीआदीनं कक्खळभावादि, तंसमङ्गिनो पुग्गलस्स कक्खळभावापादनादिना विकारुप्पादनतो विसवेगविकारतो सदिसता वेदितब्बा।
Paccattalakkhaṇavasenāti visuṃ visuṃ lakkhaṇavasena. Pathavīādīnaṃ kakkhaḷabhāvādi, taṃsamaṅgino puggalassa kakkhaḷabhāvāpādanādinā vikāruppādanato visavegavikārato sadisatā veditabbā.
अनत्थाति ब्यसना। ब्याधिन्ति कुट्ठादिब्याधिं। भवे जाताभिनन्दिनोति भवेसु जातिया अभिनन्दनसीला। पञ्चवोकारे हि जातिया अभिनन्दना नाम महाभूताभिनन्दना एव।
Anatthāti byasanā. Byādhinti kuṭṭhādibyādhiṃ. Bhave jātābhinandinoti bhavesu jātiyā abhinandanasīlā. Pañcavokāre hi jātiyā abhinandanā nāma mahābhūtābhinandanā eva.
दुरुपट्ठानतरानीति दुप्पटिकारतरानि। दुरासदाति दुरुपसङ्कमना। ‘‘उपट्ठामी’’ति उपसङ्कमितुं न सक्कोन्ति। परिजानाम कम्मनामानि, उपकारा नाम नत्थि। अनन्तदोसूपद्दवतोति अपरिमाणदोसूपद्दवहेतुतो। एकपक्खलन्ति एकदुक्खं।
Durupaṭṭhānatarānīti duppaṭikāratarāni. Durāsadāti durupasaṅkamanā. ‘‘Upaṭṭhāmī’’ti upasaṅkamituṃ na sakkonti. Parijānāma kammanāmāni, upakārā nāma natthi. Anantadosūpaddavatoti aparimāṇadosūpaddavahetuto. Ekapakkhalanti ekadukkhaṃ.
रूपक्खन्धो भिज्जमानो चत्तारो अरूपक्खन्धे गहेत्वाव भिज्जति अरूपक्खन्धानं एकनिरोधत्ता। वत्थुरूपम्पि गहेत्वाव भिज्जन्ति पञ्चवोकारे अरूपक्खन्धेसु भिन्नेसु रूपक्खन्धस्स अवट्ठानाभावतो। एत्तावताति लोभुप्पादनमत्तेन। पञ्ञा नाम अत्तभावे उत्तमङ्गं पञ्ञुत्तरत्ता कुसलधम्मानं, सति च किलेसुप्पत्तियं पञ्ञाय अनुप्पज्जनतो वुत्तं – ‘‘एत्तावता पञ्ञासीसं पतितं नाम होती’’ति। योनियो उपनेति तदुपगस्स कम्मपच्चयस्स भावे। ‘‘जातिभयं, जराभयं, मरणभयं, चोरभय’’न्तिआदिना आगतानि पञ्चवीसति महाभयानि, ‘‘हत्थम्पि छिन्दती’’तिआदिना आगतानि द्वत्तिंस कम्मकारणानि आगतानेव होन्ति कारणस्स समवट्ठितत्ता। नन्दीरागो सङ्खारक्खन्धोति सङ्खारक्खन्धपरियापन्नत्ता वुत्तं।
Rūpakkhandhobhijjamāno cattāro arūpakkhandhe gahetvāva bhijjati arūpakkhandhānaṃ ekanirodhattā. Vatthurūpampi gahetvāva bhijjanti pañcavokāre arūpakkhandhesu bhinnesu rūpakkhandhassa avaṭṭhānābhāvato. Ettāvatāti lobhuppādanamattena. Paññā nāma attabhāve uttamaṅgaṃ paññuttarattā kusaladhammānaṃ, sati ca kilesuppattiyaṃ paññāya anuppajjanato vuttaṃ – ‘‘ettāvatā paññāsīsaṃ patitaṃ nāma hotī’’ti. Yoniyo upaneti tadupagassa kammapaccayassa bhāve. ‘‘Jātibhayaṃ, jarābhayaṃ, maraṇabhayaṃ, corabhaya’’ntiādinā āgatāni pañcavīsati mahābhayāni, ‘‘hatthampi chindatī’’tiādinā āgatāni dvattiṃsa kammakāraṇāni āgatāneva honti kāraṇassa samavaṭṭhitattā. Nandīrāgo saṅkhārakkhandhoti saṅkhārakkhandhapariyāpannattā vuttaṃ.
