| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
३. असुभसुत्तवण्णना
3. Asubhasuttavaṇṇanā
१६३. ततिये ‘‘यथा एतं, तथा इद’’न्ति इमिना नयेनाति एतेन –
163. Tatiye ‘‘yathā etaṃ, tathā ida’’nti iminā nayenāti etena –
‘‘यथा इदं तथा एतं, यथा एतं तथा इदं।
‘‘Yathā idaṃ tathā etaṃ, yathā etaṃ tathā idaṃ;
अज्झत्तञ्च बहिद्धा च, काये छन्दं विराजये’’ति॥ (सु॰ नि॰ २०५)। –
Ajjhattañca bahiddhā ca, kāye chandaṃ virājaye’’ti. (su. ni. 205); –
इमं देसनानयं सङ्गण्हाति। तस्सत्थो – यथा इदं सविञ्ञाणकासुभं आयुउस्माविञ्ञाणानं अनपगमा चरति तिट्ठति निसीदति सयति, तथा एतं एतरहि सुसाने सयितं अविञ्ञाणकम्पि पुब्बे तेसं धम्मानं अनपगमा अहोसि। यथा च एतं एतरहि मतसरीरं तेसं धम्मानं अपगमा न चरति न तिट्ठति न निसीदति न सेय्यं कप्पेति, तथा इदं सविञ्ञाणकम्पि तेसं धम्मानं अपगमा भविस्सति। यथा च इदं सविञ्ञाणकं नेतरहि सुसाने मतं सेति न उद्धुमातकादिभावमुपगतं, तथा एतं एतरहि मतसरीरम्पि पुब्बे अहोसि। यथा पनेतं एतरहि अविञ्ञाणकासुभं मतकसुसाने सेति उद्धुमातकादिभावञ्च उपगतं, तथा इदं सविञ्ञाणकम्पि भविस्सतीति। तत्थ यथा इदं तथा एतन्ति अत्तना मतसरीरस्स समानभावं करोन्तो बाहिरे दोसं पजहति। यथा एतं तथा इदन्ति मतसरीरेन अत्तनो समानभावं करोन्तो अज्झत्तिके रागं पजहति। येनाकारेन उभयं समं करोति, तं सम्पजानन्तो उभयत्थ मोहं पजहति।
Imaṃ desanānayaṃ saṅgaṇhāti. Tassattho – yathā idaṃ saviññāṇakāsubhaṃ āyuusmāviññāṇānaṃ anapagamā carati tiṭṭhati nisīdati sayati, tathā etaṃ etarahi susāne sayitaṃ aviññāṇakampi pubbe tesaṃ dhammānaṃ anapagamā ahosi. Yathā ca etaṃ etarahi matasarīraṃ tesaṃ dhammānaṃ apagamā na carati na tiṭṭhati na nisīdati na seyyaṃ kappeti, tathā idaṃ saviññāṇakampi tesaṃ dhammānaṃ apagamā bhavissati. Yathā ca idaṃ saviññāṇakaṃ netarahi susāne mataṃ seti na uddhumātakādibhāvamupagataṃ, tathā etaṃ etarahi matasarīrampi pubbe ahosi. Yathā panetaṃ etarahi aviññāṇakāsubhaṃ matakasusāne seti uddhumātakādibhāvañca upagataṃ, tathā idaṃ saviññāṇakampi bhavissatīti. Tattha yathā idaṃ tathā etanti attanā matasarīrassa samānabhāvaṃ karonto bāhire dosaṃ pajahati. Yathā etaṃ tathā idanti matasarīrena attano samānabhāvaṃ karonto ajjhattike rāgaṃ pajahati. Yenākārena ubhayaṃ samaṃ karoti, taṃ sampajānanto ubhayattha mohaṃ pajahati.
बहिद्धा दिट्ठानन्ति बहिद्धा सुसानादीसु दिट्ठानं उद्धुमातकादिदसन्नं असुभानं। ‘‘नवन्नं पाटिकुल्यानं वसेना’’ति कस्मा वुत्तं, ननु अन्तिमजीविकाभावतो पिण्डपातस्स अलाभलाभेसु परितस्सनगेधादिसमुप्पत्तितो भत्तस्स सम्मदजननतो किमिकुलसंवद्धनतोति एवमादीहिपि आकारेहि आहारेपटिकूलता पच्चवेक्खितब्बा। वुत्तञ्हेतं – ‘‘अन्तमिदं, भिक्खवे, जीविकानं यदिदं पिण्डोल्यं अतिपापोयं लोकस्मिं यदिदं पिण्डोल्यो विचरति पत्तपाणीति (सं॰ नि॰ ३.८०; इतिवु॰ ९१)। अलद्धा च पिण्डपातं परितस्सति, लद्धा च पिण्डपातं गधितो मुच्छितो अज्झोपन्नो अनादीनवदस्सावी अनिस्सरणपञ्ञो परिभुञ्जतीति (अ॰ नि॰ ३.१२४)। भुत्तो च आहारो कस्सचि कदाचि मरणं वा मरणमत्तं वा दुक्खं आवहती’’ति।
Bahiddhā diṭṭhānanti bahiddhā susānādīsu diṭṭhānaṃ uddhumātakādidasannaṃ asubhānaṃ. ‘‘Navannaṃ pāṭikulyānaṃ vasenā’’ti kasmā vuttaṃ, nanu antimajīvikābhāvato piṇḍapātassa alābhalābhesu paritassanagedhādisamuppattito bhattassa sammadajananato kimikulasaṃvaddhanatoti evamādīhipi ākārehi āhārepaṭikūlatā paccavekkhitabbā. Vuttañhetaṃ – ‘‘antamidaṃ, bhikkhave, jīvikānaṃ yadidaṃ piṇḍolyaṃ atipāpoyaṃ lokasmiṃ yadidaṃ piṇḍolyo vicarati pattapāṇīti (saṃ. ni. 3.80; itivu. 91). Aladdhā ca piṇḍapātaṃ paritassati, laddhā ca piṇḍapātaṃ gadhito mucchito ajjhopanno anādīnavadassāvī anissaraṇapañño paribhuñjatīti (a. ni. 3.124). Bhutto ca āhāro kassaci kadāci maraṇaṃ vā maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ āvahatī’’ti.
