Atharvashira Upanishad

॥ atharvaśiropaniṣat śivātharvaśīrṣaṃ ca ॥

atharvavedīya śaiva upaniṣat ॥

atharvaśirasāmarthamanarthaprocavācakam ।
sarvādhāramanādhāraṃ svamātratraipadākṣaram ॥

oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śṛṇuyāma devā
bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ।
sthirairaṅgaistuṣṭuvāṃsastanūbhi-
rvyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ॥

svasti na indro vṝddhaśravāḥ
svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ ।
svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ
svasti no bṛhaspatirdadhātu ॥

oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥

oṃ devā ha vai svargaṃ lokamāyaṃste rudramapṛcchanko
bhavāniti । so'bravīdahamekaḥ prathamamāsaṃ vartāmi ca
bhaviśyāmi ca nānyaḥ kaścinmatto vyatirikta iti ।
so'ntarādantaraṃ prāviśat diśaścāntaraṃ prāviśat
so'haṃ nityānityo'haṃ vyaktāvyakto brahmābrahmāhaṃ prāñcaḥ
pratyañco'haṃ dakṣiṇāñca udañcohaṃ
adhaścordhvaṃ cāhaṃ diśaśca pratidiśaścāhaṃ
pumānapumān striyaścāhaṃ gāyatryahaṃ sāvitryahaṃ
triṣṭubjagatyanuṣṭup cāhaṃ chando'haṃ gārhapatyo
dakṣiṇāgnirāhavanīyo'haṃ satyo'haṃ gaurahaṃ
gauryahamṛgahaṃ yajurahaṃ sāmāhamatharvāṅgiraso'haṃ
jyeṣṭho'haṃ śreṣṭho'haṃ variṣṭho'hamāpo'haṃ tejo'haṃ
guhyohaṃaraṇyo'hamakṣaramahaṃ kṣaramahaṃ puṣkaramahaṃ
pavitramahamugraṃ ca madhyaṃ ca bahiśca
purastājjyotirityahameva sarvebhyo māmeva sa sarvaḥ samāṃ yo
māṃ veda sa sarvāndevānveda sarvāṃśca vedānsāṅgānapi
brahma brāhmaṇaiśca gāṃ gobhirbrāhmāṇānbrāhmaṇena
havirhaviṣā āyurāyuṣā satyena satyaṃ dharmeṇa dharmaṃ
tarpayāmi svena tejasā ।
tato ha vai te devā rudramapṛcchan te devā rudramapaśyan ।
te devā rudramadhyāyan tato devā ūrdhvabāhavo rudraṃ stuvanti ॥ 1॥

oṃ yo vai rudraḥ sa bhagavānyaśca brahmā tasmai vai namonamaḥ ॥ 1॥

yo vai rudraḥ sa bhagavān yaśca viṣṇustasmai vai namonamaḥ ॥ 2॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyaśca skandastasmai vai namonamaḥ ॥ 3॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyaścendrastasmai vai namonamaḥ ॥ 4॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyaścāgnistasmai vai namonamaḥ ॥ 5॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyaśca vāyustasmai vai namonamaḥ ॥ 6॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyaśca sūryastasmai vai namonamaḥ ॥ 7॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyaśca somastasmai vai namonamaḥ ॥ 8॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānye cāṣṭau grahāstasmai vai namonamaḥ ॥ 9॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānye cāṣṭau pratigrahāstasmai vai namonamaḥ ॥ 10॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyacca bhūstasmai vai namonamaḥ ॥ 11॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyacca bhuvastasmai vai namonamaḥ ॥ 12॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyacca svastasmai vai namonamaḥ ॥ 13॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyacca mahastasmai vai namonamaḥ ॥ 14॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyā ca pṛthivī tasmai vai namonamaḥ ॥ 15॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyaccāntarikṣaṃ tasmai vai namonamaḥ ॥ 16॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyā ca dyaustasmai vai namonamaḥ ॥ 17॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyāścāpastasmai vai namonamaḥ ॥ 18॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyacca tejastasmai vai namonamaḥ ॥ 19॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyaśca kālastasmai vai namonamaḥ ॥ 20॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyaśca yamastasmai vai namonamaḥ ॥ 21॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyaśca mṛtyustasmai vai namonamaḥ ॥ 22॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyaccāmṛtaṃ tasmai vai namonamaḥ ॥ 23॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyaccākāśaṃ tasmai vai namonamaḥ ॥ 24॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyacca viśvaṃ tasmai vai namonamaḥ ॥ 25॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyācca sthūlaṃ tasmai vai namonamaḥ ॥ 26॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyacca sūkṣmaṃ tasmai vai namonamaḥ ॥ 27॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyacca śuklaṃ tasmai namonamaḥ ॥ 28॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyacca kṛṣṇaṃ tasmai vai namonamaḥ ॥ 29॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyacca kṛtsnaṃ tasmai vai namonamaḥ ॥ 30॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyacca satyaṃ tasmai vai namonamaḥ ॥ 31॥

