| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
੨. ਦਿਟ੍ਠਿਕਥਾ
2. Diṭṭhikathā
੧. ਅਸ੍ਸਾਦਦਿਟ੍ਠਿਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
1. Assādadiṭṭhiniddesavaṇṇanā
੧੨੨. ਇਦਾਨਿ ਞਾਣਕਥਾਨਨ੍ਤਰਂ ਕਥਿਤਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਕਥਾਯ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਅਨੁવਣ੍ਣਨਾ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਾ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਦਿਟ੍ਠਿਕਥਾ ਞਾਣਕਥਾਯ ਕਤਞਾਣਪਰਿਚਯਸ੍ਸ ਸਮਧਿਗਤਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸ੍ਸ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਮਲવਿਸੋਧਨਾ ਸੁਕਰਾ ਹੋਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਚ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾ ਹੋਤੀਤਿ ਞਾਣਕਥਾਨਨ੍ਤਰਂ ਕਥਿਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਕਾ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿਆਦਿਕਾ ਪੁਚ੍ਛਾ। ਕਾ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸਪਰਾਮਾਸੋ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿਆਦਿਕਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਪੁਚ੍ਛਾਯ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ। ਕਥਂ ਅਭਿਨਿવੇਸਪਰਾਮਾਸੋ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿਆਦਿਕੋ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੋ, ਸਬ੍ਬਾવ ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਅਸ੍ਸਾਦਦਿਟ੍ਠਿਯੋਤਿਆਦਿਕਾ ਦਿਟ੍ਠਿਸੁਤ੍ਤਸਂਸਨ੍ਦਨਾਤਿ ਏવਮਿਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਚ੍ਛਾਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇ ਤਾવ ਕਾ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਧਮ੍ਮਪੁਚ੍ਛਾ, ਸਭਾવਪੁਚ੍ਛਾ। ਕਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਾਨੀਤਿ ਹੇਤੁਪੁਚ੍ਛਾ ਪਚ੍ਚਯਪੁਚ੍ਛਾ, ਕਿਤ੍ਤਕਾਨਿ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਕਾਰਣਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਾਨੀਤਿ ਸਮੁਦਾਚਾਰਪੁਚ੍ਛਾ વਿਕਾਰਪੁਚ੍ਛਾ। ਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਏવ ਹਿ ਸਮੁਦਾਚਾਰવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯੋਨਨ੍ਧਨ੍ਤਿਯੋ ਉਟ੍ਠਹਨ੍ਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਕਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਯੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਸਙ੍ਖਾਪੁਚ੍ਛਾ ਗਣਨਾਪੁਚ੍ਛਾ। ਕਤਿ ਦਿਟ੍ਠਾਭਿਨਿવੇਸਾਤਿ વਤ੍ਥੁਪ੍ਪਭੇਦવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਨਾਨਤ੍ਤવਸੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਭੇਦਪੁਚ੍ਛਾ। ਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਏવ ਹਿ ਤਂ ਤਂ વਤ੍ਥੁਂ ਤਂ ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਭਿਨਿવਿਸਨ੍ਤਿ ਪਰਾਮਸਨ੍ਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਪਰਾਮਾਸਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਕਤਮੋ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਗ੍ਘਾਤੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਪੁਚ੍ਛਾ ਪਹਾਨੂਪਾਯਪੁਚ੍ਛਾ। ਦਿਟ੍ਠਿਕਾਰਣਾਨਿ ਹਿ ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇਨ ਤਾਸਂ ਕਾਰਣਾਨਿ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਤਾਨਿ ਚ ਕਾਰਣਾਨਿ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤਿਤਾਨਿ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਸਮ੍ਮਾ ਭੁਸਂ ਹਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਗ੍ਘਾਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
122. Idāni ñāṇakathānantaraṃ kathitāya diṭṭhikathāya anupubbaanuvaṇṇanā anuppattā. Ayañhi diṭṭhikathā ñāṇakathāya katañāṇaparicayassa samadhigatasammādiṭṭhissa micchādiṭṭhimalavisodhanā sukarā hoti, sammādiṭṭhi ca suparisuddhā hotīti ñāṇakathānantaraṃ kathitā. Tattha kā diṭṭhītiādikā pucchā. Kā diṭṭhīti abhinivesaparāmāso diṭṭhītiādikaṃ pucchitapucchāya vissajjanaṃ. Kathaṃ abhinivesaparāmāso diṭṭhītiādiko vissajjitavissajjanassa vitthāraniddeso, sabbāva tā diṭṭhiyo assādadiṭṭhiyotiādikā diṭṭhisuttasaṃsandanāti evamime cattāro paricchedā. Tattha pucchāparicchede tāva kā diṭṭhīti dhammapucchā, sabhāvapucchā. Kati diṭṭhiṭṭhānānīti hetupucchā paccayapucchā, kittakāni diṭṭhīnaṃ kāraṇānīti attho. Kati diṭṭhipariyuṭṭhānānīti samudācārapucchā vikārapucchā. Diṭṭhiyo eva hi samudācāravasena cittaṃ pariyonandhantiyo uṭṭhahantīti diṭṭhipariyuṭṭhānāni nāma honti. Kati diṭṭhiyoti diṭṭhīnaṃ saṅkhāpucchā gaṇanāpucchā. Kati diṭṭhābhinivesāti vatthuppabhedavasena ārammaṇanānattavasena diṭṭhippabhedapucchā. Diṭṭhiyo eva hi taṃ taṃ vatthuṃ taṃ taṃ ārammaṇaṃ abhinivisanti parāmasantīti diṭṭhiparāmāsāti vuccanti. Katamo diṭṭhiṭṭhānasamugghātoti diṭṭhīnaṃ paṭipakkhapucchā pahānūpāyapucchā. Diṭṭhikāraṇāni hi khandhādīni diṭṭhisamugghātena tāsaṃ kāraṇāni na hontīti tāni ca kāraṇāni samugghātitāni nāma honti. Tasmā diṭṭhiṭṭhānāni sammā bhusaṃ haññanti etenāti diṭṭhiṭṭhānasamugghātoti vuccati.
ਇਦਾਨਿ ਏਤਾਸਂ ਛਨ੍ਨਂ ਪੁਚ੍ਛਾਨਂ ਕਾ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿਆਦੀਨਿ ਛ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਾ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਪੁਚ੍ਛਾ। ਅਭਿਨਿવੇਸਪਰਾਮਾਸੋ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ। ਸਾ ਪਨ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਕੇ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਅਭਿਨਿવਿਸਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਹਤਿ ਦਲ਼੍ਹਂ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸੋ। ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਆਕਾਰਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿਆਦਿવਸੇਨ વਤ੍ਤਮਾਨੋ ਪਰਤੋ ਆਮਸਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਪਰਾਮਾਸੋ। ਅਥ વਾ ਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿਆਦਿਕਂ ਪਰਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਆਮਸਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਪਰਾਮਾਸੋ, ਅਭਿਨਿવੇਸੋ ਚ ਸੋ ਪਰਾਮਾਸੋ ਚਾਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸਪਰਾਮਾਸੋ। ਏવਂਪਕਾਰੋ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਦਿਟ੍ਠਿਸਭਾવਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਿ। ਤੀਣਿ ਸਤਨ੍ਤਿ ਤੀਣਿ ਸਤਾਨਿ, વਚਨવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਕਤੋ। ਕਤਮੋ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਗ੍ਘਾਤੋਤਿ ਪੁਚ੍ਛਂ ਅਨੁਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾવ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੋ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਗ੍ਘਾਤੋਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਕਤਂ।
Idāni etāsaṃ channaṃ pucchānaṃ kā diṭṭhītiādīni cha vissajjanāni. Tattha kā diṭṭhīti vissajjetabbapucchā. Abhinivesaparāmāso diṭṭhīti vissajjanaṃ. Sā pana aniccādike vatthusmiṃ niccādivasena abhinivisati patiṭṭhahati daḷhaṃ gaṇhātīti abhiniveso. Aniccādiākāraṃ atikkamitvā niccantiādivasena vattamāno parato āmasati gaṇhātīti parāmāso. Atha vā niccantiādikaṃ paraṃ uttamaṃ saccanti āmasati gaṇhātīti parāmāso, abhiniveso ca so parāmāso cāti abhinivesaparāmāso. Evaṃpakāro diṭṭhīti kiccato diṭṭhisabhāvaṃ vissajjeti. Tīṇi satanti tīṇi satāni, vacanavipallāso kato. Katamo diṭṭhiṭṭhānasamugghātoti pucchaṃ anuddharitvāva sotāpattimaggo diṭṭhiṭṭhānasamugghātoti vissajjanaṃ kataṃ.
