| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
೨. ದಿಟ್ಠಿಕಥಾ
2. Diṭṭhikathā
೧. ಅಸ್ಸಾದದಿಟ್ಠಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
1. Assādadiṭṭhiniddesavaṇṇanā
೧೨೨. ಇದಾನಿ ಞಾಣಕಥಾನನ್ತರಂ ಕಥಿತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಕಥಾಯ ಅನುಪುಬ್ಬಅನುವಣ್ಣನಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ। ಅಯಞ್ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಕಥಾ ಞಾಣಕಥಾಯ ಕತಞಾಣಪರಿಚಯಸ್ಸ ಸಮಧಿಗತಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಮಲವಿಸೋಧನಾ ಸುಕರಾ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಚ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಾ ಹೋತೀತಿ ಞಾಣಕಥಾನನ್ತರಂ ಕಥಿತಾ। ತತ್ಥ ಕಾ ದಿಟ್ಠೀತಿಆದಿಕಾ ಪುಚ್ಛಾ। ಕಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಪರಾಮಾಸೋ ದಿಟ್ಠೀತಿಆದಿಕಂ ಪುಚ್ಛಿತಪುಚ್ಛಾಯ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ। ಕಥಂ ಅಭಿನಿವೇಸಪರಾಮಾಸೋ ದಿಟ್ಠೀತಿಆದಿಕೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರನಿದ್ದೇಸೋ, ಸಬ್ಬಾವ ತಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಅಸ್ಸಾದದಿಟ್ಠಿಯೋತಿಆದಿಕಾ ದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತಸಂಸನ್ದನಾತಿ ಏವಮಿಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಪರಿಚ್ಛೇದಾ। ತತ್ಥ ಪುಚ್ಛಾಪರಿಚ್ಛೇದೇ ತಾವ ಕಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಧಮ್ಮಪುಚ್ಛಾ, ಸಭಾವಪುಚ್ಛಾ। ಕತಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಹೇತುಪುಚ್ಛಾ ಪಚ್ಚಯಪುಚ್ಛಾ, ಕಿತ್ತಕಾನಿ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಕಾರಣಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕತಿ ದಿಟ್ಠಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಸಮುದಾಚಾರಪುಚ್ಛಾ ವಿಕಾರಪುಚ್ಛಾ। ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಏವ ಹಿ ಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯೋನನ್ಧನ್ತಿಯೋ ಉಟ್ಠಹನ್ತೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ಕತಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋತಿ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಸಙ್ಖಾಪುಚ್ಛಾ ಗಣನಾಪುಚ್ಛಾ। ಕತಿ ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸಾತಿ ವತ್ಥುಪ್ಪಭೇದವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣನಾನತ್ತವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಭೇದಪುಚ್ಛಾ। ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಏವ ಹಿ ತಂ ತಂ ವತ್ಥುಂ ತಂ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತಿ ಪರಾಮಸನ್ತೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಕತಮೋ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಸಮುಗ್ಘಾತೋತಿ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಪುಚ್ಛಾ ಪಹಾನೂಪಾಯಪುಚ್ಛಾ। ದಿಟ್ಠಿಕಾರಣಾನಿ ಹಿ ಖನ್ಧಾದೀನಿ ದಿಟ್ಠಿಸಮುಗ್ಘಾತೇನ ತಾಸಂ ಕಾರಣಾನಿ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಾನಿ ಚ ಕಾರಣಾನಿ ಸಮುಗ್ಘಾತಿತಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾನಿ ಸಮ್ಮಾ ಭುಸಂ ಹಞ್ಞನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಸಮುಗ್ಘಾತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
122. Idāni ñāṇakathānantaraṃ kathitāya diṭṭhikathāya anupubbaanuvaṇṇanā anuppattā. Ayañhi diṭṭhikathā ñāṇakathāya katañāṇaparicayassa samadhigatasammādiṭṭhissa micchādiṭṭhimalavisodhanā sukarā hoti, sammādiṭṭhi ca suparisuddhā hotīti ñāṇakathānantaraṃ kathitā. Tattha kā diṭṭhītiādikā pucchā. Kā diṭṭhīti abhinivesaparāmāso diṭṭhītiādikaṃ pucchitapucchāya vissajjanaṃ. Kathaṃ abhinivesaparāmāso diṭṭhītiādiko vissajjitavissajjanassa vitthāraniddeso, sabbāva tā diṭṭhiyo assādadiṭṭhiyotiādikā diṭṭhisuttasaṃsandanāti evamime cattāro paricchedā. Tattha pucchāparicchede tāva kā diṭṭhīti dhammapucchā, sabhāvapucchā. Kati diṭṭhiṭṭhānānīti hetupucchā paccayapucchā, kittakāni diṭṭhīnaṃ kāraṇānīti attho. Kati diṭṭhipariyuṭṭhānānīti samudācārapucchā vikārapucchā. Diṭṭhiyo eva hi samudācāravasena cittaṃ pariyonandhantiyo uṭṭhahantīti diṭṭhipariyuṭṭhānāni nāma honti. Kati diṭṭhiyoti diṭṭhīnaṃ saṅkhāpucchā gaṇanāpucchā. Kati diṭṭhābhinivesāti vatthuppabhedavasena ārammaṇanānattavasena diṭṭhippabhedapucchā. Diṭṭhiyo eva hi taṃ taṃ vatthuṃ taṃ taṃ ārammaṇaṃ abhinivisanti parāmasantīti diṭṭhiparāmāsāti vuccanti. Katamo diṭṭhiṭṭhānasamugghātoti diṭṭhīnaṃ paṭipakkhapucchā pahānūpāyapucchā. Diṭṭhikāraṇāni hi khandhādīni diṭṭhisamugghātena tāsaṃ kāraṇāni na hontīti tāni ca kāraṇāni samugghātitāni nāma honti. Tasmā diṭṭhiṭṭhānāni sammā bhusaṃ haññanti etenāti diṭṭhiṭṭhānasamugghātoti vuccati.
ಇದಾನಿ ಏತಾಸಂ ಛನ್ನಂ ಪುಚ್ಛಾನಂ ಕಾ ದಿಟ್ಠೀತಿಆದೀನಿ ಛ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ। ತತ್ಥ ಕಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬಪುಚ್ಛಾ। ಅಭಿನಿವೇಸಪರಾಮಾಸೋ ದಿಟ್ಠೀತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ। ಸಾ ಪನ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಕೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ ಪತಿಟ್ಠಹತಿ ದಳ್ಹಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಅಭಿನಿವೇಸೋ। ಅನಿಚ್ಚಾದಿಆಕಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿವಸೇನ ವತ್ತಮಾನೋ ಪರತೋ ಆಮಸತಿ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಪರಾಮಾಸೋ। ಅಥ ವಾ ನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿಕಂ ಪರಂ ಉತ್ತಮಂ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಆಮಸತಿ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಪರಾಮಾಸೋ, ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಚ ಸೋ ಪರಾಮಾಸೋ ಚಾತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಪರಾಮಾಸೋ। ಏವಂಪಕಾರೋ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಕಿಚ್ಚತೋ ದಿಟ್ಠಿಸಭಾವಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ। ತೀಣಿ ಸತನ್ತಿ ತೀಣಿ ಸತಾನಿ, ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಕತೋ। ಕತಮೋ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಸಮುಗ್ಘಾತೋತಿ ಪುಚ್ಛಂ ಅನುದ್ಧರಿತ್ವಾವ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಸಮುಗ್ಘಾತೋತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಕತಂ।
Idāni etāsaṃ channaṃ pucchānaṃ kā diṭṭhītiādīni cha vissajjanāni. Tattha kā diṭṭhīti vissajjetabbapucchā. Abhinivesaparāmāso diṭṭhīti vissajjanaṃ. Sā pana aniccādike vatthusmiṃ niccādivasena abhinivisati patiṭṭhahati daḷhaṃ gaṇhātīti abhiniveso. Aniccādiākāraṃ atikkamitvā niccantiādivasena vattamāno parato āmasati gaṇhātīti parāmāso. Atha vā niccantiādikaṃ paraṃ uttamaṃ saccanti āmasati gaṇhātīti parāmāso, abhiniveso ca so parāmāso cāti abhinivesaparāmāso. Evaṃpakāro diṭṭhīti kiccato diṭṭhisabhāvaṃ vissajjeti. Tīṇi satanti tīṇi satāni, vacanavipallāso kato. Katamo diṭṭhiṭṭhānasamugghātoti pucchaṃ anuddharitvāva sotāpattimaggo diṭṭhiṭṭhānasamugghātoti vissajjanaṃ kataṃ.
