| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
३. अस्सलायनसुत्तवण्णना
3. Assalāyanasuttavaṇṇanā
४०१. अञ्ञमञ्ञविसिट्ठत्ता विसदिसं रज्जं विरज्जं, विरज्जतो आगता, तत्थ जाताति वा वेरज्जका, एवं जाता खो पन ते, यस्मा वत्थाभरणादिविभागेन नानप्पकारा होन्ति, तस्मा वुत्तं ‘‘नानावेरज्जकान’’न्ति। अट्ठकथायं पन वेरज्जस्सेव वसेन नानप्पकारता वुत्ता। यञ्ञुपासनादिनाति यञ्ञानुभवनमन्तज्झेनदक्खिणपरियेसनादिना। चतुवण्णसाधारणन्ति खत्तियादीनं चतुन्नं वण्णानं साधारणं संसारसुद्धिपापतस्सनं। न्हानसुद्धियाति तित्थसमुद्दखातेसु मन्तजप्पनपुब्बकं सायंततियउदकोरोहनादिन्हानसुद्धिया। भावनासुद्धियाति परमजोतिभूताय पुरिसभावनासङ्खाताय सुद्धिया। वापितसिरोति ओरोपितकेसो। तमेव हि सिरो वापितन्ति वुच्चति।
401. Aññamaññavisiṭṭhattā visadisaṃ rajjaṃ virajjaṃ, virajjato āgatā, tattha jātāti vā verajjakā, evaṃ jātā kho pana te, yasmā vatthābharaṇādivibhāgena nānappakārā honti, tasmā vuttaṃ ‘‘nānāverajjakāna’’nti. Aṭṭhakathāyaṃ pana verajjasseva vasena nānappakāratā vuttā. Yaññupāsanādināti yaññānubhavanamantajjhenadakkhiṇapariyesanādinā. Catuvaṇṇasādhāraṇanti khattiyādīnaṃ catunnaṃ vaṇṇānaṃ sādhāraṇaṃ saṃsārasuddhipāpatassanaṃ. Nhānasuddhiyāti titthasamuddakhātesu mantajappanapubbakaṃ sāyaṃtatiyaudakorohanādinhānasuddhiyā. Bhāvanāsuddhiyāti paramajotibhūtāya purisabhāvanāsaṅkhātāya suddhiyā. Vāpitasiroti oropitakeso. Tameva hi siro vāpitanti vuccati.
सभाववादीति यथाभूतवादी। पब्बजन्ताति ब्राह्मणपब्बज्जं उपगच्छन्ता, तस्मा ब्राह्मणानं पब्बज्जाविधानं सिक्खन्तेन भोता ‘‘ब्राह्मणाव सुज्झन्ति, नो अब्राह्मणा’’ति अयं विधि सहेतुको सउपादानो सक्कच्चं उग्गहितो, तस्मा तुय्हं पराजयो नत्थि…पे॰… एवमाहंसु।
Sabhāvavādīti yathābhūtavādī. Pabbajantāti brāhmaṇapabbajjaṃ upagacchantā, tasmā brāhmaṇānaṃ pabbajjāvidhānaṃ sikkhantena bhotā ‘‘brāhmaṇāva sujjhanti, no abrāhmaṇā’’ti ayaṃ vidhi sahetuko saupādāno sakkaccaṃ uggahito, tasmā tuyhaṃ parājayo natthi…pe… evamāhaṃsu.