੧੨੩. ਇਦਾਨਿ ਕਥਂ ਅਭਿਨਿવੇਸਪਰਾਮਾਸੋਤਿਆਦਿ વਿਤ੍ਥਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ। ਰੂਪਂ ਅਭਿਨਿવੇਸਪਰਾਮਾਸੋਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਕਸਿਣਰੂਪਞ੍ਚ। ‘‘ਏਤਂ ਮਮਾ’’ਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸਪਰਾਮਾਸੋ ਦਿਟ੍ਠਿ, ‘‘ਏਸੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸਪਰਾਮਾਸੋ ਦਿਟ੍ਠਿ, ‘‘ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸਪਰਾਮਾਸੋ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਏਤਨ੍ਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞવਚਨਂ। ਤੇਨੇવ ‘‘વੇਦਨਂ ਏਤਂ ਮਮ, ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਏਤਂ ਮਮਾ’’ਤਿ ਨਪੁਂਸਕવਚਨਂ ਏਕવਚਨਞ੍ਚ ਕਤਂ। ਏਸੋਤਿ ਪਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪੁਲ੍ਲਿਙ੍ਗੇਕવਚਨਂ ਕਤਂ। ਏਤਂ ਮਮਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਮਞ੍ਞਨਾਮੂਲਿਕਾ ਦਿਟ੍ਠਿ। ਏਸੋਹਮਸ੍ਮੀਤਿ ਮਾਨਮਞ੍ਞਨਾਮੂਲਿਕਾ ਦਿਟ੍ਠਿ। ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਮਞ੍ਞਨਾ ਏવ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਏਤਂ ਮਮਾਤਿ ਮਮਂਕਾਰਕਪ੍ਪਨਾ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮੀਤਿ ਅਹਂਕਾਰਕਪ੍ਪਨਾ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਅਹਂਕਾਰਮਮਂਕਾਰਕਪ੍ਪਿਤੋ ਅਤ੍ਤਾਭਿਨਿવੇਸੋਤਿ ਚ, ਤਥਾ ਯਥਾਕ੍ਕਮੇਨੇવ ਤਣ੍ਹਾਮੂਲਨਿવੇਸੋ ਮਾਨਪਗ੍ਗਾਹੋ, ਤਣ੍ਹਾਮੂਲਨਿવਿਟ੍ਠੋ ਮਾਨਪਗ੍ਗਹਿਤੋ, ਅਤ੍ਤਾਭਿਨਿવੇਸੋਤਿ ਚ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਲਕ੍ਖਣਾਦਸ੍ਸਨਂ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣਾਦਸ੍ਸਨਂ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਤਿਲਕ੍ਖਣਾਦਸ੍ਸਨਹੇਤੁਕੋ ਅਤ੍ਤਾਭਿਨਿવੇਸੋਤਿ ਚ, ਦੁਕ੍ਖੇ ਅਸੁਭੇ ਚ ਸੁਖਂ ਸੁਭਨ੍ਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਗਤਸ੍ਸ, ਅਨਿਚ੍ਚੇ ਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਗਤਸ੍ਸ, ਚਤੁਬ੍ਬਿਧવਿਪਲ੍ਲਾਸਗਤਸ੍ਸ ਚ ਅਤ੍ਤਾਭਿਨਿવੇਸੋਤਿ ਚ, ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਞਾਣਸ੍ਸ ਆਕਾਰਕਪ੍ਪਨਾ, ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਸ੍ਸ ਅਨਾਗਤਪਟਿਲਾਭਕਪ੍ਪਨਾ, ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਪਰਨ੍ਤਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਕਪ੍ਪਨਿਸ੍ਸਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਾਭਿਨਿવੇਸੋਤਿ ਚ, ਨਨ੍ਦਿਯਾ ਅਤੀਤਮਨ੍વਾਗਮੇਤਿ, ਨਨ੍ਦਿਯਾ ਅਨਾਗਤਂ ਪਟਿਕਙ੍ਖਤਿ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਂਹੀਰਤਿ ਅਤ੍ਤਾਭਿਨਿવੇਸੋਤਿ ਚ, ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤੇ ਅਞ੍ਞਾਣਹੇਤੁਕਾ ਦਿਟ੍ਠਿ, ਅਪਰਨ੍ਤੇ ਅਞ੍ਞਾਣਹੇਤੁਕਾ ਦਿਟ੍ਠਿ, ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਪਰਨ੍ਤੇ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਞ੍ਞਾਣਹੇਤੁਕੋ ਅਤ੍ਤਾਭਿਨਿવੇਸੋ’’ਤਿ ਚ ਏਤੇਸਂ ਤਿਣ੍ਣਂ વਚਨਾਨਂ ਅਤ੍ਥਂ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ।
123. Idāni kathaṃ abhinivesaparāmāsotiādi vitthāraniddeso. Tattha rūpanti upayogavacanaṃ. Rūpaṃ abhinivesaparāmāsoti sambandho. Rūpanti cettha rūpupādānakkhandho kasiṇarūpañca. ‘‘Etaṃ mamā’’ti abhinivesaparāmāso diṭṭhi, ‘‘esohamasmī’’ti abhinivesaparāmāso diṭṭhi, ‘‘eso me attā’’ti abhinivesaparāmāso diṭṭhīti paccekaṃ yojetabbaṃ. Etanti sāmaññavacanaṃ. Teneva ‘‘vedanaṃ etaṃ mama, saṅkhāre etaṃ mamā’’ti napuṃsakavacanaṃ ekavacanañca kataṃ. Esoti pana vattabbamapekkhitvā pulliṅgekavacanaṃ kataṃ. Etaṃ mamāti taṇhāmaññanāmūlikā diṭṭhi. Esohamasmīti mānamaññanāmūlikā diṭṭhi. Eso me attāti diṭṭhimaññanā eva. Keci pana ‘‘etaṃ mamāti mamaṃkārakappanā, esohamasmīti ahaṃkārakappanā, eso me attāti ahaṃkāramamaṃkārakappito attābhinivesoti ca, tathā yathākkameneva taṇhāmūlaniveso mānapaggāho, taṇhāmūlaniviṭṭho mānapaggahito, attābhinivesoti ca, saṅkhārānaṃ dukkhalakkhaṇādassanaṃ, saṅkhārānaṃ aniccalakkhaṇādassanaṃ, saṅkhārānaṃ tilakkhaṇādassanahetuko attābhinivesoti ca, dukkhe asubhe ca sukhaṃ subhanti vipallāsagatassa, anicce niccanti vipallāsagatassa, catubbidhavipallāsagatassa ca attābhinivesoti ca, pubbenivāsañāṇassa ākārakappanā, dibbacakkhuñāṇassa anāgatapaṭilābhakappanā, pubbantāparantaidappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu kappanissitassa attābhinivesoti ca, nandiyā atītamanvāgameti, nandiyā anāgataṃ paṭikaṅkhati, paccuppannesu dhammesu saṃhīrati attābhinivesoti ca, pubbante aññāṇahetukā diṭṭhi, aparante aññāṇahetukā diṭṭhi, pubbantāparante idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu aññāṇahetuko attābhiniveso’’ti ca etesaṃ tiṇṇaṃ vacanānaṃ atthaṃ vaṇṇayanti.
ਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਠਮਂ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧવਤ੍ਥੁਕਾ। ਤਤੋ ਛਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰਾਯਤਨવਿਞ੍ਞਾਣ- ਕਾਯਸਮ੍ਫਸ੍ਸਕਾਯવੇਦਨਾਕਾਯਸਞ੍ਞਾਕਾਯਚੇਤਨਾਕਾਯਤਣ੍ਹਾਕਾਯવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਧਾਤੁਦਸਕਸਿਣ- ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਾਕਾਰવਤ੍ਥੁਕਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯੋ વੁਤ੍ਤਾ। ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਾਕਾਰੇਸੁ ਚ ਯਤ੍ਥ વਿਸੁਂ ਅਭਿਨਿવੇਸੋ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਸਕਲਸਰੀਰਾਭਿਨਿવੇਸવਸੇਨੇવ વਿਸੁਂ ਅਭਿਨਿવੇਸੋ વਿਯ ਕਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਤੋ ਦ੍વਾਦਸਾਯਤਨਅਟ੍ਠਾਰਸਧਾਤੁਏਕੂਨવੀਸਤਿਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਸੇਨ ਯੋਜਨਾ ਕਤਾ। ਤੀਣਿ ਏਕਨ੍ਤਲੋਕੁਤ੍ਤਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਨ ਯੋਜਿਤਾਨਿ। ਨ ਹਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਤ੍ਥੁਕਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਪਿ ਚ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਿਸ੍ਸੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਲੋਕਿਯਾ ਏવ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ। ਅਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਦ੍ਧਰੂਪਞ੍ਚ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਮੇવ। ਤਤੋ ਤੇਧਾਤੁਕવਸੇਨ ਨવવਿਧਭવવਸੇਨ ਝਾਨਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਚ ਯੋਜਨਾ ਕਤਾ। ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਾਨਂ વਿਸੁਂ ਗਹਣੇ ਪਰਿਹਾਰੋ વੁਤ੍ਤਨਯੋ ਏવ। ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਚੇਤਾਨਿ ਰੂਪਾਦਿਕਾਨਿ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਾਨਿ ਅਟ੍ਠਨવੁਤਿਸਤਂ ਪਦਾਨਿ ਭવਨ੍ਤਿ।
Diṭṭhiyo panettha paṭhamaṃ pañcakkhandhavatthukā. Tato chaajjhattikabāhirāyatanaviññāṇa- kāyasamphassakāyavedanākāyasaññākāyacetanākāyataṇhākāyavitakkavicāradhātudasakasiṇa- dvattiṃsākāravatthukā diṭṭhiyo vuttā. Dvattiṃsākāresu ca yattha visuṃ abhiniveso na yujjati, tattha sakalasarīrābhinivesavaseneva visuṃ abhiniveso viya katoti veditabbaṃ. Tato dvādasāyatanaaṭṭhārasadhātuekūnavīsatiindriyavasena yojanā katā. Tīṇi ekantalokuttarindriyāni na yojitāni. Na hi lokuttaravatthukā diṭṭhiyo honti. Sabbatthāpi ca lokiyalokuttaramissesu dhammesu lokuttare ṭhapetvā lokiyā eva gahetabbā. Anindriyabaddharūpañca na gahetabbameva. Tato tedhātukavasena navavidhabhavavasena jhānabrahmavihārasamāpattivasena paṭiccasamuppādaṅgavasena ca yojanā katā. Jātijarāmaraṇānaṃ visuṃ gahaṇe parihāro vuttanayo eva. Sabbāni cetāni rūpādikāni jarāmaraṇantāni aṭṭhanavutisataṃ padāni bhavanti.