೧೨೩. ಇದಾನಿ ಕಥಂ ಅಭಿನಿವೇಸಪರಾಮಾಸೋತಿಆದಿ ವಿತ್ಥಾರನಿದ್ದೇಸೋ। ತತ್ಥ ರೂಪನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವೇಸಪರಾಮಾಸೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ರೂಪನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ರೂಪುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೋ ಕಸಿಣರೂಪಞ್ಚ। ‘‘ಏತಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಪರಾಮಾಸೋ ದಿಟ್ಠಿ, ‘‘ಏಸೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಪರಾಮಾಸೋ ದಿಟ್ಠಿ, ‘‘ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಪರಾಮಾಸೋ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಏತನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞವಚನಂ। ತೇನೇವ ‘‘ವೇದನಂ ಏತಂ ಮಮ, ಸಙ್ಖಾರೇ ಏತಂ ಮಮಾ’’ತಿ ನಪುಂಸಕವಚನಂ ಏಕವಚನಞ್ಚ ಕತಂ। ಏಸೋತಿ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೇಕವಚನಂ ಕತಂ। ಏತಂ ಮಮಾತಿ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಮೂಲಿಕಾ ದಿಟ್ಠಿ। ಏಸೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಮೂಲಿಕಾ ದಿಟ್ಠಿ। ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ ಏವ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಏತಂ ಮಮಾತಿ ಮಮಂಕಾರಕಪ್ಪನಾ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಅಹಂಕಾರಕಪ್ಪನಾ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಅಹಂಕಾರಮಮಂಕಾರಕಪ್ಪಿತೋ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಚ, ತಥಾ ಯಥಾಕ್ಕಮೇನೇವ ತಣ್ಹಾಮೂಲನಿವೇಸೋ ಮಾನಪಗ್ಗಾಹೋ, ತಣ್ಹಾಮೂಲನಿವಿಟ್ಠೋ ಮಾನಪಗ್ಗಹಿತೋ, ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಚ, ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಾದಸ್ಸನಂ, ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಾದಸ್ಸನಂ, ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ತಿಲಕ್ಖಣಾದಸ್ಸನಹೇತುಕೋ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಚ, ದುಕ್ಖೇ ಅಸುಭೇ ಚ ಸುಖಂ ಸುಭನ್ತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸಗತಸ್ಸ, ಅನಿಚ್ಚೇ ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸಗತಸ್ಸ, ಚತುಬ್ಬಿಧವಿಪಲ್ಲಾಸಗತಸ್ಸ ಚ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಚ, ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಸ್ಸ ಆಕಾರಕಪ್ಪನಾ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಸ್ಸ ಅನಾಗತಪಟಿಲಾಭಕಪ್ಪನಾ, ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಕಪ್ಪನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಚ, ನನ್ದಿಯಾ ಅತೀತಮನ್ವಾಗಮೇತಿ, ನನ್ದಿಯಾ ಅನಾಗತಂ ಪಟಿಕಙ್ಖತಿ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಂಹೀರತಿ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಚ, ಪುಬ್ಬನ್ತೇ ಅಞ್ಞಾಣಹೇತುಕಾ ದಿಟ್ಠಿ, ಅಪರನ್ತೇ ಅಞ್ಞಾಣಹೇತುಕಾ ದಿಟ್ಠಿ, ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತೇ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಞ್ಞಾಣಹೇತುಕೋ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸೋ’’ತಿ ಚ ಏತೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಚನಾನಂ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ।
123. Idāni kathaṃ abhinivesaparāmāsotiādi vitthāraniddeso. Tattha rūpanti upayogavacanaṃ. Rūpaṃ abhinivesaparāmāsoti sambandho. Rūpanti cettha rūpupādānakkhandho kasiṇarūpañca. ‘‘Etaṃ mamā’’ti abhinivesaparāmāso diṭṭhi, ‘‘esohamasmī’’ti abhinivesaparāmāso diṭṭhi, ‘‘eso me attā’’ti abhinivesaparāmāso diṭṭhīti paccekaṃ yojetabbaṃ. Etanti sāmaññavacanaṃ. Teneva ‘‘vedanaṃ etaṃ mama, saṅkhāre etaṃ mamā’’ti napuṃsakavacanaṃ ekavacanañca kataṃ. Esoti pana vattabbamapekkhitvā pulliṅgekavacanaṃ kataṃ. Etaṃ mamāti taṇhāmaññanāmūlikā diṭṭhi. Esohamasmīti mānamaññanāmūlikā diṭṭhi. Eso me attāti diṭṭhimaññanā eva. Keci pana ‘‘etaṃ mamāti mamaṃkārakappanā, esohamasmīti ahaṃkārakappanā, eso me attāti ahaṃkāramamaṃkārakappito attābhinivesoti ca, tathā yathākkameneva taṇhāmūlaniveso mānapaggāho, taṇhāmūlaniviṭṭho mānapaggahito, attābhinivesoti ca, saṅkhārānaṃ dukkhalakkhaṇādassanaṃ, saṅkhārānaṃ aniccalakkhaṇādassanaṃ, saṅkhārānaṃ tilakkhaṇādassanahetuko attābhinivesoti ca, dukkhe asubhe ca sukhaṃ subhanti vipallāsagatassa, anicce niccanti vipallāsagatassa, catubbidhavipallāsagatassa ca attābhinivesoti ca, pubbenivāsañāṇassa ākārakappanā, dibbacakkhuñāṇassa anāgatapaṭilābhakappanā, pubbantāparantaidappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu kappanissitassa attābhinivesoti ca, nandiyā atītamanvāgameti, nandiyā anāgataṃ paṭikaṅkhati, paccuppannesu dhammesu saṃhīrati attābhinivesoti ca, pubbante aññāṇahetukā diṭṭhi, aparante aññāṇahetukā diṭṭhi, pubbantāparante idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu aññāṇahetuko attābhiniveso’’ti ca etesaṃ tiṇṇaṃ vacanānaṃ atthaṃ vaṇṇayanti.
ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಪನೇತ್ಥ ಪಠಮಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧವತ್ಥುಕಾ। ತತೋ ಛಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಯತನವಿಞ್ಞಾಣ- ಕಾಯಸಮ್ಫಸ್ಸಕಾಯವೇದನಾಕಾಯಸಞ್ಞಾಕಾಯಚೇತನಾಕಾಯತಣ್ಹಾಕಾಯವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಧಾತುದಸಕಸಿಣ- ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರವತ್ಥುಕಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ವುತ್ತಾ। ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರೇಸು ಚ ಯತ್ಥ ವಿಸುಂ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಸಕಲಸರೀರಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನೇವ ವಿಸುಂ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ವಿಯ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತೋ ದ್ವಾದಸಾಯತನಅಟ್ಠಾರಸಧಾತುಏಕೂನವೀಸತಿಇನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ಯೋಜನಾ ಕತಾ। ತೀಣಿ ಏಕನ್ತಲೋಕುತ್ತರಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ನ ಯೋಜಿತಾನಿ। ನ ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರವತ್ಥುಕಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ಚ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಲೋಕುತ್ತರೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಲೋಕಿಯಾ ಏವ ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧರೂಪಞ್ಚ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಮೇವ। ತತೋ ತೇಧಾತುಕವಸೇನ ನವವಿಧಭವವಸೇನ ಝಾನಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಙ್ಗವಸೇನ ಚ ಯೋಜನಾ ಕತಾ। ಜಾತಿಜರಾಮರಣಾನಂ ವಿಸುಂ ಗಹಣೇ ಪರಿಹಾರೋ ವುತ್ತನಯೋ ಏವ। ಸಬ್ಬಾನಿ ಚೇತಾನಿ ರೂಪಾದಿಕಾನಿ ಜರಾಮರಣನ್ತಾನಿ ಅಟ್ಠನವುತಿಸತಂ ಪದಾನಿ ಭವನ್ತಿ।
Diṭṭhiyo panettha paṭhamaṃ pañcakkhandhavatthukā. Tato chaajjhattikabāhirāyatanaviññāṇa- kāyasamphassakāyavedanākāyasaññākāyacetanākāyataṇhākāyavitakkavicāradhātudasakasiṇa- dvattiṃsākāravatthukā diṭṭhiyo vuttā. Dvattiṃsākāresu ca yattha visuṃ abhiniveso na yujjati, tattha sakalasarīrābhinivesavaseneva visuṃ abhiniveso viya katoti veditabbaṃ. Tato dvādasāyatanaaṭṭhārasadhātuekūnavīsatiindriyavasena yojanā katā. Tīṇi ekantalokuttarindriyāni na yojitāni. Na hi lokuttaravatthukā diṭṭhiyo honti. Sabbatthāpi ca lokiyalokuttaramissesu dhammesu lokuttare ṭhapetvā lokiyā eva gahetabbā. Anindriyabaddharūpañca na gahetabbameva. Tato tedhātukavasena navavidhabhavavasena jhānabrahmavihārasamāpattivasena paṭiccasamuppādaṅgavasena ca yojanā katā. Jātijarāmaraṇānaṃ visuṃ gahaṇe parihāro vuttanayo eva. Sabbāni cetāni rūpādikāni jarāmaraṇantāni aṭṭhanavutisataṃ padāni bhavanti.