४०२. लद्धिभिन्दनत्थन्ति ‘‘ब्राह्मणाव ब्रह्मुनो पुत्ता ओरसा मुखतो जाता ब्रह्मजा’’ति एवं पवत्तलद्धिया विनिवेठनत्थं। पुत्तपटिलाभत्थायाति ‘‘एवं मयं पेत्तिकं इणधारं सोधेय्यामा’’ति लद्धियं ठत्वा पुत्तपटिलाभत्थाय। अयञ्हेत्थ अधम्मिकानं ब्राह्मणानं अज्झासयो। नेसन्ति ब्राह्मणानं। सच्चवचनं सियाति ‘‘ब्रह्मुनो पुत्ता’’तिआदिवचनं सच्चं यदि सिया ब्राह्मणीनं…पे॰… भवेय्य, न चेतं अत्थि। महाब्रह्मुनो मुखतो जातोति वादच्छेदकवादो मुखतोजातच्छेकवादो। अस्सलायनोविञ्ञू जातिको ‘‘निरक्खेपं समणेन गोतमेन वुत्त’’न्ति जानन्तोपि सहगतानं ब्राह्मणानं चित्तानुरक्खणत्थं ‘‘किञ्चापि भवं गोतमो’’तिआदिमाह।
402.Laddhibhindanatthanti ‘‘brāhmaṇāva brahmuno puttā orasā mukhato jātā brahmajā’’ti evaṃ pavattaladdhiyā viniveṭhanatthaṃ. Puttapaṭilābhatthāyāti ‘‘evaṃ mayaṃ pettikaṃ iṇadhāraṃ sodheyyāmā’’ti laddhiyaṃ ṭhatvā puttapaṭilābhatthāya. Ayañhettha adhammikānaṃ brāhmaṇānaṃ ajjhāsayo. Nesanti brāhmaṇānaṃ. Saccavacanaṃ siyāti ‘‘brahmuno puttā’’tiādivacanaṃ saccaṃ yadi siyā brāhmaṇīnaṃ…pe… bhaveyya, na cetaṃ atthi. Mahābrahmuno mukhato jātoti vādacchedakavādo mukhatojātacchekavādo. Assalāyanoviññū jātiko ‘‘nirakkhepaṃ samaṇena gotamena vutta’’nti jānantopi sahagatānaṃ brāhmaṇānaṃ cittānurakkhaṇatthaṃ ‘‘kiñcāpi bhavaṃ gotamo’’tiādimāha.
४०३. इदानि ब्राह्मणोव सेट्ठो वण्णोति वादं भिन्दितुं ‘‘सुतं ते योनककम्बोजेसू’’तिआदि आरद्धं। यदि ब्राह्मणोव सेट्ठो वण्णो, सब्बत्थ ब्राह्मणोव सेट्ठो भवेय्य, अथ कस्मा योनककम्बोजादिजनपदेसु ब्राह्मणानं सेट्ठभावो नत्थि? एवञ्हि तत्थ वण्णा , तस्मा ‘‘ब्राह्मणोव सेट्ठो’’ति लद्धिमत्तमेतं। तेसु हि जनपदेसु जना एकज्झं सन्निपतित्वा सम्मन्तयित्वा कतिकं अकंसु, दासं सामिकं कत्वा इतरे सब्बे तं पूजेत्वा तस्स वसे वत्तन्ति, यो तेसं अय्यो होति इतरे सब्बे तस्स दासा होन्ति, ते कतिपयसंवच्छरातिक्कमेन तस्स किञ्चि दोसं दिस्वा तं ततो ठानतो अपनेत्वा अञ्ञं ठपेन्ति, इति सो अय्यो हुत्वा दासो होति, इतरो दासो हुत्वा अय्यो होति, एवं ताव केचि ‘‘अय्यो हुत्वा दासो होति, दासो हुत्वा अय्यो होती’’ति एत्थ अत्थं वदन्ति। अट्ठकथायं पन पुरिमवसेनेव तमत्थं दस्सेतुं ‘‘ब्राह्मणो सभरियो’’तिआदि वुत्तं। वयप्पत्ते पुत्ते असतीति इदं वक्खमानस्स दारकस्स दायज्जसामिकभावस्स ताव दस्सनं। मातितो सुद्धोति एत्थ यो मातितो सुद्धत्ता अय्यो, पितितो असुद्धत्ता दासो होति, सो एव पितितो असुद्धत्ता दासो हुत्वा मातितो अय्यो होतीति जातिं सम्भेदेति। सोव सब्बेन सब्बं होतीति न सक्का वत्तुन्ति अपरे। को थामोति महन्ते लोकसन्निवासे अनमतग्गे अतीते काले इत्थीनं वा चित्ते अनवट्ठिते दासा दासा एव होन्ति, अय्या अय्या एव होन्तीति एत्थ को एकन्तिको सहेतुको अवस्सयो, तस्स साधको सिद्धन्तो, किं निदस्सनन्ति अत्थो।
