| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
៩. អាដានាដិយសុត្តវណ្ណនា
9. Āṭānāṭiyasuttavaṇṇanā
បឋមភាណវារវណ្ណនា
Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā
២៧៥. ‘‘ចតុទ្ទិសំ រក្ខំ ឋបេត្វា’’តិ ឥទំ ទ្វីសុ ឋានេសុ ចតូសុ ទិសាសុ ឋបិតំ រក្ខំ សន្ធាយ វុត្តន្តិ តទុភយំ ទស្សេតុំ ‘‘អសុរសេនាយា’’តិអាទិ វុត្តំ។ អត្តនោ ហិ អធិការេ, អត្តនោ រក្ខាយ ច អប្បមជ្ជនេន តេសំ ឥទំ ទ្វីសុ ឋានេសុ ចតូសុ ទិសាសុ អារក្ខដ្ឋបនំ។ យញ្ហិ តំ អសុរសេនាយ បដិសេធនត្ថំ ទេវបុរេ ចតូសុ ទិសាសុ សក្កស្ស ទេវានមិន្ទស្ស អារក្ខដ្ឋបនំ, តំ អត្តនោ អធិការេ អប្បមជ្ជនំ។ យំ បន នេសំ ភគវតោ សន្តិកំ ឧបសង្កមនេ ចតូសុ ទិសាសុ អារក្ខដ្ឋបនំ, តំ អត្តនោ កតា រក្ខាយ អប្បមជ្ជនំ។ តេន វុត្តំ ‘‘អសុរសេនាយ និវារណត្ថ’’ន្តិអាទិ។ បាឡិយំ ចតុទ្ទិសន្តិ ភុម្មត្ថេ ឧបយោគវចនន្តិ ភុម្មវសេន តទត្ថំ ទស្សេន្តោ ‘‘ចតូសុ ទិសាសូ’’តិ អាហ។ អារក្ខំ ឋបេត្វាតិ វេស្សវណាទយោ ចត្តារោ មហារាជានោ អត្តនា អត្តនា រក្ខិតព្ពទិសាសុ អារក្ខំ ឋបេត្វា គុត្តិំ សម្មទេវ វិទហិត្វា។ ពលគុម្ពំ ឋបេត្វាតិ យក្ខសេនាទិសេនាពលសមូហំ ឋបេត្វា។ ឱវរណំ ឋបេត្វាតិ បដិបក្ខនិសេធនសមត្ថំ អាវរណំ ឋបេត្វា។ ឥតិ តីហិ បទេហិ យថាក្កមំ បច្ចេកំ ទេវនគរទ្វារស្ស អន្តោ, ទ្វារសមីបេ, ទ្វារតោ ពហិ, ទិសារក្ខាវសនោតិ តិវិធាយ រក្ខាយ ឋបិតភាវោ វា ទីបិតោ។ តេនាហ ‘‘ឯវំ សក្កស្ស…បេ.… កត្វា’’តិ។ សត្ត ពុទ្ធេ អារព្ភាតិ ឯត្ថ សត្តេវ ពុទ្ធេ អារព្ភ បរិពន្ធនការណំ មហាបទានដីកាយំ (ទី. និ. ដី. ២.១២) វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ ធម្មអាណន្តិ ធម្មមយំ អាណំ, សត្ថុ ធម្មចក្កន្តិ អត្ថោ។ ‘‘បរិសតោ ពាហិរភាវោ, អសម្ភោគោ’’តិ ឯវមាទិំ ឥទញ្ចិទញ្ច វិវជ្ជនករណំ ករិស្សាមាតិ។ សាវនន្តិ ចតុន្នម្បិ បរិសានំ តិក្ខត្តុំ បរិវារេន អនុសាវនំ, យថា សក្កោ ទេវានមិន្ទោ អសុរសេនាយ និវារណត្ថំ ចតូសុ ទិសាសុ អារក្ខំ ឋបាបេតិ, ឯវំ មហារាជានោបិ តាទិសេ កិច្ចវិសេសេ អត្តនោ អារក្ខំ ឋបេន្តិ។ ឥមេសម្បិ ហិ តតោ សាសង្កំ សប្បដិភយន្តិ។ តេន វុត្តំ ‘‘អត្តនោបី’’តិអាទិ។
275. ‘‘Catuddisaṃ rakkhaṃ ṭhapetvā’’ti idaṃ dvīsu ṭhānesu catūsu disāsu ṭhapitaṃ rakkhaṃ sandhāya vuttanti tadubhayaṃ dassetuṃ ‘‘asurasenāyā’’tiādi vuttaṃ. Attano hi adhikāre, attano rakkhāya ca appamajjanena tesaṃ idaṃ dvīsu ṭhānesu catūsu disāsu ārakkhaṭṭhapanaṃ. Yañhi taṃ asurasenāya paṭisedhanatthaṃ devapure catūsu disāsu sakkassa devānamindassa ārakkhaṭṭhapanaṃ, taṃ attano adhikāre appamajjanaṃ. Yaṃ pana nesaṃ bhagavato santikaṃ upasaṅkamane catūsu disāsu ārakkhaṭṭhapanaṃ, taṃ attano katā rakkhāya appamajjanaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘asurasenāya nivāraṇattha’’ntiādi. Pāḷiyaṃ catuddisanti bhummatthe upayogavacananti bhummavasena tadatthaṃ dassento ‘‘catūsu disāsū’’ti āha. Ārakkhaṃ ṭhapetvāti vessavaṇādayo cattāro mahārājāno attanā attanā rakkhitabbadisāsu ārakkhaṃ ṭhapetvā guttiṃ sammadeva vidahitvā. Balagumbaṃ ṭhapetvāti yakkhasenādisenābalasamūhaṃ ṭhapetvā. Ovaraṇaṃ ṭhapetvāti paṭipakkhanisedhanasamatthaṃ āvaraṇaṃ ṭhapetvā. Iti tīhi padehi yathākkamaṃ paccekaṃ devanagaradvārassa anto, dvārasamīpe, dvārato bahi, disārakkhāvasanoti tividhāya rakkhāya ṭhapitabhāvo vā dīpito. Tenāha ‘‘evaṃ sakkassa…pe… katvā’’ti. Satta buddhe ārabbhāti ettha satteva buddhe ārabbha paribandhanakāraṇaṃ mahāpadānaṭīkāyaṃ (dī. ni. ṭī. 2.12) vuttanayeneva veditabbaṃ. Dhammaāṇanti dhammamayaṃ āṇaṃ, satthu dhammacakkanti attho. ‘‘Parisato bāhirabhāvo, asambhogo’’ti evamādiṃ idañcidañca vivajjanakaraṇaṃ karissāmāti. Sāvananti catunnampi parisānaṃ tikkhattuṃ parivārena anusāvanaṃ, yathā sakko devānamindo asurasenāya nivāraṇatthaṃ catūsu disāsu ārakkhaṃ ṭhapāpeti, evaṃ mahārājānopi tādise kiccavisese attano ārakkhaṃ ṭhapenti. Imesampi hi tato sāsaṅkaṃ sappaṭibhayanti. Tena vuttaṃ ‘‘attanopī’’tiādi.
អភិក្កន្តាតិ អតិក្កន្តា, វិគតាតិ អត្ថោតិ អាហ ‘‘ខយេ ទិស្សតី’’តិ។ តេនេវ ហិ ‘‘និក្ខន្តោ បឋមោ យាមោ’’តិ អនន្តរំ វុត្តំ។ អភិក្កន្តតរោតិ អតិវិយ កន្តតរោ។ តាទិសោ ច សុន្ទរោ ភទ្ទកោ នាម ហោតីតិ អាហ ‘‘សុន្ទរេ ទិស្សតី’’តិ។
Abhikkantāti atikkantā, vigatāti atthoti āha ‘‘khaye dissatī’’ti. Teneva hi ‘‘nikkhanto paṭhamo yāmo’’ti anantaraṃ vuttaṃ. Abhikkantataroti ativiya kantataro. Tādiso ca sundaro bhaddako nāma hotīti āha ‘‘sundare dissatī’’ti.
កោតិ ទេវនាគយក្ខគន្ធព្ពាទីសុ កោ កតមោ។ មេតិ មម។ បាទានីតិ បាទេ។ ឥទ្ធិយាតិ ឥមាយ ឯវរូបាយ ទេវិទ្ធិយា។ ‘‘យសសា’’តិ ឥមិនា ឯទិសេន បរិវារេន, បរិច្ឆេទេន ច។ ជលន្តិ វិជ្ជោតមានោ។ អភិក្កន្តេនាតិ អតិវិយ កន្តេន កមនីយេន អភិរូបេន។ វណ្ណេនាតិ សរីរវណ្ណនិភាយ។ សព្ពា ឱភាសយំ ទិសាតិ ទសបិ ទិសា បភាសេន្តោ ចន្ទោ វិយ, សូរិយោ វិយ ច ឯកោភាសំ ឯកាលោកំ ករោន្តោតិ គាថាយ អត្ថោ។ អភិរូបេតិ ឧឡាររូបេ សម្បន្នរូបេ។ អព្ភនុមោទនេតិ សម្បហំសនេ។ ឥធ បនាតិ ‘‘អភិក្កន្តាយ រត្តិយា’’តិ ឯតស្មិំ បទេ។ តេនាតិ ខយបរិយាយត្តា។
Koti devanāgayakkhagandhabbādīsu ko katamo. Meti mama. Pādānīti pāde. Iddhiyāti imāya evarūpāya deviddhiyā. ‘‘Yasasā’’ti iminā edisena parivārena, paricchedena ca. Jalanti vijjotamāno. Abhikkantenāti ativiya kantena kamanīyena abhirūpena. Vaṇṇenāti sarīravaṇṇanibhāya. Sabbā obhāsayaṃ disāti dasapi disā pabhāsento cando viya, sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekālokaṃ karontoti gāthāya attho. Abhirūpeti uḷārarūpe sampannarūpe. Abbhanumodaneti sampahaṃsane. Idha panāti ‘‘abhikkantāya rattiyā’’ti etasmiṃ pade. Tenāti khayapariyāyattā.
រូបាយតនាទីសូតិ អាទិ-សទ្ទេន អក្ខរាទីនំ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ សុវណ្ណវណ្ណោតិ សុវណ្ណច្ឆវីតិ អយមេត្ថ អត្ថោតិ អាហ ‘‘ឆវិយ’’ន្តិ។ តថា ហិ វុត្តំ ‘‘កញ្ចនសន្និភត្តចោ’’តិ (ទី. និ. ២.៣៥; ៣.២០០, ២១៨; ម. និ. ២.៣៨៦) សញ្ញូឡ្ហាតិ សង្គន្ថិតា។ វណ្ណាតិ គុណវណ្ណនាតិ អាហ ‘‘ថុតិយ’’ន្តិ, ថោមនាយន្តិ អត្ថោ។ កុលវគ្គេតិ ខត្តិយាទិកុលកោដ្ឋាសេ។ តត្ថ ‘‘អច្ឆោ វិប្បសន្នោ’’តិអាទិនា វណ្ណិតព្ពដ្ឋេន វណ្ណោ, ឆវិ។ វណ្ណនដ្ឋេន វណ្ណោ, ថុតិ។ អភិត្ថវនដ្ឋេន វណ្ណោ, ថុតិ, អញ្ញមញ្ញំ អសង្ករតោ វណ្ណិតព្ពតោ ឋបេតព្ពតោ វណ្ណោ, ខត្តិយាទិកុលវគ្គោ។ វណ្ណីយតិ ញាបីយតិ ឯតេនាតិ វណ្ណោ, ញាបកំ ការណំ។ វណ្ណនតោ ថូលរស្សាទិភាវេន ឧបដ្ឋានតោ វណ្ណោ, សណ្ឋានំ។ ‘‘មហន្តំ ខុទ្ទកំ, មជ្ឈិម’’ន្តិ វណ្ណេតព្ពតោ បមាណេតព្ពតោ វណ្ណោ, បមាណំ។ វណ្ណីយតិ ចក្ខុនា វិវរីយតីតិ វណ្ណោ, រូបាយតនន្តិ ឯវំ តស្មិំ តស្មិំ អត្ថេ វណ្ណ-សទ្ទស្ស បវត្តិ វេទិតព្ពា។ សោតិ វណ្ណសទ្ទោ។ ឆវិយំ ទដ្ឋព្ពោ រូបាយតនេ គយ្ហមានស្ស ឆវិមុខេនេវ គហេតព្ពតោ។ ‘‘ឆវិគតា បន វណ្ណធាតុ ឯវ សុវណ្ណវណ្ណោតិ ឯត្ថ វណ្ណគ្គហណេន គហិតា’’តិ អបរេ។
Rūpāyatanādīsūti ādi-saddena akkharādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Suvaṇṇavaṇṇoti suvaṇṇacchavīti ayamettha atthoti āha ‘‘chaviya’’nti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘kañcanasannibhattaco’’ti (dī. ni. 2.35; 3.200, 218; ma. ni. 2.386) saññūḷhāti saṅganthitā. Vaṇṇāti guṇavaṇṇanāti āha ‘‘thutiya’’nti, thomanāyanti attho. Kulavaggeti khattiyādikulakoṭṭhāse. Tattha ‘‘accho vippasanno’’tiādinā vaṇṇitabbaṭṭhena vaṇṇo, chavi. Vaṇṇanaṭṭhena vaṇṇo, thuti. Abhitthavanaṭṭhena vaṇṇo, thuti, aññamaññaṃ asaṅkarato vaṇṇitabbato ṭhapetabbato vaṇṇo, khattiyādikulavaggo. Vaṇṇīyati ñāpīyati etenāti vaṇṇo, ñāpakaṃ kāraṇaṃ. Vaṇṇanato thūlarassādibhāvena upaṭṭhānato vaṇṇo, saṇṭhānaṃ. ‘‘Mahantaṃ khuddakaṃ, majjhima’’nti vaṇṇetabbato pamāṇetabbato vaṇṇo, pamāṇaṃ. Vaṇṇīyati cakkhunā vivarīyatīti vaṇṇo, rūpāyatananti evaṃ tasmiṃ tasmiṃ atthe vaṇṇa-saddassa pavatti veditabbā. Soti vaṇṇasaddo. Chaviyaṃ daṭṭhabbo rūpāyatane gayhamānassa chavimukheneva gahetabbato. ‘‘Chavigatā pana vaṇṇadhātu eva suvaṇṇavaṇṇoti ettha vaṇṇaggahaṇena gahitā’’ti apare.