೧೨೪. ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನೇಸು ಖನ್ಧಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವೀಸತಿವತ್ಥುಕಾಯಪಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂಯೇವ ವತ್ಥುತ್ತಾ ‘‘ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸಮಾನಾ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸುಯೇವ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಏತೇಸಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೪೭) ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಕಾರಣಂ। ಅವಿಜ್ಜಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅನ್ಧೀಕತಾನಂ ದಿಟ್ಠಿಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ‘‘ಯಾಯಂ, ಭನ್ತೇ, ದಿಟ್ಠಿ ‘ಅಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಸು ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’ತಿ, ಅಯಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ದಿಟ್ಠಿ ಕಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ಮಹತೀ ಖೋ ಏಸಾ, ಕಚ್ಚಾನ, ಧಾತು, ಯದಿದಂ ಅವಿಜ್ಜಾಧಾತು। ಹೀನಂ, ಕಚ್ಚಾನ, ಧಾತುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಹೀನಾ ಸಞ್ಞಾ ಹೀನಾ ದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೯೭) ವಚನತೋ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಕಾರಣಂ। ಫಸ್ಸೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ತೇನ ಫಸ್ಸೇನ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ‘‘ಯೇ ತೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಪುಬ್ಬನ್ತಕಪ್ಪಿಕಾ ಪುಬ್ಬನ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿನೋ ಪುಬ್ಬನ್ತಂ ಆರಬ್ಭ ಅನೇಕವಿಹಿತಾನಿ ಅಧಿವುತ್ತಿಪದಾನಿ ಅಭಿವದನ್ತಿ, ತದಪಿ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೨೩) ವಚನತೋ ಚ ಫಸ್ಸೋ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಕಾರಣಂ। ಸಞ್ಞಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಆಕಾರಮತ್ತಗ್ಗಹಣೇನ ಅಯಾಥಾವಸಭಾವಗಾಹಹೇತುತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾಯ –
124. Diṭṭhiṭṭhānesu khandhāpi diṭṭhiṭṭhānanti vīsativatthukāyapi sakkāyadiṭṭhiyā pañcannaṃ khandhānaṃyeva vatthuttā ‘‘ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā attānaṃ samanupassamānā samanupassanti, sabbe te pañcupādānakkhandhesuyeva samanupassanti, etesaṃ vā aññatara’’nti (saṃ. ni. 3.47) vuttattā ca pañcupādānakkhandhā diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ. Avijjāpi diṭṭhiṭṭhānanti avijjāya andhīkatānaṃ diṭṭhiuppattito ‘‘yāyaṃ, bhante, diṭṭhi ‘asammāsambuddhesu sammāsambuddhā’ti, ayaṃ nu kho, bhante, diṭṭhi kiṃ paṭicca paññāyatīti? Mahatī kho esā, kaccāna, dhātu, yadidaṃ avijjādhātu. Hīnaṃ, kaccāna, dhātuṃ paṭicca uppajjati hīnā saññā hīnā diṭṭhī’’ti (saṃ. ni. 2.97) vacanato ca avijjā diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ. Phassopi diṭṭhiṭṭhānanti tena phassena phuṭṭhassa diṭṭhiuppattito ‘‘ye te, bhikkhave, samaṇabrāhmaṇā pubbantakappikā pubbantānudiṭṭhino pubbantaṃ ārabbha anekavihitāni adhivuttipadāni abhivadanti, tadapi phassapaccayā’’ti (dī. ni. 1.123) vacanato ca phasso diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ. Saññāpi diṭṭhiṭṭhānanti ākāramattaggahaṇena ayāthāvasabhāvagāhahetuttā saññāya –
‘‘ಯಾನಿ ಚ ತೀಣಿ ಯಾನಿ ಚ ಸಟ್ಠಿ, ಸಮಣಪ್ಪವಾದಸಿತಾನಿ ಭೂರಿಪಞ್ಞ।
‘‘Yāni ca tīṇi yāni ca saṭṭhi, samaṇappavādasitāni bhūripañña;
ಸಞ್ಞಕ್ಖರಸಞ್ಞನಿಸ್ಸಿತಾನಿ, ಓಸರಣಾನಿ ವಿನೇಯ್ಯ ಓಘತಮಗಾ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೫೪೩) –
Saññakkharasaññanissitāni, osaraṇāni vineyya oghatamagā’’ti. (su. ni. 543) –
ವಚನತೋ ‘‘ಸಞ್ಞಾನಿದಾನಾ ಹಿ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೮೦; ಮಹಾನಿ॰ ೧೦೯) ವಚನತೋ ಚ ಸಞ್ಞಾ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಕಾರಣಂ। ವಿತಕ್ಕೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಆಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕೇನ ದಿಟ್ಠಿಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ –
Vacanato ‘‘saññānidānā hi papañcasaṅkhā’’ti (su. ni. 880; mahāni. 109) vacanato ca saññā diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ. Vitakkopi diṭṭhiṭṭhānanti ākāraparivitakkena diṭṭhiuppattito –
‘‘ನಹೇವ ಸಚ್ಚಾನಿ ಬಹೂನಿ ನಾನಾ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಞ್ಞಾಯ ನಿಚ್ಚಾನಿ ಲೋಕೇ।
‘‘Naheva saccāni bahūni nānā, aññatra saññāya niccāni loke;
ತಕ್ಕಞ್ಚ ದಿಟ್ಠೀಸು ಪಕಪ್ಪಯಿತ್ವಾ, ಸಚ್ಚಂ ಮುಸಾತಿ ದ್ವಯಧಮ್ಮಮಾಹೂ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೯೨) –
Takkañca diṭṭhīsu pakappayitvā, saccaṃ musāti dvayadhammamāhū’’ti. (su. ni. 892) –
ವಚನತೋ ಚ ವಿತಕ್ಕೋ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಕಾರಣಂ। ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಅಕುಸಲಾನಂ ಅಸಾಧಾರಣಹೇತುತ್ತಾ ‘‘ತಸ್ಸೇವಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಛನ್ನಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಅಞ್ಞತರಾ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯) ವಚನತೋ ಚ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಕಾರಣಂ । ಪಾಪಮಿತ್ತೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪಾಪಮಿತ್ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಆಪಜ್ಜನೇನ ದಿಟ್ಠಿಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ‘‘ಬಾಹಿರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಕರಿತ್ವಾ ನ ಅಞ್ಞಂ ಏಕಙ್ಗಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯಂ ಏವಂ ಮಹತೋ ಅನತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ। ಯಥಯಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಾಪಮಿತ್ತತಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೦) ವಚನತೋ ಚ ಪಾಪಮಿತ್ತೋ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಕಾರಣಂ। ಪರತೋಪಿ ಘೋಸೋ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ದುರಕ್ಖಾತಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನ ದಿಟ್ಠಿಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಹೇತೂ ದ್ವೇ ಪಚ್ಚಯಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಪರತೋ ಚ ಘೋಸೋ ಅಯೋನಿಸೋ ಚ ಮನಸಿಕಾರೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨೬) ವಚನತೋ ಚ ಪರತೋ ಘೋಸೋ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕತೋ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪಟಿಸಞ್ಞುತ್ತಕಥಾ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಕಾರಣಂ।
Vacanato ca vitakko diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ. Ayonisomanasikāropi diṭṭhiṭṭhānanti ayoniso manasikārassa akusalānaṃ asādhāraṇahetuttā ‘‘tassevaṃ ayoniso manasikaroto channaṃ diṭṭhīnaṃ aññatarā diṭṭhi uppajjatī’’ti (ma. ni. 1.19) vacanato ca ayoniso manasikāro diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ . Pāpamittopi diṭṭhiṭṭhānanti pāpamittassa diṭṭhānugatiāpajjanena diṭṭhiuppattito ‘‘bāhiraṃ, bhikkhave, aṅganti karitvā na aññaṃ ekaṅgampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ mahato anatthāya saṃvattati. Yathayidaṃ, bhikkhave, pāpamittatā’’ti (a. ni. 1.110) vacanato ca pāpamitto diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ. Paratopi ghoso diṭṭhiṭṭhānanti durakkhātadhammassavanena diṭṭhiuppattito ‘‘dveme, bhikkhave, hetū dve paccayā micchādiṭṭhiyā uppādāya parato ca ghoso ayoniso ca manasikāro’’ti (a. ni. 2.126) vacanato ca parato ghoso micchādiṭṭhikato micchādiṭṭhipaṭisaññuttakathā diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ.
ಇದಾನಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ಖನ್ಧಾ ಹೇತು ಖನ್ಧಾ ಪಚ್ಚಯೋತಿಆದಿಮಾಹ। ಖನ್ಧಾ ಏವ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಉಪಾದಾಯ, ಜನಕಹೇತು ಚೇವ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಪಚ್ಚಯೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮುಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನಾತಿ ಸಮುಟ್ಠಹನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಕಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಸಮುಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ, ದಿಟ್ಠಿಕಾರಣಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Idāni diṭṭhiṭṭhānanti padassa atthaṃ vivaranto khandhā hetu khandhā paccayotiādimāha. Khandhā eva diṭṭhīnaṃ upādāya, janakahetu ceva upatthambhakapaccayo cāti attho. Samuṭṭhānaṭṭhenāti samuṭṭhahanti uppajjanti etenāti samuṭṭhānaṃ, kāraṇanti attho. Tena samuṭṭhānaṭṭhena, diṭṭhikāraṇabhāvenāti attho.
೧೨೫. ಇದಾನಿ ಕಿಚ್ಚಭೇದೇನ ದಿಟ್ಠಿಭೇದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕತಮಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ದಿಟ್ಠಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾನೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾನಂ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಪದಾನಂ ಸಾಧಾರಣಂ ಮೂಲಪದಂ। ಯಾ ದಿಟ್ಠಿ, ತದೇವ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ, ಯಾ ದಿಟ್ಠಿ, ತದೇವ ದಿಟ್ಠಿಗಹನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಅಯಾಥಾವದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ದಿಟ್ಠಿ, ತದೇವ ದಿಟ್ಠೀಸು ಗತಂ ದಸ್ಸನಂ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ। ಹೇಟ್ಠಾಪಿಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋಯೇವ। ದ್ವಿನ್ನಂ ಅನ್ತಾನಂ ಏಕನ್ತಗತತ್ತಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ। ಸಾ ಏವ ದಿಟ್ಠಿ ದುರತಿಕ್ಕಮನಟ್ಠೇನ ದಿಟ್ಠಿಗಹನಂ ತಿಣಗಹನವನಗಹನಪಬ್ಬತಗಹನಾನಿ ವಿಯ। ಸಾಸಙ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಯಟ್ಠೇನ ದಿಟ್ಠಿಕನ್ತಾರಂ ಚೋರಕನ್ತಾರವಾಳಕನ್ತಾರನಿರುದಕಕನ್ತಾರದುಬ್ಭಿಕ್ಖಕನ್ತಾರಾ ವಿಯ। ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿಯಂ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಕನ್ತಾರೋ’’ತಿ ಸಕಲಿಙ್ಗೇನೇವ ಆಗತಂ। ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿನಿವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ಪಟಿಲೋಮಟ್ಠೇನ ಚ ದಿಟ್ಠಿವಿಸೂಕಂ। ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಞ್ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝತಿ ಚೇವ ವಿಲೋಮೇತಿ ಚ। ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ೩೯೨, ೧೧೦೫) ‘‘ದಿಟ್ಠಿವಿಸೂಕಾಯಿಕ’’ನ್ತಿ ಆಗತಂ। ಕದಾಚಿ ಸಸ್ಸತಸ್ಸ, ಕದಾಚಿ ಉಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಗಹಣತೋ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿರೂಪಂ ಫನ್ದಿತನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಫನ್ದಿತಂ। ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಕದಾಚಿ ಸಸ್ಸತಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ಕದಾಚಿ ಉಚ್ಛೇದಂ। ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಅನತ್ಥೇ ಸಂಯೋಜೇತೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಸಞ್ಞೋಜನಂ। ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಅನ್ತೋತುದನಟ್ಠೇನ ದುನ್ನೀಹರಣೀಯಟ್ಠೇನ ಚ ಸಲ್ಲನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಸಲ್ಲಂ । ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಪೀಳಾಕರಣಟ್ಠೇನ ಸಮ್ಬಾಧೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಬಾಧೋ। ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಮೋಕ್ಖಾವರಣಟ್ಠೇನ ಪಲಿಬೋಧೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಪಲಿಬೋಧೋ। ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ದುಮ್ಮೋಚನೀಯಟ್ಠೇನ ಬನ್ಧನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಬನ್ಧನಂ। ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ದುರುತ್ತರಟ್ಠೇನ ಪಪಾತೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಪಪಾತೋ। ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಥಾಮಗತಟ್ಠೇನ ಅನುಸಯೋತಿ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ। ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಅತ್ತಾನಂ ಸನ್ತಾಪೇತೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಸನ್ತಾಪೋ। ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುದಹತೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಪರಿಳಾಹೋ। ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಕಿಲೇಸಕಾಯಂ ಗನ್ಥೇತೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಗನ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಭುಸಂ ಆದಿಯತೀತಿ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಂ। ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ‘‘ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿವಸೇನ ಅಭಿನಿವಿಸತೀತಿ ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸೋ। ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಇದಂ ಪರನ್ತಿ ಆಮಸತಿ, ಪರತೋ ವಾ ಆಮಸತೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸೋ।
125. Idāni kiccabhedena diṭṭhibhedaṃ dassento katamāni aṭṭhārasa diṭṭhipariyuṭṭhānānītiādimāha. Tattha yā diṭṭhīti idāni vuccamānānaṃ aṭṭhārasannaṃ padānaṃ sādhāraṇaṃ mūlapadaṃ. Yā diṭṭhi, tadeva diṭṭhigataṃ, yā diṭṭhi, tadeva diṭṭhigahananti sabbehi sambandho kātabbo. Ayāthāvadassanaṭṭhena diṭṭhi, tadeva diṭṭhīsu gataṃ dassanaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhiantogadhattāti diṭṭhigataṃ. Heṭṭhāpissa attho vuttoyeva. Dvinnaṃ antānaṃ ekantagatattāpi diṭṭhigataṃ. Sā eva diṭṭhi duratikkamanaṭṭhena diṭṭhigahanaṃ tiṇagahanavanagahanapabbatagahanāni viya. Sāsaṅkasappaṭibhayaṭṭhena diṭṭhikantāraṃ corakantāravāḷakantāranirudakakantāradubbhikkhakantārā viya. Dhammasaṅgaṇiyaṃ ‘‘diṭṭhikantāro’’ti sakaliṅgeneva āgataṃ. Sammādiṭṭhiyā vinivijjhanaṭṭhena paṭilomaṭṭhena ca diṭṭhivisūkaṃ. Micchādassanañhi uppajjamānaṃ sammādassanaṃ vinivijjhati ceva vilometi ca. Dhammasaṅgaṇiyaṃ (dha. sa. 392, 1105) ‘‘diṭṭhivisūkāyika’’nti āgataṃ. Kadāci sassatassa, kadāci ucchedassa gahaṇato diṭṭhiyā virūpaṃ phanditanti diṭṭhivipphanditaṃ. Diṭṭhigatiko hi ekasmiṃ patiṭṭhātuṃ na sakkoti, kadāci sassataṃ anussarati, kadāci ucchedaṃ. Diṭṭhiyeva anatthe saṃyojetīti diṭṭhisaññojanaṃ. Diṭṭhiyeva antotudanaṭṭhena dunnīharaṇīyaṭṭhena ca sallanti diṭṭhisallaṃ. Diṭṭhiyeva pīḷākaraṇaṭṭhena sambādhoti diṭṭhisambādho. Diṭṭhiyeva mokkhāvaraṇaṭṭhena palibodhoti diṭṭhipalibodho. Diṭṭhiyeva dummocanīyaṭṭhena bandhananti diṭṭhibandhanaṃ. Diṭṭhiyeva duruttaraṭṭhena papātoti diṭṭhipapāto. Diṭṭhiyeva thāmagataṭṭhena anusayoti diṭṭhānusayo. Diṭṭhiyeva attānaṃ santāpetīti diṭṭhisantāpo. Diṭṭhiyeva attānaṃ anudahatīti diṭṭhipariḷāho. Diṭṭhiyeva kilesakāyaṃ ganthetīti diṭṭhigantho. Diṭṭhiyeva bhusaṃ ādiyatīti diṭṭhupādānaṃ. Diṭṭhiyeva ‘‘sacca’’ntiādivasena abhinivisatīti diṭṭhābhiniveso. Diṭṭhiyeva idaṃ paranti āmasati, parato vā āmasatīti diṭṭhiparāmāso.