yo vai rudraḥ sa bhagavānyacca sarvaṃ tasmai vai namonamaḥ ॥ 32॥

॥ 2॥

bhūste ādirmadhyaṃ bhuvaḥ svaste śīrṣaṃ viśvarūpo'si brahmaikastvaṃ dvidhā
tridhā vṛddhistaṃ śāntistvaṃ puṣṭistvaṃ hutamahutaṃ dattamadattaṃ
sarvamasarvaṃ viśvamaviśvaṃ kṛtamakṛtaṃ paramaparaṃ parāyaṇaṃ ca tvam ।
apāma somamamṛtā abhūmāganma jyotiravidāma devān ।
kiṃ nūnamasmānkṛṇavadarātiḥ kimu dhūrtiramṛtaṃ mārtyasya ।
somasūryapurastāt sūkṣmaḥ puruṣaḥ ।
sarvaṃ jagaddhitaṃ vā etadakṣaraṃ prājāpatyaṃ sūkṣmaṃ
saumyaṃ puruṣaṃ grāhyamagrāhyeṇa bhāvaṃ bhāvena saumyaṃ
saumyena sūkṣmaṃ sūkṣmeṇa vāyavyaṃ vāyavyena grasati svena
tejasā tasmādupasaṃhartre mahāgrāsāya vai namo namaḥ ।
hṛdisthā devatāḥ sarvā hṛdi prāṇāḥ pratiṣṭhitāḥ ।
hṛdi tvamasi yo nityaṃ tisro mātrāḥ parastu saḥ । tasyottarataḥ śiro
dakṣiṇataḥ pādau ya uttarataḥ sa oṅkāraḥ ya oṅkāraḥ sa praṇavaḥ
yaḥ praṇavaḥ sa sarvavyāpī yaḥ sarvavyāpī so'nantaḥ
yo'nantastattāraṃ yattāraṃ tatsūkṣmaṃ tacchuklaṃ
yacchuklaṃ tadvaidyutaṃ yadvaidyutaṃ tatparaṃ brahma yatparaṃ
brahma sa ekaḥ ya ekaḥ sa rudraḥ ya rudraḥ yo rudraḥ sa īśānaḥ ya
īśānaḥ sa bhagavān maheśvaraḥ ॥ 3॥