੧੨੪. ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਖਨ੍ਧਾਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ વੀਸਤਿવਤ੍ਥੁਕਾਯਪਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂਯੇવ વਤ੍ਥੁਤ੍ਤਾ ‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਮਾਨਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁਯੇવ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਏਤੇਸਂ વਾ ਅਞ੍ਞਤਰ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੪੭) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਕਾਰਣਂ। ਅવਿਜ੍ਜਾਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਅਨ੍ਧੀਕਤਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ‘‘ਯਾਯਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਦਿਟ੍ਠਿ ‘ਅਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ’ਤਿ, ਅਯਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਦਿਟ੍ਠਿ ਕਿਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ? ਮਹਤੀ ਖੋ ਏਸਾ, ਕਚ੍ਚਾਨ, ਧਾਤੁ, ਯਦਿਦਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਧਾਤੁ। ਹੀਨਂ, ਕਚ੍ਚਾਨ, ਧਾਤੁਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਹੀਨਾ ਸਞ੍ਞਾ ਹੀਨਾ ਦਿਟ੍ਠੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੯੭) વਚਨਤੋ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਕਾਰਣਂ। ਫਸ੍ਸੋਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਤੇਨ ਫਸ੍ਸੇਨ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਿਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ‘‘ਯੇ ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਕਪ੍ਪਿਕਾ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿਨੋ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਂ ਆਰਬ੍ਭ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਾਨਿ ਅਧਿવੁਤ੍ਤਿਪਦਾਨਿ ਅਭਿવਦਨ੍ਤਿ, ਤਦਪਿ ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੨੩) વਚਨਤੋ ਚ ਫਸ੍ਸੋ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਕਾਰਣਂ। ਸਞ੍ਞਾਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਆਕਾਰਮਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅਯਾਥਾવਸਭਾવਗਾਹਹੇਤੁਤ੍ਤਾ ਸਞ੍ਞਾਯ –
124. Diṭṭhiṭṭhānesu khandhāpi diṭṭhiṭṭhānanti vīsativatthukāyapi sakkāyadiṭṭhiyā pañcannaṃ khandhānaṃyeva vatthuttā ‘‘ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā attānaṃ samanupassamānā samanupassanti, sabbe te pañcupādānakkhandhesuyeva samanupassanti, etesaṃ vā aññatara’’nti (saṃ. ni. 3.47) vuttattā ca pañcupādānakkhandhā diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ. Avijjāpi diṭṭhiṭṭhānanti avijjāya andhīkatānaṃ diṭṭhiuppattito ‘‘yāyaṃ, bhante, diṭṭhi ‘asammāsambuddhesu sammāsambuddhā’ti, ayaṃ nu kho, bhante, diṭṭhi kiṃ paṭicca paññāyatīti? Mahatī kho esā, kaccāna, dhātu, yadidaṃ avijjādhātu. Hīnaṃ, kaccāna, dhātuṃ paṭicca uppajjati hīnā saññā hīnā diṭṭhī’’ti (saṃ. ni. 2.97) vacanato ca avijjā diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ. Phassopi diṭṭhiṭṭhānanti tena phassena phuṭṭhassa diṭṭhiuppattito ‘‘ye te, bhikkhave, samaṇabrāhmaṇā pubbantakappikā pubbantānudiṭṭhino pubbantaṃ ārabbha anekavihitāni adhivuttipadāni abhivadanti, tadapi phassapaccayā’’ti (dī. ni. 1.123) vacanato ca phasso diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ. Saññāpi diṭṭhiṭṭhānanti ākāramattaggahaṇena ayāthāvasabhāvagāhahetuttā saññāya –
‘‘ਯਾਨਿ ਚ ਤੀਣਿ ਯਾਨਿ ਚ ਸਟ੍ਠਿ, ਸਮਣਪ੍ਪવਾਦਸਿਤਾਨਿ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞ।
‘‘Yāni ca tīṇi yāni ca saṭṭhi, samaṇappavādasitāni bhūripañña;
ਸਞ੍ਞਕ੍ਖਰਸਞ੍ਞਨਿਸ੍ਸਿਤਾਨਿ, ਓਸਰਣਾਨਿ વਿਨੇਯ੍ਯ ਓਘਤਮਗਾ’’ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੫੪੩) –
Saññakkharasaññanissitāni, osaraṇāni vineyya oghatamagā’’ti. (su. ni. 543) –
વਚਨਤੋ ‘‘ਸਞ੍ਞਾਨਿਦਾਨਾ ਹਿ ਪਪਞ੍ਚਸਙ੍ਖਾ’’ਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੮੮੦; ਮਹਾਨਿ॰ ੧੦੯) વਚਨਤੋ ਚ ਸਞ੍ਞਾ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਕਾਰਣਂ। વਿਤਕ੍ਕੋਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਆਕਾਰਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ –
Vacanato ‘‘saññānidānā hi papañcasaṅkhā’’ti (su. ni. 880; mahāni. 109) vacanato ca saññā diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ. Vitakkopi diṭṭhiṭṭhānanti ākāraparivitakkena diṭṭhiuppattito –
‘‘ਨਹੇવ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਬਹੂਨਿ ਨਾਨਾ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਞ੍ਞਾਯ ਨਿਚ੍ਚਾਨਿ ਲੋਕੇ।
‘‘Naheva saccāni bahūni nānā, aññatra saññāya niccāni loke;
ਤਕ੍ਕਞ੍ਚ ਦਿਟ੍ਠੀਸੁ ਪਕਪ੍ਪਯਿਤ੍વਾ, ਸਚ੍ਚਂ ਮੁਸਾਤਿ ਦ੍વਯਧਮ੍ਮਮਾਹੂ’’ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੮੯੨) –
Takkañca diṭṭhīsu pakappayitvā, saccaṃ musāti dvayadhammamāhū’’ti. (su. ni. 892) –
વਚਨਤੋ ਚ વਿਤਕ੍ਕੋ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਕਾਰਣਂ। ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਅਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਅਸਾਧਾਰਣਹੇਤੁਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਸ੍ਸੇવਂ ਅਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ ਛਨ੍ਨਂ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੯) વਚਨਤੋ ਚ ਅਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਕਾਰਣਂ । ਪਾਪਮਿਤ੍ਤੋਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਪਾਪਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਗਤਿਆਪਜ੍ਜਨੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ‘‘ਬਾਹਿਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ਕਰਿਤ੍વਾ ਨ ਅਞ੍ਞਂ ਏਕਙ੍ਗਮ੍ਪਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਯਂ ਏવਂ ਮਹਤੋ ਅਨਤ੍ਥਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ। ਯਥਯਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਾਪਮਿਤ੍ਤਤਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੧੦) વਚਨਤੋ ਚ ਪਾਪਮਿਤ੍ਤੋ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਕਾਰਣਂ। ਪਰਤੋਪਿ ਘੋਸੋ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਦੁਰਕ੍ਖਾਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ‘‘ਦ੍વੇਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਹੇਤੂ ਦ੍વੇ ਪਚ੍ਚਯਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਪਰਤੋ ਚ ਘੋਸੋ ਅਯੋਨਿਸੋ ਚ ਮਨਸਿਕਾਰੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੨੬) વਚਨਤੋ ਚ ਪਰਤੋ ਘੋਸੋ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਤੋ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਪਟਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤਕਥਾ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਕਾਰਣਂ।
Vacanato ca vitakko diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ. Ayonisomanasikāropi diṭṭhiṭṭhānanti ayoniso manasikārassa akusalānaṃ asādhāraṇahetuttā ‘‘tassevaṃ ayoniso manasikaroto channaṃ diṭṭhīnaṃ aññatarā diṭṭhi uppajjatī’’ti (ma. ni. 1.19) vacanato ca ayoniso manasikāro diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ . Pāpamittopi diṭṭhiṭṭhānanti pāpamittassa diṭṭhānugatiāpajjanena diṭṭhiuppattito ‘‘bāhiraṃ, bhikkhave, aṅganti karitvā na aññaṃ ekaṅgampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ mahato anatthāya saṃvattati. Yathayidaṃ, bhikkhave, pāpamittatā’’ti (a. ni. 1.110) vacanato ca pāpamitto diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ. Paratopi ghoso diṭṭhiṭṭhānanti durakkhātadhammassavanena diṭṭhiuppattito ‘‘dveme, bhikkhave, hetū dve paccayā micchādiṭṭhiyā uppādāya parato ca ghoso ayoniso ca manasikāro’’ti (a. ni. 2.126) vacanato ca parato ghoso micchādiṭṭhikato micchādiṭṭhipaṭisaññuttakathā diṭṭhīnaṃ kāraṇaṃ.