೧೨೬. ಇದಾನಿ ರಾಸಿವಸೇನ ಸೋಳಸ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಉದ್ದಿಸನ್ತೋ ಕತಮಾ ಸೋಳಸ ದಿಟ್ಠಿಯೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸುಖಸೋಮನಸ್ಸಸಙ್ಖಾತೇ ಅಸ್ಸಾದೇ ದಿಟ್ಠಿ ಅಸ್ಸಾದದಿಟ್ಠಿ। ಅತ್ತಾನಂ ಅನುಗತಾ ದಿಟ್ಠಿ ಅತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿ। ನತ್ಥೀತಿ ಪವತ್ತತ್ತಾ ವಿಪರೀತಾ ದಿಟ್ಠಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ। ಸತಿ ಕಾಯೇ ದಿಟ್ಠಿ, ಸನ್ತೀ ವಾ ಕಾಯೇ ದಿಟ್ಠಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ। ಕಾಯೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ, ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸಙ್ಖಾತೋ ಸಕ್ಕಾಯೋ ವತ್ಥು ಪತಿಟ್ಠಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಸಕ್ಕಾಯವತ್ಥುಕಾ। ಸಸ್ಸತನ್ತಿ ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ। ಉಚ್ಛೇದೋತಿ ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ। ಸಸ್ಸತಾದಿಅನ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಅನ್ತಗ್ಗಾಹಿಕಾ, ಅನ್ತಗ್ಗಾಹೋ ವಾ ಅಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಅನ್ತಗ್ಗಾಹಿಕಾ। ಅತೀತಸಙ್ಖಾತಂ ಪುಬ್ಬನ್ತಂ ಅನುಗತಾ ದಿಟ್ಠಿ ಪುಬ್ಬನ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿ। ಅನಾಗತಸಙ್ಖಾತಂ ಅಪರನ್ತಂ ಅನುಗತಾ ದಿಟ್ಠಿ ಅಪರನ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿ। ಅನತ್ಥೇ ಸಂಯೋಜೇತೀತಿ ಸಞ್ಞೋಜನಿಕಾ। ಅಹಙ್ಕಾರವಸೇನ ಅಹನ್ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ಮಾನೇನ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಮೂಲಭೂತೇನ ವಿನಿಬನ್ಧಾ ಘಟಿತಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಾ ದಿಟ್ಠಿ ಅಹನ್ತಿ ಮಾನವಿನಿಬನ್ಧಾ ದಿಟ್ಠಿ। ತಥಾ ಮಮಙ್ಕಾರವಸೇನ ಮಮನ್ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ಮಾನೇನ ವಿನಿಬನ್ಧಾ ದಿಟ್ಠಿ ಮಮನ್ತಿ ಮಾನವಿನಿಬನ್ಧಾ ದಿಟ್ಠಿ। ಅತ್ತನೋ ವದನಂ ಕಥನಂ ಅತ್ತವಾದೋ, ತೇನ ಪಟಿಸಞ್ಞುತ್ತಾ ಬದ್ಧಾ ದಿಟ್ಠಿ ಅತ್ತವಾದಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ। ಅತ್ತಾನಂ ಲೋಕೋತಿ ವದನಂ ಕಥನಂ ಲೋಕವಾದೋ, ತೇನ ಪಟಿಸಞ್ಞುತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ ಲೋಕವಾದಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ। ಭವೋ ವುಚ್ಚತಿ ಸಸ್ಸತಂ, ಸಸ್ಸತವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನದಿಟ್ಠಿ ಭವದಿಟ್ಠಿ। ವಿಭವೋ ವುಚ್ಚತಿ ಉಚ್ಛೇದೋ, ಉಚ್ಛೇದವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನದಿಟ್ಠಿ ವಿಭವದಿಟ್ಠಿ।
126. Idāni rāsivasena soḷasa diṭṭhiyo uddisanto katamā soḷasa diṭṭhiyotiādimāha. Tattha sukhasomanassasaṅkhāte assāde diṭṭhi assādadiṭṭhi. Attānaṃ anugatā diṭṭhi attānudiṭṭhi. Natthīti pavattattā viparītā diṭṭhi micchādiṭṭhi. Sati kāye diṭṭhi, santī vā kāye diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi. Kāyoti cettha khandhapañcakaṃ, khandhapañcakasaṅkhāto sakkāyo vatthu patiṭṭhā etissāti sakkāyavatthukā. Sassatanti pavattā diṭṭhi sassatadiṭṭhi. Ucchedoti pavattā diṭṭhi ucchedadiṭṭhi. Sassatādiantaṃ gaṇhātīti antaggāhikā, antaggāho vā assā atthīti antaggāhikā. Atītasaṅkhātaṃ pubbantaṃ anugatā diṭṭhi pubbantānudiṭṭhi. Anāgatasaṅkhātaṃ aparantaṃ anugatā diṭṭhi aparantānudiṭṭhi. Anatthe saṃyojetīti saññojanikā. Ahaṅkāravasena ahanti uppannena mānena diṭṭhiyā mūlabhūtena vinibandhā ghaṭitā uppāditā diṭṭhi ahanti mānavinibandhā diṭṭhi. Tathā mamaṅkāravasena mamanti uppannena mānena vinibandhā diṭṭhi mamanti mānavinibandhā diṭṭhi. Attano vadanaṃ kathanaṃ attavādo, tena paṭisaññuttā baddhā diṭṭhi attavādapaṭisaṃyuttā diṭṭhi. Attānaṃ lokoti vadanaṃ kathanaṃ lokavādo, tena paṭisaññuttā diṭṭhi lokavādapaṭisaṃyuttā diṭṭhi. Bhavo vuccati sassataṃ, sassatavasena uppajjanadiṭṭhi bhavadiṭṭhi. Vibhavo vuccati ucchedo, ucchedavasena uppajjanadiṭṭhi vibhavadiṭṭhi.