កេវលបរិបុណ្ណន្តិ ឯកទេសម្បិ អសេសេត្វា និរវសេសតោវ បរិបុណ្ណន្តិ អយមេត្ថ អត្ថោតិ អាហ ‘‘អនវសេសតា អត្ថោ’’តិ។ កេវលកប្បាតិ កប្ប-សទ្ទោ និបាតោ បទបូរណមត្តំ, កេវលំ ឥច្ចេវ អត្ថោ ។ កេវល-សទ្ទោ ពហុលវាចីតិ អាហ ‘‘យេភុយ្យតា អត្ថោ’’តិ។ កេចិ បន ‘‘ឦសកំ អសមត្តា កេវលកប្បា’’តិ វទន្តិ។ ឯវំ សតិ អនវសេសត្ថោ ឯវ កេវល-សទ្ទត្ថោ សិយា, អនត្ថន្តរេន បន កប្ប-សទ្ទេន បទវឌ្ឍនំ កតំ កេវលមេវ កេវលកប្បន្តិ។ អថ វា កប្បនីយតា, បញ្ញាបេតព្ពតា កេវលកប្បា។ អព្យាមិស្សតា វិជាតិយេន អសង្ករា សុទ្ធតា។ អនតិរេកតា តំបរមតា វិសេសាភាវោ។ កេវលកប្បន្តិ កេវលំ ទឡ្ហំ កត្វាតិ អត្ថោ។ កេវលំ វុច្ចតិ និព្ពានំ សព្ពសង្ខតវិវិត្តត្តា។ តំ ឯតស្ស អធិគតំ អត្ថីតិ កេវលី, សច្ឆិកតនិរោធោ ខីណាសវោ។
Kevalaparipuṇṇanti ekadesampi asesetvā niravasesatova paripuṇṇanti ayamettha atthoti āha ‘‘anavasesatā attho’’ti. Kevalakappāti kappa-saddo nipāto padapūraṇamattaṃ, kevalaṃ icceva attho . Kevala-saddo bahulavācīti āha ‘‘yebhuyyatā attho’’ti. Keci pana ‘‘īsakaṃ asamattā kevalakappā’’ti vadanti. Evaṃ sati anavasesattho eva kevala-saddattho siyā, anatthantarena pana kappa-saddena padavaḍḍhanaṃ kataṃ kevalameva kevalakappanti. Atha vā kappanīyatā, paññāpetabbatā kevalakappā. Abyāmissatā vijātiyena asaṅkarā suddhatā. Anatirekatā taṃparamatā visesābhāvo. Kevalakappanti kevalaṃ daḷhaṃ katvāti attho. Kevalaṃ vuccati nibbānaṃ sabbasaṅkhatavivittattā. Taṃ etassa adhigataṃ atthīti kevalī, sacchikatanirodho khīṇāsavo.
កប្ប-សទ្ទោ បនាយំ ស-ឧបសគ្គោ, អនុបសគ្គោ ចាតិ អធិប្បាយេន ឱកប្បនិយបទេ លព្ភមានំ កប្បនិយសទ្ទមត្តំ និទស្សេតិ, អញ្ញថា កប្ប-សទ្ទស្ស អត្ថុទ្ធារេ ឱកប្បនិយបទំ អនិទស្សនមេវ សិយា។ សមណកប្បេហីតិ វិនយក្កមសិទ្ធេហិ សមណវោហារេហិ។ និច្ចកប្បន្តិ និច្ចកាលំ។ បញ្ញត្តីតិ នាមញ្ហេតំ តស្ស អាយស្មតោ, យទិទំ កប្បោតិ។ កប្បិតកេសមស្សូតិ កត្តរិយា ឆេទិតកេសមស្សុ។ ទ្វង្គុលកប្បោតិ មជ្ឈន្ហិកវេលាយ វីតិក្កន្តាយ ទ្វង្គុលតាវិកប្បោ។ លេសោតិ អបទេសោ។ អនវសេសំ ផរិតុំ សមត្ថស្ស ឱភាសស្ស កេនចិ ការណេន ឯកទេសផរណម្បិ សិយា, អយំ បន សព្ពសោវ ផរីតិ ទស្សេតុំ សមន្តត្ថោ កប្ប-សទ្ទោ គហិតោតិ អាហ ‘‘អនវសេសំ សមន្តតោ’’តិ។
Kappa-saddo panāyaṃ sa-upasaggo, anupasaggo cāti adhippāyena okappaniyapade labbhamānaṃ kappaniyasaddamattaṃ nidasseti, aññathā kappa-saddassa atthuddhāre okappaniyapadaṃ anidassanameva siyā. Samaṇakappehīti vinayakkamasiddhehi samaṇavohārehi. Niccakappanti niccakālaṃ. Paññattīti nāmañhetaṃ tassa āyasmato, yadidaṃ kappoti. Kappitakesamassūti kattariyā cheditakesamassu. Dvaṅgulakappoti majjhanhikavelāya vītikkantāya dvaṅgulatāvikappo. Lesoti apadeso. Anavasesaṃ pharituṃ samatthassa obhāsassa kenaci kāraṇena ekadesapharaṇampi siyā, ayaṃ pana sabbasova pharīti dassetuṃ samantattho kappa-saddo gahitoti āha ‘‘anavasesaṃ samantato’’ti.
យស្មា ទេវតានំ សរីរប្បភា ទ្វាទសយោជនមត្តំ ឋានំ, តតោ ភិយ្យោបិ ផរិត្វា តិដ្ឋតិ, តថា វត្ថាភរណាទីហិ សមុដ្ឋិតា បភា, តស្មា វុត្តំ ‘‘ចន្ទិមា វិយ, សូរិយោ វិយ ច ឯកោភាសំ ឯកំ បជ្ជោតំ ករិត្វា’’តិ។ កស្មា ឯតេ មហារាជានោ ភគវតោ សន្តិកេ និសីទិំសុ? ននុ យេភុយ្យេន ទេវតា ភគវតោ សន្តិកំ ឧបគតា ឋត្វាវ កថេតព្ពំ កថេន្តា គច្ឆន្តីតិ? សច្ចមេតំ, ឥធ បន និសីទនេ ការណំ អត្ថិ, តំ ទស្សេតុំ ‘‘ទេវតាន’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។ ‘‘ឥទំ បរិត្តំ នាម សត្តពុទ្ធបដិសំយុត្តំ គរុ, តស្មា ន អម្ហេហិ ឋត្វា គហេតព្ព’’ន្តិ ចិន្តេត្វា បរិត្តគារវវសេន និសីទិំសុ។
Yasmā devatānaṃ sarīrappabhā dvādasayojanamattaṃ ṭhānaṃ, tato bhiyyopi pharitvā tiṭṭhati, tathā vatthābharaṇādīhi samuṭṭhitā pabhā, tasmā vuttaṃ ‘‘candimā viya, sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekaṃ pajjotaṃ karitvā’’ti. Kasmā ete mahārājāno bhagavato santike nisīdiṃsu? Nanu yebhuyyena devatā bhagavato santikaṃ upagatā ṭhatvāva kathetabbaṃ kathentā gacchantīti? Saccametaṃ, idha pana nisīdane kāraṇaṃ atthi, taṃ dassetuṃ ‘‘devatāna’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Idaṃ parittaṃ nāma sattabuddhapaṭisaṃyuttaṃ garu, tasmā na amhehi ṭhatvā gahetabba’’nti cintetvā parittagāravavasena nisīdiṃsu.
២៧៦. កស្មា បនេត្ថ វេស្សវណោ ឯវ កថេសិ, ន ឥតរេសុ យោ កោចីតិ? តត្ថ ការណំ ទស្សេតុំ ‘‘កិញ្ចាបី’’តិអាទិ វុត្តំ។ វិស្សាសិកោ អភិណ្ហំ ឧបសង្កមនេន។ ព្យត្តោតិ វិសារទោ, តញ្ចស្ស វេយ្យត្តិយំ សុដ្ឋុ សិក្ខិតភាវេនាតិ អាហ ‘‘សុសិក្ខិតោ’’តិ។ មនុស្សេសុ វិយ ហិ ទេវេសុបិ កោចិទេវ បុរិមជាតិបរិចយេន សុសិក្ខិតោ ហោតិ, តត្រាបិ កោចិទេវ យថាធិប្បេតមត្ថំ វត្តុំ សមត្ថោ បរិបុណ្ណបទព្យញ្ជនាយ បោរិយា វាចាយ សមន្នាគតោ។ ‘‘មហេសក្ខា’’តិ ឥមស្ស អត្ថវចនំ ‘‘អានុភាវសម្បន្នា’’តិ, មហេសក្ខាតិ វា មហាបរិវារាតិ អត្ថោ។ បាណាតិបាតេ អាទីនវទស្សនេនេវ តំ វិបរិយាយតោ តតោ វេរមណិយំ អានិសំសោ បាកដោ ហោតីតិ ‘‘អាទីនវំ ទស្សេត្វា’’ ឥច្ចេវ វុត្តំ។ តេសុ សេនាសនេសូតិ យានិ ‘‘អរញ្ញវនប្បត្ថានី’’តិអាទិនា (ម. និ. ១.៣៤-៤៥) វុត្តានិ ភិក្ខូនំ វសនដ្ឋានភូតានិ អរញ្ញាយតនានិ, តេសុ ភិក្ខូហិ សយិតព្ពតោ, អាសិតព្ពតោ ច សេនាសនសញ្ញិតេសុ។ និពទ្ធវាសិនោតិ រុក្ខបព្ពតបដិពទ្ធេសុ វិមានេសុ និច្ចវាសិតាយ និពទ្ធវាសិនោ។ ពទ្ធត្តាតិ គាថាភាវេន គន្ថិតត្តា សម្ពន្ធិតត្តា។
276. Kasmā panettha vessavaṇo eva kathesi, na itaresu yo kocīti? Tattha kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘kiñcāpī’’tiādi vuttaṃ. Vissāsiko abhiṇhaṃ upasaṅkamanena. Byattoti visārado, tañcassa veyyattiyaṃ suṭṭhu sikkhitabhāvenāti āha ‘‘susikkhito’’ti. Manussesu viya hi devesupi kocideva purimajātiparicayena susikkhito hoti, tatrāpi kocideva yathādhippetamatthaṃ vattuṃ samattho paripuṇṇapadabyañjanāya poriyā vācāya samannāgato. ‘‘Mahesakkhā’’ti imassa atthavacanaṃ ‘‘ānubhāvasampannā’’ti, mahesakkhāti vā mahāparivārāti attho. Pāṇātipāte ādīnavadassaneneva taṃ vipariyāyato tato veramaṇiyaṃ ānisaṃso pākaṭo hotīti ‘‘ādīnavaṃ dassetvā’’ icceva vuttaṃ. Tesu senāsanesūti yāni ‘‘araññavanappatthānī’’tiādinā (ma. ni. 1.34-45) vuttāni bhikkhūnaṃ vasanaṭṭhānabhūtāni araññāyatanāni, tesu bhikkhūhi sayitabbato, āsitabbato ca senāsanasaññitesu. Nibaddhavāsinoti rukkhapabbatapaṭibaddhesu vimānesu niccavāsitāya nibaddhavāsino. Baddhattāti gāthābhāvena ganthitattā sambandhitattā.
‘‘ឧគ្គណ្ហាតុ ភន្តេ ភគវា’’តិ អត្តនា វុច្ចមានំ បរិត្តំ ភគវន្តំ ឧគ្គណ្ហាបេតុកាមោ វេស្សវណោ អវោចាតិ អធិប្បាយេន ចោទកោ ‘‘កិំ បន ភគវតោ អប្បច្ចក្ខធម្មោ នាម អត្ថី’’តិ ចោទេសិ។ អាចរិយោ សព្ពត្ថ អប្បដិហតញាណចារស្ស ភគវតោ ន កិញ្ចិ អប្បច្ចក្ខន្តិ ទស្សេន្តោ ‘‘នត្ថី’’តិ វត្វា ‘‘ឧគ្គណ្ហាតុ ភន្តេ ភគវា’’តិ វទតោ វេស្សវណស្ស អធិប្បាយំ វិវរន្តោ ‘‘ឱកាសករណត្ថ’’ន្តិអាទិមាហ។ យថា ហិ បញ្ចសិខោ គន្ធព្ពទេវបុត្តោ ទេវានំ តាវតិំសានំ, ព្រហ្មុនោ ច សនង្កុមារស្ស សម្មុខា អត្តនោ យថាសុតំ ធម្មំ ភគវតោ សន្តិកំ ឧបគន្ត្វា បវេទេតិ, ឯវមយម្បិ មហារាជា ឥតរេហិ សទ្ធិំ អាដានាដនគរេ គាថាវសេន ពន្ធិតំ បរិត្តំ ភគវតោ បវេទេតុំ ឱកាសំ ការេន្តោ ‘‘ឧគ្គណ្ហាតុ ភន្តេ ភគវា’’តិ អាហ, ន នំ តស្ស បរិយាបុណនេ និយោជេន្តោ។ តស្មា ឧគ្គណ្ហាតូតិ យថិទំ បរិត្តំ មយា បវេទិតមត្តមេវ ហុត្វា ចតុន្នំ បរិសានំ ចិរកាលំ ហិតាវហំ ហោតិ, ឯវំ ឧទ្ធំ អារក្ខាយ គណ្ហាតុ, សម្បដិច្ឆតូតិ អត្ថោ។ សត្ថុ កថិតេតិ សត្ថុ អារោចិតេ, ចតុន្នំ បរិសានំ សត្ថុ កថនេ វាតិ អត្ថោ។ សុខវិហារាយាតិ យក្ខាទីហិ អវិហិំសាយ លទ្ធព្ពសុខវិហារាយ។
‘‘Uggaṇhātu bhante bhagavā’’ti attanā vuccamānaṃ parittaṃ bhagavantaṃ uggaṇhāpetukāmo vessavaṇo avocāti adhippāyena codako ‘‘kiṃ pana bhagavato appaccakkhadhammo nāma atthī’’ti codesi. Ācariyo sabbattha appaṭihatañāṇacārassa bhagavato na kiñci appaccakkhanti dassento ‘‘natthī’’ti vatvā ‘‘uggaṇhātu bhante bhagavā’’ti vadato vessavaṇassa adhippāyaṃ vivaranto ‘‘okāsakaraṇattha’’ntiādimāha. Yathā hi pañcasikho gandhabbadevaputto devānaṃ tāvatiṃsānaṃ, brahmuno ca sanaṅkumārassa sammukhā attano yathāsutaṃ dhammaṃ bhagavato santikaṃ upagantvā pavedeti, evamayampi mahārājā itarehi saddhiṃ āṭānāṭanagare gāthāvasena bandhitaṃ parittaṃ bhagavato pavedetuṃ okāsaṃ kārento ‘‘uggaṇhātu bhante bhagavā’’ti āha, na naṃ tassa pariyāpuṇane niyojento. Tasmā uggaṇhātūti yathidaṃ parittaṃ mayā paveditamattameva hutvā catunnaṃ parisānaṃ cirakālaṃ hitāvahaṃ hoti, evaṃ uddhaṃ ārakkhāya gaṇhātu, sampaṭicchatūti attho. Satthu kathiteti satthu ārocite, catunnaṃ parisānaṃ satthu kathane vāti attho. Sukhavihārāyāti yakkhādīhi avihiṃsāya laddhabbasukhavihārāya.