ਇਦਾਨਿ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ ਖਨ੍ਧਾ ਹੇਤੁ ਖਨ੍ਧਾ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਖਨ੍ਧਾ ਏવ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਜਨਕਹੇਤੁ ਚੇવ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਪਚ੍ਚਯੋ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਸਮੁਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ, ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ, ਦਿਟ੍ਠਿਕਾਰਣਭਾવੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Idāni diṭṭhiṭṭhānanti padassa atthaṃ vivaranto khandhā hetu khandhā paccayotiādimāha. Khandhā eva diṭṭhīnaṃ upādāya, janakahetu ceva upatthambhakapaccayo cāti attho. Samuṭṭhānaṭṭhenāti samuṭṭhahanti uppajjanti etenāti samuṭṭhānaṃ, kāraṇanti attho. Tena samuṭṭhānaṭṭhena, diṭṭhikāraṇabhāvenāti attho.
੧੨੫. ਇਦਾਨਿ ਕਿਚ੍ਚਭੇਦੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਭੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਕਤਮਾਨਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਦਿਟ੍ਠਿਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਾਨੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਾ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਇਦਾਨਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾਨਂ ਅਟ੍ਠਾਰਸਨ੍ਨਂ ਪਦਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣਂ ਮੂਲਪਦਂ। ਯਾ ਦਿਟ੍ਠਿ, ਤਦੇવ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਂ, ਯਾ ਦਿਟ੍ਠਿ, ਤਦੇવ ਦਿਟ੍ਠਿਗਹਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। ਅਯਾਥਾવਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿ, ਤਦੇવ ਦਿਟ੍ਠੀਸੁ ਗਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿਦਿਟ੍ਠਿਅਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਂ। ਹੇਟ੍ਠਾਪਿਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋਯੇવ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਅਨ੍ਤਾਨਂ ਏਕਨ੍ਤਗਤਤ੍ਤਾਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਂ। ਸਾ ਏવ ਦਿਟ੍ਠਿ ਦੁਰਤਿਕ੍ਕਮਨਟ੍ਠੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਗਹਨਂ ਤਿਣਗਹਨવਨਗਹਨਪਬ੍ਬਤਗਹਨਾਨਿ વਿਯ। ਸਾਸਙ੍ਕਸਪ੍ਪਟਿਭਯਟ੍ਠੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਕਨ੍ਤਾਰਂ ਚੋਰਕਨ੍ਤਾਰવਾਲ਼ਕਨ੍ਤਾਰਨਿਰੁਦਕਕਨ੍ਤਾਰਦੁਬ੍ਭਿਕ੍ਖਕਨ੍ਤਾਰਾ વਿਯ। ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿਯਂ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿਕਨ੍ਤਾਰੋ’’ਤਿ ਸਕਲਿਙ੍ਗੇਨੇવ ਆਗਤਂ। ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਿਨਿવਿਜ੍ਝਨਟ੍ਠੇਨ ਪਟਿਲੋਮਟ੍ਠੇਨ ਚ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੂਕਂ। ਮਿਚ੍ਛਾਦਸ੍ਸਨਞ੍ਹਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾਦਸ੍ਸਨਂ વਿਨਿવਿਜ੍ਝਤਿ ਚੇવ વਿਲੋਮੇਤਿ ਚ। ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿਯਂ (ਧ॰ ਸ॰ ੩੯੨, ੧੧੦੫) ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੂਕਾਯਿਕ’’ਨ੍ਤਿ ਆਗਤਂ। ਕਦਾਚਿ ਸਸ੍ਸਤਸ੍ਸ, ਕਦਾਚਿ ਉਚ੍ਛੇਦਸ੍ਸ ਗਹਣਤੋ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਿਰੂਪਂ ਫਨ੍ਦਿਤਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪ੍ਫਨ੍ਦਿਤਂ। ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕੋ ਹਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਕਦਾਚਿ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ, ਕਦਾਚਿ ਉਚ੍ਛੇਦਂ। ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ਅਨਤ੍ਥੇ ਸਂਯੋਜੇਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸਞ੍ਞੋਜਨਂ। ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ਅਨ੍ਤੋਤੁਦਨਟ੍ਠੇਨ ਦੁਨ੍ਨੀਹਰਣੀਯਟ੍ਠੇਨ ਚ ਸਲ੍ਲਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸਲ੍ਲਂ । ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ਪੀਲ਼ਾਕਰਣਟ੍ਠੇਨ ਸਮ੍ਬਾਧੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਬਾਧੋ। ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ਮੋਕ੍ਖਾવਰਣਟ੍ਠੇਨ ਪਲਿਬੋਧੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਪਲਿਬੋਧੋ। ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ਦੁਮ੍ਮੋਚਨੀਯਟ੍ਠੇਨ ਬਨ੍ਧਨਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਬਨ੍ਧਨਂ। ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ਦੁਰੁਤ੍ਤਰਟ੍ਠੇਨ ਪਪਾਤੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਪਪਾਤੋ। ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ਥਾਮਗਤਟ੍ਠੇਨ ਅਨੁਸਯੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਸਯੋ। ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਨ੍ਤਾਪੇਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸਨ੍ਤਾਪੋ। ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨੁਦਹਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਪਰਿਲ਼ਾਹੋ। ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ਕਿਲੇਸਕਾਯਂ ਗਨ੍ਥੇਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗਨ੍ਥੋ। ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ਭੁਸਂ ਆਦਿਯਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਂ। ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ‘‘ਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿવਸੇਨ ਅਭਿਨਿવਿਸਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠਾਭਿਨਿવੇਸੋ। ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ਇਦਂ ਪਰਨ੍ਤਿ ਆਮਸਤਿ, ਪਰਤੋ વਾ ਆਮਸਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਪਰਾਮਾਸੋ।
125. Idāni kiccabhedena diṭṭhibhedaṃ dassento katamāni aṭṭhārasa diṭṭhipariyuṭṭhānānītiādimāha. Tattha yā diṭṭhīti idāni vuccamānānaṃ aṭṭhārasannaṃ padānaṃ sādhāraṇaṃ mūlapadaṃ. Yā diṭṭhi, tadeva diṭṭhigataṃ, yā diṭṭhi, tadeva diṭṭhigahananti sabbehi sambandho kātabbo. Ayāthāvadassanaṭṭhena diṭṭhi, tadeva diṭṭhīsu gataṃ dassanaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhiantogadhattāti diṭṭhigataṃ. Heṭṭhāpissa attho vuttoyeva. Dvinnaṃ antānaṃ ekantagatattāpi diṭṭhigataṃ. Sā eva diṭṭhi duratikkamanaṭṭhena diṭṭhigahanaṃ tiṇagahanavanagahanapabbatagahanāni viya. Sāsaṅkasappaṭibhayaṭṭhena diṭṭhikantāraṃ corakantāravāḷakantāranirudakakantāradubbhikkhakantārā viya. Dhammasaṅgaṇiyaṃ ‘‘diṭṭhikantāro’’ti sakaliṅgeneva āgataṃ. Sammādiṭṭhiyā vinivijjhanaṭṭhena paṭilomaṭṭhena ca diṭṭhivisūkaṃ. Micchādassanañhi uppajjamānaṃ sammādassanaṃ vinivijjhati ceva vilometi ca. Dhammasaṅgaṇiyaṃ (dha. sa. 392, 1105) ‘‘diṭṭhivisūkāyika’’nti āgataṃ. Kadāci sassatassa, kadāci ucchedassa gahaṇato diṭṭhiyā virūpaṃ phanditanti diṭṭhivipphanditaṃ. Diṭṭhigatiko hi ekasmiṃ patiṭṭhātuṃ na sakkoti, kadāci sassataṃ anussarati, kadāci ucchedaṃ. Diṭṭhiyeva anatthe saṃyojetīti diṭṭhisaññojanaṃ. Diṭṭhiyeva antotudanaṭṭhena dunnīharaṇīyaṭṭhena ca sallanti diṭṭhisallaṃ. Diṭṭhiyeva pīḷākaraṇaṭṭhena sambādhoti diṭṭhisambādho. Diṭṭhiyeva mokkhāvaraṇaṭṭhena palibodhoti diṭṭhipalibodho. Diṭṭhiyeva dummocanīyaṭṭhena bandhananti diṭṭhibandhanaṃ. Diṭṭhiyeva duruttaraṭṭhena papātoti diṭṭhipapāto. Diṭṭhiyeva thāmagataṭṭhena anusayoti diṭṭhānusayo. Diṭṭhiyeva attānaṃ santāpetīti diṭṭhisantāpo. Diṭṭhiyeva attānaṃ anudahatīti diṭṭhipariḷāho. Diṭṭhiyeva kilesakāyaṃ ganthetīti diṭṭhigantho. Diṭṭhiyeva bhusaṃ ādiyatīti diṭṭhupādānaṃ. Diṭṭhiyeva ‘‘sacca’’ntiādivasena abhinivisatīti diṭṭhābhiniveso. Diṭṭhiyeva idaṃ paranti āmasati, parato vā āmasatīti diṭṭhiparāmāso.