पाळियंयेव आगता ‘‘चक्खुतो चेपि नं, भिक्खवे’’तिआदिना। किञ्चि अलभित्वाति तस्मिं सुञ्ञगामे चोरानं गय्हूपगस्स अलाभवचनेनेव तस्स पुरिसस्स अत्तनो पटिसरणस्स अलाभो वुत्तो एव होतीति न उद्धटो, पुरिसट्ठानियो भिक्खु, चोरा पन बाहिरायतनट्ठानिया। अभिनिविसित्वाति विपस्सनाभिनिवेसं कत्वा। अज्झत्तिकायतनवसेन देसनाय आगतत्ता वुत्तं ‘‘उपादारूपकम्मट्ठानवसेना’’ति।
Pāḷiyaṃyeva āgatā ‘‘cakkhuto cepi naṃ, bhikkhave’’tiādinā. Kiñci alabhitvāti tasmiṃ suññagāme corānaṃ gayhūpagassa alābhavacaneneva tassa purisassa attano paṭisaraṇassa alābho vutto eva hotīti na uddhaṭo, purisaṭṭhāniyo bhikkhu, corā pana bāhirāyatanaṭṭhāniyā. Abhinivisitvāti vipassanābhinivesaṃ katvā. Ajjhattikāyatanavasena desanāya āgatattā vuttaṃ ‘‘upādārūpakammaṭṭhānavasenā’’ti.
बाहिरानन्ति बाहिरायतनानं। पञ्च किच्चानीति चोरेहि तदा कातब्बानि पञ्च किच्चानि। हत्थसारन्ति अत्तनो सन्तके हत्थेहि गहेतब्बसारभण्डं। पातनादिवसेन हत्थपरामासं करोन्ति। पहारठानेति पहटट्ठाने। ठानसो तस्मिं एव खणेति वदन्ति। अत्तनो सुखावहं कुसलधम्मं पहाय दुक्खावहेन अकुसलेन समङ्गिता सुखावहं भण्डं पहाय बहि निक्खमनं वियाति वुत्तं सुखनिस्सयत्ता तस्स। हत्थपरा…पे॰… आपज्जनकालो गुणसरीरस्स तदा पमादेन बाधितत्ता। पहार…पे॰… कालो ततो दळ्हतरं गुणसरीरस्स बाधितत्ता। पहारं…पे॰… अस्समणकालो गुणसरीरस्स मरणप्पत्तिसदिसत्ता। अवसेसजनस्स दासपरिभोगेन परिभुञ्जितब्बता अञ्ञथत्तप्पत्तिगिहिभावापत्तिया निदस्सनभावेन वुत्ता। यं ‘‘छसु द्वारेसु आरम्मणे आपाथगते’’ति वुत्तं, तमेव आरम्मणं निस्साय सम्परायिको दुक्खक्खन्धो वेदितब्बोति योजना।
Bāhirānanti bāhirāyatanānaṃ. Pañca kiccānīti corehi tadā kātabbāni pañca kiccāni. Hatthasāranti attano santake hatthehi gahetabbasārabhaṇḍaṃ. Pātanādivasena hatthaparāmāsaṃ karonti. Pahāraṭhāneti pahaṭaṭṭhāne. Ṭhānaso tasmiṃ eva khaṇeti vadanti. Attano sukhāvahaṃ kusaladhammaṃ pahāya dukkhāvahena akusalena samaṅgitā sukhāvahaṃ bhaṇḍaṃ pahāya bahi nikkhamanaṃ viyāti vuttaṃ sukhanissayattā tassa. Hatthaparā…pe… āpajjanakālo guṇasarīrassa tadā pamādena bādhitattā. Pahāra…pe… kālo tato daḷhataraṃ guṇasarīrassa bādhitattā. Pahāraṃ…pe… assamaṇakālo guṇasarīrassa maraṇappattisadisattā. Avasesajanassa dāsaparibhogena paribhuñjitabbatā aññathattappattigihibhāvāpattiyā nidassanabhāvena vuttā. Yaṃ ‘‘chasu dvāresu ārammaṇe āpāthagate’’ti vuttaṃ, tameva ārammaṇaṃ nissāya samparāyiko dukkhakkhandho veditabboti yojanā.