២៧៧. សត្តបិ ពុទ្ធា ចក្ខុមន្តោ បញ្ចហិ ចក្ខូហិ ចក្ខុមភាវេ វិសេសាភាវតោ។ តស្មាតិ យស្មា ចក្ខុមភាវោ វិយ សព្ពភូតានុកម្បិតាទយោ សព្ពេបិ វិសេសា សត្តន្នម្បិ ពុទ្ធានំ សាធារណា, តស្មា, គុណនេមិត្តកានេវ វា យស្មា ពុទ្ធានំ នាមានិ នាម, ន លិង្គិកាវត្ថិកយាទិច្ឆកានិ, តស្មា ពុទ្ធានំ គុណវិសេសទីបនានិ ‘‘ចក្ខុមន្តស្សា’’តិអាទិនា (ទី. និ. ៣.២៧៧) វុត្តានិ ឯតានិ ឯកេកស្ស សត្ត សត្ត នាមានិ ហោន្តិ។ តេសំ នាមានំ សាធារណភាវំ អត្ថវសេន យោជេតព្ពាតិ ទស្សេតុំ ‘‘សព្ពេបី’’តិអាទិ វុត្តំ។ សព្ពភូតានុកម្បិនោតិ អនញ្ញសាធារណមហាករុណាយ សព្ពសត្តានំ អនុកម្បិកា។ ន្ហាតកិលេសត្តាតិ អដ្ឋង្គិកេន អរិយមគ្គជលេន សបរសន្តានេសុ និរវសេសតោ ធោតកិលេសមលត្តា។ មារសេនាបមទ្ទិនោតិ សបរិវារេ បញ្ចបិ មារេ បមទ្ទិតវន្តោ។ វុសិតវន្តោតិ មគ្គព្រហ្មចរិយវាសំ, ទសវិធំ អរិយវាសញ្ច វុសិតវន្តោ។ វុសិតវន្តតាយ ឯវ ពាហិតបាបតា វុត្តា ហោតីតិ ‘‘ព្រាហ្មណស្សា’’តិ បទំ អនាមដ្ឋំ។ វិមុត្តាតិ អនញ្ញសាធារណានំ បញ្ចន្នម្បិ វិមុត្តីនំ វសេន និរវសេសតោ មុត្តា។ អង្គតោតិ សរីរង្គតោ, ញាណង្គតោ ច, ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណ- (ទី. និ. ២.៣៣; ៣.២០០; ម. និ. ២.៣៨៥) អសីតិអនុព្យញ្ជនេហិ និក្ខមនប្បភា, ព្យាមប្បភា, កេតុមាលាឧណ្ហីសប្បភា ច សរីរង្គតោ និក្ខមនករស្មិយោ, យមកមហាបាដិហារិយាទីសុ ឧប្បជ្ជនកប្បភា ញាណង្គតោ និក្ខមនករស្មិយោ។ ន ឯតានេវ ‘‘ចក្ខុមា’’តិអាទិនា (ទី. និ. ៣.២៧៧) វុត្តានិ សត្ត នាមានិ, អថ ខោ អញ្ញានិបិ ពហូនិ អបរិមិតានិ នាមានិ។ កថន្តិ អាហ ‘‘អសង្ខ្យេយ្យានិ នាមានិ សគុណេន មហេសិនោតិ វុត្ត’’ន្តិ (ធ. ស. អដ្ឋ. ១៣១៣; ឧទា. អដ្ឋ. ៥៣; បដិ. អដ្ឋ. ៧៦)។ កេន វុត្តំ? ធម្មសេនាបតិនា។
277.Sattapibuddhā cakkhumanto pañcahi cakkhūhi cakkhumabhāve visesābhāvato. Tasmāti yasmā cakkhumabhāvo viya sabbabhūtānukampitādayo sabbepi visesā sattannampi buddhānaṃ sādhāraṇā, tasmā, guṇanemittakāneva vā yasmā buddhānaṃ nāmāni nāma, na liṅgikāvatthikayādicchakāni, tasmā buddhānaṃ guṇavisesadīpanāni ‘‘cakkhumantassā’’tiādinā (dī. ni. 3.277) vuttāni etāni ekekassa satta satta nāmāni honti. Tesaṃ nāmānaṃ sādhāraṇabhāvaṃ atthavasena yojetabbāti dassetuṃ ‘‘sabbepī’’tiādi vuttaṃ. Sabbabhūtānukampinoti anaññasādhāraṇamahākaruṇāya sabbasattānaṃ anukampikā. Nhātakilesattāti aṭṭhaṅgikena ariyamaggajalena saparasantānesu niravasesato dhotakilesamalattā. Mārasenāpamaddinoti saparivāre pañcapi māre pamadditavanto. Vusitavantoti maggabrahmacariyavāsaṃ, dasavidhaṃ ariyavāsañca vusitavanto. Vusitavantatāya eva bāhitapāpatā vuttā hotīti ‘‘brāhmaṇassā’’ti padaṃ anāmaṭṭhaṃ. Vimuttāti anaññasādhāraṇānaṃ pañcannampi vimuttīnaṃ vasena niravasesato muttā. Aṅgatoti sarīraṅgato, ñāṇaṅgato ca, dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇa- (dī. ni. 2.33; 3.200; ma. ni. 2.385) asītianubyañjanehi nikkhamanappabhā, byāmappabhā, ketumālāuṇhīsappabhā ca sarīraṅgato nikkhamanakarasmiyo, yamakamahāpāṭihāriyādīsu uppajjanakappabhā ñāṇaṅgato nikkhamanakarasmiyo. Na etāneva ‘‘cakkhumā’’tiādinā (dī. ni. 3.277) vuttāni satta nāmāni, atha kho aññānipi bahūni aparimitāni nāmāni. Kathanti āha ‘‘asaṅkhyeyyāni nāmāni saguṇena mahesinoti vutta’’nti (dha. sa. aṭṭha. 1313; udā. aṭṭha. 53; paṭi. aṭṭha. 76). Kena vuttaṃ? Dhammasenāpatinā.
យទិ ឯវំ កស្មា វេស្សវណោ ឯតានេវ គណ្ហីតិ អាហ ‘‘អត្តនោ បាកដនាមវសេនា’’តិ។ ខីណាសវា ជនាតិ អធិប្បេតា។ តេ ហិ កម្មកិលេសេហិ ជាតាបិ ឯវំ ន បុន ជាយិស្សន្តីតិ ឥមិនា អត្ថេន ជនា។ យថាហ ‘‘យោ ច កាលឃសោ ភូតោ’’តិ (ជា. ១.២.១៩០) ទេសនាសីសមត្តន្តិ និទស្សនមត្តន្តិ អត្ថោ, អវយវេន វា សមុទាយុបលក្ខណមេតំ។ សតិ ច បិសុណវាចប្បហានេ ផរុសវាចា បហីនាវ ហោតិ, បគេវ ច មុសាវាទោតិ ‘‘អបិសុណា’’ ឥច្ចេវ វុត្តា។ មហត្តាតិ មហា អត្តា សភាវោ ឯតេសន្តិ មហត្តា។ តេនាហ ‘‘មហន្តភាវំ បត្តា’’តិ។ មហន្តាតិ វា មហា អន្តា, បរិនិព្ពានបរិយោសានាតិ វុត្តំ ហោតិ។ មហន្តេហិ វា សីលាទីហិ សមន្នាគតា។ អយំ តាវ អដ្ឋកថាយំ អាគតនយេន អត្ថោ។ ឥតរេសំ បន មតេន ពុទ្ធាទីហិ អរិយេហិ មហនីយតោ បូជនីយតោ មហំ នាម និព្ពានំ, មហមន្តោ ឯតេសន្តិ មហន្តា, និព្ពានទិដ្ឋាតិ អត្ថោ។ និស្សារទាតិ សារជ្ជរហិតា, និព្ភយាតិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘វិគតលោមហំសា’’តិ។
Yadi evaṃ kasmā vessavaṇo etāneva gaṇhīti āha ‘‘attano pākaṭanāmavasenā’’ti. Khīṇāsavājanāti adhippetā. Te hi kammakilesehi jātāpi evaṃ na puna jāyissantīti iminā atthena janā. Yathāha ‘‘yo ca kālaghaso bhūto’’ti (jā. 1.2.190) desanāsīsamattanti nidassanamattanti attho, avayavena vā samudāyupalakkhaṇametaṃ. Sati ca pisuṇavācappahāne pharusavācā pahīnāva hoti, pageva ca musāvādoti ‘‘apisuṇā’’ icceva vuttā. Mahattāti mahā attā sabhāvo etesanti mahattā. Tenāha ‘‘mahantabhāvaṃ pattā’’ti. Mahantāti vā mahā antā, parinibbānapariyosānāti vuttaṃ hoti. Mahantehi vā sīlādīhi samannāgatā. Ayaṃ tāva aṭṭhakathāyaṃ āgatanayena attho. Itaresaṃ pana matena buddhādīhi ariyehi mahanīyato pūjanīyato mahaṃ nāma nibbānaṃ, mahamanto etesanti mahantā, nibbānadiṭṭhāti attho. Nissāradāti sārajjarahitā, nibbhayāti attho. Tenāha ‘‘vigatalomahaṃsā’’ti.
ហិតន្តិ ហិតចិត្តំ, សត្តានំ ហិតេសីតិ អត្ថោ។ យថាភូតំ វិបស្សិសុន្តិ បញ្ចុបាទានក្ខន្ធេសុ សមុទយាទិតោ យាថាវតោ វិវិធេនាការេន បស្សិំសុ។ ‘‘យេ ចាបី’’តិ បុព្ពេ បច្ចត្តពហុវចនេន អនិយមតោ វុត្តេ តេសម្បីតិ អត្ថំ សម្បទានពហុវចនវសេន និយមេត្វា ‘‘នមត្ថូ’’តិ ច បទំ អានេត្វា យោជេតិ យំ តំ-សទ្ទានំ អព្យភិចារិតសម្ពន្ធភាវតោ។ វិបស្សិំសុ នមស្សន្តីតិ វា យោជនា។ បឋមគាថាយាតិ ‘‘យេ ចាបិ និព្ពុតា លោកេ’’តិ ឯវំ វុត្តគាថាយ។ ទុតិយគាថាយាតិ តទន្តរគាថាយ។ តត្ថ ទេសនាមុខមត្តន្តិ ឥតរេសម្បិ ពុទ្ធានំ នាមគ្គហណេ បត្តេ ឥមស្សេវ ភគវតោ នាមគ្គហណំ តថា ទេសនាយ មុខមត្តំ, តស្មា តេបិ អត្ថតោ គហិតា ឯវាតិ អធិប្បាយោ។ តេនាហ ‘‘អយម្បិ ហី’’តិអាទិ។ តត្ថ អយន្តិ អយំ គាថា។ បុរិមយោជនាយំ តស្សាតិ វិសេសិតព្ពតាយ អភាវតោ ‘‘យន្តិ និបាតមត្ត’’ន្តិ វុត្តំ, ឥធ បន ‘‘តស្ស នមត្ថូ’’តិ ឯវំ សម្ពន្ធស្ស ច ឥច្ឆិតត្តា ‘‘យ’’ន្តិ នាមបទំ ឧបយោគេកវចនន្តិ ទស្សេន្តោ ‘‘យំ នមស្សន្តិ គោតម’’ន្តិ អាហ។
Hitanti hitacittaṃ, sattānaṃ hitesīti attho. Yathābhūtaṃ vipassisunti pañcupādānakkhandhesu samudayādito yāthāvato vividhenākārena passiṃsu. ‘‘Ye cāpī’’ti pubbe paccattabahuvacanena aniyamato vutte tesampīti atthaṃ sampadānabahuvacanavasena niyametvā ‘‘namatthū’’ti ca padaṃ ānetvā yojeti yaṃ taṃ-saddānaṃ abyabhicāritasambandhabhāvato. Vipassiṃsu namassantīti vā yojanā. Paṭhamagāthāyāti ‘‘ye cāpi nibbutā loke’’ti evaṃ vuttagāthāya. Dutiyagāthāyāti tadantaragāthāya. Tattha desanāmukhamattanti itaresampi buddhānaṃ nāmaggahaṇe patte imasseva bhagavato nāmaggahaṇaṃ tathā desanāya mukhamattaṃ, tasmā tepi atthato gahitā evāti adhippāyo. Tenāha ‘‘ayampi hī’’tiādi. Tattha ayanti ayaṃ gāthā. Purimayojanāyaṃ tassāti visesitabbatāya abhāvato ‘‘yanti nipātamatta’’nti vuttaṃ, idha pana ‘‘tassa namatthū’’ti evaṃ sambandhassa ca icchitattā ‘‘ya’’nti nāmapadaṃ upayogekavacananti dassento ‘‘yaṃ namassanti gotama’’nti āha.