೧೨೭-೧೨೮. ಇದಾನಿ ತೀಣಿ ಸತಂ ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸೇ ನಿದ್ದಿಸಿತುಕಾಮೋ ಕತಮೇ ತೀಣಿ ಸತಂ ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸಾತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೇ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಅಭಿನಿವೇಸವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನೇವ ತೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸಾದದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಕತಿಹಾಕಾರೇಹಿ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸೋಳಸನ್ನಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಅಭಿನಿವೇಸಾಕಾರಗಣನಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪುನ ಅಸ್ಸಾದದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಞ್ಚತಿಂಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ತಾಸಂ ಸೋಳಸನ್ನಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಅಭಿನಿವೇಸಾಕಾರಗಣನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪುನ ತಾನಿ ಗಣನಾನಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಅಸ್ಸಾದದಿಟ್ಠಿಯಾ ಕತಮೇಹಿ ಪಞ್ಚತಿಂಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ರೂಪಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಂ ಪಟಿಚ್ಚ। ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಕಾಯೋ ಈದಿಸೋ’’ತಿ ರೂಪಸಮ್ಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಗೇಹಸಿತಂ ರಾಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೇನಟ್ಠೇನ ಸುಖಞ್ಚ ಸೋಮನಸ್ಸಞ್ಚ। ತಂಯೇವ ರೂಪಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾದೋತಿ ರೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಅಸ್ಸಾದೋ। ತಞ್ಹಿ ಸುಖಂ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಅಸ್ಸಾದೀಯತಿ ಉಪಭುಞ್ಜೀಯತೀತಿ ಅಸ್ಸಾದೋ। ಅಭಿನಿವೇಸಪರಾಮಾಸೋ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಸೋ ಅಸ್ಸಾದೋ ಸಸ್ಸತೋತಿ ವಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ವಾ ಸಸ್ಸತಂ ವಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಸುಖಿತಂ ಕರೋತೀತಿ ವಾ ಅಭಿನಿವೇಸಪರಾಮಾಸೋ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯಾ ಚ ದಿಟ್ಠಿ ಯೋ ಚ ಅಸ್ಸಾದೋತಿ ಅಸ್ಸಾದಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಭಾವಾಭಾವೇಪಿ ಅಸ್ಸಾದಂ ವಿನಾ ಸಾ ದಿಟ್ಠಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಸಮುಚ್ಚಿತಂ। ಅಸ್ಸಾದದಿಟ್ಠೀತಿ ಅಸ್ಸಾದೇ ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
127-128. Idāni tīṇi sataṃ diṭṭhābhinivese niddisitukāmo katame tīṇi sataṃ diṭṭhābhinivesāti pucchitvā te avissajjetvāva visuṃ visuṃ abhinivesavissajjaneneva te vissajjetukāmo assādadiṭṭhiyā, katihākārehiabhiniveso hotītiādinā nayena soḷasannaṃ diṭṭhīnaṃ abhinivesākāragaṇanaṃ pucchitvā puna assādadiṭṭhiyā pañcatiṃsāya ākārehi abhiniveso hotīti tāsaṃ soḷasannaṃ diṭṭhīnaṃ abhinivesākāragaṇanaṃ vissajjetvā puna tāni gaṇanāni vissajjento assādadiṭṭhiyā katamehi pañcatiṃsāya ākārehi abhinivesohotītiādimāha. Tattha rūpaṃ paṭiccāti rūpakkhandhaṃ paṭicca. Uppajjati sukhaṃ somanassanti ‘‘ayaṃ me kāyo īdiso’’ti rūpasampadaṃ nissāya gehasitaṃ rāgasampayuttaṃ sukhaṃ somanassaṃ uppajjati. Heṭṭhā vuttenaṭṭhena sukhañca somanassañca. Taṃyeva rūpassa assādoti rūpanissayo assādo. Tañhi sukhaṃ taṇhāvasena assādīyati upabhuñjīyatīti assādo. Abhinivesaparāmāso diṭṭhīti so assādo sassatoti vā ucchijjissatīti vā sassataṃ vā ucchijjamānaṃ vā attānaṃ sukhitaṃ karotīti vā abhinivesaparāmāso hoti. Tasmā yā ca diṭṭhi yo ca assādoti assādassa diṭṭhibhāvābhāvepi assādaṃ vinā sā diṭṭhi na hotīti katvā ubhayampi samuccitaṃ. Assādadiṭṭhīti assāde pavattā diṭṭhīti vuttaṃ hoti.
ಇದಾನಿ ನಾನಾಸುತ್ತೇಹಿ ಸಂಸನ್ದೇತ್ವಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಞ್ಚ ಗರಹಿತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸಾದದಿಟ್ಠಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿವಿಪತ್ತೀತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿವಿನಾಸಕಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಪತ್ತಿ। ದಿಟ್ಠಿವಿಪನ್ನೋತಿ ವಿಪನ್ನಾ ವಿನಟ್ಠಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಪನ್ನೋ, ವಿಪನ್ನದಿಟ್ಠೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಾ ವಿಪನ್ನೋ ವಿನಟ್ಠೋತಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಪನ್ನೋ। ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ ಉಪಸಙ್ಕಮನೇನ। ನ ಭಜಿತಬ್ಬೋ ಚಿತ್ತೇನ। ನ ಪಯಿರುಪಾಸಿತಬ್ಬೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿಸೀದನೇನ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ‘‘ತಂ ಸೇವನಾದಿಕಂ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ನ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಪುಚ್ಛಾ। ದಿಟ್ಠಿ ಹಿಸ್ಸ ಪಾಪಿಕಾತಿ ಕಾರಣವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿ ಪಾಪಿಕಾ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸೇವನಾದಿಕಂ ನ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠಿಯಾ ರಾಗೋತಿ ‘‘ಸುನ್ದರಾ ಮೇ ದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿಂ ಆರಬ್ಭ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನರಾಗೋ । ದಿಟ್ಠಿರಾಗರತ್ತೋತಿ ತೇನ ದಿಟ್ಠಿರಾಗೇನ ರಙ್ಗೇನ ರತ್ತಂ ವತ್ಥಂ ವಿಯ ರತ್ತೋ। ನ ಮಹಪ್ಫಲನ್ತಿ ವಿಪಾಕಫಲೇನ। ನ ಮಹಾನಿಸಂಸನ್ತಿ ನಿಸ್ಸನ್ದಫಲೇನ।
Idāni nānāsuttehi saṃsandetvā micchādiṭṭhiṃ micchādiṭṭhikañca garahitukāmo assādadiṭṭhi micchādiṭṭhītiādimāha. Tattha diṭṭhivipattīti sammādiṭṭhivināsakamicchādiṭṭhisaṅkhātadiṭṭhiyā vipatti. Diṭṭhivipannoti vipannā vinaṭṭhā sammādiṭṭhi assāti diṭṭhivipanno, vipannadiṭṭhīti vuttaṃ hoti. Micchādiṭṭhiyā vā vipanno vinaṭṭhoti diṭṭhivipanno. Na sevitabbo upasaṅkamanena. Na bhajitabbo cittena. Na payirupāsitabbo upasaṅkamitvā nisīdanena. Taṃ kissa hetūti ‘‘taṃ sevanādikaṃ kena kāraṇena na kātabba’’nti tassa kāraṇapucchā. Diṭṭhi hissa pāpikāti kāraṇavissajjanaṃ. Yasmā assa puggalassa diṭṭhi pāpikā, tasmā taṃ sevanādikaṃ na kātabbanti attho. Diṭṭhiyā rāgoti ‘‘sundarā me diṭṭhī’’ti diṭṭhiṃ ārabbha diṭṭhiyā uppajjanarāgo . Diṭṭhirāgarattoti tena diṭṭhirāgena raṅgena rattaṃ vatthaṃ viya ratto. Na mahapphalanti vipākaphalena. Na mahānisaṃsanti nissandaphalena.
ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ ಪುರಿಸಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ। ಲೋಕಿಯವೋಹಾರೇನ ಹಿ ಪುರಿ ವುಚ್ಚತಿ ಸರೀರಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಪುರಿಸ್ಮಿಂ ಸೇತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪುರಿಸೋ, ಪುಂ ವುಚ್ಚತಿ ನಿರಯೋ, ತಂ ಪುಂ ಗಲತಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ। ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಸುಗತಿತೋ ಚುತಾ ದುಗ್ಗತಿಯಂಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ತಂ ನ ಮಹಪ್ಫಲತ್ತಂ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಹೋತಿ। ದಿಟ್ಠಿ ಹಿಸ್ಸ ಪಾಪಿಕಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿ ಪಾಪಿಕಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದ್ವೇವ ಗತಿಯೋತಿ ಪಞ್ಚಸು ಗತೀಸು ದ್ವೇವ ಗತಿಯೋ। ವಿಪಜ್ಜಮಾನಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ನಿರಯೋ। ಸಮ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಯ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿ। ಯಞ್ಚೇವ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಿ ಸಕಲಿಙ್ಗಧಾರಣಪಟಿಪದಾನುಯೋಗಅಭಿವಾದನಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಾದಿ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ। ಯಞ್ಚ ವಚೀಕಮ್ಮನ್ತಿ ಸಕಸಮಯಪರಿಯಾಪುಣನಸಜ್ಝಾಯನದೇಸನಾಸಮಾದಪನಾದಿ ವಚೀಕಮ್ಮಂ। ಯಞ್ಚ ಮನೋಕಮ್ಮನ್ತಿ ಇಧಲೋಕಚಿನ್ತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಞ್ಚ ಪರಲೋಕಚಿನ್ತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಞ್ಚ ಕತಾಕತಚಿನ್ತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಞ್ಚ ಮನೋಕಮ್ಮಂ। ತಿಣಕಟ್ಠಧಞ್ಞಬೀಜೇಸು ಸತ್ತದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ದಾನಾನುಪ್ಪದಾನಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗೇಸು ಚ ಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮಾನಿ। ಯಥಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಯಾ ಅಯಂ ದಿಟ್ಠಿ, ತಸ್ಸಾನುರೂಪಂ। ಸಮತ್ತನ್ತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ। ಸಮಾದಿನ್ನನ್ತಿ ಗಹಿತಂ।
Purisapuggalassāti purisasaṅkhātassa puggalassa. Lokiyavohārena hi puri vuccati sarīraṃ, tasmiṃ purismiṃ seti pavattatīti puriso, puṃ vuccati nirayo, taṃ puṃ galati gacchatīti puggalo. Yebhuyyena hi sattā sugatito cutā duggatiyaṃyeva nibbattanti. Taṃ kissa hetūti taṃ na mahapphalattaṃ kena kāraṇena hoti. Diṭṭhi hissa pāpikāti yasmā assa puggalassa diṭṭhi pāpikā, tasmā na mahapphalaṃ hotīti attho. Dveva gatiyoti pañcasu gatīsu dveva gatiyo. Vipajjamānāya diṭṭhiyā nirayo. Sampajjamānāya tiracchānayoni. Yañceva kāyakammanti sakaliṅgadhāraṇapaṭipadānuyogaabhivādanapaccuṭṭhānaañjalikammādi kāyakammaṃ. Yañca vacīkammanti sakasamayapariyāpuṇanasajjhāyanadesanāsamādapanādi vacīkammaṃ. Yañca manokammanti idhalokacintāpaṭisaṃyuttañca paralokacintāpaṭisaṃyuttañca katākatacintāpaṭisaṃyuttañca manokammaṃ. Tiṇakaṭṭhadhaññabījesu sattadiṭṭhissa dānānuppadānapaṭiggahaṇaparibhogesu ca kāyavacīmanokammāni. Yathādiṭṭhīti yā ayaṃ diṭṭhi, tassānurūpaṃ. Samattanti paripuṇṇaṃ. Samādinnanti gahitaṃ.
ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ – ತದೇತಂ ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಯಂ ಠಿತಕಾಯಕಮ್ಮಂ, ದಿಟ್ಠಿಸಹಜಾತಕಾಯಕಮ್ಮಂ, ದಿಟ್ಠಾನುಲೋಮಿಕಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಿ ತಿವಿಧಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಪಾಣಂ ಹನತೋ ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯತೋ ಮಿಚ್ಛಾಚರತೋ ನತ್ಥಿ ತತೋನಿದಾನಂ ಪಾಪಂ, ನತ್ಥಿ ಪಾಪಸ್ಸ ಆಗಮೋ’’ತಿ ಯಂ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿಕಸ್ಸ ಸತೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಅದಿನ್ನಾದಾನಮಿಚ್ಛಾಚಾರಸಙ್ಖಾತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ, ಇದಂ ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಯಂ ಠಿತಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ‘‘ಪಾಣಂ ಹನತೋ ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯತೋ ಮಿಚ್ಛಾಚರತೋ ನತ್ಥಿ ತತೋನಿದಾನಂ ಪಾಪಂ, ನತ್ಥಿ ಪಾಪಸ್ಸ ಆಗಮೋ’’ತಿ ಯಂ ಇಮಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಇಮಿನಾ ದಸ್ಸನೇನ ಸಹಜಾತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ, ಇದಂ ದಿಟ್ಠಿಸಹಜಾತಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ತದೇವ ಪನ ಸಮತ್ತಂ ಸಮಾದಿನ್ನಂ ಗಹಿತಂ ಪರಾಮಟ್ಠಂ ದಿಟ್ಠಾನುಲೋಮಿಕಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ವಚೀಕಮ್ಮಮನೋಕಮ್ಮೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏತ್ಥ ಪನ ಮುಸಾ ಭಣತೋ ಪಿಸುಣಂ ಭಣತೋ ಫರುಸಂ ಭಣತೋ ಸಮ್ಫಂ ಪಲಪತೋ ಅಭಿಜ್ಝಾಲುನೋ ಬ್ಯಾಪನ್ನಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಸ್ಸ ಸತೋ ನತ್ಥಿ ತತೋನಿದಾನಂ ಪಾಪಂ, ನತ್ಥಿ ಪಾಪಸ್ಸ ಆಗಮೋತಿ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಲಿಙ್ಗಧಾರಣಾದಿಪರಿಯಾಪುಣನಾದಿಲೋಕಚಿನ್ತಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತನಯೋ ಚೇತ್ಥ ಸುನ್ದರೋ।
Aṭṭhakathāyaṃ pana vuttaṃ – tadetaṃ yathādiṭṭhiyaṃ ṭhitakāyakammaṃ, diṭṭhisahajātakāyakammaṃ, diṭṭhānulomikakāyakammanti tividhaṃ hoti. Tattha ‘‘pāṇaṃ hanato adinnaṃ ādiyato micchācarato natthi tatonidānaṃ pāpaṃ, natthi pāpassa āgamo’’ti yaṃ evaṃ diṭṭhikassa sato pāṇātipātaadinnādānamicchācārasaṅkhātaṃ kāyakammaṃ, idaṃ yathādiṭṭhiyaṃ ṭhitakāyakammaṃ nāma. ‘‘Pāṇaṃ hanato adinnaṃ ādiyato micchācarato natthi tatonidānaṃ pāpaṃ, natthi pāpassa āgamo’’ti yaṃ imāya diṭṭhiyā iminā dassanena sahajātaṃ kāyakammaṃ, idaṃ diṭṭhisahajātakāyakammaṃ nāma. Tadeva pana samattaṃ samādinnaṃ gahitaṃ parāmaṭṭhaṃ diṭṭhānulomikakāyakammaṃ nāma. Vacīkammamanokammesupi eseva nayo. Ettha pana musā bhaṇato pisuṇaṃ bhaṇato pharusaṃ bhaṇato samphaṃ palapato abhijjhāluno byāpannacittassa micchādiṭṭhikassa sato natthi tatonidānaṃ pāpaṃ, natthi pāpassa āgamoti yojanā kātabbā. Liṅgadhāraṇādipariyāpuṇanādilokacintādivasena vuttanayo cettha sundaro.
ಚೇತನಾದೀಸು ದಿಟ್ಠಿಸಹಜಾತಾ ಚೇತನಾ ಚೇತನಾ ನಾಮ। ದಿಟ್ಠಿಸಹಜಾತಾ ಪತ್ಥನಾ ಪತ್ಥನಾ ನಾಮ। ಚೇತನಾಪತ್ಥನಾನಂ ವಸೇನ ಚಿತ್ತಟ್ಠಪನಾ ಪಣಿಧಿ ನಾಮ। ತೇಹಿ ಪನ ಚೇತನಾದೀಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ನಾಮ। ಅನಿಟ್ಠಾಯಾತಿಆದೀಹಿ ದುಕ್ಖಮೇವ ವುತ್ತಂ। ದುಕ್ಖಞ್ಹಿ ಸುಖಕಾಮೇಹಿ ಸತ್ತೇಹಿ ನ ಏಸಿತತ್ತಾ ಅನಿಟ್ಠಂ। ಅಪ್ಪಿಯತ್ತಾ ಅಕನ್ತಂ। ಮನಸ್ಸ ಅವಡ್ಢನತೋ, ಮನಸಿ ಅವಿಸಪ್ಪನತೋ ಚ ಅಮನಾಪಂ। ಆಯತಿಂ ಅಭದ್ದತಾಯ ಅಹಿತಂ। ಪೀಳನತೋ ದುಕ್ಖನ್ತಿ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ತಂ ಏವಂ ಸಂವತ್ತನಂ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಾನಿಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ದಿಟ್ಠಿ ಹಿಸ್ಸ ಪಾಪಿಕಾತಿ। ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿ ಪಾಪಿಕಾ ಲಾಮಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಲ್ಲಾಯ ಪಥವಿಯಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ ಉದಕೇನ ತಿನ್ತಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ರೋಪಿತಂ। ಪಥವೀರಸಂ ಆಪೋರಸನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪಥವಿಯಾ ಚ ಸಮ್ಪದಂ ಆಪಸ್ಸ ಚ ಸಮ್ಪದಂ। ಬೀಜನಿಕ್ಖಿತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಹಿ ನ ಸಬ್ಬಾ ಪಥವೀ ನ ಸಬ್ಬೋ ಆಪೋ ಚ ಬೀಜಂ ಫಲಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ। ಯೋ ಪನ ತೇಸಂ ಪದೇಸೋ ಬೀಜಂ ಫುಸತಿ, ಸೋಯೇವ ಬೀಜಂ ಫಲಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ। ತಸ್ಮಾ ಬೀಜಪೋಸನಾಯ ಪಚ್ಚಯಭೂತೋಯೇವ ಸೋ ಪದೇಸೋ ಪಥವೀರಸೋ ಆಪೋರಸೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ರಸಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಚ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ಕಿಚ್ಚಸಮ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥೇನ ರಸೋ ನಾಮ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ಲೋಕೇ ಚ ‘‘ಸುರಸೋ ಗನ್ಧಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸುಸಮ್ಪನ್ನೋ ಗನ್ಧಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ ಞಾಯತಿ। ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಯೋ ಹಿ ಪದೇಸೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಲಭಮಾನಂ ಬೀಜಂ ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ನಾಮ। ಸಬ್ಬಂ ತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ರಸಜಾತಂ। ತಿತ್ತಕತ್ತಾಯಾತಿ ಸೋ ಪಥವೀರಸೋ ಆಪೋರಸೋ ಚ ಅತಿತ್ತಕೋ ಸಮಾನೋಪಿ ತಿತ್ತಕಂ ಬೀಜಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ನಿಮ್ಬರುಕ್ಖಾದೀನಂ ತೇಸಂ ಫಲಾನಞ್ಚ ತಿತ್ತಕಭಾವಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ। ಕಟುಕತ್ತಾಯಾತಿ ಇದಂ ಪುರಿಮಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ।