atha kasmāducyata oṅkāro yasmāduccāryamāṇa eva
prāṇānūrdhvamutkrāmayati tasmāducyate oṅkāraḥ ।
atha kasmāducyate praṇavaḥ yasmāduccāryamāṇa eva
ṛgyajuḥsāmātharvāṅgirasaṃ brahma brāhmaṇebhyaḥ praṇāmayati
nāmayati ca tasmāducyate praṇavaḥ ।
atha kasmāducyate sarvavyāpī yasmāduccāryamāṇa eva
sarvāṃlokānvyāpnoti sneho yathā palalapiṇḍamiva
śāntarūpamotaprotamanuprāpto vyatiṣaktaśca tasmāducyate sarvavyāpī ।
atha kasmāducyate'nanto yasmāduccāryamāṇa eva
tiryagūrdhvamadhastāccāsyānto nopalabhyate tasmāducyate'nantaḥ ।
atha kasmāducyate tāraṃ yasmāduccāramāṇa eva
garbhajanmavyādhijarāmaraṇasaṃsāramahābhayāttārayati trāyate
ca tasmāducyate tāram ।
atha kasmāducyate śuklaṃ yasmāduccāryamāṇa eva klandate
klāmayati ca tasmāducyate śuklam ।
atha kasmāducyate sūkṣmaṃ yasmāduccāryamāṇa eva sūkṣmo bhūtvā
śarīrāṇyadhitiṣṭhati sarvāṇi cāṅgānyamimṛśati tasmāducyate sūkṣmam ।
atha kasmāducyate vaidyutaṃ yasmāduccāryamāṇa eva vyakte
mahati tamasi dyotayati tasmāducyate vaidyutam ।
atha kasmāducyate paraṃ brahma yasmātparamaparaṃ parāyaṇaṃ ca
bṛhadbṛhatyā bṛṃhayati tasmāducyate paraṃ brahma ।
atha kasmāducyate ekaḥ yaḥ sarvānprāṇānsaṃbhakṣya
saṃbhakṣaṇenājaḥ saṃsṛjati visṛjati tīrthameke vrajanti
tīrthameke dakṣiṇāḥ pratyañca udañcaḥ
prāñco'bhivrajantyeke teṣāṃ sarveṣāmiha sadgatiḥ ।
sākaṃ sa eko bhūtaścarati prajānāṃ tasmāducyata ekaḥ ।
atha kasmāducyate rudraḥ yasmādṛṣibhirnānyairbhaktairdrutamasya
rūpamupalabhyate tasmāducyate rudraḥ ।
atha kasmāducyate īśānaḥ yaḥ sarvāndevānīśate
īśānībhirjananībhiśca paramaśaktibhiḥ ।
amitvā śūra ṇo numo dugdhā iva dhenavaḥ । īśānamasya jagataḥ
svardṛśamīśānamindra tasthiṣa iti tasmāducyate īśānaḥ ।
atha kasmāducyate bhagavānmaheśvaraḥ yasmādbhaktā jñānena
bhajantyanugṛhṇāti ca vācaṃ saṃsṛjati visṛjati ca
sarvānbhāvānparityajyātmajñānena yogeśvairyeṇa mahati mahīyate
tasmāducyate bhagavānmaheśvaraḥ । tadetadrudracaritam ॥ 4॥

eko ha devaḥ pradiśo nu sarvāḥ pūrvo ha jātaḥ sa u garbhe antaḥ ।
sa eva jātaḥ janiṣyamāṇaḥ pratyaṅjanāstiṣṭhati sarvatomukhaḥ ।
eko rudro na dvitīyāya tasmai ya imāṃllokānīśata īśanībhiḥ ।
pratyaṅjanāstiṣṭhati saṃcukocāntakāle saṃsṛjya viśvā
bhuvanāni goptā ।
yo yoniṃ yonimadhitiṣṭhatityeko yenedaṃ sarvaṃ vicarati sarvam ।
tamīśānaṃ puruṣaṃ devamīḍyaṃ nicāyyemāṃ śāntimatyantameti ।
kṣamāṃ hitvā hetujālāsya mūlaṃ buddhyā sañcitaṃ sthāpayitvā tu rudre ।
rudramekatvamāhuḥ śāśvataṃ vai purāṇamiṣamūrjeṇa
paśavo'nunāmayantaṃ mṛtyupāśān ।
tadetenātmannetenārdhacaturthena mātreṇa śāntiṃ saṃsṛjanti
paśupāśavimokṣaṇam ।
yā sā prathamā mātrā brahmadevatyā raktā varṇena yastāṃ
dhyāyate nityaṃ sa gacchetbrahmapadam ।
yā sā dvitīyā mātrā viṣṇudevatyā kṛṣṇā varṇena
yastāṃ dhyāyate nityaṃ sa gacchedvaiṣṇavaṃ padam । yā sā
tṛtīyā mātrā īśānadevatyā kapilā varṇena yastāṃ
dhyāyate nityaṃ sa gacchedaiśānaṃ padam ।
yā sārdhacaturthī mātrā sarvadevatyā'vyaktībhūtā khaṃ
vicarati śuddhā sphaṭikasannibhā varṇena yastāṃ dhyāyate
nityaṃ sa gacchetpadamanāmayam ।
tadetadupāsīta munayo vāgvadanti na tasya grahaṇamayaṃ panthā
vihita uttareṇa yena devā yānti yena pitaro yena ṛṣayaḥ
paramaparaṃ parāyaṇaṃ ceti ।
vālāgramātraṃ hṛdayasya madhye viśvaṃ devaṃ jātarūpaṃ vareṇyam ।
tamātmasthaṃ yenu paśyanti dhīrāsteṣāṃ śāntirbhavati netareṣām ।
yasminkrodhaṃ yāṃ ca tṛṣṇāṃ kṣamāṃ cākṣamāṃ hitvā
hetujālasya mūlam ।
buddhyā saṃcitaṃ sthāpayitvā tu rudre rudramekatvamāhuḥ ।
rudro hi śāśvatena vai purāṇeneṣamūrjeṇa tapasā niyantā ।
agniriti bhasma vāyuriti bhasma jalamiti bhasma sthalamiti bhasma
vyometi bhasma sarvaṃha vā idaṃ bhasma mana etāni
cakṣūṃṣi yasmādvratamidaṃ pāśupataṃ yadbhasma nāṅgāni
saṃspṛśettasmādbrahma tadetatpāśupataṃ paśupāśa vimokṣaṇāya ॥ 5॥