២៧៨. ‘‘យតោ ឧគ្គច្ឆតិ សូរិយោ’’តិអាទិកំ កស្មា អារទ្ធំ? យំ យេ យក្ខាទយោ សត្ថុ ធម្មអាណំ, អត្តនោ ច រាជាណំ នាទិយន្តិ, តេសំ ‘‘ឥទញ្ចិទញ្ច និគ្គហំ ករិស្សាមា’’តិ សាវនំ កាតុកាមា តត្ថ តត្ថ ទ្វិសហស្សបរិត្តទីបបរិវារេសុ ចតូសុ មហាទីបេសុ អត្តនោ អាណាយ វត្តានំ អត្តនោ បុត្តានំ, អដ្ឋវីសតិយា យក្ខសេនាបតិអាទីនញ្ច សត្ថរិ បសាទគារវពហុមានញ្ច បវេទេត្វា និគ្គហារហានំ សន្តជ្ជនត្ថំ អារទ្ធំ។ តត្ថ ‘‘យតោ ឧគ្គច្ឆតី’’តិអាទីសុ ‘‘យតោ ឋានតោ ឧទេតី’’តិ វុច្ចតិ, កុតោ បន ឋានតោ ឧទេតីតិ វុច្ចតិ? បុព្ពវិទេហវាសីនំ តាវ មជ្ឈន្ហិកដ្ឋានេ ឋិតោ ជម្ពុទីបវាសីនំ ឧទេតីតិ វុច្ចតិ, ឧត្តរកុរុកានំ បន ឱគ្គច្ឆតីតិ ឥមិនា នយេន សេសទីបេសុបិ សូរិយស្ស ឧគ្គច្ឆនោគ្គច្ឆនបរិយាយោ វេទិតព្ពោ។ អយញ្ច អត្ថោ ហេដ្ឋា អគ្គញ្ញសុត្តវណ្ណនាយំ (ទី. និ. អដ្ឋ. ៣.១២១) បកាសិតោ ឯវ។ អទិតិយា បុត្តោតិ លោកសមុទាចារវសេន វុត្តំ។ លោកិយា ហិ ទេវេ អទិតិយា បុត្តា, អសុរេ អតិថិយា បុត្តាតិ វទន្តិ។ អាទិប្បនតោ បន អាទិច្ចោ, ឯកប្បហារេនេវ តីសុ ទីបេសុ អាលោកវិទំសនេន សមុជ្ជលនតោតិ អត្ថោ។ មណ្ឌលីតិ ឯត្ថ ឦ-ការោ ភុសត្ថោតិ អាហ ‘‘មហន្តំ មណ្ឌលំ អស្សាតិ មណ្ឌលី’’តិ។ មហន្តំ ហិស្ស វិមានមណ្ឌលំ បញ្ញាសយោជនាយាមវិត្ថារតោ។ ‘‘សំវរីបិ និរុជ្ឈតី’’តិ ឥមិនាវ ទិវសោបិ ជាយតីតិ អយម្បិ អត្ថោ វុត្តោតិ វេទិតព្ពោ។ រត្តិ អន្តរធាយតីតិ សិនេរុបច្ឆាយាលក្ខណស្ស អន្ធការស្ស វិគច្ឆនតោ។
278. ‘‘Yato uggacchati sūriyo’’tiādikaṃ kasmā āraddhaṃ? Yaṃ ye yakkhādayo satthu dhammaāṇaṃ, attano ca rājāṇaṃ nādiyanti, tesaṃ ‘‘idañcidañca niggahaṃ karissāmā’’ti sāvanaṃ kātukāmā tattha tattha dvisahassaparittadīpaparivāresu catūsu mahādīpesu attano āṇāya vattānaṃ attano puttānaṃ, aṭṭhavīsatiyā yakkhasenāpatiādīnañca satthari pasādagāravabahumānañca pavedetvā niggahārahānaṃ santajjanatthaṃ āraddhaṃ. Tattha ‘‘yato uggacchatī’’tiādīsu ‘‘yato ṭhānato udetī’’ti vuccati, kuto pana ṭhānato udetīti vuccati? Pubbavidehavāsīnaṃ tāva majjhanhikaṭṭhāne ṭhito jambudīpavāsīnaṃ udetīti vuccati, uttarakurukānaṃ pana oggacchatīti iminā nayena sesadīpesupi sūriyassa uggacchanoggacchanapariyāyo veditabbo. Ayañca attho heṭṭhā aggaññasuttavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 3.121) pakāsito eva. Aditiyā puttoti lokasamudācāravasena vuttaṃ. Lokiyā hi deve aditiyā puttā, asure atithiyā puttāti vadanti. Ādippanato pana ādicco, ekappahāreneva tīsu dīpesu ālokavidaṃsanena samujjalanatoti attho. Maṇḍalīti ettha ī-kāro bhusatthoti āha ‘‘mahantaṃ maṇḍalaṃ assāti maṇḍalī’’ti. Mahantaṃ hissa vimānamaṇḍalaṃ paññāsayojanāyāmavitthārato. ‘‘Saṃvarīpinirujjhatī’’ti imināva divasopi jāyatīti ayampi attho vuttoti veditabbo. Ratti antaradhāyatīti sinerupacchāyālakkhaṇassa andhakārassa vigacchanato.
ឧទករហទោតិ ជលធិ។ ‘‘តស្មិំ ឋានេ’’តិ ឥទំ បុរត្ថិមសមុទ្ទស្ស ឧបរិភាគេន សូរិយស្ស គមនំ សន្ធាយ វុត្តំ។ តថា ហិ ជម្ពុទីបេ ឋិតានំ បុរត្ថិមសមុទ្ទតោ សូរិយោ ឧគ្គច្ឆន្តោ វិយ ឧបដ្ឋាតិ។ តេនាហ ‘‘យតោ ឧគ្គច្ឆតិ សូរិយោ’’តិ។ សមុទ្ទនដ្ឋេន អត្តនិ បតិតស្ស សម្មទេវ, សព្ពសោ ច ឧន្ទនដ្ឋេន កិលេទនដ្ឋេន សមុទ្ទោ។ សមុទ្ទោ ហិ កិលេទនដ្ឋោ រហទោ។ សារិតោទកោតិ អនេកានិ យោជនសហស្សានិ វិត្ថិណ្ណោទកោ, សរិតា នទិយោ ឧទកេ ឯតស្សាតិ វា សរិតោទកោ។
Udakarahadoti jaladhi. ‘‘Tasmiṃ ṭhāne’’ti idaṃ puratthimasamuddassa uparibhāgena sūriyassa gamanaṃ sandhāya vuttaṃ. Tathā hi jambudīpe ṭhitānaṃ puratthimasamuddato sūriyo uggacchanto viya upaṭṭhāti. Tenāha ‘‘yato uggacchati sūriyo’’ti. Samuddanaṭṭhena attani patitassa sammadeva, sabbaso ca undanaṭṭhena kiledanaṭṭhena samuddo. Samuddo hi kiledanaṭṭho rahado. Sāritodakoti anekāni yojanasahassāni vitthiṇṇodako, saritā nadiyo udake etassāti vā saritodako.
សិនេរុបព្ពតរាជា ចក្កវាឡស្ស វេមជ្ឈេ ឋិតោ, តំ បធានំ កត្វា វត្តព្ពន្តិ អធិប្បាយេន ‘‘ឥតោតិ សិនេរុតោ’’តិ វត្វា តថា បន ទិសាវវត្ថានំ អនវដ្ឋិតន្តិ ‘‘តេសំ និសិន្នដ្ឋានតោ វា’’តិ វុត្តំ។ តេសន្តិ ចតុន្នំ មហារាជានំ។ និសិន្នដ្ឋានំ អាដានាដនគរំ។ តត្ថ ហិ និសិន្នា តេ ឥមំ បរិត្តំ ពន្ធិំសុ។ តេសំ និសិន្នដ្ឋានតោតិ វា សត្ថុ សន្តិកេ តេសំ និសិន្នដ្ឋានតោ។ ឧភយថាបិ សូរិយស្ស ឧទយដ្ឋានា បុរត្ថិមា ទិសា នាម ហោតិ។ បុរិមបក្ខំយេវេត្ថ វណ្ណេន្តិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ឥតោ សា បុរិមា ទិសា’’តិ។ សូរិយោ, បន ចន្ទនក្ខត្តាទយោ ច សិនេរុំ ទក្ខិណតោ, ចក្កវាឡបព្ពតញ្ច វាមតោ កត្វា បរិវត្តេន្តិ។ យត្ថ ច នេសំ ឧគ្គមនំ បញ្ញាយតិ, សា បុរត្ថិមា ទិសា។ យត្ថ ឱក្កមនំ បញ្ញាយតិ, សា បច្ឆិមា ទិសា។ ទក្ខិណបស្សេ ឧត្តរា ទិសា, វាមបស្សេ ទក្ខិណា ទិសាតិ ចតុមហាទីបវាសីនំ បច្ចេកំ សិនេរុ ឧត្តរាទិសាយមេវ, តស្មា អនវដ្ឋិតា ទិសាវវត្ថាតិ អាហ ‘‘ឥតិ នំ អាចិក្ខតិ ជនោ’’តិ។ យំ ទិសន្តិ យំ បុរត្ថិមទិសំ យសស្សីតិ មហាបរិវារោ។ កោដិសតសហស្សបរិមាណា ហិ ទេវតា អភិណ្ហំ បរិវារេន្តិ។ ចន្ទននាគរុក្ខាទីសុ ឱសធិតិណវនប្បតិសុគន្ធានំ អព្ពនតោ, តេហិ ទិត្តភាវូបគមនតោ ‘‘គន្ធព្ពា’’តិ លទ្ធនាមានំ ចាតុមហារាជិកទេវានំ អធិបតិ ភាវតោ។ មេ សុតន្តិ ឯត្ថ មេតិ និបាតមត្តំ។ សុតន្តិ វិស្សុតន្តិ អត្ថោ។ អយញ្ហេត្ថ យោជនា – តស្ស ធតរដ្ឋមហារាជស្ស បុត្តាបិ ពហវោ។ កិត្តកា? អសីតិ, ទស ឯកោ ច។ ឯកនាមា។ កថំ? ឥន្ទនាមា។ ‘‘មហប្ផលា’’តិ ច សុតំ វិស្សុតមេតំ លោកេតិ។
Sinerupabbatarājā cakkavāḷassa vemajjhe ṭhito, taṃ padhānaṃ katvā vattabbanti adhippāyena ‘‘itoti sineruto’’ti vatvā tathā pana disāvavatthānaṃ anavaṭṭhitanti ‘‘tesaṃ nisinnaṭṭhānato vā’’ti vuttaṃ. Tesanti catunnaṃ mahārājānaṃ. Nisinnaṭṭhānaṃ āṭānāṭanagaraṃ. Tattha hi nisinnā te imaṃ parittaṃ bandhiṃsu. Tesaṃ nisinnaṭṭhānatoti vā satthu santike tesaṃ nisinnaṭṭhānato. Ubhayathāpi sūriyassa udayaṭṭhānā puratthimā disā nāma hoti. Purimapakkhaṃyevettha vaṇṇenti. Tena vuttaṃ ‘‘ito sā purimā disā’’ti. Sūriyo, pana candanakkhattādayo ca sineruṃ dakkhiṇato, cakkavāḷapabbatañca vāmato katvā parivattenti. Yattha ca nesaṃ uggamanaṃ paññāyati, sā puratthimā disā. Yattha okkamanaṃ paññāyati, sā pacchimā disā. Dakkhiṇapasse uttarā disā, vāmapasse dakkhiṇā disāti catumahādīpavāsīnaṃ paccekaṃ sineru uttarādisāyameva, tasmā anavaṭṭhitā disāvavatthāti āha ‘‘iti naṃ ācikkhati jano’’ti. Yaṃ disanti yaṃ puratthimadisaṃ yasassīti mahāparivāro. Koṭisatasahassaparimāṇā hi devatā abhiṇhaṃ parivārenti. Candananāgarukkhādīsu osadhitiṇavanappatisugandhānaṃ abbanato, tehi dittabhāvūpagamanato ‘‘gandhabbā’’ti laddhanāmānaṃ cātumahārājikadevānaṃ adhipati bhāvato. Me sutanti ettha meti nipātamattaṃ. Sutanti vissutanti attho. Ayañhettha yojanā – tassa dhataraṭṭhamahārājassa puttāpi bahavo. Kittakā? Asīti, dasa eko ca. Ekanāmā. Kathaṃ? Indanāmā. ‘‘Mahapphalā’’ti ca sutaṃ vissutametaṃ loketi.
អាទិច្ចោ គោតមគោត្តោ, ភគវាបិ គោតមគោត្តោ, អាទិច្ចេន សមានគោត្តតាយ អាទិច្ចោ ពន្ធុ ឯតស្សាតិបិ អាទិច្ចពន្ធុ, អាទិច្ចស្ស វា ពន្ធូតិ អាទិច្ចពន្ធុ, តំ អាទិច្ចពន្ធុនំ។ អនវជ្ជេនាតិ អវជ្ជបដិបក្ខេន ព្រហ្មវិហារេន។ សមេក្ខសិ ឱធិសោ, អនោធិសោ ច ផរណេន ឱលោកេសិអាសយានុសយចរិយាធិមុត្តិអាទិវិភាគាវពោធវសេន។ វត្វា វន្ទន្តីតិ ‘‘លោកស្ស អនុកម្បកោ’’តិ កិត្តេត្វា វន្ទន្តិ។ សុតំ នេតន្តិ សុតំ ននូតិ ឯតស្មិំ អត្ថេ នុ-សទ្ទោ។ អដ្ឋកថាយំ បន នោការោយន្តិ អធិប្បាយេន អម្ហេហីតិ អត្ថោ វុត្តោ។ ឯតន្តិ ឯតំ តថា បរិកិត្តេត្វា អមនុស្សានំ ទេវតានំ វន្ទនំ។ វទន្តិ ធតរដ្ឋមហារាជស្ស បុត្តា។
Ādicco gotamagotto, bhagavāpi gotamagotto, ādiccena samānagottatāya ādicco bandhu etassātipi ādiccabandhu, ādiccassa vā bandhūti ādiccabandhu, taṃ ādiccabandhunaṃ.Anavajjenāti avajjapaṭipakkhena brahmavihārena. Samekkhasi odhiso, anodhiso ca pharaṇena olokesiāsayānusayacariyādhimuttiādivibhāgāvabodhavasena. Vatvā vandantīti ‘‘lokassa anukampako’’ti kittetvā vandanti. Sutaṃ netanti sutaṃ nanūti etasmiṃ atthe nu-saddo. Aṭṭhakathāyaṃ pana nokāroyanti adhippāyena amhehīti attho vutto. Etanti etaṃ tathā parikittetvā amanussānaṃ devatānaṃ vandanaṃ. Vadanti dhataraṭṭhamahārājassa puttā.
