| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
७. आतापीसुत्तवण्णना
7. Ātāpīsuttavaṇṇanā
३४. सत्तमे अनातापीति किलेसानं आतापनट्ठेन आतापो, वीरियं, सो एतस्स अत्थीति आतापी, न आतापी अनातापी, सम्मप्पधानविरहितो कुसीतोति वुत्तं होति। ओत्तापो वुच्चति पापुत्रासो, सो एतस्स अत्थीति ओत्तापी, न ओत्तापी अनोत्तापी, ओत्तापरहितो। अथ वा आतापप्पटिपक्खो अनातापो, कोसज्जं सो अस्स अत्थीति अनातापी। यं ‘‘न ओत्तपति ओत्तप्पितब्बेन, न ओत्तपति पापकानं अकुसलानं धम्मानं समापत्तिया’’ति एवं वुत्तं, तं अनोत्तप्पं अनोत्तापो। सो अस्स अत्थीति अनोत्तापीति एवमेत्थ अत्थो वेदितब्बो।
34. Sattame anātāpīti kilesānaṃ ātāpanaṭṭhena ātāpo, vīriyaṃ, so etassa atthīti ātāpī, na ātāpī anātāpī, sammappadhānavirahito kusītoti vuttaṃ hoti. Ottāpo vuccati pāputrāso, so etassa atthīti ottāpī, na ottāpī anottāpī, ottāparahito. Atha vā ātāpappaṭipakkho anātāpo, kosajjaṃ so assa atthīti anātāpī. Yaṃ ‘‘na ottapati ottappitabbena, na ottapati pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā’’ti evaṃ vuttaṃ, taṃ anottappaṃ anottāpo. So assa atthīti anottāpīti evamettha attho veditabbo.
अभब्बोति अनरहो। सम्बोधायाति अरियमग्गत्थाय। निब्बानायाति किलेसानं अच्चन्तवूपसमाय अमतमहानिब्बानाय। अनुत्तरस्स योगक्खेमस्साति अरहत्तफलस्स। तञ्हि उत्तरितरस्स अभावतो अनुत्तरं, चतूहि योगेहि अनुपद्दुतत्ता खेमं निब्भयन्ति योगक्खेमन्ति च वुच्चति। अधिगमायाति पत्तिया। आतापीति वीरियवा। सो हि ‘‘आरद्धवीरियो विहरति अकुसलानं धम्मानं पहानाय, कुसलानं धम्मानं उपसम्पदाय, थामवा दळ्हपरक्कमो अनिक्खित्तधुरो कुसलेसु धम्मेसू’’ति (दी॰ नि॰ ३.३४५) एवं वुत्तेन वीरियारम्भेन समन्नागतो किलेसानं अच्चन्तमेव आतापनसीलोति आतापी। ओत्तापीति ‘‘यं ओत्तपति ओत्तप्पितब्बेन, ओत्तपति पापकानं अकुसलानं धम्मानं समापत्तिया’’ति (ध॰ स॰ ३१) एवं वुत्तेन ओत्तप्पेन समन्नागतत्ता ओत्तपनसीलोति ओत्तप्पी। अयञ्हि ओत्तापीति वुत्तो। तदविनाभावतो हिरिया च समन्नागतो एव होतीति हिरोत्तप्पसम्पन्नो अणुमत्तेपि वज्जे भयदस्सावी सीलेसु परिपूरकारी होति। इच्चस्स सीलसम्पदा दस्सिता। आतापीति इमिना नयेनस्स किलेसपरितापितादीपनेन समथविपस्सनाभावनानुयुत्तता दस्सिता। यथावुत्तञ्च वीरियं सद्धासतिसमाधिपञ्ञाहि विना न होतीति विमुत्तिपरिपाचकानि सद्धापञ्चमानि इन्द्रियानि अत्थतो वुत्तानेव होन्ति। तेसु च सिद्धेसु अनिच्चे अनिच्चसञ्ञा, अनिच्चे दुक्खसञ्ञा, दुक्खे अनत्तसञ्ञा, पहानसञ्ञा, विरागसञ्ञा, निरोधसञ्ञाति छ निब्बेधभागिया सञ्ञा सिद्धा एवाति। एवं इमेहि द्वीहि धम्मेहि समन्नागतस्स लोकियानं सीलसमाधिपञ्ञानं सिज्झनतो मग्गफलनिब्बानाधिगमस्स भब्बतं दस्सेन्तो ‘‘आतापी च खो…पे॰… अधिगमाया’’ति आह।