੧੨੬. ਇਦਾਨਿ ਰਾਸਿવਸੇਨ ਸੋਲ਼ਸ ਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਉਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤੋ ਕਤਮਾ ਸੋਲ਼ਸ ਦਿਟ੍ਠਿਯੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਖਸੋਮਨਸ੍ਸਸਙ੍ਖਾਤੇ ਅਸ੍ਸਾਦੇ ਦਿਟ੍ਠਿ ਅਸ੍ਸਾਦਦਿਟ੍ਠਿ। ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨੁਗਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿ। ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿਪਰੀਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਸਤਿ ਕਾਯੇ ਦਿਟ੍ਠਿ, ਸਨ੍ਤੀ વਾ ਕਾਯੇ ਦਿਟ੍ਠਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ। ਕਾਯੋਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ, ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਸਙ੍ਖਾਤੋ ਸਕ੍ਕਾਯੋ વਤ੍ਥੁ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਸਕ੍ਕਾਯવਤ੍ਥੁਕਾ। ਸਸ੍ਸਤਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿ। ਉਚ੍ਛੇਦੋਤਿ ਪવਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿ। ਸਸ੍ਸਤਾਦਿਅਨ੍ਤਂ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਅਨ੍ਤਗ੍ਗਾਹਿਕਾ, ਅਨ੍ਤਗ੍ਗਾਹੋ વਾ ਅਸ੍ਸਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਨ੍ਤਗ੍ਗਾਹਿਕਾ। ਅਤੀਤਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਂ ਅਨੁਗਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿ। ਅਨਾਗਤਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਪਰਨ੍ਤਂ ਅਨੁਗਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਅਪਰਨ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿ। ਅਨਤ੍ਥੇ ਸਂਯੋਜੇਤੀਤਿ ਸਞ੍ਞੋਜਨਿਕਾ। ਅਹਙ੍ਕਾਰવਸੇਨ ਅਹਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਮਾਨੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਮੂਲਭੂਤੇਨ વਿਨਿਬਨ੍ਧਾ ਘਟਿਤਾ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਅਹਨ੍ਤਿ ਮਾਨવਿਨਿਬਨ੍ਧਾ ਦਿਟ੍ਠਿ। ਤਥਾ ਮਮਙ੍ਕਾਰવਸੇਨ ਮਮਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਮਾਨੇਨ વਿਨਿਬਨ੍ਧਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਮਮਨ੍ਤਿ ਮਾਨવਿਨਿਬਨ੍ਧਾ ਦਿਟ੍ਠਿ। ਅਤ੍ਤਨੋ વਦਨਂ ਕਥਨਂ ਅਤ੍ਤવਾਦੋ, ਤੇਨ ਪਟਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤਾ ਬਦ੍ਧਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਅਤ੍ਤવਾਦਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ। ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਲੋਕੋਤਿ વਦਨਂ ਕਥਨਂ ਲੋਕવਾਦੋ, ਤੇਨ ਪਟਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਲੋਕવਾਦਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ। ਭવੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਸ੍ਸਤਂ, ਸਸ੍ਸਤવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਦਿਟ੍ਠਿ ਭવਦਿਟ੍ਠਿ। વਿਭવੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਉਚ੍ਛੇਦੋ, ਉਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਦਿਟ੍ਠਿ વਿਭવਦਿਟ੍ਠਿ।
126. Idāni rāsivasena soḷasa diṭṭhiyo uddisanto katamā soḷasa diṭṭhiyotiādimāha. Tattha sukhasomanassasaṅkhāte assāde diṭṭhi assādadiṭṭhi. Attānaṃ anugatā diṭṭhi attānudiṭṭhi. Natthīti pavattattā viparītā diṭṭhi micchādiṭṭhi. Sati kāye diṭṭhi, santī vā kāye diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi. Kāyoti cettha khandhapañcakaṃ, khandhapañcakasaṅkhāto sakkāyo vatthu patiṭṭhā etissāti sakkāyavatthukā. Sassatanti pavattā diṭṭhi sassatadiṭṭhi. Ucchedoti pavattā diṭṭhi ucchedadiṭṭhi. Sassatādiantaṃ gaṇhātīti antaggāhikā, antaggāho vā assā atthīti antaggāhikā. Atītasaṅkhātaṃ pubbantaṃ anugatā diṭṭhi pubbantānudiṭṭhi. Anāgatasaṅkhātaṃ aparantaṃ anugatā diṭṭhi aparantānudiṭṭhi. Anatthe saṃyojetīti saññojanikā. Ahaṅkāravasena ahanti uppannena mānena diṭṭhiyā mūlabhūtena vinibandhā ghaṭitā uppāditā diṭṭhi ahanti mānavinibandhā diṭṭhi. Tathā mamaṅkāravasena mamanti uppannena mānena vinibandhā diṭṭhi mamanti mānavinibandhā diṭṭhi. Attano vadanaṃ kathanaṃ attavādo, tena paṭisaññuttā baddhā diṭṭhi attavādapaṭisaṃyuttā diṭṭhi. Attānaṃ lokoti vadanaṃ kathanaṃ lokavādo, tena paṭisaññuttā diṭṭhi lokavādapaṭisaṃyuttā diṭṭhi. Bhavo vuccati sassataṃ, sassatavasena uppajjanadiṭṭhi bhavadiṭṭhi. Vibhavo vuccati ucchedo, ucchedavasena uppajjanadiṭṭhi vibhavadiṭṭhi.