रूपादीनीति रूपसद्दगन्धरसानि। तेसन्ति यथावुत्तभूतुपादारूपानं। लहुतादिवसेनाति तेसं लहुतादिवसेन। दुरुत्तरणट्ठोति उत्तरितुं असक्कुणेय्यभावो ओघट्ठो। वुत्तनयेनाति ‘‘सम्पयुत्ता वेदना वेदनाक्खन्धो’’तिआदिना वुत्तनयेन। चतुमहाभूतादीहीति आदिसद्देन उपादानक्खन्धादीनं गहणं। चित्तकिरियदस्सनत्थन्ति चित्तपयोगदस्सनत्थं। वुत्तवायाममेवाति ‘‘सम्मावायामो’’ति यो अरियमग्गे वुत्तो। भद्देकरत्तादीनीति ‘‘अज्जेव किच्चं आतप्प’’न्तिआदिना (म॰ नि॰ ३.२७२, २७५, २७६) वुत्तानि भद्देकरत्तसुत्तादीनि।
Rūpādīnīti rūpasaddagandharasāni. Tesanti yathāvuttabhūtupādārūpānaṃ. Lahutādivasenāti tesaṃ lahutādivasena. Duruttaraṇaṭṭhoti uttarituṃ asakkuṇeyyabhāvo oghaṭṭho. Vuttanayenāti ‘‘sampayuttā vedanā vedanākkhandho’’tiādinā vuttanayena. Catumahābhūtādīhīti ādisaddena upādānakkhandhādīnaṃ gahaṇaṃ. Cittakiriyadassanatthanti cittapayogadassanatthaṃ. Vuttavāyāmamevāti ‘‘sammāvāyāmo’’ti yo ariyamagge vutto. Bhaddekarattādīnīti ‘‘ajjeva kiccaṃ ātappa’’ntiādinā (ma. ni. 3.272, 275, 276) vuttāni bhaddekarattasuttādīni.
कुण्ठपादोति छिन्नपादोव हुत्वा गतिविकलो। मानसं बन्धतीति तस्मिं चित्ते किच्चं निबन्धति। ‘‘अयं अरियमग्गो मय्हं ओघुत्तरनुपायो’’ति तत्थ चित्तस्स सन्निट्ठानं पुन तत्थ पवत्तनं वीरियारम्भो चित्तबन्धनं।
Kuṇṭhapādoti chinnapādova hutvā gativikalo. Mānasaṃ bandhatīti tasmiṃ citte kiccaṃ nibandhati. ‘‘Ayaṃ ariyamaggo mayhaṃ oghuttaranupāyo’’ti tattha cittassa sanniṭṭhānaṃ puna tattha pavattanaṃ vīriyārambho cittabandhanaṃ.
तस्स नामरूपस्स इमे नन्दीरागादयो तण्हाविज्जादयोति कत्वा पच्चयो धम्मायतनेकदेसो। अरियमग्गनिब्बानतण्हावज्जो इध धम्मायतनेकदेसोति च। सोळसहाकारेहीति पीळनादीहि सोळसहि आकारेहि। सतिपट्ठानविभङ्गे आगतनयेन सट्ठिनयसहस्सेहि। देसनापरियोसाने…पे॰… पतिट्ठहिंसूति विपञ्चितञ्ञू एवेत्थ गहणवसेन अधिगतविसेसा परिच्छिन्दिता। ते हि तदा धम्मपटिग्गाहकभावेन सत्थु सन्तिके सन्निसिन्ना। उग्घटितञ्ञूनं पन नेय्यानञ्च विसेसाधिगमो अट्ठकथायं न रुळ्होति इध न गहितोति।
Tassa nāmarūpassa ime nandīrāgādayo taṇhāvijjādayoti katvā paccayo dhammāyatanekadeso. Ariyamagganibbānataṇhāvajjo idha dhammāyatanekadesoti ca. Soḷasahākārehīti pīḷanādīhi soḷasahi ākārehi. Satipaṭṭhānavibhaṅge āgatanayena saṭṭhinayasahassehi. Desanāpariyosāne…pe… patiṭṭhahiṃsūti vipañcitaññū evettha gahaṇavasena adhigatavisesā paricchinditā. Te hi tadā dhammapaṭiggāhakabhāvena satthu santike sannisinnā. Ugghaṭitaññūnaṃ pana neyyānañca visesādhigamo aṭṭhakathāyaṃ na ruḷhoti idha na gahitoti.
आसीविसोपमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Āsīvisopamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. आसीविसोपमसुत्तं • 1. Āsīvisopamasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १. आसीविसोपमसुत्तवण्णना • 1. Āsīvisopamasuttavaṇṇanā