Abhabboti anaraho. Sambodhāyāti ariyamaggatthāya. Nibbānāyāti kilesānaṃ accantavūpasamāya amatamahānibbānāya. Anuttarassa yogakkhemassāti arahattaphalassa. Tañhi uttaritarassa abhāvato anuttaraṃ, catūhi yogehi anupaddutattā khemaṃ nibbhayanti yogakkhemanti ca vuccati. Adhigamāyāti pattiyā. Ātāpīti vīriyavā. So hi ‘‘āraddhavīriyo viharati akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya, kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya, thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesū’’ti (dī. ni. 3.345) evaṃ vuttena vīriyārambhena samannāgato kilesānaṃ accantameva ātāpanasīloti ātāpī. Ottāpīti ‘‘yaṃ ottapati ottappitabbena, ottapati pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā’’ti (dha. sa. 31) evaṃ vuttena ottappena samannāgatattā ottapanasīloti ottappī. Ayañhi ottāpīti vutto. Tadavinābhāvato hiriyā ca samannāgato eva hotīti hirottappasampanno aṇumattepi vajje bhayadassāvī sīlesu paripūrakārī hoti. Iccassa sīlasampadā dassitā. Ātāpīti iminā nayenassa kilesaparitāpitādīpanena samathavipassanābhāvanānuyuttatā dassitā. Yathāvuttañca vīriyaṃ saddhāsatisamādhipaññāhi vinā na hotīti vimuttiparipācakāni saddhāpañcamāni indriyāni atthato vuttāneva honti. Tesu ca siddhesu anicce aniccasaññā, anicce dukkhasaññā, dukkhe anattasaññā, pahānasaññā, virāgasaññā, nirodhasaññāti cha nibbedhabhāgiyā saññā siddhā evāti. Evaṃ imehi dvīhi dhammehi samannāgatassa lokiyānaṃ sīlasamādhipaññānaṃ sijjhanato maggaphalanibbānādhigamassa bhabbataṃ dassento ‘‘ātāpī ca kho…pe… adhigamāyā’’ti āha.
गाथासु कुसीतोति मिच्छावितक्कबहुलताय कामब्यापादविहिंसावितक्कसङ्खातेहि कुच्छितेहि पापधम्मेहि सितो सम्बन्धो युत्तोति कुसीतो। कुच्छितं वा सीदति सम्मापटिपत्तितो अवसीदतीति कुसीतो, द-कारस्स त-कारं कत्वा। हीनवीरियोति निब्बीरियो, चतूसुपि इरियापथेसु वीरियकरणरहितो। अनुस्साहसंहननसभावस्स चित्तालसियस्स थिनस्स, असत्तिविघातसभावस्स कायालसियस्स मिद्धस्स च अभिण्हप्पवत्तिया थिनमिद्धबहुलो। पापजिगुच्छनलक्खणाय हिरिया अभावेन तप्पटिपक्खेन अहिरिकेन समन्नागतत्ता च अहिरिको। हिरोत्तप्पवीरियानं अभावेनेव सम्मापटिपत्तियं नत्थि एतस्स आदरोति अनादरो। उभयथापि तथा धम्मपुग्गलेन दुविधकिरियाकरणेन अनादरो। फुट्ठुन्ति फुसितुं। सम्बोधिमुत्तमन्ति सम्बोधिसङ्खातं उत्तमं अरहत्तं अधिगन्तुं अभब्बोति अत्थो।
Gāthāsu kusītoti micchāvitakkabahulatāya kāmabyāpādavihiṃsāvitakkasaṅkhātehi kucchitehi pāpadhammehi sito sambandho yuttoti kusīto. Kucchitaṃ vā sīdati sammāpaṭipattito avasīdatīti kusīto, da-kārassa ta-kāraṃ katvā. Hīnavīriyoti nibbīriyo, catūsupi iriyāpathesu vīriyakaraṇarahito. Anussāhasaṃhananasabhāvassa cittālasiyassa thinassa, asattivighātasabhāvassa kāyālasiyassa middhassa ca abhiṇhappavattiyā thinamiddhabahulo. Pāpajigucchanalakkhaṇāya hiriyā abhāvena tappaṭipakkhena ahirikena samannāgatattā ca ahiriko. Hirottappavīriyānaṃ abhāveneva sammāpaṭipattiyaṃ natthi etassa ādaroti anādaro. Ubhayathāpi tathā dhammapuggalena duvidhakiriyākaraṇena anādaro. Phuṭṭhunti phusituṃ. Sambodhimuttamanti sambodhisaṅkhātaṃ uttamaṃ arahattaṃ adhigantuṃ abhabboti attho.