២៧៩. យេន បេតា បវុច្ចន្តីតិ ឯត្ថ វចនសេសេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ, ន យថារុតវសេនេវាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘យេន ទិសាភាគេន នីហរីយន្តូតិ វុច្ចន្តី’’តិ អាហ។ ឌយ្ហន្តុ វាតិ បេតេ សន្ធាយ វទតិ។ ឆិជ្ជន្តុ វា ហត្ថបាទាទិកេ បិសុណា បិដ្ឋិមំសិកា។ ហញ្ញន្តុ បាណាតិបាតិនោតិអាទិកា។ បវុច្ចន្តីតិ វា សមុច្ចន្តិ, ‘‘អលំ តេស’’ន្តិ សមាចិនីយន្តីតិ អត្ថោ។ ឯវញ្ហិ វចនសេសេន វិនា ឯវ អត្ថោ សិទ្ធោ ហោតិ។ រហស្សង្គន្តិ ពីជំ សន្ធាយ វទតិ។
279.Yenapetā pavuccantīti ettha vacanasesena attho veditabbo, na yathārutavasenevāti dassento ‘‘yena disābhāgena nīharīyantūti vuccantī’’ti āha. Ḍayhantu vāti pete sandhāya vadati. Chijjantu vā hatthapādādike pisuṇā piṭṭhimaṃsikā. Haññantu pāṇātipātinotiādikā. Pavuccantīti vā samuccanti, ‘‘alaṃ tesa’’nti samācinīyantīti attho. Evañhi vacanasesena vinā eva attho siddho hoti. Rahassaṅganti bījaṃ sandhāya vadati.
២៨០. យស្មិំ ទិសាភាគេ សូរិយោ អត្ថំ គច្ឆតីតិ ឯត្ថ ‘‘យតោ ឋានតោ ឧទេតី’’តិ ឯត្ថ វុត្តនយានុសារេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
280.Yasmiṃ disābhāge sūriyo atthaṃ gacchatīti ettha ‘‘yato ṭhānato udetī’’ti ettha vuttanayānusārena attho veditabbo.
២៨១. យេន ទិសាភាគេន ឧត្តរកុរុ រម្មោ អវដ្ឋិតោ, ឥតោ សា ឧត្តរា ទិសាតិ យោជនា ។ មហានេរូតិ មហន្តោ, មហនីយោ ច នេរុសង្ខាតោ បព្ពតោ។ តេនាហ ‘‘មហាសិនេរុ បព្ពតរាជា’’តិ។ រជតមយំ។ តថា ហិ តស្ស បភាយ អជ្ឈោត្ថតំ តស្សំ ទិសាយំ សមុទ្ទោទកំ ខីរំ វិយ បញ្ញាយតិ។ មណិមយន្តិ ឥន្ទនីលមយំ។ តថា ហិ ទក្ខិណទិសាយ សមុទ្ទោទកំ យេភុយ្យេន នីលវណ្ណំ ហុត្វា បញ្ញាយតិ, តថា អាកាសំ។ មនុស្សា ជាយន្តិ។ កថំ ជាយន្តិ? អមមា អបរិគ្គហាតិ យោជនា។ មមត្តវិរហិតាតិ ‘‘ឥទំ មម ឥទំ មមា’’តិ មមង្ការវិរហិតាតិ អធិប្បាយោ។ យទិ តេសំ ‘‘អយំ មយ្ហំ ភរិយា’’តិ បរិគ្គហោ នត្ថិ, ‘‘អយំ មេ មាតា, អយំ ភគិនី’’តិ ឯវរូបា ឥធ វិយ មរិយាទាបិ ន សិយា មាតុអាទិភាវស្ស អជាននតោតិ ចោទនំ សន្ធាយាហ ‘‘មាតរំ វា’’តិអាទិ។ ឆន្ទរាគោ នុប្បជ្ជតីតិ ឯត្ថ ‘‘ធម្មតាសិទ្ធស្ស សីលស្ស អានុភាវេន បុត្តេ ទិដ្ឋមត្តេ ឯវ មាតុ ថនតោ ថញ្ញំ បគ្ឃរតិ, តេន សញ្ញាណេន នេសំ មាតរិ បុត្តស្ស មាតុសញ្ញា, មាតុ ច បុត្តេ បុត្តសញ្ញា បច្ចុបដ្ឋិតា’’តិ កេចិ។
281. Yena disābhāgena uttarakuru rammo avaṭṭhito, ito sā uttarā disāti yojanā . Mahānerūti mahanto, mahanīyo ca nerusaṅkhāto pabbato. Tenāha ‘‘mahāsineru pabbatarājā’’ti. Rajatamayaṃ. Tathā hi tassa pabhāya ajjhotthataṃ tassaṃ disāyaṃ samuddodakaṃ khīraṃ viya paññāyati. Maṇimayanti indanīlamayaṃ. Tathā hi dakkhiṇadisāya samuddodakaṃ yebhuyyena nīlavaṇṇaṃ hutvā paññāyati, tathā ākāsaṃ. Manussā jāyanti. Kathaṃ jāyanti? Amamā apariggahāti yojanā. Mamattavirahitāti ‘‘idaṃ mama idaṃ mamā’’ti mamaṅkāravirahitāti adhippāyo. Yadi tesaṃ ‘‘ayaṃ mayhaṃ bhariyā’’ti pariggaho natthi, ‘‘ayaṃ me mātā, ayaṃ bhaginī’’ti evarūpā idha viya mariyādāpi na siyā mātuādibhāvassa ajānanatoti codanaṃ sandhāyāha ‘‘mātaraṃ vā’’tiādi. Chandarāgo nuppajjatīti ettha ‘‘dhammatāsiddhassa sīlassa ānubhāvena putte diṭṭhamatte eva mātu thanato thaññaṃ paggharati, tena saññāṇena nesaṃ mātari puttassa mātusaññā, mātu ca putte puttasaññā paccupaṭṭhitā’’ti keci.
នង្គលាតិ លិង្គវិបល្លាសេន វុត្តន្តិ អាហ ‘‘នង្គលានិបី’’តិ។ អកដ្ឋេតិ អកសិតេ អកតកសិកម្មេ។
Naṅgalāti liṅgavipallāsena vuttanti āha ‘‘naṅgalānipī’’ti. Akaṭṭheti akasite akatakasikamme.
តណ្ឌុលាវ តស្ស ផលន្តិ សត្តានំ បុញ្ញានុភាវហេតុកា ថុសាទិអភាវេន តណ្ឌុលា ឯវ តស្ស សាលិស្ស ផលំ។ តុណ្ឌិកិរន្តិ បចនភាជនស្ស នាមន្តិ វុត្តំ ‘‘ឧក្ខលិយ’’ន្តិ។ អាកិរិត្វាតិ តណ្ឌុលានិ បក្ខិបិត្វា។ និទ្ធូមង្គារេនាតិ ធូមង្គាររហិតេន កេវលេន អគ្គិនា។ ជោតិកបាសាណតោ អគ្គិម្ហិ ឧដ្ឋហន្តេ កុតោ ធូមង្គារានំ សម្ភវោ។ ភោជនន្តិ ឱទនមេវាធិប្បេតន្តិ ‘‘ភោជនមេវា’’តិ អវធារណំ កត្វា តេន និវត្តេតព្ពំ ទស្សេន្តោ ‘‘អញ្ញោ សូបោ វា ព្យញ្ជនំ វា ន ហោតី’’តិ អាហ។ យទិ ឯវំ រសវិសេសយុត្តោ តេសំ អាហារោ ន ហោតីតិ? នោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ភុញ្ជន្តានំ…បេ.… រសោ ហោតី’’តិ អាហ។ មច្ឆរិយចិត្តំ នាម ន ហោតីតិ ធម្មតាសិទ្ធស្ស សីលស្ស អានុភាវេន។ តថា ហិ តេ កត្ថចិបិ អមមា បរិគ្គហាវ ហុត្វា វសន្តិ។
Taṇḍulāva tassa phalanti sattānaṃ puññānubhāvahetukā thusādiabhāvena taṇḍulā eva tassa sālissa phalaṃ. Tuṇḍikiranti pacanabhājanassa nāmanti vuttaṃ ‘‘ukkhaliya’’nti. Ākiritvāti taṇḍulāni pakkhipitvā. Niddhūmaṅgārenāti dhūmaṅgārarahitena kevalena agginā. Jotikapāsāṇato aggimhi uṭṭhahante kuto dhūmaṅgārānaṃ sambhavo. Bhojananti odanamevādhippetanti ‘‘bhojanamevā’’ti avadhāraṇaṃ katvā tena nivattetabbaṃ dassento ‘‘añño sūpo vā byañjanaṃ vā na hotī’’ti āha. Yadi evaṃ rasavisesayutto tesaṃ āhāro na hotīti? Noti dassento ‘‘bhuñjantānaṃ…pe… raso hotī’’ti āha. Macchariyacittaṃ nāma na hotīti dhammatāsiddhassa sīlassa ānubhāvena. Tathā hi te katthacipi amamā pariggahāva hutvā vasanti.
អបិច តត្ថ ឧត្តរកុរុកានំ បុញ្ញានុភាវសិទ្ធោ អយម្បិ វិសេសោ វេទិតព្ពោ – តត្ថ កិរ តេសុ តេសុ បទេសេសុ ឃនចិតបត្តសញ្ឆន្នសាខាបសាខា កូដាគារូបមា មនោរមា រុក្ខា តេសំ មនុស្សានំ និវេសនកិច្ចំ សាធេន្តិ, យត្ថ សុខំ និវសន្តិ, អញ្ញេបិ តត្ថ រុក្ខា សុជាតា សព្ពទាបិ បុប្ផិតគ្គា តិដ្ឋន្តិ, ជលាសយាបិ វិកសិតកមលកុវលយបុណ្ឌរីកសោគន្ធិកាទិបុប្ផសញ្ឆន្នា សព្ពកាលំ បរមសុគន្ធំ សមន្តតោ បវាយន្តា តិដ្ឋន្តិ។ សរីរម្បិ តេសំ អតិទីឃតាទិទោសរហិតំ អារោហបរិណាហសម្បន្នំ ជរាយ អនភិភូតត្តា វលិបលិតាទិទោសរហិតំ យាវតាយុកំ អបរិក្ខីណជវពលបរក្កមសោភមេវ ហុត្វា តិដ្ឋតិ។ អនុដ្ឋានផលូបជីវិតាយ ន ច នេសំ កសិវាណិជ្ជាទិវសេន, អាហារបរិយេដ្ឋិវសេន ទុក្ខំ អត្ថិ, តតោ ឯវ ន ទាសទាសិកម្មករាទិបរិគ្គហោ អត្ថិ, ន ច តត្ថ សីតុណ្ហឌំសមកសវាតាតបសរីសបវាឡាទិបរិស្សយោ អត្ថិ។ យថា នាមេត្ថ គិម្ហានំ បច្ឆិមេ មាសេ បច្ចូសវេលាយំ សមសីតុណ្ហឧតុ ហោតិ, ឯវមេវ សព្ពកាលំ សមសីតុណ្ហោវ ឧតុ ហោតិ, ន ច តេសំ កោចិ ឧបឃាតោ, វិហេសា វា ឧប្បជ្ជតិ។ អកដ្ឋបាកិមមេវ សាលិំ អកណំ អថុសំ សុគន្ធំ តណ្ឌុលផលំ បរិភុញ្ជន្តានំ នេសំ កុដ្ឋំ, គណ្ឌោ, កិលាសោ, សោសោ, កាសោ, សាសោ, អបមារោ, ជរោតិ ឯវមាទិកោ ន កោចិ រោគោ ឧប្បជ្ជតិ។ ន តេ ខុជ្ជា វា វាមនកា វា កាណា វា កុណី វា ខញ្ជា វា បក្ខហតា វា វិកលង្គា វា វិកលិន្ទ្រិយា វា ហោន្តិ។ ឥត្ថិយោបិ តត្ថ នាតិទីឃា នាតិរស្សា នាតិកិសា នាតិថូលា នាតិកាឡា នាច្ចោទាតា សោភគ្គប្បត្តរូបា ហោន្តិ។ តថា ហិ ទីឃង្គុលី តម្ពនខី លម្ពត្ថនា តនុមជ្ឈា បុណ្ណចន្ទមុខី វិសាលក្ខី មុទុគត្តា សំហិតូរូ ឱទាតទន្តា គម្ភីរនាភី តនុជង្ឃា ទីឃនីលវេល្លិតកេសី បុថុលសុសោណី នាតិលោមានាលោមា សុភគា ឧតុសុខសម្ផស្សា សណ្ហា សខិលសម្ភាសា នានាភរណវិភូសិតា វិចរន្តិ។ សព្ពទា ហិ សោឡសវស្សុទ្ទេសិកា វិយ ហោន្តិ។ បុរិសា ច បញ្ចវីសតិវស្សុទ្ទេសិកា វិយ, ន បុត្តទារេសុ រជ្ជន្តិ។ អយំ តត្ថ ធម្មតា។
Apica tattha uttarakurukānaṃ puññānubhāvasiddho ayampi viseso veditabbo – tattha kira tesu tesu padesesu ghanacitapattasañchannasākhāpasākhā kūṭāgārūpamā manoramā rukkhā tesaṃ manussānaṃ nivesanakiccaṃ sādhenti, yattha sukhaṃ nivasanti, aññepi tattha rukkhā sujātā sabbadāpi pupphitaggā tiṭṭhanti, jalāsayāpi vikasitakamalakuvalayapuṇḍarīkasogandhikādipupphasañchannā sabbakālaṃ paramasugandhaṃ samantato pavāyantā tiṭṭhanti. Sarīrampi tesaṃ atidīghatādidosarahitaṃ ārohapariṇāhasampannaṃ jarāya anabhibhūtattā valipalitādidosarahitaṃ yāvatāyukaṃ aparikkhīṇajavabalaparakkamasobhameva hutvā tiṭṭhati. Anuṭṭhānaphalūpajīvitāya na ca nesaṃ kasivāṇijjādivasena, āhārapariyeṭṭhivasena dukkhaṃ atthi, tato eva na dāsadāsikammakarādipariggaho atthi, na ca tattha sītuṇhaḍaṃsamakasavātātapasarīsapavāḷādiparissayo atthi. Yathā nāmettha gimhānaṃ pacchime māse paccūsavelāyaṃ samasītuṇhautu hoti, evameva sabbakālaṃ samasītuṇhova utu hoti, na ca tesaṃ koci upaghāto, vihesā vā uppajjati. Akaṭṭhapākimameva sāliṃ akaṇaṃ athusaṃ sugandhaṃ taṇḍulaphalaṃ paribhuñjantānaṃ nesaṃ kuṭṭhaṃ, gaṇḍo, kilāso, soso, kāso, sāso, apamāro, jaroti evamādiko na koci rogo uppajjati. Na te khujjā vā vāmanakā vā kāṇā vā kuṇī vā khañjā vā pakkhahatā vā vikalaṅgā vā vikalindriyā vā honti. Itthiyopi tattha nātidīghā nātirassā nātikisā nātithūlā nātikāḷā nāccodātā sobhaggappattarūpā honti. Tathā hi dīghaṅgulī tambanakhī lambatthanā tanumajjhā puṇṇacandamukhī visālakkhī mudugattā saṃhitūrū odātadantā gambhīranābhī tanujaṅghā dīghanīlavellitakesī puthulasusoṇī nātilomānālomā subhagā utusukhasamphassā saṇhā sakhilasambhāsā nānābharaṇavibhūsitā vicaranti. Sabbadā hi soḷasavassuddesikā viya honti. Purisā ca pañcavīsativassuddesikā viya, na puttadāresu rajjanti. Ayaṃ tattha dhammatā.