403. Idāni brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇoti vādaṃ bhindituṃ ‘‘sutaṃ te yonakakambojesū’’tiādi āraddhaṃ. Yadi brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo, sabbattha brāhmaṇova seṭṭho bhaveyya, atha kasmā yonakakambojādijanapadesu brāhmaṇānaṃ seṭṭhabhāvo natthi? Evañhi tattha vaṇṇā , tasmā ‘‘brāhmaṇova seṭṭho’’ti laddhimattametaṃ. Tesu hi janapadesu janā ekajjhaṃ sannipatitvā sammantayitvā katikaṃ akaṃsu, dāsaṃ sāmikaṃ katvā itare sabbe taṃ pūjetvā tassa vase vattanti, yo tesaṃ ayyo hoti itare sabbe tassa dāsā honti, te katipayasaṃvaccharātikkamena tassa kiñci dosaṃ disvā taṃ tato ṭhānato apanetvā aññaṃ ṭhapenti, iti so ayyo hutvā dāso hoti, itaro dāso hutvā ayyo hoti, evaṃ tāva keci ‘‘ayyo hutvā dāso hoti, dāso hutvā ayyo hotī’’ti ettha atthaṃ vadanti. Aṭṭhakathāyaṃ pana purimavaseneva tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘brāhmaṇo sabhariyo’’tiādi vuttaṃ. Vayappatte putte asatīti idaṃ vakkhamānassa dārakassa dāyajjasāmikabhāvassa tāva dassanaṃ. Mātito suddhoti ettha yo mātito suddhattā ayyo, pitito asuddhattā dāso hoti, so eva pitito asuddhattā dāso hutvā mātito ayyo hotīti jātiṃ sambhedeti. Sova sabbena sabbaṃ hotīti na sakkā vattunti apare. Ko thāmoti mahante lokasannivāse anamatagge atīte kāle itthīnaṃ vā citte anavaṭṭhite dāsā dāsā eva honti, ayyā ayyā eva hontīti ettha ko ekantiko sahetuko avassayo, tassa sādhako siddhanto, kiṃ nidassananti attho.
४०४. सुक्कच्छेदकवादो नामाति ‘‘ब्राह्मणोव सुक्को वण्णो’’ति एवं वुत्तो सुक्कच्छेदकवारो नाम।
404.Sukkacchedakavādo nāmāti ‘‘brāhmaṇova sukko vaṇṇo’’ti evaṃ vutto sukkacchedakavāro nāma.
४०८. सब्बस्मिं अग्गिकिच्चं करोन्तेति एतेन यथा यतो कुतोचि निस्सयतो उप्पन्नो अग्गिउपादानसम्पन्नो अग्गिकिच्चं करोति, एवं यस्मिं कस्मिञ्चि दासकुले जातो उपनिस्सयसम्पन्नो सम्मापटिपज्जमानो संसारतो सुज्झति एवाति दस्सेति।
408.Sabbasmiṃ aggikiccaṃ karonteti etena yathā yato kutoci nissayato uppanno aggiupādānasampanno aggikiccaṃ karoti, evaṃ yasmiṃ kasmiñci dāsakule jāto upanissayasampanno sammāpaṭipajjamāno saṃsārato sujjhati evāti dasseti.