੧੨੭-੧੨੮. ਇਦਾਨਿ ਤੀਣਿ ਸਤਂ ਦਿਟ੍ਠਾਭਿਨਿવੇਸੇ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤੁਕਾਮੋ ਕਤਮੇ ਤੀਣਿ ਸਤਂ ਦਿਟ੍ਠਾਭਿਨਿવੇਸਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤੇ ਅવਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾવ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਅਭਿਨਿવੇਸવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਨੇવ ਤੇ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤੁਕਾਮੋ ਅਸ੍ਸਾਦਦਿਟ੍ਠਿਯਾ, ਕਤਿਹਾਕਾਰੇਹਿ ਅਭਿਨਿવੇਸੋ ਹੋਤੀਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸੋਲ਼ਸਨ੍ਨਂ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਅਭਿਨਿવੇਸਾਕਾਰਗਣਨਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਅਸ੍ਸਾਦਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਪਞ੍ਚਤਿਂਸਾਯ ਆਕਾਰੇਹਿ ਅਭਿਨਿવੇਸੋ ਹੋਤੀਤਿ ਤਾਸਂ ਸੋਲ਼ਸਨ੍ਨਂ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਅਭਿਨਿવੇਸਾਕਾਰਗਣਨਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤਾਨਿ ਗਣਨਾਨਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਅਸ੍ਸਾਦਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਕਤਮੇਹਿ ਪਞ੍ਚਤਿਂਸਾਯ ਆਕਾਰੇਹਿ ਅਭਿਨਿવੇਸੋ ਹੋਤੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਂ ਪਟਿਚ੍ਚਾਤਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਪਟਿਚ੍ਚ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸੁਖਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਮੇ ਕਾਯੋ ਈਦਿਸੋ’’ਤਿ ਰੂਪਸਮ੍ਪਦਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਗੇਹਸਿਤਂ ਰਾਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਸੁਖਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤੇਨਟ੍ਠੇਨ ਸੁਖਞ੍ਚ ਸੋਮਨਸ੍ਸਞ੍ਚ। ਤਂਯੇવ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋਤਿ ਰੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਅਸ੍ਸਾਦੋ। ਤਞ੍ਹਿ ਸੁਖਂ ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਅਸ੍ਸਾਦੀਯਤਿ ਉਪਭੁਞ੍ਜੀਯਤੀਤਿ ਅਸ੍ਸਾਦੋ। ਅਭਿਨਿવੇਸਪਰਾਮਾਸੋ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਸੋ ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਸਸ੍ਸਤੋਤਿ વਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤੀਤਿ વਾ ਸਸ੍ਸਤਂ વਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਮਾਨਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸੁਖਿਤਂ ਕਰੋਤੀਤਿ વਾ ਅਭਿਨਿવੇਸਪਰਾਮਾਸੋ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਾ ਚ ਦਿਟ੍ਠਿ ਯੋ ਚ ਅਸ੍ਸਾਦੋਤਿ ਅਸ੍ਸਾਦਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਿਭਾવਾਭਾવੇਪਿ ਅਸ੍ਸਾਦਂ વਿਨਾ ਸਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਸਮੁਚ੍ਚਿਤਂ। ਅਸ੍ਸਾਦਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਅਸ੍ਸਾਦੇ ਪવਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
127-128. Idāni tīṇi sataṃ diṭṭhābhinivese niddisitukāmo katame tīṇi sataṃ diṭṭhābhinivesāti pucchitvā te avissajjetvāva visuṃ visuṃ abhinivesavissajjaneneva te vissajjetukāmo assādadiṭṭhiyā, katihākārehiabhiniveso hotītiādinā nayena soḷasannaṃ diṭṭhīnaṃ abhinivesākāragaṇanaṃ pucchitvā puna assādadiṭṭhiyā pañcatiṃsāya ākārehi abhiniveso hotīti tāsaṃ soḷasannaṃ diṭṭhīnaṃ abhinivesākāragaṇanaṃ vissajjetvā puna tāni gaṇanāni vissajjento assādadiṭṭhiyā katamehi pañcatiṃsāya ākārehi abhinivesohotītiādimāha. Tattha rūpaṃ paṭiccāti rūpakkhandhaṃ paṭicca. Uppajjati sukhaṃ somanassanti ‘‘ayaṃ me kāyo īdiso’’ti rūpasampadaṃ nissāya gehasitaṃ rāgasampayuttaṃ sukhaṃ somanassaṃ uppajjati. Heṭṭhā vuttenaṭṭhena sukhañca somanassañca. Taṃyeva rūpassa assādoti rūpanissayo assādo. Tañhi sukhaṃ taṇhāvasena assādīyati upabhuñjīyatīti assādo. Abhinivesaparāmāso diṭṭhīti so assādo sassatoti vā ucchijjissatīti vā sassataṃ vā ucchijjamānaṃ vā attānaṃ sukhitaṃ karotīti vā abhinivesaparāmāso hoti. Tasmā yā ca diṭṭhi yo ca assādoti assādassa diṭṭhibhāvābhāvepi assādaṃ vinā sā diṭṭhi na hotīti katvā ubhayampi samuccitaṃ. Assādadiṭṭhīti assāde pavattā diṭṭhīti vuttaṃ hoti.
ਇਦਾਨਿ ਨਾਨਾਸੁਤ੍ਤੇਹਿ ਸਂਸਨ੍ਦੇਤ੍વਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਂ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਞ੍ਚ ਗਰਹਿਤੁਕਾਮੋ ਅਸ੍ਸਾਦਦਿਟ੍ਠਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪਤ੍ਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿવਿਨਾਸਕਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਖਾਤਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਿਪਤ੍ਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪਨ੍ਨੋਤਿ વਿਪਨ੍ਨਾ વਿਨਟ੍ਠਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪਨ੍ਨੋ, વਿਪਨ੍ਨਦਿਟ੍ਠੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਾ વਿਪਨ੍ਨੋ વਿਨਟ੍ਠੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪਨ੍ਨੋ। ਨ ਸੇવਿਤਬ੍ਬੋ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨੇਨ। ਨ ਭਜਿਤਬ੍ਬੋ ਚਿਤ੍ਤੇਨ। ਨ ਪਯਿਰੁਪਾਸਿਤਬ੍ਬੋ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਨੇਨ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੂਤਿ ‘‘ਤਂ ਸੇવਨਾਦਿਕਂ ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਨ ਕਾਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਪੁਚ੍ਛਾ। ਦਿਟ੍ਠਿ ਹਿਸ੍ਸ ਪਾਪਿਕਾਤਿ ਕਾਰਣવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਿ ਪਾਪਿਕਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਸੇવਨਾਦਿਕਂ ਨ ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਰਾਗੋਤਿ ‘‘ਸੁਨ੍ਦਰਾ ਮੇ ਦਿਟ੍ਠੀ’’ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਆਰਬ੍ਭ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਰਾਗੋ । ਦਿਟ੍ਠਿਰਾਗਰਤ੍ਤੋਤਿ ਤੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਰਾਗੇਨ ਰਙ੍ਗੇਨ ਰਤ੍ਤਂ વਤ੍ਥਂ વਿਯ ਰਤ੍ਤੋ। ਨ ਮਹਪ੍ਫਲਨ੍ਤਿ વਿਪਾਕਫਲੇਨ। ਨ ਮਹਾਨਿਸਂਸਨ੍ਤਿ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਫਲੇਨ।
Idāni nānāsuttehi saṃsandetvā micchādiṭṭhiṃ micchādiṭṭhikañca garahitukāmo assādadiṭṭhi micchādiṭṭhītiādimāha. Tattha diṭṭhivipattīti sammādiṭṭhivināsakamicchādiṭṭhisaṅkhātadiṭṭhiyā vipatti. Diṭṭhivipannoti vipannā vinaṭṭhā sammādiṭṭhi assāti diṭṭhivipanno, vipannadiṭṭhīti vuttaṃ hoti. Micchādiṭṭhiyā vā vipanno vinaṭṭhoti diṭṭhivipanno. Na sevitabbo upasaṅkamanena. Na bhajitabbo cittena. Na payirupāsitabbo upasaṅkamitvā nisīdanena. Taṃ kissa hetūti ‘‘taṃ sevanādikaṃ kena kāraṇena na kātabba’’nti tassa kāraṇapucchā. Diṭṭhi hissa pāpikāti kāraṇavissajjanaṃ. Yasmā assa puggalassa diṭṭhi pāpikā, tasmā taṃ sevanādikaṃ na kātabbanti attho. Diṭṭhiyā rāgoti ‘‘sundarā me diṭṭhī’’ti diṭṭhiṃ ārabbha diṭṭhiyā uppajjanarāgo . Diṭṭhirāgarattoti tena diṭṭhirāgena raṅgena rattaṃ vatthaṃ viya ratto. Na mahapphalanti vipākaphalena. Na mahānisaṃsanti nissandaphalena.
ਪੁਰਿਸਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸਾਤਿ ਪੁਰਿਸਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ। ਲੋਕਿਯવੋਹਾਰੇਨ ਹਿ ਪੁਰਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਰੀਰਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਪੁਰਿਸ੍ਮਿਂ ਸੇਤਿ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਪੁਰਿਸੋ, ਪੁਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਨਿਰਯੋ, ਤਂ ਪੁਂ ਗਲਤਿ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾ ਸੁਗਤਿਤੋ ਚੁਤਾ ਦੁਗ੍ਗਤਿਯਂਯੇવ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੂਤਿ ਤਂ ਨ ਮਹਪ੍ਫਲਤ੍ਤਂ ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਹੋਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਿ ਹਿਸ੍ਸ ਪਾਪਿਕਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਿ ਪਾਪਿਕਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਮਹਪ੍ਫਲਂ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦ੍વੇવ ਗਤਿਯੋਤਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਗਤੀਸੁ ਦ੍વੇવ ਗਤਿਯੋ। વਿਪਜ੍ਜਮਾਨਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਨਿਰਯੋ। ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਯ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿ। ਯਞ੍ਚੇવ ਕਾਯਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਸਕਲਿਙ੍ਗਧਾਰਣਪਟਿਪਦਾਨੁਯੋਗਅਭਿવਾਦਨਪਚ੍ਚੁਟ੍ਠਾਨਅਞ੍ਜਲਿਕਮ੍ਮਾਦਿ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ। ਯਞ੍ਚ વਚੀਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਸਕਸਮਯਪਰਿਯਾਪੁਣਨਸਜ੍ਝਾਯਨਦੇਸਨਾਸਮਾਦਪਨਾਦਿ વਚੀਕਮ੍ਮਂ। ਯਞ੍ਚ ਮਨੋਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਇਧਲੋਕਚਿਨ੍ਤਾਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਪਰਲੋਕਚਿਨ੍ਤਾਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਕਤਾਕਤਚਿਨ੍ਤਾਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਮਨੋਕਮ੍ਮਂ। ਤਿਣਕਟ੍ਠਧਞ੍ਞਬੀਜੇਸੁ ਸਤ੍ਤਦਿਟ੍ਠਿਸ੍ਸ ਦਾਨਾਨੁਪ੍ਪਦਾਨਪਟਿਗ੍ਗਹਣਪਰਿਭੋਗੇਸੁ ਚ ਕਾਯવਚੀਮਨੋਕਮ੍ਮਾਨਿ। ਯਥਾਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਯਾ ਅਯਂ ਦਿਟ੍ਠਿ, ਤਸ੍ਸਾਨੁਰੂਪਂ। ਸਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ। ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਗਹਿਤਂ।
Purisapuggalassāti purisasaṅkhātassa puggalassa. Lokiyavohārena hi puri vuccati sarīraṃ, tasmiṃ purismiṃ seti pavattatīti puriso, puṃ vuccati nirayo, taṃ puṃ galati gacchatīti puggalo. Yebhuyyena hi sattā sugatito cutā duggatiyaṃyeva nibbattanti. Taṃ kissa hetūti taṃ na mahapphalattaṃ kena kāraṇena hoti. Diṭṭhi hissa pāpikāti yasmā assa puggalassa diṭṭhi pāpikā, tasmā na mahapphalaṃ hotīti attho. Dveva gatiyoti pañcasu gatīsu dveva gatiyo. Vipajjamānāya diṭṭhiyā nirayo. Sampajjamānāya tiracchānayoni. Yañceva kāyakammanti sakaliṅgadhāraṇapaṭipadānuyogaabhivādanapaccuṭṭhānaañjalikammādi kāyakammaṃ. Yañca vacīkammanti sakasamayapariyāpuṇanasajjhāyanadesanāsamādapanādi vacīkammaṃ. Yañca manokammanti idhalokacintāpaṭisaṃyuttañca paralokacintāpaṭisaṃyuttañca katākatacintāpaṭisaṃyuttañca manokammaṃ. Tiṇakaṭṭhadhaññabījesu sattadiṭṭhissa dānānuppadānapaṭiggahaṇaparibhogesu ca kāyavacīmanokammāni. Yathādiṭṭhīti yā ayaṃ diṭṭhi, tassānurūpaṃ. Samattanti paripuṇṇaṃ. Samādinnanti gahitaṃ.
ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ વੁਤ੍ਤਂ – ਤਦੇਤਂ ਯਥਾਦਿਟ੍ਠਿਯਂ ਠਿਤਕਾਯਕਮ੍ਮਂ, ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਜਾਤਕਾਯਕਮ੍ਮਂ, ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਲੋਮਿਕਕਾਯਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਤਿવਿਧਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਪਾਣਂ ਹਨਤੋ ਅਦਿਨ੍ਨਂ ਆਦਿਯਤੋ ਮਿਚ੍ਛਾਚਰਤੋ ਨਤ੍ਥਿ ਤਤੋਨਿਦਾਨਂ ਪਾਪਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਪਾਪਸ੍ਸ ਆਗਮੋ’’ਤਿ ਯਂ ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਿਕਸ੍ਸ ਸਤੋ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰਸਙ੍ਖਾਤਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ, ਇਦਂ ਯਥਾਦਿਟ੍ਠਿਯਂ ਠਿਤਕਾਯਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ। ‘‘ਪਾਣਂ ਹਨਤੋ ਅਦਿਨ੍ਨਂ ਆਦਿਯਤੋ ਮਿਚ੍ਛਾਚਰਤੋ ਨਤ੍ਥਿ ਤਤੋਨਿਦਾਨਂ ਪਾਪਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਪਾਪਸ੍ਸ ਆਗਮੋ’’ਤਿ ਯਂ ਇਮਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਇਮਿਨਾ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਹਜਾਤਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ, ਇਦਂ ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਜਾਤਕਾਯਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ। ਤਦੇવ ਪਨ ਸਮਤ੍ਤਂ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਂ ਗਹਿਤਂ ਪਰਾਮਟ੍ਠਂ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਲੋਮਿਕਕਾਯਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ। વਚੀਕਮ੍ਮਮਨੋਕਮ੍ਮੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਮੁਸਾ ਭਣਤੋ ਪਿਸੁਣਂ ਭਣਤੋ ਫਰੁਸਂ ਭਣਤੋ ਸਮ੍ਫਂ ਪਲਪਤੋ ਅਭਿਜ੍ਝਾਲੁਨੋ ਬ੍ਯਾਪਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਸ੍ਸ ਸਤੋ ਨਤ੍ਥਿ ਤਤੋਨਿਦਾਨਂ ਪਾਪਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਪਾਪਸ੍ਸ ਆਗਮੋਤਿ ਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਲਿਙ੍ਗਧਾਰਣਾਦਿਪਰਿਯਾਪੁਣਨਾਦਿਲੋਕਚਿਨ੍ਤਾਦਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਨਯੋ ਚੇਤ੍ਥ ਸੁਨ੍ਦਰੋ।
Aṭṭhakathāyaṃ pana vuttaṃ – tadetaṃ yathādiṭṭhiyaṃ ṭhitakāyakammaṃ, diṭṭhisahajātakāyakammaṃ, diṭṭhānulomikakāyakammanti tividhaṃ hoti. Tattha ‘‘pāṇaṃ hanato adinnaṃ ādiyato micchācarato natthi tatonidānaṃ pāpaṃ, natthi pāpassa āgamo’’ti yaṃ evaṃ diṭṭhikassa sato pāṇātipātaadinnādānamicchācārasaṅkhātaṃ kāyakammaṃ, idaṃ yathādiṭṭhiyaṃ ṭhitakāyakammaṃ nāma. ‘‘Pāṇaṃ hanato adinnaṃ ādiyato micchācarato natthi tatonidānaṃ pāpaṃ, natthi pāpassa āgamo’’ti yaṃ imāya diṭṭhiyā iminā dassanena sahajātaṃ kāyakammaṃ, idaṃ diṭṭhisahajātakāyakammaṃ nāma. Tadeva pana samattaṃ samādinnaṃ gahitaṃ parāmaṭṭhaṃ diṭṭhānulomikakāyakammaṃ nāma. Vacīkammamanokammesupi eseva nayo. Ettha pana musā bhaṇato pisuṇaṃ bhaṇato pharusaṃ bhaṇato samphaṃ palapato abhijjhāluno byāpannacittassa micchādiṭṭhikassa sato natthi tatonidānaṃ pāpaṃ, natthi pāpassa āgamoti yojanā kātabbā. Liṅgadhāraṇādipariyāpuṇanādilokacintādivasena vuttanayo cettha sundaro.
ਚੇਤਨਾਦੀਸੁ ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਜਾਤਾ ਚੇਤਨਾ ਚੇਤਨਾ ਨਾਮ। ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਜਾਤਾ ਪਤ੍ਥਨਾ ਪਤ੍ਥਨਾ ਨਾਮ। ਚੇਤਨਾਪਤ੍ਥਨਾਨਂ વਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਟ੍ਠਪਨਾ ਪਣਿਧਿ ਨਾਮ। ਤੇਹਿ ਪਨ ਚੇਤਨਾਦੀਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਾਮ। ਅਨਿਟ੍ਠਾਯਾਤਿਆਦੀਹਿ ਦੁਕ੍ਖਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਹਿ ਸੁਖਕਾਮੇਹਿ ਸਤ੍ਤੇਹਿ ਨ ਏਸਿਤਤ੍ਤਾ ਅਨਿਟ੍ਠਂ। ਅਪ੍ਪਿਯਤ੍ਤਾ ਅਕਨ੍ਤਂ। ਮਨਸ੍ਸ ਅવਡ੍ਢਨਤੋ, ਮਨਸਿ ਅવਿਸਪ੍ਪਨਤੋ ਚ ਅਮਨਾਪਂ। ਆਯਤਿਂ ਅਭਦ੍ਦਤਾਯ ਅਹਿਤਂ। ਪੀਲ਼ਨਤੋ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੂਤਿ ਤਂ ਏવਂ ਸਂવਤ੍ਤਨਂ ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਾਨਿਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਦਿਟ੍ਠਿ ਹਿਸ੍ਸ ਪਾਪਿਕਾਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਿ ਪਾਪਿਕਾ ਲਾਮਕਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਏવਂ ਸਂવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਲ੍ਲਾਯ ਪਥવਿਯਾ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਉਦਕੇਨ ਤਿਨ੍ਤਾਯ ਭੂਮਿਯਾ ਰੋਪਿਤਂ। ਪਥવੀਰਸਂ ਆਪੋਰਸਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਪਥવਿਯਾ ਚ ਸਮ੍ਪਦਂ ਆਪਸ੍ਸ ਚ ਸਮ੍ਪਦਂ। ਬੀਜਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਹਿ ਨ ਸਬ੍ਬਾ ਪਥવੀ ਨ ਸਬ੍ਬੋ ਆਪੋ ਚ ਬੀਜਂ ਫਲਂ ਗਣ੍ਹਾਪੇਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਤੇਸਂ ਪਦੇਸੋ ਬੀਜਂ ਫੁਸਤਿ, ਸੋਯੇવ ਬੀਜਂ ਫਲਂ ਗਣ੍ਹਾਪੇਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਬੀਜਪੋਸਨਾਯ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤੋਯੇવ ਸੋ ਪਦੇਸੋ ਪਥવੀਰਸੋ ਆਪੋਰਸੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਰਸਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਹਿ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਚ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾਹ ‘‘ਕਿਚ੍ਚਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੇਨ ਰਸੋ ਨਾਮ ਪવੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ। ਲੋਕੇ ਚ ‘‘ਸੁਰਸੋ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਸੁਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਞਾਯਤਿ। ਉਪਾਦਿਯਤੀਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਯੋ ਹਿ ਪਦੇਸੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਪਚ੍ਚਯਂ ਲਭਮਾਨਂ ਬੀਜਂ ਤਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਨਾਮ। ਸਬ੍ਬਂ ਤਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਰਸਜਾਤਂ। ਤਿਤ੍ਤਕਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਸੋ ਪਥવੀਰਸੋ ਆਪੋਰਸੋ ਚ ਅਤਿਤ੍ਤਕੋ ਸਮਾਨੋਪਿ ਤਿਤ੍ਤਕਂ ਬੀਜਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਨਿਮ੍ਬਰੁਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਤੇਸਂ ਫਲਾਨਞ੍ਚ ਤਿਤ੍ਤਕਭਾવਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ। ਕਟੁਕਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਇਦਂ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ।