សត្តាហិកមេវ ច តត្ថ ឥត្ថិបុរិសា កាមរតិយា វិហរន្តិ, តតោ វីតរាគា យថាសកំ គច្ឆន្តិ។ ន តត្ថ ឥធ វិយ គព្ភោក្កន្តិមូលកំ, គព្ភបរិហរណមូលកំ , វិជាយនមូលកំ វា ទុក្ខំ ហោតិ។ រត្តកញ្ចុកតោ កញ្ចនបដិមា វិយ ទារកា មាតុកុច្ឆិតោ អមក្ខិតា ឯវ សេម្ហាទិនា សុខេនេវ និក្ខមន្តិ, អយំ តត្ថ ធម្មតា។
Sattāhikameva ca tattha itthipurisā kāmaratiyā viharanti, tato vītarāgā yathāsakaṃ gacchanti. Na tattha idha viya gabbhokkantimūlakaṃ, gabbhapariharaṇamūlakaṃ , vijāyanamūlakaṃ vā dukkhaṃ hoti. Rattakañcukato kañcanapaṭimā viya dārakā mātukucchito amakkhitā eva semhādinā sukheneva nikkhamanti, ayaṃ tattha dhammatā.
មាតា បន បុត្តំ វា ធីតរំ វា វិជាយិត្វា តេសំ វិចរណប្បទេសេ ឋបេត្វា អនបេក្ខា យថារុចិ គច្ឆតិ។ តេសំ តត្ថ សយិតានំ យេ បស្សន្តិ បុរិសា, ឥត្ថិយោ វា, តេ អត្តនោ អង្គុលិយោ ឧបនាមេន្តិ, តេសំ កម្មពលេន តតោ ខីរំ បវត្តតិ, តេន ទារកា យាបេន្តិ។ ឯវំ បន វឌ្ឍន្តា កតិបយទិវសេហេវ លទ្ធពលា ហុត្វា ទារិកា ឥត្ថិយោ ឧបគច្ឆន្តិ, ទារកា បុរិសេ។ កប្បរុក្ខតោ ឯវ ច តេសំ តត្ថ តត្ថ វត្ថាភរណានិ និប្បជ្ជន្តិ។ នានាវិរាគវណ្ណវិចិត្តានិ ហិ សុខុមានិ មុទុសុខសម្ផស្សានិ វត្ថានិ តត្ថ តត្ថ កប្បរុក្ខេសុ ឱលម្ពន្តានិ ឥដ្ឋន្តិ។ នានាវិធរំសិជាលសមុជ្ជលវិវិធវណ្ណរតនវិនទ្ធានិ អនេកវិធមាលាកម្មលតាកម្មភិត្តិកម្មវិចិត្តានិ សីសូបគគីវូបគហត្ថូបគកដូបគបាទូបគានិ សោវណ្ណមយានិ អាភរណានិ ច កប្បរុក្ខតោ ឱលម្ពន្តិ។ តថា វីណាមុទិង្គបណវសម្មតាឡសង្ខវំសវេតាឡបរិវានិវល្លកីបភុតិកា តូរិយភណ្ឌាបិ តតោ តតោ ឱលម្ពន្តិ។ តត្ថ ច ពហូ ផលរុក្ខា កុម្ភមត្តានិ ផលានិ ផលន្តិ មធុររសានិ, យានិ បរិភុញ្ជិត្វា តេ សត្តាហម្បិ ខុប្បិបាសាហិ ន ពាធីយន្តិ។ នជ្ជោបិ តត្ថ សុវិសុទ្ធជលា សុបតិត្ថា រមណីយា អកទ្ទមា វាលុកតលា នាតិសីតា នាច្ចុណ្ហា សុរភិគន្ធីហិ ជលជបុប្ផេហិ សញ្ឆន្នា សព្ពកាលំ សុរភិំ វាយន្តិយោ សន្ទន្តិ។ ន តត្ថ កណ្ដកតិណកក្ខឡគច្ឆលតា ហោន្តិ, អកណ្ដកា បុប្ផផលសម្បន្នា ឯវ ហោន្តិ។ ចន្ទននាគរុក្ខា សយមេវ រសំ បគ្ឃរន្តិ ។ ន្ហាយិតុកាមា ច នទីតិត្ថេ ឯកជ្ឈំ វត្ថាភរណានិ ឋបេត្វា នទិំ ឱតរិត្វា ន្ហត្វា ឧត្តិណ្ណុត្តិណ្ណា ឧបរិដ្ឋិមំ វត្ថាភរណំ គណ្ហន្តិ, ន តេសំ ឯវំ ហោតិ ‘‘ឥទំ មម, ឥទំ បរស្សា’’តិ, តតោ ឯវ ន តេសំ កោចិ វិគ្គហោ វា វិវាទោ វា។ សត្តាហិកា ឯវ ច នេសំ កាមរតិកីឡា ហោតិ, តតោ វីតរាគា វិយ វិចរន្តិ។ យត្ថ ច រុក្ខេ សយិតុកាមា ហោន្តិ, តត្ថេវ សយនំ ឧបលភន្តិ។ មតេ ច សត្តេ ទិស្វា ន រោទន្តិ, ន សោចន្តិ, តញ្ច មណ្ឌយិត្វា និក្ខិបន្តិ។ តាវទេវ ច នេសំ តថារូបា សកុណា ឧបគន្ត្វា មតំ ទីបន្តរំ នេន្តិ។ តស្មា សុសានំ វា អសុចិដ្ឋានំ វា តត្ថ នត្ថិ។ ន ច តតោ មតា និរយំ វា តិរច្ឆានយោនិំ វា បេត្តិវិសយំ វា ឧបបជ្ជន្តិ។ ‘‘ធម្មតាសិទ្ធស្ស បញ្ចសីលស្ស អានុភាវេន តេ ទេវលោកេ និព្ពត្តន្តី’’តិ វទន្តិ។ វស្សសហស្សមេវ ច នេសំ សព្ពកាលំ អាយុប្បមាណំ។ សព្ពមេតំ តេសំ បញ្ចសីលំ វិយ ធម្មតាសិទ្ធំ ឯវាតិ វេទិតព្ពំ។ តត្ថាតិ តស្មិំ ឧត្តរកុរុទីបេ។
Mātā pana puttaṃ vā dhītaraṃ vā vijāyitvā tesaṃ vicaraṇappadese ṭhapetvā anapekkhā yathāruci gacchati. Tesaṃ tattha sayitānaṃ ye passanti purisā, itthiyo vā, te attano aṅguliyo upanāmenti, tesaṃ kammabalena tato khīraṃ pavattati, tena dārakā yāpenti. Evaṃ pana vaḍḍhantā katipayadivaseheva laddhabalā hutvā dārikā itthiyo upagacchanti, dārakā purise. Kapparukkhato eva ca tesaṃ tattha tattha vatthābharaṇāni nippajjanti. Nānāvirāgavaṇṇavicittāni hi sukhumāni mudusukhasamphassāni vatthāni tattha tattha kapparukkhesu olambantāni iṭṭhanti. Nānāvidharaṃsijālasamujjalavividhavaṇṇaratanavinaddhāni anekavidhamālākammalatākammabhittikammavicittāni sīsūpagagīvūpagahatthūpagakaṭūpagapādūpagāni sovaṇṇamayāni ābharaṇāni ca kapparukkhato olambanti. Tathā vīṇāmudiṅgapaṇavasammatāḷasaṅkhavaṃsavetāḷaparivānivallakīpabhutikā tūriyabhaṇḍāpi tato tato olambanti. Tattha ca bahū phalarukkhā kumbhamattāni phalāni phalanti madhurarasāni, yāni paribhuñjitvā te sattāhampi khuppipāsāhi na bādhīyanti. Najjopi tattha suvisuddhajalā supatitthā ramaṇīyā akaddamā vālukatalā nātisītā nāccuṇhā surabhigandhīhi jalajapupphehi sañchannā sabbakālaṃ surabhiṃ vāyantiyo sandanti. Na tattha kaṇṭakatiṇakakkhaḷagacchalatā honti, akaṇṭakā pupphaphalasampannā eva honti. Candananāgarukkhā sayameva rasaṃ paggharanti . Nhāyitukāmā ca nadītitthe ekajjhaṃ vatthābharaṇāni ṭhapetvā nadiṃ otaritvā nhatvā uttiṇṇuttiṇṇā upariṭṭhimaṃ vatthābharaṇaṃ gaṇhanti, na tesaṃ evaṃ hoti ‘‘idaṃ mama, idaṃ parassā’’ti, tato eva na tesaṃ koci viggaho vā vivādo vā. Sattāhikā eva ca nesaṃ kāmaratikīḷā hoti, tato vītarāgā viya vicaranti. Yattha ca rukkhe sayitukāmā honti, tattheva sayanaṃ upalabhanti. Mate ca satte disvā na rodanti, na socanti, tañca maṇḍayitvā nikkhipanti. Tāvadeva ca nesaṃ tathārūpā sakuṇā upagantvā mataṃ dīpantaraṃ nenti. Tasmā susānaṃ vā asuciṭṭhānaṃ vā tattha natthi. Na ca tato matā nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vā pettivisayaṃ vā upapajjanti. ‘‘Dhammatāsiddhassa pañcasīlassa ānubhāvena te devaloke nibbattantī’’ti vadanti. Vassasahassameva ca nesaṃ sabbakālaṃ āyuppamāṇaṃ. Sabbametaṃ tesaṃ pañcasīlaṃ viya dhammatāsiddhaṃ evāti veditabbaṃ. Tatthāti tasmiṃ uttarakurudīpe.
ឯកខុរំ កត្វាតិ អនេកសផម្បិ ឯកសផំ វិយ កត្វា, អស្សំ វិយ កត្វាតិ អត្ថោ។ ‘‘គាវិ’’ន្តិ វត្វា បុន ‘‘បសុ’’ន្តិ វុត្តត្តា គាវិតោ ឥតរោ សព្ពោ ចតុប្បទោ ឥធ ‘‘បសូ’’តិ អធិប្បេតោតិ អាហ ‘‘ឋបេត្វា គាវិ’’ន្តិ។
Ekakhuraṃ katvāti anekasaphampi ekasaphaṃ viya katvā, assaṃ viya katvāti attho. ‘‘Gāvi’’nti vatvā puna ‘‘pasu’’nti vuttattā gāvito itaro sabbo catuppado idha ‘‘pasū’’ti adhippetoti āha ‘‘ṭhapetvā gāvi’’nti.
តស្សាតិ គព្ភិនិត្ថិយា។ បិដ្ឋិ ឱនមិតុំ សហតីតិ កុច្ឆិយា គរុភារតាយ តេសំ អារុឡ្ហកាលេ បិដ្ឋិ ឱនមតិ, តេសំ និសជ្ជំ សហតិ បល្លង្កេ និសិន្នា វិយ ហោន្តិ។ សម្មាទិដ្ឋិកេតិ កម្មបថសម្មាទិដ្ឋិយា សម្មាទិដ្ឋិកេ។ ឯត្ថាតិ ជម្ពុទីបេ។ ឯត្ថ ហិ ជនបទវោហារោ, ន ឧត្តរកុរុម្ហិ។ តថា ហិ ‘‘បច្ចន្តិមមិលក្ខុវាសិកេ’’តិ ច វុត្តំ។
Tassāti gabbhinitthiyā. Piṭṭhi onamituṃ sahatīti kucchiyā garubhāratāya tesaṃ āruḷhakāle piṭṭhi onamati, tesaṃ nisajjaṃ sahati pallaṅke nisinnā viya honti. Sammādiṭṭhiketi kammapathasammādiṭṭhiyā sammādiṭṭhike. Etthāti jambudīpe. Ettha hi janapadavohāro, na uttarakurumhi. Tathā hi ‘‘paccantimamilakkhuvāsike’’ti ca vuttaṃ.