कटुकीटकादयो द्वत्तिंसकुलप्पभेदा किमियो नं उपनिस्साय जीवन्तीति? वुच्चते – अन्तिमजीविकाभावो ताव चित्तसंकिलेसविसोधनत्थं कम्मट्ठानाभिनिवेसनतो पगेव मनसि कातब्बो ‘‘माहं छवालातसदिसो भवेय्य’’न्ति। तथा पिण्डपातस्स अलाभलाभेसु परितस्सनगेधादिसमुप्पत्तिनिवारणं पगेव अनुट्ठातब्बं सुपरिसुद्धसीलस्स पटिसङ्खानवतो तदभावतो। भत्तसम्मदो अनेकन्तिको परिभोगे अन्तोगधोवाति वेदितब्बो। किमिकुलसंवद्धनं पन सङ्गहेतब्बं, सङ्गहितमेव वा ‘‘नवन्नं पाटिकुल्यानं वसेना’’ति एत्थ नियमस्स अकतत्ता। इमिना वा नयेन इतरेसम्पेत्थ सङ्गहो दट्ठब्बो यथासम्भवमेत्थ पटिकूलतापच्चवेक्खणस्स अधिप्पेतत्ता।
Kaṭukīṭakādayo dvattiṃsakulappabhedā kimiyo naṃ upanissāya jīvantīti? Vuccate – antimajīvikābhāvo tāva cittasaṃkilesavisodhanatthaṃ kammaṭṭhānābhinivesanato pageva manasi kātabbo ‘‘māhaṃ chavālātasadiso bhaveyya’’nti. Tathā piṇḍapātassa alābhalābhesu paritassanagedhādisamuppattinivāraṇaṃ pageva anuṭṭhātabbaṃ suparisuddhasīlassa paṭisaṅkhānavato tadabhāvato. Bhattasammado anekantiko paribhoge antogadhovāti veditabbo. Kimikulasaṃvaddhanaṃ pana saṅgahetabbaṃ, saṅgahitameva vā ‘‘navannaṃ pāṭikulyānaṃ vasenā’’ti ettha niyamassa akatattā. Iminā vā nayena itaresampettha saṅgaho daṭṭhabbo yathāsambhavamettha paṭikūlatāpaccavekkhaṇassa adhippetattā.
एवञ्च कत्वा विसुद्धिमग्गे (विसुद्धि॰ १.२९४-२९५) दसहि आकारेहि पटिकूलता वेदितब्बा। सेय्यथिदं – गमनतो, परियेसनतो, परिभोगतो, आसयतो, निधानतो, अपरिपक्कतो, परिपक्कतो, फलतो, निस्सन्दतो, सम्मक्खनतोति। एवं दसन्नं वसेन पाटिकुल्यवचनेनपि इध ‘‘नवन्न’’न्ति वचनं न विरुज्झति, सम्मक्खनस्स परिभोगादीसु लब्भमानभावा विसुं तं अग्गहेत्वा न वदन्ति। विसुद्धिमग्गे (विसुद्धि॰ १.३०४) पन सम्मक्खनं परिभोगादीसु लब्भमानम्पि निस्सन्दवसेन विसेसतो पटिकूलन्ति दस्सेतुं सब्बपच्छा ठपिता।
Evañca katvā visuddhimagge (visuddhi. 1.294-295) dasahi ākārehi paṭikūlatā veditabbā. Seyyathidaṃ – gamanato, pariyesanato, paribhogato, āsayato, nidhānato, aparipakkato, paripakkato, phalato, nissandato, sammakkhanatoti. Evaṃ dasannaṃ vasena pāṭikulyavacanenapi idha ‘‘navanna’’nti vacanaṃ na virujjhati, sammakkhanassa paribhogādīsu labbhamānabhāvā visuṃ taṃ aggahetvā na vadanti. Visuddhimagge (visuddhi. 1.304) pana sammakkhanaṃ paribhogādīsu labbhamānampi nissandavasena visesato paṭikūlanti dassetuṃ sabbapacchā ṭhapitā.
उक्कण्ठितसञ्ञाय समन्नागतोति तीसु भवेसु अरुच्चनवसेन पवत्ताय विपस्सनापञ्ञाय समन्नागतो। निब्बिदानुपस्सना हेसा सञ्ञासीसेन वुत्ता। सेसमेत्थ उत्तानमेव।
Ukkaṇṭhitasaññāya samannāgatoti tīsu bhavesu aruccanavasena pavattāya vipassanāpaññāya samannāgato. Nibbidānupassanā hesā saññāsīsena vuttā. Sesamettha uttānameva.
असुभसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Asubhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ३. असुभसुत्तं • 3. Asubhasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ३. असुभसुत्तवण्णना • 3. Asubhasuttavaṇṇanā