Cetanādīsu diṭṭhisahajātā cetanā cetanā nāma. Diṭṭhisahajātā patthanā patthanā nāma. Cetanāpatthanānaṃ vasena cittaṭṭhapanā paṇidhi nāma. Tehi pana cetanādīhi sampayuttā phassādayo saṅkhārakkhandhapariyāpannā dhammā saṅkhārā nāma. Aniṭṭhāyātiādīhi dukkhameva vuttaṃ. Dukkhañhi sukhakāmehi sattehi na esitattā aniṭṭhaṃ. Appiyattā akantaṃ. Manassa avaḍḍhanato, manasi avisappanato ca amanāpaṃ. Āyatiṃ abhaddatāya ahitaṃ. Pīḷanato dukkhanti. Taṃ kissa hetūti taṃ evaṃ saṃvattanaṃ kena kāraṇena hotīti attho. Idānissa kāraṇaṃ diṭṭhi hissa pāpikāti. Yasmā tassa puggalassa diṭṭhi pāpikā lāmakā, tasmā evaṃ saṃvattatīti attho. Allāya pathaviyā nikkhittanti udakena tintāya bhūmiyā ropitaṃ. Pathavīrasaṃ āporasanti tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne pathaviyā ca sampadaṃ āpassa ca sampadaṃ. Bījanikkhittaṭṭhāne hi na sabbā pathavī na sabbo āpo ca bījaṃ phalaṃ gaṇhāpeti. Yo pana tesaṃ padeso bījaṃ phusati, soyeva bījaṃ phalaṃ gaṇhāpeti. Tasmā bījaposanāya paccayabhūtoyeva so padeso pathavīraso āporasoti veditabbo. Rasasaddassa hi sampatti ca attho. Yathāha ‘‘kiccasampattiatthena raso nāma pavuccatī’’ti. Loke ca ‘‘suraso gandhabbo’’ti vutte susampanno gandhabboti attho ñāyati. Upādiyatīti gaṇhāti. Yo hi padeso paccayo hoti, taṃ paccayaṃ labhamānaṃ bījaṃ taṃ gaṇhāti nāma. Sabbaṃ tanti sabbaṃ taṃ rasajātaṃ. Tittakattāyāti so pathavīraso āporaso ca atittako samānopi tittakaṃ bījaṃ nissāya nimbarukkhādīnaṃ tesaṃ phalānañca tittakabhāvāya saṃvattati. Kaṭukattāyāti idaṃ purimasseva vevacanaṃ.
‘‘ವಣ್ಣಗನ್ಧರಸೂಪೇತೋ, ಅಮ್ಬೋಯಂ ಅಹುವಾ ಪುರೇ।
‘‘Vaṇṇagandharasūpeto, amboyaṃ ahuvā pure;
ತಮೇವ ಪೂಜಂ ಲಭಮಾನೋ, ಕೇನಮ್ಬೋ ಕಟುಕಪ್ಫಲೋ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೨.೭೧) –
Tameva pūjaṃ labhamāno, kenambo kaṭukapphalo’’ti. (jā. 1.2.71) –
ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ವಿಯ ಹಿ ಇಧಾಪಿ ತಿತ್ತಕಮೇವ ಅಪ್ಪಿಯಟ್ಠೇನ ಕಟುಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಸಾತತ್ತಾಯಾತಿ ಅಮಧುರಭಾವಾಯ। ಅಸಾದುತ್ತಾಯಾತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಅಸಾದುಭಾವಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಾದೂತಿ ಹಿ ಮಧುರಂ। ಬೀಜಂ ಹಿಸ್ಸಾತಿ ಅಸ್ಸ ನಿಮ್ಬಾದಿಕಸ್ಸ ಬೀಜಂ। ಏವಮೇವನ್ತಿ ಏವಂ ಏವಂ। ಯಸ್ಮಾ ಸುಖಾ ವೇದನಾ ಪರಮೋ ಅಸ್ಸಾದೋ, ತಸ್ಮಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ದುಕ್ಖವೇದನಾವಸೇನ ಆದೀನವೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ। ಪುನ ಅಟ್ಠಾರಸಭೇದೇನ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಸ್ಸಾದದಿಟ್ಠಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ। ಇಮೇಹಿ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಞ್ಞೋಗೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಏವ ಸಂಸಾರೇ ಬನ್ಧನಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
Āgataṭṭhāne viya hi idhāpi tittakameva appiyaṭṭhena kaṭukanti veditabbaṃ. Asātattāyāti amadhurabhāvāya. Asāduttāyātipi pāṭho, asādubhāvāyāti attho. Sādūti hi madhuraṃ. Bījaṃ hissāti assa nimbādikassa bījaṃ. Evamevanti evaṃ evaṃ. Yasmā sukhā vedanā paramo assādo, tasmā micchādiṭṭhiyā dukkhavedanāvasena ādīnavo dassitoti. Puna aṭṭhārasabhedena diṭṭhiyā ādīnavaṃ dassetuṃ assādadiṭṭhi micchādiṭṭhītiādimāha. Taṃ vuttatthameva. Imehi aṭṭhārasahi ākārehi pariyuṭṭhitacittassa saññogoti diṭṭhiyā eva saṃsāre bandhanaṃ dasseti.
೧೨೯. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಭೂತಾನಿಪಿ ಸಞ್ಞೋಜನಾನಿ ಅತ್ಥಿ ಅದಿಟ್ಠಿಭೂತಾನಿಪಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪಭೇದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅತ್ಥಿ ಸಞ್ಞೋಜನಾನಿ ಚೇವಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಕಾಮರಾಗಸಞ್ಞೋಜನಸ್ಸೇವ ಅನುನಯಸಞ್ಞೋಜನನ್ತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನುನಯಸಞ್ಞೋಜನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಾಮರಾಗಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತಂ ಲೋಭಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸೇಸಖನ್ಧಾಯತನಾದಿಮೂಲಕೇಸುಪಿ ವಾರೇಸು ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವೇದನಾಪರಮತ್ತಾ ಚ ಅಸ್ಸಾದಸ್ಸ ವೇದನಾಪರಿಯೋಸಾನಾ ಏವ ದೇಸನಾ ಕತಾ। ಸಞ್ಞಾದಯೋ ನ ಗಹಿತಾ। ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚತಿಂಸಾಯ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಾದೀನಿ ಪಞ್ಚ ಛಕ್ಕಾನಿ ಚಾತಿ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚತಿಂಸ ವತ್ಥೂನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಅಸ್ಸಾದಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಪಞ್ಚತಿಂಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ।
129. Yasmā pana diṭṭhibhūtānipi saññojanāni atthi adiṭṭhibhūtānipi, tasmā taṃ pabhedaṃ dassento atthi saññojanāni cevātiādimāha. Tattha yasmā kāmarāgasaññojanasseva anunayasaññojananti āgataṭṭhānampi atthi, tasmā anunayasaññojananti vuttaṃ. Kāmarāgabhāvaṃ appatvā pavattaṃ lobhaṃ sandhāya etaṃ vuttanti veditabbaṃ. Sesakhandhāyatanādimūlakesupi vāresu imināva nayena attho veditabbo. Vedanāparamattā ca assādassa vedanāpariyosānā eva desanā katā. Saññādayo na gahitā. Imehi pañcatiṃsāya ākārehīti pañcakkhandhā ajjhattikāyatanādīni pañca chakkāni cāti imāni pañcatiṃsa vatthūni nissāya uppannaassādārammaṇavasena pañcatiṃsāya ākārehi.
ಅಸ್ಸಾದದಿಟ್ಠಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Assādadiṭṭhiniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi
೨. ದಿಟ್ಠಿಕಥಾ • 2. Diṭṭhikathā
೧. ಅಸ್ಸಾದದಿಟ್ಠಿನಿದ್ದೇಸೋ • 1. Assādadiṭṭhiniddeso