តស្ស រញ្ញោតិ វេស្សវណមហារាជស្ស។ ឥតិ សោ អត្តានមេវ បរំ វិយ កត្វា វទតិ។ ឯសេវ នយោ បរតោបិ។ ពហុវិធំ នានារតនវិចិត្តំ នានាសណ្ឋានំ រថាទិ ទិព្ពយានំ ឧបដ្ឋិតមេវ ហោតិ សុទន្តវាហនយុត្តំ, ន នេសំ យានានំ ឧបដ្ឋាបនេ ឧស្សុក្កំ អាបជ្ជិតព្ពំ អត្ថិ។ ឯតានីតិ ហត្ថិយានាទីនិ។ នេសន្តិ វេស្សវណបរិចារិកានំ។ កប្បិតានិ ហុត្វា ឧដ្ឋិតានិ អារុហិតុំ ឧបកប្បនយានានិ។ និបន្នាបិ និសិន្នាបិ វិចរន្តិ ចន្ទិមសូរិយា វិយ យថាសកំ វិមានេសុ។
Tassa raññoti vessavaṇamahārājassa. Iti so attānameva paraṃ viya katvā vadati. Eseva nayo paratopi. Bahuvidhaṃ nānāratanavicittaṃ nānāsaṇṭhānaṃ rathādi dibbayānaṃ upaṭṭhitameva hoti sudantavāhanayuttaṃ, na nesaṃ yānānaṃ upaṭṭhāpane ussukkaṃ āpajjitabbaṃ atthi. Etānīti hatthiyānādīni. Nesanti vessavaṇaparicārikānaṃ. Kappitāni hutvā uṭṭhitāni āruhituṃ upakappanayānāni. Nipannāpi nisinnāpi vicaranti candimasūriyā viya yathāsakaṃ vimānesu.
នគរា អហូតិ លិង្គវិបល្លាសេន វុត្តន្តិ អាហ ‘‘នគរានិ ភវិំសូតិ អត្ថោ’’តិ។ អាដានាដា នាមាតិ ឥត្ថិលិង្គវសេន លទ្ធនាមំ នគរំ អាសិ។
Nagarāahūti liṅgavipallāsena vuttanti āha ‘‘nagarāni bhaviṃsūti attho’’ti. Āṭānāṭā nāmāti itthiliṅgavasena laddhanāmaṃ nagaraṃ āsi.
តស្មិំ ឋត្វាតិ តស្មិំ បទេសេ បរកុសិដនាដានាមកេ នគរេ ឋត្វា។ តតោ ឧជុំ ឧត្តរទិសាយំ។ ឯតស្សាតិ កសិវន្តនគរស្ស។ អបរភាគេ អបរកោដ្ឋាសេ, បរតោ ឥច្ចេវ អត្ថោ។
Tasmiṃ ṭhatvāti tasmiṃ padese parakusiṭanāṭānāmake nagare ṭhatvā. Tato ujuṃ uttaradisāyaṃ. Etassāti kasivantanagarassa. Aparabhāge aparakoṭṭhāse, parato icceva attho.
កុវេរោតិ តស្ស បុរិមជាតិសមុទាគតំ នាមន្តិ តេនេវ បសង្គេន យេនាយំ សម្បត្តិ អធិគតា, តទស្ស បុព្ពកម្មំ អាចិក្ខិតុំ ‘‘អយំ កិរា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ឧច្ឆុវប្បន្តិ ឧច្ឆុសស្សំ។ អវសេសសាលាហីតិ អវសេសយន្តសាលាហិ, និស្សក្កវចនញ្ចេតំ។ តត្ថេវាតិ បុញ្ញត្ថំ ទិន្នសាលាយមេវ។
Kuveroti tassa purimajātisamudāgataṃ nāmanti teneva pasaṅgena yenāyaṃ sampatti adhigatā, tadassa pubbakammaṃ ācikkhituṃ ‘‘ayaṃ kirā’’tiādi vuttaṃ. Ucchuvappanti ucchusassaṃ. Avasesasālāhīti avasesayantasālāhi, nissakkavacanañcetaṃ. Tatthevāti puññatthaṃ dinnasālāyameva.
បដិឯសន្តោតិ បតិ បតិ អត្ថេ ឯសន្តោ វីមំសន្តោ។ ន កេវលំ តេ វីមំសន្តិ ឯវ, អថ ខោ តមត្ថំ បតិដ្ឋាបេន្តីតិ អាហ ‘‘វិសុំ វិសុំ អត្ថេ ឧបបរិក្ខមានា អនុសាសមានា’’តិ។ យក្ខរដ្ឋិកាតិ យក្ខរដ្ឋាធិបតិនោ។ យក្ខា ច វេស្សវណស្ស រញ្ញោ និវេសនទ្វារេ និយុត្តា ចាតិ យក្ខទោវារិកា, តេសំ យក្ខទោវារិកានំ។
Paṭiesantoti pati pati atthe esanto vīmaṃsanto. Na kevalaṃ te vīmaṃsanti eva, atha kho tamatthaṃ patiṭṭhāpentīti āha ‘‘visuṃ visuṃ atthe upaparikkhamānā anusāsamānā’’ti. Yakkharaṭṭhikāti yakkharaṭṭhādhipatino. Yakkhā ca vessavaṇassa rañño nivesanadvāre niyuttā cāti yakkhadovārikā, tesaṃ yakkhadovārikānaṃ.
យស្មា ធរណីបោរក្ខណិតោ បុរាណោទកំ ភស្សយន្តំ ហេដ្ឋា វុដ្ឋិ ហុត្វា និក្ខមតិ, តស្មា តំ តតោ គហេត្វា មេឃេហិ បវុដ្ឋំ វិយ ហោតីតិ វុត្តំ ‘‘យតោ បោក្ខរណិតោ ឧទកំ គហេត្វា មេឃា បវស្សន្តី’’តិ។ យតោតិ យតោ ធរណីបោក្ខរណិតោ។ សភាតិ យក្ខានំ ឧបដ្ឋានសភា។
Yasmā dharaṇīporakkhaṇito purāṇodakaṃ bhassayantaṃ heṭṭhā vuṭṭhi hutvā nikkhamati, tasmā taṃ tato gahetvā meghehi pavuṭṭhaṃ viya hotīti vuttaṃ ‘‘yato pokkharaṇito udakaṃ gahetvā meghā pavassantī’’ti. Yatoti yato dharaṇīpokkharaṇito. Sabhāti yakkhānaṃ upaṭṭhānasabhā.
តស្មិំ ឋានេតិ តស្សា បោក្ខរណិយា តីរេ យក្ខានំ វសនវនេ។ សទា ផលិតាតិ និច្ចកាលំ សញ្ជាតផលា។ និច្ចបុប្ផិតាតិ និច្ចំ សញ្ជាតបុប្ផា។ នានាទិជគណាយុតាតិ នានាវិធេហិ ទិជគណេហិ យុត្តា។ តេហិ បន សកុណសង្ឃេហិ ឥតោ ចិតោ ច សម្បតន្តេហិ បរិព្ភមន្តេហិ យស្មា សា បោក្ខរណី អាកុលា វិយ ហោតិ, តស្មា វុត្តំ ‘‘វិវិធបក្ខិសង្ឃសមាកុលា’’តិ។ កោញ្ចសកុណេហីតិ សារសសកុន្តេហិ។
Tasmiṃ ṭhāneti tassā pokkharaṇiyā tīre yakkhānaṃ vasanavane. Sadā phalitāti niccakālaṃ sañjātaphalā. Niccapupphitāti niccaṃ sañjātapupphā. Nānādijagaṇāyutāti nānāvidhehi dijagaṇehi yuttā. Tehi pana sakuṇasaṅghehi ito cito ca sampatantehi paribbhamantehi yasmā sā pokkharaṇī ākulā viya hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘vividhapakkhisaṅghasamākulā’’ti. Koñcasakuṇehīti sārasasakuntehi.
‘‘ឯវំ វិរវន្តាន’’ន្តិ ឥមិនា តថា វស្សិតវសេន ‘‘ជីវញ្ជីវកា’’តិ អយំ តេសំ សមញ្ញាតិ ទស្សេតិ។ ឧដ្ឋវចិត្តកាតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ តេនាហ ‘‘ឯវំ វស្សមានា’’តិ។ បោក្ខរសាតកាតិ បោក្ខរសណ្ឋានតាយ ‘‘បោក្ខរសាតកា’’តិ ឯវំ លទ្ធនាមា។
‘‘Evaṃ viravantāna’’nti iminā tathā vassitavasena ‘‘jīvañjīvakā’’ti ayaṃ tesaṃ samaññāti dasseti. Uṭṭhavacittakāti etthāpi eseva nayo. Tenāha ‘‘evaṃ vassamānā’’ti. Pokkharasātakāti pokkharasaṇṭhānatāya ‘‘pokkharasātakā’’ti evaṃ laddhanāmā.
សព្ពកាលំ សោភតីតិ សព្ពឧតូសុ សោភតិ, ន តស្សា ហេមន្តាទិវសេន សោភាវិរតោ អត្ថិ។ ឯវំភូតា ច និច្ចំ បុប្ផិតជលជថលជបុប្ផតាយ, ផលភារភរិតរុក្ខបរិវារិតតាយ, អដ្ឋង្គសមន្នាគតសលិលតាយ ច និរន្តរំ សោភតិ។
Sabbakālaṃsobhatīti sabbautūsu sobhati, na tassā hemantādivasena sobhāvirato atthi. Evaṃbhūtā ca niccaṃ pupphitajalajathalajapupphatāya, phalabhārabharitarukkhaparivāritatāya, aṭṭhaṅgasamannāgatasalilatāya ca nirantaraṃ sobhati.
២៨២. បរិកម្មន្តិ បុព្ពុបចារំ។ បរិសោធេត្វាតិ ឯកក្ខរស្សាបិ អវិរាធនវសេន អាចរិយសន្តិកេ សព្ពំ សោធេត្វា។ សុដ្ឋុ ឧគ្គហិតាតិ បរិមណ្ឌលបទព្យញ្ជនាយ បោរិយា វាចាយ វិស្សដ្ឋាយ អនេលគឡាយ អត្ថស្ស វិញ្ញាបនីយា សម្មទេវ ឧគ្គហិតា។ តថា ហិ ‘‘អត្ថញ្ច ព្យញ្ជនញ្ច បរិសោធេត្វា’’តិ វុត្តំ។ អត្ថំ ជានតោ ឯវ ហិ ព្យញ្ជនំ បរិសុជ្ឈតិ, នោ អជានតោ។ បទព្យញ្ជនានីតិ បទញ្ចេវ ព្យញ្ជនញ្ច អហាបេត្វា។ ឯវញ្ហិ បរិបុណ្ណា នាម ហោតីតិ។ វិសំវាទេត្វាតិ អញ្ញថា កត្វា។ តេជវន្តំ ន ហោតិ វិរជ្ឈនតោ ចេវ វិម្ហយត្ថភាវតោ ច។ សព្ពសោតិ អនវសេសតោ អាទិមជ្ឈបរិយោសានតោ។ តេជវន្តំ ហោតីតិ សភាវនិរុត្តិំ អវិរាធេត្វា សុប្បវត្តិភាវេន សាធនតោ។ ឯវំ បយោគវិបត្តិំ បហាយ បយោគសម្បត្តិយា សតិ បរិត្តស្ស អត្ថសាធកតំ ទស្សេត្វា ឥទានិ អជ្ឈាសយវិបត្តិំ បហាយ អជ្ឈាសយសម្បត្តិយា អត្ថសាធកតំ ទស្សេតុំ ‘‘លាភហេតូ’’តិអាទិ វុត្តំ។ ឥទំ បរិត្តភណនំ សត្តានំ អនត្ថបដិពាហនហេតូតិ តស្ស ញាណករុណាបុព្ពកតា និស្សរណបក្ខោ។ មេត្តំ បុរេចារិកំ កត្វាតិ មេត្តាមនសិការេន សត្តេសុ ហិតផរណំ បុរក្ខត្វា។
282.Parikammanti pubbupacāraṃ. Parisodhetvāti ekakkharassāpi avirādhanavasena ācariyasantike sabbaṃ sodhetvā. Suṭṭhu uggahitāti parimaṇḍalapadabyañjanāya poriyā vācāya vissaṭṭhāya anelagaḷāya atthassa viññāpanīyā sammadeva uggahitā. Tathā hi ‘‘atthañca byañjanañca parisodhetvā’’ti vuttaṃ. Atthaṃ jānato eva hi byañjanaṃ parisujjhati, no ajānato. Padabyañjanānīti padañceva byañjanañca ahāpetvā. Evañhi paripuṇṇā nāma hotīti. Visaṃvādetvāti aññathā katvā. Tejavantaṃ na hoti virajjhanato ceva vimhayatthabhāvato ca. Sabbasoti anavasesato ādimajjhapariyosānato. Tejavantaṃ hotīti sabhāvaniruttiṃ avirādhetvā suppavattibhāvena sādhanato. Evaṃ payogavipattiṃ pahāya payogasampattiyā sati parittassa atthasādhakataṃ dassetvā idāni ajjhāsayavipattiṃ pahāya ajjhāsayasampattiyā atthasādhakataṃ dassetuṃ ‘‘lābhahetū’’tiādi vuttaṃ. Idaṃ parittabhaṇanaṃ sattānaṃ anatthapaṭibāhanahetūti tassa ñāṇakaruṇāpubbakatā nissaraṇapakkho. Mettaṃ purecārikaṃ katvāti mettāmanasikārena sattesu hitapharaṇaṃ purakkhatvā.