४०९. पादसिकवण्णोति अन्तराळवण्णो। एतेसन्ति खत्तियकुमारेन ब्राह्मणकञ्ञाय उप्पन्नपुत्तो, ब्राह्मणकुमारेन खत्तियकञ्ञाय उप्पन्नपुत्तोति एतेसं द्विन्नं माणवकानं। मतकभत्तेति मते उद्दिस्स कतभत्ते। थालिपाकेति कतमङ्गलभत्ते।
409.Pādasikavaṇṇoti antarāḷavaṇṇo. Etesanti khattiyakumārena brāhmaṇakaññāya uppannaputto, brāhmaṇakumārena khattiyakaññāya uppannaputtoti etesaṃ dvinnaṃ māṇavakānaṃ. Matakabhatteti mate uddissa katabhatte. Thālipāketi katamaṅgalabhatte.
४१०. तुम्हेति जातिसामञ्ञतो माणवं ब्राह्मणेहि सद्धिं एकज्झं सङ्गण्हन्तो आह। को नु खोति अवंसिरो इसिवादो, तेसं ब्राह्मणीसीनं असामत्थियदस्सनेन जातिया अप्पमाणतं विभावेतुं गामदारकवेसेन उपगच्छि। तेन वुत्तं ‘‘गामण्डलरूपो विया’’ति। कोण्डदमकोति अदन्तदमको।
410.Tumheti jātisāmaññato māṇavaṃ brāhmaṇehi saddhiṃ ekajjhaṃ saṅgaṇhanto āha. Ko nu khoti avaṃsiro isivādo, tesaṃ brāhmaṇīsīnaṃ asāmatthiyadassanena jātiyā appamāṇataṃ vibhāvetuṃ gāmadārakavesena upagacchi. Tena vuttaṃ ‘‘gāmaṇḍalarūpo viyā’’ti. Koṇḍadamakoti adantadamako.
४११. जनेतीति जनिका जनेत्ति। जनको पिताति एत्थापि एसेव नयो। गन्धब्बपञ्हन्ति गन्धब्बस्स मातुकुच्छियं उप्पज्जनकसत्तस्स खत्तियभावादिपुच्छं। दब्बिगहणसिप्पम्पि एका विज्जा वेदितब्बा। तत्थ किर कुसलो यं किञ्चि आहारूपगपण्णपुप्फफलबीजं अन्तमसो एलालुकम्पि गहेत्वा भेसज्जेहि योजेत्वा पचन्तो सप्पिमधुफाणितेहि समानरसं कत्वा सम्पादेतुं सक्कोति, पुण्णोपि तादिसो, तेन ञातं त्वं दब्बिगहणसिप्पमत्तम्पि न जानासीति सम्बन्धो। सद्धोति कम्मफलसद्धाय सद्धो, पोथुज्जनिकेनेव रतनत्तयपसादेन पसन्नो। तेनेवाह – ‘‘उपासकं मं भवं…पे॰… सरणं गत’’न्ति।
411. Janetīti janikā janetti. Janako pitāti etthāpi eseva nayo. Gandhabbapañhanti gandhabbassa mātukucchiyaṃ uppajjanakasattassa khattiyabhāvādipucchaṃ. Dabbigahaṇasippampi ekā vijjā veditabbā. Tattha kira kusalo yaṃ kiñci āhārūpagapaṇṇapupphaphalabījaṃ antamaso elālukampi gahetvā bhesajjehi yojetvā pacanto sappimadhuphāṇitehi samānarasaṃ katvā sampādetuṃ sakkoti, puṇṇopi tādiso, tena ñātaṃ tvaṃ dabbigahaṇasippamattampi na jānāsīti sambandho. Saddhoti kammaphalasaddhāya saddho, pothujjanikeneva ratanattayapasādena pasanno. Tenevāha – ‘‘upāsakaṃ maṃ bhavaṃ…pe… saraṇaṃ gata’’nti.
अस्सलायनसुत्तवण्णनाय लीनत्थप्पकासना समत्ता।
Assalāyanasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ३. अस्सलायनसुत्तं • 3. Assalāyanasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ३. अस्सलायनसुत्तवण्णना • 3. Assalāyanasuttavaṇṇanā