सतिमाति चिरकतचिरभासितानं अनुस्सरणे समत्थस्स सतिनेपक्कस्स भावेन चतुसतिपट्ठानयोगेन सतिमा। निपकोति सत्तट्ठानियसम्पजञ्ञसङ्खातेन चेव कम्मट्ठानपरिहरणपञ्ञासङ्खातेन च नेपक्केन समन्नागतत्ता निपको। झायीति आरम्मणूपनिज्झानेन लक्खणूपनिज्झानेन चाति द्वीहिपि झानेहि झायी। अप्पमत्तोति ‘‘दिवसं चङ्कमेन निसज्जाय आवरणियेहि धम्मेहि चित्तं परिसोधेती’’तिआदिना नयेन कम्मट्ठानभावनाय अप्पमत्तो। संयोजनं जातिजराय छेत्वाति जातिया चेव जराय च सत्ते संयोजेतीति संयोजनन्ति लद्धनामं कामरागादिकं दसविधम्पि किलेसजातं अनुसयसमुग्घातवसेन मूलतो छिन्दित्वा। अथ वा संयोजनं जातिजराय छेत्वाति जातिजराय संयोजनं छिन्दित्वा। यस्स हि संयोजनानि अच्छिन्नानि, तस्स जातिजराय अच्छेदो असमुग्घातोव। यस्स पन तानि छिन्नानि, तस्स जातिजरापि छिन्नाव कारणस्स समुग्घातितत्ता। तस्मा संयोजनं छिन्दन्तो एव जातिजरापि छिन्दति। तेन वुत्तं ‘‘संयोजनं जातिजराय छेत्वा’’ति। इधेव सम्बोधिमनुत्तरं फुसेति इमस्मिंयेव अत्तभावे अग्गमग्गं अरहत्तं वा फुसे पापुणेय्य।
Satimāti cirakatacirabhāsitānaṃ anussaraṇe samatthassa satinepakkassa bhāvena catusatipaṭṭhānayogena satimā. Nipakoti sattaṭṭhāniyasampajaññasaṅkhātena ceva kammaṭṭhānapariharaṇapaññāsaṅkhātena ca nepakkena samannāgatattā nipako. Jhāyīti ārammaṇūpanijjhānena lakkhaṇūpanijjhānena cāti dvīhipi jhānehi jhāyī. Appamattoti ‘‘divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇiyehi dhammehi cittaṃ parisodhetī’’tiādinā nayena kammaṭṭhānabhāvanāya appamatto. Saṃyojanaṃ jātijarāya chetvāti jātiyā ceva jarāya ca satte saṃyojetīti saṃyojananti laddhanāmaṃ kāmarāgādikaṃ dasavidhampi kilesajātaṃ anusayasamugghātavasena mūlato chinditvā. Atha vā saṃyojanaṃ jātijarāya chetvāti jātijarāya saṃyojanaṃ chinditvā. Yassa hi saṃyojanāni acchinnāni, tassa jātijarāya acchedo asamugghātova. Yassa pana tāni chinnāni, tassa jātijarāpi chinnāva kāraṇassa samugghātitattā. Tasmā saṃyojanaṃ chindanto eva jātijarāpi chindati. Tena vuttaṃ ‘‘saṃyojanaṃ jātijarāya chetvā’’ti. Idheva sambodhimanuttaraṃ phuseti imasmiṃyeva attabhāve aggamaggaṃ arahattaṃ vā phuse pāpuṇeyya.
सत्तमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Sattamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ७. आतापीसुत्तं • 7. Ātāpīsuttaṃ