‘‘វត្ថុំ វា’’តិអាទិ បុព្ពេ ចតុបរិសមជ្ឈេ កតាយ សាធនាយ ភគវតោ បវេទនំ។ ឃរវត្ថុន្តិ វសនគេហំ។ និពទ្ធវាសន្តិ បរគេហេបិ នេវាសិកភាវេន វាសំ ន លភេយ្យ, យំ បន មហារាជានំ, យក្ខសេនាបតីនញ្ច អជានន្តានំយេវ កទាចិ វសិត្វា គមនំ, តំ អប្បមាណន្តិ អធិប្បាយោ។ សមិតិន្តិ យក្ខាទិសមាគមំ។ កាមំ បាឡិយំ ‘‘ន មេ សោ’’តិ អាគតំ, ឥតរេសម្បិ បន មហារាជានមត្តនា ឯកជ្ឈាសយតាយ តេសម្បិ អជ្ឈាសយំ ហទយេ ឋបេត្វា វេស្សវណោ តថា អវោច។ កញ្ញំ អនុ អនុ វហិតុំ អយុត្តោ អនាវយ្ហោ, សព្ពកាលំ កញ្ញំ លទ្ធុំ អយុត្តោតិ អត្ថោ, តំ អនាវយ្ហំ។ តេនាហ ‘‘ន អាវាហយុត្ត’’ន្តិ។ ន វិវយ្ហន្តិ អវិវយ្ហំ, កញ្ញំ គហេតុមយុត្តន្តិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘ន វិវាហយុត្ត’’ន្តិ។ អាហិតោ អហំមានោ ឯត្ថាតិ អត្តា, អត្តភាវោ។ អត្តា វិសយភូតោ ឯតាសំ អត្ថីតិ អត្តា, បរិភាសា, តាហិ។ បរិយត្តំ កត្វា វចនេន បរិបុណ្ណាហិ។ យថា យក្ខា អក្កោសិតព្ពា, ឯវំ បវត្តា អក្កោសា យក្ខអក្កោសា នាម, តេហិ។ តេ បន ‘‘កឡារក្ខិ កឡារទន្តា កាឡវណ្ណា’’តិ ឯវំ អាទយោ។
‘‘Vatthuṃ vā’’tiādi pubbe catuparisamajjhe katāya sādhanāya bhagavato pavedanaṃ. Gharavatthunti vasanagehaṃ. Nibaddhavāsanti paragehepi nevāsikabhāvena vāsaṃ na labheyya, yaṃ pana mahārājānaṃ, yakkhasenāpatīnañca ajānantānaṃyeva kadāci vasitvā gamanaṃ, taṃ appamāṇanti adhippāyo. Samitinti yakkhādisamāgamaṃ. Kāmaṃ pāḷiyaṃ ‘‘na me so’’ti āgataṃ, itaresampi pana mahārājānamattanā ekajjhāsayatāya tesampi ajjhāsayaṃ hadaye ṭhapetvā vessavaṇo tathā avoca. Kaññaṃ anu anu vahituṃ ayutto anāvayho, sabbakālaṃ kaññaṃ laddhuṃ ayuttoti attho, taṃ anāvayhaṃ. Tenāha ‘‘na āvāhayutta’’nti. Na vivayhanti avivayhaṃ, kaññaṃ gahetumayuttanti attho. Tenāha ‘‘na vivāhayutta’’nti. Āhito ahaṃmāno etthāti attā, attabhāvo. Attā visayabhūto etāsaṃ atthīti attā, paribhāsā, tāhi. Pariyattaṃ katvā vacanena paripuṇṇāhi. Yathā yakkhā akkositabbā, evaṃ pavattā akkosā yakkhaakkosā nāma, tehi. Te pana ‘‘kaḷārakkhi kaḷāradantā kāḷavaṇṇā’’ti evaṃ ādayo.
វិរុទ្ធាតិ វិរុជ្ឈនកា បរេហិ វិរោធិនោ។ រភសាតិ សារម្ភកាតិ អធិប្បាយោ។ តេនាហ ‘‘ករណុត្តរិយា’’តិ។ រភសាតិ វា សាហសិកា។ សាមិនោ មនសោ អស្សវាតិ មនស្សា, កិង្ករា។ យេ ហិ ‘‘កិំ ករោមិ ភទ្ទន្តេ’’តិ សាមិកស្ស វសេ វត្តន្តិ, តេ ឯវំ វុច្ចន្តិ។ តេន វុត្តំ ‘‘យក្ខសេនាបតីនំ យេ មនស្សា, តេស’’ន្តិ។ អាណាយ អវរោធិតុបចារា អវរុទ្ធា, តេ បន អាណាវតោ បច្ចត្ថិកា នាម ហោន្តីតិ ‘‘បច្ចាមិត្តា វេរិនោ’’តិ វុត្តំ។ ឧជ្ឈាបេតព្ពន្តិ ហេដ្ឋា កត្វា ចិន្តាបេតព្ពំ, តំ បន ឧជ្ឈាបនំ តេសំ នីចកិរិយាយ ជានាបនំ ហោតីតិ អាហ ‘‘ជានាបេតព្ពា’’តិ។
Viruddhāti virujjhanakā parehi virodhino. Rabhasāti sārambhakāti adhippāyo. Tenāha ‘‘karaṇuttariyā’’ti. Rabhasāti vā sāhasikā. Sāmino manaso assavāti manassā, kiṅkarā. Ye hi ‘‘kiṃ karomi bhaddante’’ti sāmikassa vase vattanti, te evaṃ vuccanti. Tena vuttaṃ ‘‘yakkhasenāpatīnaṃ ye manassā, tesa’’nti. Āṇāya avarodhitupacārā avaruddhā, te pana āṇāvato paccatthikā nāma hontīti ‘‘paccāmittā verino’’ti vuttaṃ. Ujjhāpetabbanti heṭṭhā katvā cintāpetabbaṃ, taṃ pana ujjhāpanaṃ tesaṃ nīcakiriyāya jānāpanaṃ hotīti āha ‘‘jānāpetabbā’’ti.
បរិត្តបរិកម្មកថាវណ្ណនា
Parittaparikammakathāvaṇṇanā
បរិត្តស្ស បរិកម្មំ កថេតព្ពន្តិ អាដានាដិយបរិត្តស្ស បរិកម្មំ បុព្ពុបចារដ្ឋានិយំ មេត្តសុត្តាទិ កថេតព្ពំ។ ឯវញ្ហិ តំ លទ្ធាសេវនំ ហុត្វា តេជវន្តំ ហោតិ។ តេនាហ ‘‘បឋមមេវ ហី’’តិអាទិ។ បិដ្ឋំ វា មំសំ វាតិ វា-សទ្ទោ អនិយមត្ថោ, តេន មច្ឆឃតសូបាទិំ សង្គណ្ហាតិ។ ឱតារំ លភន្តិ អត្តនា បិយាយិតព្ពអាហារវសេន បិយាយិតព្ពដ្ឋានវសេន ច។ ‘‘បរិត្ត…បេ.… និសីទិតព្ព’’ន្តិ ឥមិនាវ បរិត្តការកស្ស ភិក្ខុនោ បរិសុទ្ធិបិ ឥច្ឆិតព្ពាតិ ទស្សេតិ។
Parittassa parikammaṃ kathetabbanti āṭānāṭiyaparittassa parikammaṃ pubbupacāraṭṭhāniyaṃ mettasuttādi kathetabbaṃ. Evañhi taṃ laddhāsevanaṃ hutvā tejavantaṃ hoti. Tenāha ‘‘paṭhamameva hī’’tiādi. Piṭṭhaṃ vā maṃsaṃ vāti vā-saddo aniyamattho, tena macchaghatasūpādiṃ saṅgaṇhāti. Otāraṃ labhanti attanā piyāyitabbaāhāravasena piyāyitabbaṭṭhānavasena ca. ‘‘Paritta…pe… nisīditabba’’nti imināva parittakārakassa bhikkhuno parisuddhipi icchitabbāti dasseti.
‘‘បរិត្តការកោ…បេ.… សម្បរិវារិតេនា’’តិ ឥទំ បរិត្តករណេ ពាហិររក្ខាសំវិធានំ។ ‘‘មេត្តចិត្តំ …បេ.… កាតព្ព’’ន្តិ ឥទំ អព្ភន្តររក្ខា ឧភយតោ រក្ខាសំវិធានំ។ ឯវញ្ហិ អមនុស្សា បរិត្តករណស្ស អន្តរាយំ កាតុំ ន វិសហន្តិ។ មង្គលកថា វត្តព្ពា បុព្ពុបចារវសេន។ សព្ពសន្និបាតោតិ តស្មិំ វិហារេ, តស្មិំ វា គាមខេត្តេ សព្ពេសំ ភិក្ខូនំ សន្និបាតោ។ ឃោសេតព្ពោ,‘‘ចេតិយង្គណេ សព្ពេហិ សន្និបតិតព្ព’’ន្តិ។ អនាគន្តុំ នាម ន លព្ភតិ អមនុស្សេន ពុទ្ធាណាភយេន, រាជាណាភយេន ច។ គហិតកាបទេសេន អមនុស្សោវ បុច្ឆិតោ ហោតីតិ អាហ ‘‘អមនុស្សគ្គហិតកោ ‘ត្វំ កោ នាមា’តិ បុច្ឆិតព្ពោ’’តិ។ មាលាគន្ធាទីសុ បូជនត្ថំ វិនិយុញ្ជិយមានេសុ។ បត្តីតិ តុយ្ហំ បត្តិទានំ។ បិណ្ឌបាតេ បត្តីតិ បិណ្ឌបាតេ ទិយ្យមានេ បត្តិទានំ។ ទេវតានន្តិ យក្ខសេនាបតីនំ។ បរិត្តំ ភណិតព្ពន្តិ ឯត្ថាបិ ‘‘មេត្តចិត្តំ បុរេចារិកំ កត្វា’’តិ ច ‘‘មង្គលកថា វត្តព្ពា’’តិ ច ‘‘វិហារស្ស ឧបវនេ’’តិ ឯវមាទិ ច សព្ពំ គិហីនំ បរិត្តករណេ វុត្តំ បរិកម្មំ កាតព្ពមេវ។
‘‘Parittakārako…pe… samparivāritenā’’ti idaṃ parittakaraṇe bāhirarakkhāsaṃvidhānaṃ. ‘‘Mettacittaṃ …pe… kātabba’’nti idaṃ abbhantararakkhā ubhayato rakkhāsaṃvidhānaṃ. Evañhi amanussā parittakaraṇassa antarāyaṃ kātuṃ na visahanti. Maṅgalakathā vattabbā pubbupacāravasena. Sabbasannipātoti tasmiṃ vihāre, tasmiṃ vā gāmakhette sabbesaṃ bhikkhūnaṃ sannipāto. Ghosetabbo,‘‘cetiyaṅgaṇe sabbehi sannipatitabba’’nti. Anāgantuṃ nāma na labbhati amanussena buddhāṇābhayena, rājāṇābhayena ca. Gahitakāpadesena amanussova pucchito hotīti āha ‘‘amanussaggahitako ‘tvaṃ ko nāmā’ti pucchitabbo’’ti. Mālāgandhādīsu pūjanatthaṃ viniyuñjiyamānesu. Pattīti tuyhaṃ pattidānaṃ. Piṇḍapāte pattīti piṇḍapāte diyyamāne pattidānaṃ. Devatānanti yakkhasenāpatīnaṃ. Parittaṃ bhaṇitabbanti etthāpi ‘‘mettacittaṃ purecārikaṃ katvā’’ti ca ‘‘maṅgalakathā vattabbā’’ti ca ‘‘vihārassa upavane’’ti evamādi ca sabbaṃ gihīnaṃ parittakaraṇe vuttaṃ parikammaṃ kātabbameva.
សរីរេ អធិមុច្ចតីតិ សរីរំ អនុបវិសិត្វា វិយ អាវិសន្តោ យថា គហិតកស្ស វសេន ន វត្តតិ, អត្តនោ ឯវ វសេន វត្តតិ, ឯវំ អធិមុច្ចតិ អធិដ្ឋហិត្វា តិដ្ឋតិ។ តេនាហ ‘‘អាវិសតីតិ តស្សេវ វេវចន’’ន្តិ។ លគ្គតីតិ តត្ថេវ លគ្គោ អល្លីនោ ហោតិ។ តេនាហ ‘‘ន អបេតី’’តិ។ រោគំ វឌ្ឍេន្តោតិ ធាតូនំ សមភាវេន វត្តិតុំ អប្បទានវសេន ឧប្បន្នំ រោគំ វឌ្ឍេន្តោ។ ធាតូនំ វិសមភាវាបត្តិយា ច អាហារស្ស ច អរុច្ចនេន គហិតកស្ស សរីរេ លោហិតំ សុស្សតិ, មំសំ មិលាយតិ, តំ បនស្ស យក្ខោ ធាតុក្ខោភនិមិត្តតាយ ករោន្តោ វិយ ហោតីតិ វុត្តំ ‘‘អប្បមំសលោហិតំ ករោន្តោ’’តិ។
Sarīre adhimuccatīti sarīraṃ anupavisitvā viya āvisanto yathā gahitakassa vasena na vattati, attano eva vasena vattati, evaṃ adhimuccati adhiṭṭhahitvā tiṭṭhati. Tenāha ‘‘āvisatītitasseva vevacana’’nti. Laggatīti tattheva laggo allīno hoti. Tenāha ‘‘na apetī’’ti. Rogaṃvaḍḍhentoti dhātūnaṃ samabhāvena vattituṃ appadānavasena uppannaṃ rogaṃ vaḍḍhento. Dhātūnaṃ visamabhāvāpattiyā ca āhārassa ca aruccanena gahitakassa sarīre lohitaṃ sussati, maṃsaṃ milāyati, taṃ panassa yakkho dhātukkhobhanimittatāya karonto viya hotīti vuttaṃ ‘‘appamaṃsalohitaṃ karonto’’ti.
២៨៣. តេសំ នាមានិ ឥន្ទាទិនាមភាវេន វោហរិតព្ពតោ។ តតោតិ តតោ អារោចនតោ បរំ។ តេតិ យក្ខសេនាបតយោ។ ឱកាសោ ន ភវិស្សតីតិ ភិក្ខុភិក្ខុនិយោ, ឧបាសកឧបាសិកាយោ វិហេឋេតុំ អវសរោ ន ភវិស្សតិ សម្មទេវ អារក្ខាយ វិហិតត្តាតិ។
283.Tesaṃ nāmāni indādināmabhāvena voharitabbato. Tatoti tato ārocanato paraṃ. Teti yakkhasenāpatayo. Okāso na bhavissatīti bhikkhubhikkhuniyo, upāsakaupāsikāyo viheṭhetuṃ avasaro na bhavissati sammadeva ārakkhāya vihitattāti.
អាដានាដិយសុត្តវណ្ណនាយ លីនត្ថប្បកាសនា។
Āṭānāṭiyasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ៩. អាដានាដិយសុត្តំ • 9. Āṭānāṭiyasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ៩. អាដានាដិយសុត្តវណ្ណនា • 9. Āṭānāṭiyasuttavaṇṇanā