Cetanādīsu diṭṭhisahajātā cetanā cetanā nāma. Diṭṭhisahajātā patthanā patthanā nāma. Cetanāpatthanānaṃ vasena cittaṭṭhapanā paṇidhi nāma. Tehi pana cetanādīhi sampayuttā phassādayo saṅkhārakkhandhapariyāpannā dhammā saṅkhārā nāma. Aniṭṭhāyātiādīhi dukkhameva vuttaṃ. Dukkhañhi sukhakāmehi sattehi na esitattā aniṭṭhaṃ. Appiyattā akantaṃ. Manassa avaḍḍhanato, manasi avisappanato ca amanāpaṃ. Āyatiṃ abhaddatāya ahitaṃ. Pīḷanato dukkhanti. Taṃ kissa hetūti taṃ evaṃ saṃvattanaṃ kena kāraṇena hotīti attho. Idānissa kāraṇaṃ diṭṭhi hissa pāpikāti. Yasmā tassa puggalassa diṭṭhi pāpikā lāmakā, tasmā evaṃ saṃvattatīti attho. Allāya pathaviyā nikkhittanti udakena tintāya bhūmiyā ropitaṃ. Pathavīrasaṃ āporasanti tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne pathaviyā ca sampadaṃ āpassa ca sampadaṃ. Bījanikkhittaṭṭhāne hi na sabbā pathavī na sabbo āpo ca bījaṃ phalaṃ gaṇhāpeti. Yo pana tesaṃ padeso bījaṃ phusati, soyeva bījaṃ phalaṃ gaṇhāpeti. Tasmā bījaposanāya paccayabhūtoyeva so padeso pathavīraso āporasoti veditabbo. Rasasaddassa hi sampatti ca attho. Yathāha ‘‘kiccasampattiatthena raso nāma pavuccatī’’ti. Loke ca ‘‘suraso gandhabbo’’ti vutte susampanno gandhabboti attho ñāyati. Upādiyatīti gaṇhāti. Yo hi padeso paccayo hoti, taṃ paccayaṃ labhamānaṃ bījaṃ taṃ gaṇhāti nāma. Sabbaṃ tanti sabbaṃ taṃ rasajātaṃ. Tittakattāyāti so pathavīraso āporaso ca atittako samānopi tittakaṃ bījaṃ nissāya nimbarukkhādīnaṃ tesaṃ phalānañca tittakabhāvāya saṃvattati. Kaṭukattāyāti idaṃ purimasseva vevacanaṃ.
‘‘વਣ੍ਣਗਨ੍ਧਰਸੂਪੇਤੋ, ਅਮ੍ਬੋਯਂ ਅਹੁવਾ ਪੁਰੇ।
‘‘Vaṇṇagandharasūpeto, amboyaṃ ahuvā pure;
ਤਮੇવ ਪੂਜਂ ਲਭਮਾਨੋ, ਕੇਨਮ੍ਬੋ ਕਟੁਕਪ੍ਫਲੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੨.੭੧) –
Tameva pūjaṃ labhamāno, kenambo kaṭukapphalo’’ti. (jā. 1.2.71) –
ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ વਿਯ ਹਿ ਇਧਾਪਿ ਤਿਤ੍ਤਕਮੇવ ਅਪ੍ਪਿਯਟ੍ਠੇਨ ਕਟੁਕਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਸਾਤਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਅਮਧੁਰਭਾવਾਯ। ਅਸਾਦੁਤ੍ਤਾਯਾਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਅਸਾਦੁਭਾવਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਾਦੂਤਿ ਹਿ ਮਧੁਰਂ। ਬੀਜਂ ਹਿਸ੍ਸਾਤਿ ਅਸ੍ਸ ਨਿਮ੍ਬਾਦਿਕਸ੍ਸ ਬੀਜਂ। ਏવਮੇવਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਏવਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਸੁਖਾ વੇਦਨਾ ਪਰਮੋ ਅਸ੍ਸਾਦੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾવਸੇਨ ਆਦੀਨવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ। ਪੁਨ ਅਟ੍ਠਾਰਸਭੇਦੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਆਦੀਨવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਸ੍ਸਾਦਦਿਟ੍ਠਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ। ਇਮੇਹਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਞ੍ਞੋਗੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਏવ ਸਂਸਾਰੇ ਬਨ੍ਧਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Āgataṭṭhāne viya hi idhāpi tittakameva appiyaṭṭhena kaṭukanti veditabbaṃ. Asātattāyāti amadhurabhāvāya. Asāduttāyātipi pāṭho, asādubhāvāyāti attho. Sādūti hi madhuraṃ. Bījaṃ hissāti assa nimbādikassa bījaṃ. Evamevanti evaṃ evaṃ. Yasmā sukhā vedanā paramo assādo, tasmā micchādiṭṭhiyā dukkhavedanāvasena ādīnavo dassitoti. Puna aṭṭhārasabhedena diṭṭhiyā ādīnavaṃ dassetuṃ assādadiṭṭhi micchādiṭṭhītiādimāha. Taṃ vuttatthameva. Imehi aṭṭhārasahi ākārehi pariyuṭṭhitacittassa saññogoti diṭṭhiyā eva saṃsāre bandhanaṃ dasseti.
੧੨੯. ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਦਿਟ੍ਠਿਭੂਤਾਨਿਪਿ ਸਞ੍ਞੋਜਨਾਨਿ ਅਤ੍ਥਿ ਅਦਿਟ੍ਠਿਭੂਤਾਨਿਪਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਪਭੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥਿ ਸਞ੍ਞੋਜਨਾਨਿ ਚੇવਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਕਾਮਰਾਗਸਞ੍ਞੋਜਨਸ੍ਸੇવ ਅਨੁਨਯਸਞ੍ਞੋਜਨਨ੍ਤਿ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਨੁਨਯਸਞ੍ਞੋਜਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਾਮਰਾਗਭਾવਂ ਅਪ੍ਪਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਂ ਲੋਭਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਏਤਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸੇਸਖਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦਿਮੂਲਕੇਸੁਪਿ વਾਰੇਸੁ ਇਮਿਨਾવ ਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। વੇਦਨਾਪਰਮਤ੍ਤਾ ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਸ੍ਸ વੇਦਨਾਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਏવ ਦੇਸਨਾ ਕਤਾ। ਸਞ੍ਞਾਦਯੋ ਨ ਗਹਿਤਾ। ਇਮੇਹਿ ਪਞ੍ਚਤਿਂਸਾਯ ਆਕਾਰੇਹੀਤਿ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਯਤਨਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚ ਛਕ੍ਕਾਨਿ ਚਾਤਿ ਇਮਾਨਿ ਪਞ੍ਚਤਿਂਸ વਤ੍ਥੂਨਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਅਸ੍ਸਾਦਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਤਿਂਸਾਯ ਆਕਾਰੇਹਿ।
129. Yasmā pana diṭṭhibhūtānipi saññojanāni atthi adiṭṭhibhūtānipi, tasmā taṃ pabhedaṃ dassento atthi saññojanāni cevātiādimāha. Tattha yasmā kāmarāgasaññojanasseva anunayasaññojananti āgataṭṭhānampi atthi, tasmā anunayasaññojananti vuttaṃ. Kāmarāgabhāvaṃ appatvā pavattaṃ lobhaṃ sandhāya etaṃ vuttanti veditabbaṃ. Sesakhandhāyatanādimūlakesupi vāresu imināva nayena attho veditabbo. Vedanāparamattā ca assādassa vedanāpariyosānā eva desanā katā. Saññādayo na gahitā. Imehi pañcatiṃsāya ākārehīti pañcakkhandhā ajjhattikāyatanādīni pañca chakkāni cāti imāni pañcatiṃsa vatthūni nissāya uppannaassādārammaṇavasena pañcatiṃsāya ākārehi.
ਅਸ੍ਸਾਦਦਿਟ੍ਠਿਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Assādadiṭṭhiniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi
੨. ਦਿਟ੍ਠਿਕਥਾ • 2. Diṭṭhikathā
੧. ਅਸ੍ਸਾਦਦਿਟ੍ਠਿਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 1. Assādadiṭṭhiniddeso