yo'gnau rudro yo'psvantarya oṣadhīrvīrudha āviveśa । ya imā
viśvā bhuvanāni caklṛpe tasmai rudrāya namo'stvagnaye ।
yo rudro'gnau yo rudro'psvantaryo oṣadhīrvīrudha āviveśa ।
yo rudra imā viśvā bhuvanāni caklṛpe tasmai rudrāya namonamaḥ ।
yo rudro'psu yo rudra oṣadhīṣu yo rudro vanaspatiṣu । yena
rudreṇa jagadūrdhvaṃdhāritaṃ pṛthivī dvidhā tridhā dhartā
dhāritā nāgā ye'ntarikṣe tasmai rudrāya vai namonamaḥ ।
mūrdhānamasya saṃsevyāpyatharvā hṛdayaṃ ca yat ।
mastiṣkādūrdhvaṃ prerayatyavamāno'dhiśīrṣataḥ ।
tadvā atharvaṇaḥ śiro devakośaḥ samujjhitaḥ ।
tatprāṇo'bhirakṣati śiro'ntamatho manaḥ ।
na ca divo devajanena guptā na cāntarikṣāṇi na ca bhūma imāḥ ।
yasminnidaṃ sarvamotaprotaṃ tasmādanyanna paraṃ kiñcanāsti ।
na tasmātpūrvaṃ na paraṃ tadasti na bhūtaṃ nota bhavyaṃ yadāsīt ।
sahasrapādekamūrdhnā vyāptaṃ sa evedamāvarīvarti bhūtam ।
akṣarātsaṃjāyate kālaḥ kālādvyāpaka ucyate ।
vyāpako hi bhagavānrudro bhogāyamano yadā śete rudrastadā saṃhāryate prajāḥ ।
ucchvāsite tamo bhavati tamasa āpo'psvaṅgulyā mathite
mathitaṃ śiśire śiśiraṃ mathyamānaṃ phenaṃ bhavati phenādaṇḍaṃ
bhavatyaṇḍādbrahmā bhavati brahmaṇo vāyuḥ vāyoroṅkāraḥ
oṃkārātsāvitrī sāvitryā gāyatrī gāyatryā lokā bhavanti ।
arcayanti tapaḥ satyaṃ madhu kṣaranti yadbhuvam ।
etaddhi paramaṃ tapaḥ ।
āpo'jyotī raso'mṛtaṃ brahma bhūrbhuvaḥ svaro nama iti ॥ 6॥

ya idamatharvaśiro brāhmaṇo'dhīte aśrotriyaḥ śrotriyo bhavati
anupanīta upanīto bhavati so'gnipūto bhavati sa vāyupūto
bhavati sa sūryapūto bhavati sa sarverdevairjñāto bhavati sa
sarvairvedairanudhyāto bhavati sa sarveṣu tīrtheṣu snāto
bhavati tena sarvaiḥ kratubhiriṣṭaṃ bhavati gāyatryāḥ
ṣaṣṭisahasrāṇi japtāni bhavanti itihāsapurāṇānāṃ
rudrāṇāṃ śatasahasrāṇi japtāni bhavanti ।
praṇavānāmayutaṃ japtaṃ bhavati । sa cakṣuṣaḥ paṅktiṃ punāti ।
ā saptamātpuruṣayugānpunātītyāha bhagavānatharvaśiraḥ
sakṛjjaptvaiva śuciḥ sa pūtaḥ karmaṇyo bhavati ।
dvitīyaṃ japtvā gaṇādhipatyamavāpnoti ।
tṛtīyaṃ japtvaivamevānupraviśatyoṃ satyamoṃ satyamoṃ satyam ॥ 7॥

oṃ bhadraṃ karṇebhiriti śāntiḥ ॥

॥ ityatharvaśiropaniṣatsamāptā ॥